Stosunek do innych

Dzieci nieœmia³e w sytuacjach spo³ecznych czêsto koncentruj¹ siê na sobie. Taka „autokoncentracja” mo¿e wp³ywaæ na procesy poznawcze, zmniejszaj¹c zainteresowanie sygna³ami pochodz¹cymi z otoczenia. Osoby, których myœli skupiaj¹ siê na sobie, mniej uwa¿nie obserwuj¹ sytua-cjê, przez co s¹ mniej wra¿liwe na zachowania innych, oznaczaj¹ce

zain-teresowanie czy akceptacjê oraz trudniej im skierowaæ uwagê na wykony-wane zadanie. Wyniki badañ dowodz¹, i¿ koncentrowanie siê na sobie zaburza przetwarzanie informacji zwi¹zanych z wykonywanymi zadaniami, zwiêksza prawdopodobieñstwo skupiania siê wy³¹cznie na w³asnych, ne-gatywnych cechach oraz wp³ywa na odbiór i interpretacjê sytuacji. Osoby skupione na zamartwianiu siê w³asnymi brakami s¹ sk³onne traktowaæ zachowania innych jako odrzucaj¹ce (Leary, Kowalski, s. 124). Dlatego te¿ wa¿ne jest stwarzanie dzieciom nieœmia³ym warunków do æwiczenia umie-jêtnoœci „aktywnego s³uchania”. S³uchanie to polega na:

– nieprzerywaniu toku wypowiedzi partnera ¿adnymi radami czy innymi uwagami, kieruj¹cymi rozmowê na nas samych,

– okazywaniu empatii, czyli próbie postawienia siê na miejscu rozmówcy (chodzi g³ównie o jego uczucia),

– parafrazowaniu (podsumowywaniu) najwa¿niejszych myœli partnera (Jachimska, 1997, s. 61).

Poprzez æwiczenia w odczytywaniu sygna³ów werbalnych i niewerbal-nych inniewerbal-nych osób rozwija siê zdolnoœæ do „decentracji interpersonalnej”, czyli „ró¿nicowania w³asnych i cudzych doznañ, myœli, prze¿yæ oraz wcho-dzenia w cudze po³o¿enie” (za Deptu³a, 1997, s. 117). Umiejêtnoœæ aktyw-nego s³uchania mo¿e przyczyniæ siê do wzrostu popularnoœci dziecka nieœmia³ego w grupie. Œwiadczy bowiem o postrzeganiu innych osób jako wa¿nych dla dziecka, wa¿nych – czyli takich, których ono s³ucha, którym poœwiêca swój czas, które rozumie. Ponadto koncentrowanie siê na innych mo¿e sprzyjaæ „wychwytywaniu” oznak akceptacji i uznania z ich strony, a tym samym prowadziæ do bardziej przychylnego nastawienia do innych osób.

Polepszeniu relacji z rówieœnikami mo¿e równie¿ sprzyjaæ rozwijanie innych, ni¿ aktywne s³uchanie, umiejêtnoœci spo³ecznych. Zdaniem M. Se-ligmana dzieci o dobrze rozwiniêtych umiejêtnoœciach spo³ecznych „szybko zawieraj¹ nowe znajomoœci, czuj¹ siê dobrze w nowych sytuacjach, witaj¹ siê z dzieæmi, które widz¹ pierwszy raz w ¿yciu i chêtnie bior¹ udzia³ w nowych zajêciach. S¹ chêtne do wspó³pracy i gotowe do kompromisów. Ufaj¹ innym, a inne dzieci ufaj¹ im. Zrêcznie rozwi¹zuj¹ konflikty. Szanuj¹ ró¿nice. Mówi¹ wprost i bez wahania o swoich pragnieniach i ¿yczeniach. Przepraszaj¹, jeœli s¹ w b³êdzie, ale broni¹ niez³omnie swego stanowiska, kiedy s¹ przekonane, ¿e maj¹ racjê” (1995, s. 285). Dlatego wa¿ne jest, aby stwarzaæ dzieciom okazje do kszta³towania tych umiejêtnoœci, do których zalicza siê miedzy innymi nadawanie komunikatu „ja”, przesy³anie i odbie-ranie informacji zwrotnych, pokonywanie barier komunikacyjnych, i ich

æwiczenia w bezpiecznych warunkach poprzez na przyk³ad odgrywanie scenek, pracê w parach i zespo³ach. Stosuj¹c komunikat „ja”, dziecko mówi o sobie, o swoich odczuciach w zwi¹zku z dan¹ sytuacj¹ (jeœli dziecko nie zgadza siê z wypowiedzi¹ kolegi, zamiast powiedzieæ jesteœ g³upi, mówi „ja mam inne zdanie na ten temat”). Informacja zwrotna to mówienie drugiej osobie o tym, jak reagujemy na jej zachowanie, jak prze¿ywamy kontakt z ni¹. Nadaj¹c informacje zwrotne, dzieci powinny mówiæ o konkretnych zachowaniach drugiej osoby, a nie o tym, jaka ona jest, oraz staraæ siê nie oceniaæ innych i nie dawaæ im rad. Bariery komunikacyjne natomiast to sformu³owania, które stawiaj¹ „niewidzialne” przeszkody na drodze poro-zumienia. Zalicza siê do nich miêdzy innymi os¹dzanie (krytykowanie, obra-¿anie), decydowanie za innych (rozkazywanie, gro¿enie, moralizowanie) oraz uciekanie od cudzych problemów (zmienianie tematu, doradzanie). Celem mojego artyku³u by³o ukazanie mo¿liwoœci wspomagania rozwo-ju dzieci nieœmia³ych. Myœlê, ¿e najwa¿niejsze jest stworzenie odpowiednich warunków, w których dzieci bêd¹ mog³y nabywaæ odmienne od dotychcza-sowych doœwiadczenia. Jeœli sprawimy, i¿ dzieci poczuj¹ siê kochane, szano-wane i akceptoszano-wane, to wówczas mo¿emy proponowaæ im æwiczenia maj¹-ce na maj¹-celu zmianê myœlenia o sobie, o innych, o zadaniach. Forma tych æwi-czeñ i ich treœæ powinny byæ dostosowane do wieku i mo¿liwoœci dziecka.

Bibliografia

Borecka-Biernat D. (1998), Zachowania agresywne i nieœmia³e m³odzie¿y w sytuacji ekspozycji spo³ecznej, Wyd. Uniw. Wroc³awskiego, Wroc³aw Borecka-Biernat D. (2001), Zachowanie nieœmia³e m³odzie¿y w trudnej

sy-tuacji spo³ecznej, Wyd. Impuls, Kraków

Brzeziñska A. (2000), Spo³eczna psychologia rozwoju, Wyd. Nauk. Scholar, Poznañ

Ch³opkiewicz M. (1972), Dziecko zahamowane w szkole, „Nowa Szko³a”, nr 4.

Chomczyñska-Miliszkiewicz M., Pankowska D. (1995), Polubiæ szko³ê, WSiP, Warszawa

Deptu³a M. (1997), Szanse rozwoju psychospo³ecznego dzieci w zmienia-j¹cej siê szkole, Wyd. WSP, Bydgoszcz

Goleman D. (1997), Inteligencja emocjonalna, Media Rodzina of Poznañ, Poznañ

Harwas-Napiera³a B. (1979), Nieœmia³oœæ dziecka, Wyd. Nauk. UAM, Po-znañ

Harwas-Napiera³a B. (1995), Nieœmia³oœæ doros³ych. Geneza – Diagnostyka – Terapia, Wyd. Fundacji Humaniora, Poznañ

Jachimska M. (1997), Scenariusze lekcji wychowawczych wg programu autorskiego „¯yæ skuteczniej”, Oficyna Wydawnicza UNUS, Wroc³aw Junik W. (2002), Teoretyczne podstawy wspomagania rozwoju

psychospo³e-cznego dziecka z rodziny z problemem alkoholowym, Materia³y niepu-blikowane

Ko³odziejczyk A., Czemierowska E., Ko³odziejczyk T. (1997), Spójrz ina-czej. Program zajêæ wychowawczo-profilaktycznych dla klas 4-6 szkó³ podstawowych, Wyd. ATE, Skar¿ysko-Kamienna

Kulas H. (1986). Samoocena m³odzie¿y, WSiP, Warszawa.

Leary M., Kowalski R. M. (2001), Lêk spo³eczny, Gdañskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdañsk

Markiewicz-Borzym I. (1963), O nieœmia³oœci, „Rodzina i Szko³a”, nr 5. Plopa M. (1983), Funkcjonowanie spo³eczno-emocjonalne m³odzie¿y a

per-cepcja postaw matek i ojców, „Psychologia Wychowawcza”, nr 2 Poland J. (2000), Wra¿liwe dziecko, Wyd. Rebis, Poznañ

Popielarska A., Mazurowa M. (1983), Dlaczego nasze dzieci sprawiaj¹ tru-dnoœci wychowawcze? PZWL, Warszawa

Rembowski J. (1972), Wiêzi uczuciowe w rodzinie. Studium psychologicz-ne, PWN, Warszawa

Seligman M. (1995), Optymistyczne dziecko, Media Rodzina of Poznañ, Poz-nañ

Skorny Z. (1965), Dziecko nieœmia³e, „Problemy Opiekuñczo-Wychowaw-cze”, nr 10

Skorny Z. (1987), Proces socjalizacji dzieci i m³odzie¿y, WSiP, Warszawa Tyszkowa M. (1974), Osobowoœciowe podstawy syndromu nieœmia³oœci,

„Psy-chologia Wychowawcza”, nr 3

Tyszkowa M. (1977), Aktywnoœæ i dzia³alnoœæ m³odzie¿y, WSiP, Warszawa. Tyszkowa M. (1981), Diagnoza psychologiczna dla celów wychowawczych,

Poznañ

Tyszkowa M. (1990), Zdolnoœci, osobowoœæ i dzia³alnoœæ uczniów, PWN Warszawa

Zimbardo P. (1994), Nieœmia³oœæ, co to jest? Jak sobie z ni¹ radziæ, PWN, Warszawa

Wsparcie spo³eczne ze strony