Stan ludności i dynamika zmian

W końcu 2009 roku Unia Europejska (UE) liczyła 501 064 tys. ludności⁵⁶. Najbardziej licznymi krajami UE są: Niemcy (81,8 mln mieszkańców), Francja (64,7 mln wraz z teryto-riami zamorskimi), Wielka Brytania (62,0 mln), Włochy (60,3 mln), Hiszpania (46,0 mln) oraz Polska (38,2 mln). Zatem pod względem liczby ludności Polska zajmuje szóste miejsce wśród 27 krajów członkowskich Unii Europejskiej, jak również krajów całego Europejskie-go Obszaru GospodarczeEuropejskie-go (EEA) oraz 9. miejsce w Europie − po Rosji, Turcji i Ukrainie.

Udział ludności Polski w UE w końcu 2009 r. wynosił 7,62% i obniżył się w porównaniu do 2005 r. (7,74%), tj. w zasadzie do początkowych lat po przystąpieniu Polski do Wspólno-ty⁵⁷. Podobną tendencję zmniejszania się udziału ludności kraju w ogólnej liczbie miesz-kańców Unii wykazują Niemcy. Natomiast wszystkie pozostałe kraje z pierwszej „piątki”

rozwijają się pod względem demograficznym zdecydowanie bardziej dynamicznie niż Polska i ich udział w ogólnej liczbie mieszkańców Wspólnoty systematycznie wzrasta (tabl.

19).

Tablica 19. Ludność w krajach UE w wybranych latach okresu 2000–2009. Stan na 31 XII

2000 2005 2007 2008 2009

Nazwa kraju w tysiącach

UE (27 krajów) 483 797,2 492 996,3 497 683,3 499 694,3 501 064,2 (p) UE (25 krajów) 453 217,3 463 667,3 468 514,4 470 589,1 472 038,3 (p) Belgia 10 263,4 10 511,4 10 666,9 10 750,0 10 827,0 (p) Bułgaria 8 149,5 7 718,8 7 640,2 7 606,6 7 563,7

Republika Czeska 10 266,5 10 251,1 10 381,1 10 467,5 10 506,8 Dania 5 349,2 5 427,5 5 475,8 5 505,5 5 534,7

Niemcy 82 259,5 82 438,0 82 217,8 82 002,4 81 802,3 (p) Estonia 1 367,0 1 344,7 1 340,9 1 340,4 1 340,1

Irlandia 3 833,0 4 209,0 4 401,3 4 450,0 4 455,8 (p) Grecja 10 931,2 11 125,2 11 213,8 11 260,4 11 295,0 (p) Hiszpania 40 476,7 43 758,3 45 283,3 45 828,2 45 989,0

Francja 60 979,3 62 998,8 64 004,3 64 367,0 64 713,8 (p)

56 Dane wstępne.

57 Wszystkie porównania zmian w czasie są prowadzone przy zachowaniu warunków porównywalnych, tj.

z uwzględnieniem danych dla 27 krajów członkowskich Wspólnoty bez względu na rok ich wejścia do UE.

Włochy 56 960,7 58 751,7 59 619,3 60 045,1 60 340,3 (p)

Cypr 697,5 766,4 789,3 796,9 798,0 (p)

Łotwa 2 364,3 2 294,6 2 270,9 2 261,3 2 248,4 Litwa 3 487,0 3 403,3 3 366,4 3 349,9 3 329,0

Luksemburg 439,0 469,1 483,8 493,5 502,1

Węgry 10 200,3 10 076,6 10 045,4 10 031,0 10 013,0 (p)

Malta 391,4 405,0 410,3 413,6 413,0

Niderlandy 15 987,1 16 334,2 16 405,4 16 485,8 16 577,6 (p) Austria 8 020,9 8 254,3 8 318,6 8 355,3 8 375,3

Polska 38 254,0 38 157,1 38 115,6 38 135,9 38 167,3

Portugalia 10 256,7 10 569,6 10 617,6 10 627,3 10 637,7 (p) Rumunia 22 430,5 21 610,2 21 528,6 21 498,6 21 462,2

Słowenia 1 990,1 2 003,4 2 010,3 2 032,4 2 047,0 Słowacja 5 378,8 5 389,2 5 401,0 5 412,3 5 424,9 Finlandia 5 181,1 5 255,6 5 300,5 5 326,3 5 351,4 Szwecja 8 882,8 9 047,8 9 182,9 9 256,3 9 340,7

Wielka Brytania 58 999,8 60 425,8 61 192,0 61 595,1 62 008,0 (p) Norwegia 4 503,4 4 640,2 4 737,2 4 799,3 4 858,2

Szwajcaria 7 204,1 7 459,1 7 593,5 7 701,9 7 783,0 (p) (p) – dane wstępne.

Źródło: baza danych Eurostatu;.eurostat.ec.europa.eu

Rys. 15. Struktura ludności Unii Europejskiej według krajów w 2009 r.

Źródło: baza danych Eurostatu; epp.eurostat.ec.europa.eu

W okresie czterech ostatnich lat (2005−2009) ludność w 27 krajach członkowskich UE zwiększyła się prawie o 8,1 mln osób, przy czym w 2009 roku – prawie o 1,37 mln. Należy pamiętać, że w latach 2004−2007 przyjęto 12 nowych państw z Europy Środkowej i Wschodniej (w tym, jako ostatnie Bułgaria i Rumunia), które od około dziesięciu lat wcze-śniej wykazywały już ujemny przyrost rzeczywisty ludności. Zatem włączenie nowych kra-jów w struktury UE wyraźnie spowolniło dynamikę rozwoju demograficznego całej Wspól-noty. Tylko w 2009 r. liczba ludności Bułgarii i Rumunii zmniejszyła się o około 80 tys.

osób (tabl. 20).

Średnie roczne tempo przyrostu ludności w całej UE w okresie od 2005 r. wynosiło 0,54% i szacuje się, że w 2009 r. osiągnęło 0,27%. Zdecydowanie najwyższą dynamikę przyrostu wykazywały Irlandia (1,92%), Hiszpania (1,67%), Szwecja (1,07%) oraz

Luk-semburg (2,29%) i Cypr (1,36%). We wszystkich tych krajach na dynamiczne zmiany lud-ności miały wpływ migracje zagraniczne, a w przypadku Irlandii i Szwecji − także wysoka dzietność kobiet. Ponadto zdecydowanie wyższą od przeciętnej dynamikę zmian zaobser-wowano w krajach o największej liczbie ludności (z wyjątkiem Niemiec): we Francji, w Wielkiej Brytanii i we Włoszech. Spośród 12 krajów przyjętych do UE w ostatnich latach tylko 4 osiągnęły dynamikę przyrostu wyższą od przeciętnej i są to: Republika Czeska, Sło-wenia, Cypr i Malta. Jednocześnie uwagę zwraca bardzo wysokie tempo przyrostu ludności obserwowane w Norwegii i Szwajcarii – około 1,5% średniorocznie. W 2009 r. tempo przy-rostu ludności w krajach UE zdecydowanie osłabło, najbardziej w Irlandii (kilkunastokrot-nie) oraz w Hiszpanii (prawie sześciokrot(kilkunastokrot-nie), co było spowodowane zahamowaniem imi-gracji zagranicznych do tych krajów. W pozostałych krajach Wspólnoty dynamika zmian była znacznie wolniejsza.

Tablica 20. Zmiany w stanach ludności w krajach UE w latach 2000–2009. Stan na 31 XII

Przyrost rzeczywisty (w tys.) Średnie roczne tempo zmian (w %) Nazwa kraju

2000–2005 2005–2009 2009 2000–2005 2005–2009 2009 UE (27 krajów) 9 199,0 8 067,9 1 369,9 0,472 0,543 0,274 (p) UE (25 krajów) 10 450,0 8 371,0 1 449,2 0,572 0,598 0,308 (p)

Belgia 248,0 315,6 77,0 0,599 0,991 0,716 (p)

Bułgaria –430,7 –155,0 –42,8 –1,348 –0,674 –0,563 Republika Czeska –15,5 255,7 39,3 –0,038 0,825 0,375

Dania 78,2 107,3 29,2 0,364 0,655 0,531

Niemcy 178,5 –635,7 –200,1 0,054 –0,258 –0,244 (p)

Słowenia 13,3 43,6 14,6 0,166 0,720 0,719

Słowacja 10,4 35,7 12,7 0,048 0,221 0,234

Finlandia 74,5 95,8 25,1 0,357 0,604 0,471

Szwecja 165,0 292,9 84,3 0,461 1,068 0,911

Wielka Brytania 1 426,0 1 582,3 413,0 0,599 0,865 0,670 (p)

Norwegia 136,8 218,0 58,9 0,751 1,542 1,228

Szwajcaria 255,1 323,9 81,2 0,874 1,427 1,054 (p) (p) – dane wstępne.

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych z bazy danych Eurostatu (Nowak 2010).

W latach 2005−2009 najwięcej ludności przybyło w Hiszpanii, ponad 2,2 mln miesz-kańców, oraz o bardzo zbliżoną liczbę osób (1,6−1,7 mln) zwiększyła się ludność Wielkiej Brytanii, Włoch i Francji. Rok 2009 wskazuje na wyraźne zahamowanie rzeczywistego przyrostu ludności Hiszpanii. Niewątpliwie tak duży przyrost ludności jest spowodowany znaczną imigracją z zagranicy, przy czym w przypadku tych krajów jest to głównie imigra-cja z innych krajów członkowskich UE, w tym przede wszystkim z Europy Środkowej i Wschodniej, a w przypadku Francji – z krajów spoza Wspólnoty.

Z kolei najwyższy, co do wielkości ubytek liczby ludności miał miejsce w Niemczech (prawie 636 tys. w latach 2005−2009). Średnioroczne tempo spadku liczby ludności – naj-wyższe, co do wartości bezwzględnej – zaobserwowano w następujących krajach: na Li-twie, ŁoLi-twie, w Bułgarii, Rumunii oraz w Niemczech. Kraje te charakteryzuje zróżnicowana sytuacja demograficzna, jak również różny stopień zaawansowania przemian demograficz-nych.

Polska osiągnęła w latach 2005−2009 dodatnie średnie tempo przyrostu ludności 0,009%, zaś w 2009 roku – już plus 0,08%. Jest to tempo zmian zdecydowanie niższe w po-równaniu do średniej krajów UE. Liczba ludności Polski zwiększyła się w tym okresie o 10,3 tys. i w końcu 2009 r. wynosiła 38,2 mln osób. Należy przypomnieć, że w okresie 2000−2005 ludność Polski zmniejszała się z roku na rok w tempie około minus 0,06%.

Dodatni przyrost rzeczywisty był obserwowany drugi rok z kolei (w 2008 r. wynosił 0, 05%), przez jedenaście wcześniejszych lat liczba mieszkańców Polski się zmniejszała.

W całym analizowanym okresie, tj. od 2000 roku, ludność Polski zmniejszyła się o ponad 86 tys., zaś średnioroczne tempo ubytku wynosiło minus 0,03%. W przypadku gęstości za-ludnienia plasujemy się w grupie średnio zaludnionych państw europejskich.

W świetle wyników najnowszej prognozy demograficznej perspektywa dynamicznego rozwoju ludności Polski jest dosyć odległa⁵⁸. Przewiduje się, że do 2035 roku liczba ludno-ści będzie systematycznie się zmniejszać, przy czym wraz z upływem czasu tempo tego spadku będzie coraz szybsze (od minus 0,03% do minus 0,55% po 2030 roku). W 2030 r.

liczba mieszkańców Polski może osiągnąć około 37,8 mln osób, zaś, w 2035 r. około 36 mln⁵⁹4. Zatem nie należy oczekiwać znaczących zmian w sytuacji demograficznej krajów UE oraz w procesach ludnościowych, które byłyby bezpośrednią konsekwencją

58 J. Witkowski, L. Nowak, M. Waligórska, Przyszłość demograficzna Polski w świetle najnowszej prognozy ludności GUS.

59 Prognoza ludności Polski na lata 2008-2035, GUS, Warszawa 2009.

żeń demograficznych w Polsce. Jednak zmniejszanie się liczby ludności naszego kraju spo-woduje zmiany w strukturze geograficznej krajów Wspólnoty, jak również będzie wpływać hamująco na tempo rozwoju demograficznego tego regionu Europy. Udział ludności Polski w całej Wspólnocie będzie się zmniejszał.