SNW: Greger 216, Po: nnot; Greg 1, Po: nnot.
2. Protonazwisko złotnika wystąpiło w dwóch zniem. wariantach: formie skróconej Greg oraz formie z suf. -er: Greger.
◊ Greger : niem. n. os. Greger, Gregier (ta : im. łac. Gregorius, w jęz. greckim oznaczało ’gorliwy, czuwający’, pol. Grzegorz) NCh 49, Mal 228.
Cf. GREGER SNmP II, 113 [materiał źródłowy nie poświadcza złotnika Gregera].
Greger, złotnik miejski, poświadczony w kilku z najstarszych zapisów w księgach cechowych jako mistrz przyjmujący uczniów na naukę rzemiosła.
Greger Goltsmyd, wym. 1501 (Noż s. 242 nr 89, Dolcz s. 88 nr 15).
GRZEGORZ (Greger) (Lepszy s. 159 nr 41)
62 GULCZEWICZ, GULCZOWICZ: P. Janowi Gulczowic 1659, 478, s. 296; Pan Jan Gulczewic 1659, 478, s. 297; P. Jan Gulczowic, Panu Janowi Gulczewicowi 1659, 478, s. 300; Pan Jan Gulczewic 1660, 478, s. 301; P. Jan Gulczewic 1661, 178, s. 305; Pan Panu Janewi Gulczewiczewi 1662, 478, s. 309; Pan Jan Gulczewic 1662, 482, s. 220;
Pan Jan Gulczewic 1663, 478, s. 311, 317; Panem Janem Gulczewiczem Złotnikiem y Mieszczaninem Poznanskjm 1663, 478, s. 311; Panu Janowi Gulczewicowi 1663, 478, s. 314; Jan Gulczewicz 1663, 481, s. 48; pan gulczewicz 1664, 478, s. 324; Pana Jana gulczewica 1664, 478, s. 324; Panu Janowy Gultsewicowy (dat. masc.) 1664, 478, s. 326; Pana Jana Gulczewica 1665, 478, s. 333; Pany Gulczewiczowa (fem.) 1665, 482, s. 223; Pan Jan Gulczewicz 1665, 482, s. 368; panium wdowam Janawam Gulczewiczowam (instr. fem.) 1665, 478, s. 335.
1. SSNO: nnot; AntrP: nnot;
SNW: nnot.
2. Pisownia nazwiska zachowuje jeszcze wahanie sufiksu -ic/-icz, właściwe okresowi wcześniejszemu. Wśród form przypadków zależnych poświadczono wlkp cechę dial.
zachowującą samogłoskę przednią po spółgłosce historycznie miękkiej w nazwisku, a także przenoszącą ją na twardy temat imienia: Janewi Gulczewiczewi (dat.) – jednostkowy przykład obok dominujących wypisów bez tej cechy: Janowi Gulczewicowi. Wariant morfologiczny Gulczowicz ustępuje dominującej formie Gulczewicz. Identyfikacja żeńska z podwójnym wykładnikiem marytonimiczności wyrażonym sufiksem -owa: Janowa Gulczewiczowa.
◊ Gulczewicz : niem. n. os. Goltz, Goltzsch(e), Golz, Gӧlz, Golze, te : niem. n. m. Golz (obecnnie w Polsce, wś Woliczno), Golzen (w Saksonii-Anhalt), Goltzen (dawn.
w Brandenburgii obecnie w Polsce wś Kolesin), Goltzscha i Gӧltzscha (w Saksonii) lub : śrwniem. golze ’spodnie, nogawki, rodzaj okrycia nóg’, też : dolnołuż. gólc ’chłopiec, sługa’ (DFN 253), z suf. genetycznie patronimicznym -ewicz/-owicz. Forma Gulczewicz z podniesieniem barwy samogłoski na gruncie pol. lub substytucją u za ӧ.
Cf. GULCZEWICZ (w) SNmP II, 145 [poświadczenie w wykazie nazwisk odnosi się do złotnika].
Jan Gulczewicz, złotnik poznański, w 1659 r. przystąpił do wykonania tzw. sztuk mistrzowskich. Od 1662 r. przyjmował uczniów na naukę rzemiosła. Wymieniany jest w typowych zapisach dotyczących funkcjonowania cechu (na listach przydzielania określonych funkcji i obowiązków – np. bycie starszym stołowym, noszenie świecy, w sprawach spornych jako strona konfliktu). Podpisany jest również pod uchwałami brackimi, które obowiązywały członków cechu od 1601 r. (z datą roczną 1663). W 1665 r.
wymieniany jest jako zmarły, w jego imieniu występuje małżonka wdowa.
Gulczewic Jan, ucz. Wojciecha Szwartza, czel. 1642, mistrz 1659, starszy cechu 1661. Wym. do 1665 (Noż s. 242 nr 90, Dolcz s. 15 nr 89, WMP(w)).
GULDENMARIA: Herren Jerge Gulden Maria 1560, 480, s. 160; Jurek guldemor brath nasz mlodi 1561, 481, s. 14; Jerge gulden maria 1562, 480, s. 161; Jerge Gulden Maria 1564, 480, s. 161; Jurga Guldenmarie 1565, 481, s. 21; Jurga gulden Maria 1565, 482, s. 5; Jerge Guldenmaria 1565, 482, s. 267; Jurga Guldemaria 1567, 482,
63 s. 22; Jerge gulden Maria 1568, 482, s. 273; Jurga Guldemaria 1569, 482, s. 31; pana Jurgy Guldemariey (gen.) 1569, 482, s. 43; Jurga guldenmaria 1571, 482, s. 277;
Jorgei gothmaria 1571, 482, s. 31; Jerge guldenmaria 1572, 482, s. 61; Jurga Guldenmaria 1574, 482, s. 74; pana Jurgy Guldenmariey 1574, 482, s. 74; Jurga Gulde, Abram syn Jurgy Guldymary 1577, 482, s. 64; pana Jurgy Guldemariey (gen.) 1577, 482, s. 67; Her Jerge Gulden Maria 1577, 482, s. 283; pan Jurga Guldenmarya 1582, 482, s. 287; Jurga Guldenmaria 1585, 482, s. 93; Jurga Guldenmaria (syn) sposnanya Rodym (…) pana Jurgy Guldenmary (gen.) Oycza swego 1585, 482, s. 93;
Jurga Guldenmaria 1589, 482, s. 89; pana Jurgy Guldenmariei 1589, 482, s. 89; pan Jurga Guldenmaria nyebosczyk, syn jego Jurga Guldenmaria 1591, 482, s. 300; Jurga Guldenmaria 1598, 482, s. 118; pana Jurgy Guldenmaryei (gen.) 1598, 482, s. 118;
Jurga Guldemaria 1599, 482, s. 121; Jurga Guldenmaria 1601, 481, s. 40; Jurga Guldemaria 1602, 482, s. 133; pana Jurgi Guldemary 1602, 482, s. 133; JURGA GULDENMARiA 1603, 482, s. 137; pana Jurgi Guldemary 1603, 482, s. 137; JURGA GULDEMARIA 1604, 482, s. 320; Georgium Guldemaria 1605, 477, s. 2; pisarza Jurgi Guldemary 1605, 477, s. 2; uczciwy Pan JURGA Guldemaria Brath nasz 1605, 482, s. 323; Jurge Guldemaria 1607, 477, s. 18; Jurga Guldemaria Brath nasz 1608, 482, s. 329; Jurga Guldemaria 1609, 482, s. 153; Pana Jurgi Guldemary 1609, 482, s. 153;
Georgus Goldemaria 1628, 481, s. 41; Pan Jerzy Guldenmaria 1629, 477, s. 311;
młodego Mistrza Jerzego Guldenmary 1629, 477, s. 317; pan Jurga Guldenmaria 1631, 477, s. 327; Gerzy Guldenmaria 1631, 477, s. 330; Gerzi Guldenmaria 1632, 477, s. 343; Za pana Jerzego guldenmarią 1632, 477, s. 348; Gerzy Guldenmaria 1633, 477, s. 353; P. Gerzy Gultenmaria 1633, 478, s. 2; P. Jerzy Guldenmaria 1635, 478, s. 25.
1. SSNO: nnot; AntrP: nnot;
SNW: nnot.
2. Pisownia nazwiska będącego złożeniem jest nieustabilizowana, zasadniczo dwojaka:
łączna Guldenmaria i rozłączna Gulden Maria. Rzadko poświadczono nietypowe warianty graficzne: guldemor, gothmaria, Gultenmaria, jednostkowo skrótowe użycie nazwiska w postaci tylko pierwszego członu złożenia: Gulde. Formy przypadków zależnych zdradzają pewne trudności w poddawaniu nazwiska paradygmatowi fleksyjnemu: Guldymary (gen.), Guldenmariei (gen.), Guldenmarią (acc.). Imię Jerzy dominuje w formie zniemczonej Jurga, Jerge, jednostkowo poświadczone w formie skróconej od imienia polskiego Jurek, kilkukrotnie w polskim wariancie Jerzy z pisownią nagłosu G- w miejsce joty, także w formie łac. Georgus, Georgium (acc.).
◊ Guldenmaria, Gulden Maria : złoż. antroponimiczne składające sie z niem. członu Gold (: stwniem. gold ’złoto’, śrwniem golt ’złoto’) NG 73, DFN 252 + im. Maria (SSNO), ta : im. Maria, stpol. Maryja o niejasnej etymologii (hebr. mārā ’być tłustym, pięknym’, ’być przekornym, być przeciwnikiem’, też poch. egipskie lub parakananejskie o znaczeniach ’napawająca radością rodziców’, ’ukochana przez Jahwe’) NCh 88. Zmiana samogłoski o do u w członie Gulden prawd. zaszła na gruncie pol.
SNmP nnot.
64 Nazwisko identyfikuje trzy pokolenia złotników. Wszyscy trzej przedstawiciele nosili imię Jerzy. Jerzy Guldenmaria (I) wymieniany jest w księgach cechu w latach 1560-1591. Jego nazwisko widnieje pod uchwałami brackimi z 1565 r. Przyjmował uczniów na naukę rzemiosła, bardzo często poświadczony w licznych formułach wpisów i wypisów. W 1591 r. wymieniany jako zmarły.
Jerzy Guldenmaria (II) był synem i uczniem Jerzego (I), rozpoczął termin w 1585 r., został czeladnikiem w 1591 r, a od 1598 r. wymieniany był jako mistrz przyjmujący uczniów na naukę rzemiosła, licznie poświadczony w księgach w tej roli. Jego podpis znajduje się pod uchwałami cechowymi z 1601 r. Był pisarzem cechowym, jego nazwisko widnieje na stronie tytułowej księgi o sygnaturze 477 zatytułowanej Notata quaedam Tribunatus Aurifabrorum Posnaniensium incaepta in anno 1605 Die 8 Augusti, tj. Księga wpisu posiedzeń sądu cechowego. Wymieniany do 1609 r.
Jerzy Guldenamria (III) wymieniany jest od 1629 r., w którym wykonał sztuki mistrzowskie u Jana Klizy. Podpisał się pod zezwoleniem brackim obowiązującym w cechu od 1601 r.
Wymieniany jest w licznych zapisach dotyczących funkcjonowania cechu (na listach przydzielania obowiązków – np. noszenia laski, listach obecności na zebraniach, na liście składki po 3 gr na potrzeby brackie uchwalonej w 1633 r. itp.).
Abram był synem Jerzego (I), zapisanym na naukę u swojego ojca w 1577 r. (wpis). Brak dalszych poświadczeń.
Guldenmaria Jerzy I, wym. od 1561, zm. 1591; Guldenmaria Jerzy II, syn i ucz. poprz., wym. od 1598, pisarz 1605-10, zm. 1610; Guldenmaria Jerzy III, mistrz 1629, wym. do 1633 (Noż s. 242 nr 91-93, Dolcz s. 15 nr 90-92).
H
HAFMAN: cf. HOF(F)MAN(N) HAINCZ: cf. HENC(Z)
HAMPEL: cf. HEMPEL HANPELKEN: cf. PELKA HANSEL: cf. HENSEL
HAN(U)S: Hanus won Hertzbargk [niem. Herzberg] 1494, 480, s. 5; Hanus von nozrinberg [możl. Norynbergia] 1494, 480, s. 19; Jongen Hans von danczk [Gdańsk]
des Sneyders son 1502, 480, s. 56; meyst Hans Goltsmidt 1503, 480, s. 84; Jonge mit name hans von danczke [Gdańsk] 1507, 480, s. 87; meyster Hans Goltsmid 1511, 480, s. 58; meyster Hans Goltsmidt 1517, 480, s. 89; Hanesz mester berger 1528, 480, s. 9;
meyster hans 1530, 480, s. 100; Hans goltsmid [b.r.], 480, s. 198; thowarzisz Imyeniem hanusz von pautzen [niem. Bautzen, pol. Budziszyn] 1560, 481, s. 13.
1. SSNO: not im. Hanusz (Hanus) 1366, w funkcji drugiego określenia: Hanusz 1491, Hanesz 1492; AntrP: Hanus(z) 1503, XVI: Młp, Wlkp, Śl, XVII: Młp, Maz, Krpłd;
SNW: Hanus 802, Po: 1; Hans 209, Po: 11.
65 2. Złotrnik identyfikowany dwojako – za pomocą imienia (protonazwiska) Hans z określeniem deskryptywnym Goltsmidt oraz za pomocą nazwiska Emch, Emche, Emech.
◊ Hanus : niem. n. os. Hans : hipok. im. Johannes (DFN 276, Gott 315) o hebr.
etymologii ’Jahwe jest łaskawy’ (NCh 60). Formy Han-esz (też Han-usz) powstały na gruncie polskim, urobione za pomocą suf. -esz, -usz (NCh 59-60), tak też są objaśniane w słownikach niem. (por. Hanus, Hanusch DFN 276, Gott 315).
Cf. EMCH(E)
Cf. HANUS SNmP II, 162 [materiał źródłowy nie poświadcza złotnika]; HANS (w) SNmP II, 161.
Złotnik Hans był mistrzem przyjmującym uczniów na naukę rzemiosła, poświadczanym głównie w formułach wpisów, w niektórych formułach identyfikowany jest również za pomocą nazwiska Emch, Emche. Pozostałe identyfikacje odnoszą się do uczniów rzemiosła złotniczego:
Hanus z Herzberg był uczniem Jakuba Bartha, miał się uczyć 4 lata (wpis). Hanus z Norymbergii był uczniem Andrzeja Hafftira. Hans z Gdańska (I), syn krawca (des Schneiders Sohn), był uczniem Piotra Gielhara, miał się uczyć 5 lat (wpis w 1502 r.), Hans z Gdańska (II) był uczniem złotnika Andrzeja, miał się uczyć 5 lat (wpis w r. 1507). Hanus z Bautzen był czeladnikiem Konrada Widmana, który dopuścił się kradzieży srebra należącego do mistrza.
Hannus (Hans), starszy 1521-24 (Noż s. 242 nr 96); Emchen Hanusz (Hans), st. cechu 1521/22, 1522/23, 1523/24, 1524/25, 1525/27, 1527 (Dolcz s. 11 nr 50).
HEDELHOFER: klopcu na Imienu Daniel HeidelHoffer, Daniel Hödelhopfer 1702, 482, s. 254; klopca na Imie Daniel Hedelhofer, Daniel Hödelhofer 1707, 482, s. 389;
Daniel Hedelhoffer 1712, 481, s. 50; Pa: Daniel Hedelhoffer 1713, 482, s. 258; Pana Hedelhofra 1720, 482, s. 261.
1. SSNO: nnot, cf. Hedel 1330, Hofer (Hoppher) 1407; AntrP: Hedelhoffer (Hedelchoffer) 1726 Wlkp;
SNW: nnot.
2. Nazwisko niemieckie o wariantywnej pisowni, z substytucją fonologiczną ö do e i uproszczeniem geminaty -ff-, poddawane polskiemu paradygmatowi felksyjnemu z opuszczeniem e w przypadku zależnym – Hedelhofra (gen.).
◊ Hedelhoffer : złoż. niem. n. os. Hedel (: germ. hathu, stwniem. hadu ‘walka’, forma Hed- z przegłosem na gruncie niem. NG 87) + Hofer, Hӧfer DFN 299 (: śrwniem. hopfe
‘chmiel’, por. Hopfer, Hopfner ‘sprzedawca chmielu’ Bahlow 248, Brech I 739, Gott 337, NG 107). Niewykluczone, że nazwisko jest złożeniem antroponimicznym na gruncie pol. (por. stpol. n. os. Hedel SSNO i stpol. n. os. Hofer SSNO).
Cf. HEDELHOF(F)ER SNmP II, 171 [materiał źródłowy nie poświadcza złotnika].
Daniel Hedelhofer, złotnik miejski, był uczniem Pawła Raby, uczył się 5 lat (wpis, podpis, wypis, podpis). W 1707 r. został czeladnikiem, a w 1712 r. widnieje już jako mistrz podpisany pod uchwałami brackimi obowiązującymi w cechu od początku XVII wieku. Od 1713 r. przyjmował uczniów na naukę rzemiosła (m.in. Bartłomieja Lemana).
66 Hödelhoffer Daniel, ucz. Pawła Raabe i Michała Meissnera, czel. 1707, mistrz 1710 (Noż s. 243 nr 119, Dolcz s. 16 nr 117).
HEFFER: PHilIP Heffer 1598, 482, s. 121.
1. SSNO: nnot; AntrP: cf. Hefferowa fem. 1798, Krpłd;
SNW: Heffer 1, Po: nnot.
2. Nazwisko w oryginalnej pisowni niem. nie przejawia uproszczeń na gruncie pol.
pisowni (np. redukcji podwojonej spółgłoski).
◊ Heffer : prawd. niem. n. os. Heffner, będąca wariantem graficznym niem. n. os.
Haffner, Häffner, te : śrwniem. ap. pierwotnie charakteryzujący odnoszący się do wykonywanego zawodu haven ’garnek’ DFN 272.
SNmP nnot.
Filip Heffer, załotnik poznański, mistrz złotnictwa przyjmujący uczniów na naukę rzemiosła, poświadczony jednostkowo we wpisie ucznia Mertena Tille z Legnicy.
Heffer Filip, wym. 1598 (Noż s. 242 nr 98, Dolcz s. 15 nr 96).
W 1598 r. zanotowano w Księgach przyjęć do prawa miejskiego nazwisko Hofer, być może wpis dotyczy Filipa Heffera (1598 Hofer BandK s. 212).
HEKER: Kersthen Heker 1541, 480, s. 115; pana Kjerstina Hekera 1552, 481, s. 65;
Jacob Heker sfrankfortu [z Frankfurtu] 1610, 482, s. 155.
1. SSNO: nnot; AntrP: Haker (Hecker), Hekier (Hecker, Heckier, Hekker) 1652, XVIII Młp, Maz, Pom;
SNW: Heker 1, Po: nnot.
◊ Heker : niem. n. os. Hecker (będącej nazwiskiem mieszkańca od n. m. Hecke, Hecken z suf. -er) lub n. os. Hecke (równobrzmiącej z n. m.), może też : śrwniem. hecke, hegge, śrdniem. heck ’cierniste zarośla, żywopłot’ DFN 283, Gott 320.
Cf. HEKIER SNmP II, 176 [materiał źródłowy nie poświadcza złotnika].
Kersten Heker był złotnikiem miejskim, przyjmującym uczniów na naukę rzemiosła, poświadczonym w jednej z najstarszych ksiąg cechowych, rejestrującej wpisy uczniów krótko po tym, jak utworzono odrębny cech złotników (poświadczony we wpisach uczniów Tomasza Bema z Gdańska, Jurgi Sthwele).
Jakub Heker był uczniem Nikla Kerstena, miał się uczyć 5 lat (wpis).
Heckerth, wym. 1565 (Noż s. 242 nr 97, Dolcz s. 15, nr 95).
HELMAN: Bartel Helman zmyasta Luko [może niem. Luckau, dłuż. Łukow]
Seberlausznycz [niem. Niederlausitz, pol. Dolne Łużyce] 1581, 482, s. 73; Bartel Helman z miasta Lokou Zeberlausnycz 1589, 482, s. 298; Jacub Helman 1614, 482, s. 164; Michal Helman zpoznania 1614, 482, s. 164; Michał Helman zpoznania 1619, 482, s. 341; Michał Helman 1622, 481, s. 41; Mlodego Mystrza Mychała Helmana 1623, 477, s. 232; panem Mychałem Helmanem 1623, 477, s. 232; mlody mystrz Mychal Helman 1623, 477, s. 236; pan Michal Helman 1624, 477, s. 252; P. Michał Helman 1626, 477, s. 261; Michał Helman 1627, 477, s. 277; Michal Helman 1628,
67 477, s. 302; Za pana Michała Helmana 1629, 477, s. 315; Michał Helman 1631, 477, s. 330; Michał Helman 1633, 477, s. 355.
1. SSNO: Helman 1497; AntrP: Helman (1690) 1715, XVIII Wlkp, Maz, Krpłn;
SNW: Helman 795, Po: 35; Helmann 4, Po: nnot; Hellman 27, Po: nnot; Hellmann 99, Po: 22.
2. Unikanie geminat w pisowni nazwiska genetycznie niemieckiego, poświadczonego w jęz. polskim już w XV w., potwierdza jego pełną stabilizację w polskim systemie antrponimicznym. Imię Michał wystąpiło wyłącznie w pol. wariancie, imię z podst.
Bart- w wariancie Bartel z suf. -el.
◊ Helman : niem. n. Hellmann (to : n. m. Hell, Helle z suf. -mann) DFN 288; możl. też : hipok. od im. złoż. z członem Heil- (: germ. haila, hailu, stwniem. heil ’zdrowie, zdrowy’) NG 96 lub Helm- (: stwniem. helm ’hełm’ Fm 808) NG 99, por. Brech I, 691.
Cf. HELMANOWICZ
Cf. HELMAN SNmP II, 180 [materiał źródłowy poświadcza osobę o nazwisku Michał Helman].
Michał Helman uczył się 5 lat w l. 1614-19 (wpis, wypis), w formule wpisu widnieje mistrz Jakub Helman, w formule wypisu – Jakub Hempel (być może podczas wpisu omyłkowo zanotowano nazwisko Helman w miejscu nazwiska mistrza przyjmującego na naukę; Jakub Helman poświadczony jest jednostkowo, tylko w formule wpisu Michała Helmana w 1614 r.; poświadczenie w rejestrze T. Nożyńskiego odnosi się do tego samego źródła archiwalnego). Od 1622 r. figuruje w księgach jako złotnik przyjęty do cechu i biorący udział w życiu bractwa (podpisany pod uchwałami cechowymi, wydający kolację dla pozostałych mistrzów, notowany jako obecny bądź nieobecny podczas zebrań, biorący udział w głosowaniach dotyczących spraw cechu, wymieniany w składkach). Bartel Helman był uczniem Marcina Stama, uczył się 7 lat (wpis, wypis).
Hellmann Jakub, wym. 1614; Hellmann Michał, przyj. do cechu 1622 (Noż s. 243, nr 106-107, Dolcz s. 15 nr 104-105).
HELMANOWICZ: P. Michal Helmanowic 1626, 477, s. 260; Michał Helmanowic 1627, 477, s. 273; P. Michal Helmanowic 1628, 477, s. 295.