SYSTEM EMERYTALNY W POLSCE A DEMOGRAFIA

Streszczenie: Według prognoz Polska w roku 2060 r. będzie liczyła 30 615 tys. obywateli, z czego 37,29% to osoby w wieku poprodukcyjnym. Kryzys demograficzny spowodowany jest m.in. znaczną poprawą jakości życia Polaków, co jest ujemnie skorelowane ze skłonnością do posiadania potomstwa. Patrząc na to zjawisko z makroekonomicznego punktu widzenia trzeba zdawać sobie sprawę jakie zagrożenia to za sobą niesie. Najbardziej namacalnym efektem będzie ograniczenie wydolności systemu emerytalnego, co z kolei może implikować spowolnienie całej gospodarki.

Dlatego też niezbędna jest analiza ryzyka, a w następnej kolejności zdecydowane kroki ku poprawie sytuacji.

Słowa kluczowe: system emerytalny, demografia, bezpieczeństwo

Wprowadzenie

Polska do 1999 r. była jednym z wielu krajów, gdzie system emerytalny działał w pełni na zasadzie repartycji tj. finansowania aktualnie wypłacanych emerytów bieżącymi przychodami ze składek.

System ten działał niezakłócenie i zdawał się być idealnym rozwiązaniem dla dynamicznie wzmacniających swą pozycję ekonomiczną krajów, jak i dla tych już rozwiniętych (ang. developed).

Wkrótce okazało się, że ten sposób finansowania jest niewydajny w warunkach niekorzystnej struktury wiekowej społeczeństwa i w roku 1999 r. wprowadzono nowe zapisy prawne. XXI wiek

przynosi jednak nowe wyzwania w sferze kontynuacji modelu państwa opiekuńczego. W mediach coraz częściej słyszalne są głosy o wręcz apokaliptycznym wydźwięku, które zwracają uwagę badaczy, jak i innych interesariuszy systemów emerytalnych, na przyszłe problemy związane z finansowaniem wydatków państwa w sferze zabezpieczenia emerytalnego swoich obywateli.

Celem poniższego opracowania jest ocena systemu emerytalnego w Polsce w kontekście zmian demograficznych. Autor

172

podda także analizie hipotezę mówiącą o niedostatecznej wydolności systemu emerytalnego w obecnej jego formie, w razie znacznego pogorszenia się struktury demograficznej polskiego społeczeństwa.

Autor uznał także za celowe ukazanie mechanizmu, który prowadzić może do pogłębiania się problemów dotyczących funduszu emerytalnego.

Część pierwsza stanowi trzon teoretyczny pracy, przybliżając konstrukcję współczesnego systemu emerytalnego oraz przesłanki teoretyczne ku zastosowaniu takiego rozwiązania. Autor skupia się

w tej części na ewolucji rozwiązań dotyczących gromadzenia i dysponowania środkami przeznaczonymi na wypłatę świadczeń

emerytalnych.

Druga część pracy stanowi swego rodzaju krytykę współczesnych rozwiązań w zakresie zabezpieczeń emerytalnych.

Krytyka oparta jest na przedstawieniu danych liczbowych oraz projekcji wskaźników, które mogą świadczyć o braku dostatecznej efektywności i elastyczności obecnego systemu. Ta część opracowania będzie również częścią empiryczną, która będzie miała

na celu poparcie lub odrzucenie hipotezy badawczej mówiącej o niedostatecznej elastyczności na zmiany o charakterze

makroekonomicznych i demograficznym systemu emerytalnego w Polsce. Autor w tym celu posłużył się sporządzonymi już analizami

i prognozami. W syntetycznej formie zaprezentowane zostały także rozwiązania problemów związanych z przyszłym finansowaniem emerytur.

Ewolucja rozwiązań w zakresie zabezpieczenia emerytalnego w Polsce

Zgodnie z klasyczną teorią ekonomiczną rozrodczości decyzja o posiadaniu potomstwa traktowana jest jak inwestycja. Rodzina

inwestuje swoje środki i czas w urodzenie i wychowanie dzieci w celu uzyskania zwrotu z tej inwestycji. Zwrotem z inwestycji miałoby tu być świadczenie zwrotne dzieci w postaci opieki w momencie, gdy rodzice się zestarzeją i nie będą zdolni do samodzielnej egzystencji.

173

Próby udowodnienia tej teorii prowadzone były na podstawie badań empirycznych w krajach o tradycyjnej strukturze społeczeństwa, gdzie

wciąż głównymi czynnikami produkcji była praca i ziemia, a rolnictwo odgrywało główną rolę w gospodarce narodowej (np. negatywna korelacja między dochodem a liczbą dzieci)¹. Rozwój

i zmiana struktury wewnątrz gospodarki, globalizacja i związana z nią emigracja osób młodych ujawniła, że potomstwo nie może być wciąż postrzegane jako jedyne słuszne zabezpieczenie przyszłej egzystencji.

Na przestrzeni wieków obserwować mogliśmy ewolucję tego podejścia i tworzenie zinstytucjonalizowanych systemów emerytalnych w kolejnych krajach.

System emerytalny jest głównym instrumentem zabezpieczenia społecznego w krajach rozwiniętych. W dobie globalizacji i zmniejszonego zainteresowania posiadaniem potomstwa, które stanowiło naturalną ochronę przed niedostatkiem w okresie niezdolności do pracy, system emerytalny stanowi główny filar zabezpieczenia bytu osób w podeszłym wieku.

Do roku 1998 r. system emerytalny w Polsce był systemem w pełni repartycyjnym, gdzie bieżące wydatki związane z wypłatami emerytur finansowane były bieżącymi składkami osób aktywnych zawodowo². Cały proces przebiegał bazując na tzw. umowie międzypokoleniowej, która mówiła o redystrybucji dochodów pomiędzy pokoleniem produkcyjnym, a pokoleniem

poprodukcyjnym³. System ten, nazywany również systemem o zdefiniowanym świadczeniu, był niewydolny w warunkach

pogarszania się sytuacji demograficznej w Polsce. Mimo podniesienia składek (z 15,5 % obowiązującej od 1981 do 38% w 1990 r. oraz do 45 % w 1998 r.) funduszowi ubezpieczeń społecznych groziła utrata płynności. Niesprzyjające zjawiska o charakterze demograficznym

1 P. Nehrer, Peasants, Procreation, and Pensions, The American Economic Review 61 (1971), s. 380-389.

2 J. Ostaszewski, Finanse, Difin, Warszawa 2008, s. 213-214.

3 K. Antonów, Finansowe aspekty ubezpieczeń społecznych, Praca i Zabezpieczenie Społeczne, nr 11/2002, s. 2.

174

były tylko jedną z wielu przyczyn problemów. Na taki stan rzeczy wpływ miały także bankructwa przedsiębiorstw, niespłacone zobowiązania (składkowe) dużych przedsiębiorstw państwowych, przejście części podaży pracy do szarej strefy oraz bezrobocie⁴. Niewydolność tego systemu była główną przesłanką do jego zastąpienia nowym. Należy jednak pamiętać, że stary system był postrzegany przez dużą część społeczeństwa za niesprawiedliwy i ten fakt również wpłynął na decyzję polityków o reformie. Kontrowersje wzbudzała formuła za pomocą, której była obliczana emerytura. Była ona następująca⁵:

E = 24% KB +1,3% x IPW x liczba lat składkowych + 0,7% x IPW x liczba lat nieskładkowych

gdzie:

KB – kwota bazowa, obliczana na podstawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce; jej wysokość jest systematycznie aktualizowana;

kwota bazowa obowiązuje w okresach rocznych rozpoczynających się od 1 marca każdego roku,

IPW – indywidualna podstawa wymiaru składek stanowiąca iloczyn indywidualnego wskaźnika podstawy wymiaru emerytury; nie może być wyższa niż 250% kwoty bazowej.

Kością niezgody w społeczeństwie była tutaj tzw. kwota bazowa. Dla różnych podmiotów przyjmowana w stałej wysokości, co dawało efekt względnego wyrównania świadczenia emerytalnego.

Wg M. Góry poczucie obowiązku społecznego jest niewystarczającą zachętą dla osób aktywnych zawodowo, aby część swoich składek oddawać do systemu emerytalnego. Istnienie systemu zabezpieczenia konsumpcji osób starszych, dodatkowo opartego na rozwiązaniach pozarodzinnych odpersonalizowuje w/w obowiązek, co z kolei niesie za sobą wymóg stworzenia systemu, w którym

4 A. Wiktorow, Reformy systemu emerytalno-rentowego w Polsce, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 1998, s. 6.

5 Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Dz. U. 1998 nr 162 poz. 1118.

175

wysokość przyszłego świadczenia będzie mocniej skorelowana z wysokością wniesionych składek⁶.

Nowe przepisy mające zastosowanie od 1 stycznia 1999 r.

miały za zadanie sprostać wspomnianym wyzwaniom. Ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych dzieliła ubezpieczonych na trzy grupy:

 urodzeni przez 1 stycznia 1949 r. nie mający prawa do uczestnictwa w nowym systemie emerytalnym, którzy zachowują prawo do emerytury na dotychczas obowiązujących zasadach;

 urodzeni po 31 grudnia 1948 r., ale przed 1 stycznia 1969 r., którzy mają prawo do wyboru zasad między rozwiązaniami dotychczasowymi i nowowprowadzonymi;

 urodzeni po 31 grudnia 1968 r. – obowiązkowo przeniesieni do nowego systemu.

Nowy system emerytalny powstały po 1999 r. jest systemem mieszanym, tj. repartycyjno-kapitałowym. Jego charakter determinowało oparcie finansowania na 3 filarach⁷. Pierwszy filar jest reprezentowany był przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) i oparty jest w dalszym ciągu o system repartycyjny. ZUS był i nadal pozostaje dysponentem Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (fundusz celowy), powołanego w celu realizacji zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych⁸. II filar jest filarem kapitałowym i reprezentowany jest przez Otwarte Fundusze Emerytalne (OFE). OFE są podmiotami, które mają za zadanie gromadzić środki ubezpieczonych i lokować je na rynku kapitałowym. OFE powstawały za pośrednictwem PTE, są przez nie zarządzane i reprezentowane. OFE zarządzające potężnymi środkami finansowymi podlegają nadzorowi Komisji Nadzoru

6 M. Góra, System emerytalny, PWE, Warszawa 2003, s. 23.

7 M. Góra, Inne spojrzenie na podstawowe zagadnienia ekonomii emerytalnej, Ekonomista”, nr 4/2003, s. 480-481.

8 Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, Dz. U. 1998, nr 137, poz. 887.

176

Finansowego (KNF)⁹. OFE dysponując składkami ubezpieczonych

muszą kierować się takimi wytycznymi jak bezpieczeństwo i rentowność. Fundusze te mają określone na mocy ustawy

instrumenty finansowe, w które mogą inwestować środki. Ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 roku o organizacji i funkcjonowaniu funduszy

emerytalnych i rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 maja 1998 określały, że mogą to być w szczególności takie instrumenty jak m.in.¹⁰:

 obligacje, bony i inne papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa lub NBP oraz kredyty i pożyczki udzielane tym instytucjom, a także obligacje i inne dłużne papiery wartościowe gwarantowane bądź poręczane przez te podmioty;

 depozyty bakowe i bankowe papiery wartościowe;

 akcje spółek notowanych na regularnym rynku giełdowym, pozagiełdowym albo nie notowanych na tych rynkach lecz dopuszczonych do publicznego obrotu;

 akcje narodowych funduszy inwestycyjnych;

 jednostki uczestnictwa sprzedawane przez fundusze inwestycyjne otwarte lub specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte;

 inne.

Trzecim, ostatnim filarem są Indywidualne Konta Emerytalne (IKE),

Pracownicze Programy Emerytalne oraz dobrowolne umowy z firmami ubezpieczeniowymi. Po ukończeniu 16 roku życia osoba

fizyczna ma prawo do podpisania umowy o prowadzenie IKE z Towarzystwem Funduszy Inwestycyjnych, podmiotem

prowadzącym działalność maklerską, zakładem ubezpieczeń na życie, bankiem lub funduszem emerytalnym. Zachętą do zakładanie IKE ma być ulga podatkowa dotycząca podatku od zysków kapitałowych w momencie ukończenia 60. roku życia (lub uzyskania uprawnień

9 Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych, Dz. U. 2003, nr 124, poz. 1153.

10 Ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, Dz. U. 1997, nr 139, poz. 934.

177

emerytalnych)¹¹. PPE są z kolei zakładane przez pracodawców w celu zabezpieczenia emerytalnego swoich pracowników. Pracownik przedsiębiorstwa, w którym funkcjonuje PPE przystępuje do programu na mocy deklaracji złożonej pracodawcy. Składki zgromadzone w ramach PPE są powierzane wyspecjalizowanej instytucji i inwestowane. Oszczędności w ten sposób zgromadzone podobnie jak te na IKE zwolnione są z podatku od zysków kapitałowych¹². Ubezpieczony może także samodzielnie podpisać

umowę z prywatnym ubezpieczycielem, aby zabezpieczyć byt w przyszłości. Konstrukcja umowy może przybierać dowolny kształt.

Podstawową zaletą nowego systemu jest oparcie ciężaru jego finansowania nie tylko na wspomnianej wcześniej umowie

międzypokoleniowej, ale także na dodatkowych podsystemach o charakterze kapitałowym (tj. OFE, IKE itd.). Sukcesem

wprowadzonego w 1999 r. systemu było również zaoferowanie rozwiązań, które zapewniały proporcjonalność wysokości uiszczanych składek oraz świadczenia. Nie były to jednak rozwiązania wystarczające, które mogłyby w odczuwalny sposób zapewnić elastyczność i stabilność systemu emerytalnego.

Od 1 maja 2011 r. obowiązują zapisy nowej Ustawy z dnia

25 marca 2011 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem systemu ubezpieczeń społecznych. Na mocy tej

ustawy składka na ubezpieczenie emerytalne w dalszym ciągu wynosi 19,52% podstawy wymiaru (w równej wielkości 9,76% od

płatnika-pracodawcy i pracownika). Jednak część składkowa była dzielona w inny niż dotychczas sposób. Do 2011 r. składka należna od

pracodawcy trafiała automatycznie do Funduszu Ubezpieczeń

Społecznych, natomiast część finansowana przez pracownika trafia w proporcjach 7,3% do OFE i 2,46% do FUS. Po wejściu w życie

nowych przepisów zmniejszono składkę przekazywaną do OFE

11

http://www.mpips.gov.pl/ubezpieczenia-spoleczne/ubezpieczenie-emerytalne/indywidualne-konto-emerytalne/co-trzeba-wiedziec-o-ike/, (12.04.2015).

12 Poradnik uczestnika pracowniczego program emerytalnego, Komisja Nadzoru Finansowego, Warszawa 2014, s. 15.

178

z 7,3% do 3,5%, a część przesuniętą z OFE przesunięto na nowo utworzone subkonto w ZUS. Środki zgromadzone w II filarze, które trafiły na subkonto w ZUS nie są obarczone żadnymi opłatami i są waloryzowane przy założeniu, że stopa waloryzacji nie może być

ujemna. Wskaźnik waloryzacji zarówno w ujęciu rocznym jak i kwartalnym jest ogłaszany przez Prezesa ZUS13. Wysokość

przyszłego świadczenia jest uzależniona od wielu czynników, w tym także od wzrostu Produktu Krajowego Brutto (PKB). W 2014 nastąpiły nowe zmiany w kształcie systemu emerytalnego.

Członkowie OFE mogli, w ciągu 4 miesięcy (od 1 kwietnia 2014 r. do 31 lipca 2014 r.), podjąć decyzję w sprawie przekazywania do OFE przyszłej składki emerytalnej. W tym okresie członkowie OFE zdecydowali , czy chcą, aby ich składka w całości trafiała do ZUS: na indywidualne konto (ok. 60% składki) i na subkonto (ok. 40%

składki), czy w większości do ZUS (85% składki), a w części do OFE (15% składki).

Rysunek 1 obrazuje wpływ wzrostu PKB na wartość świadczenia emerytalnego.

Mimo, że reforma ta wzbudziła wiele kontrowersji i protestów

społecznych została wprowadzona w życie. Obawy dotyczyły m.in. krachu na giełdzie papierów wartościowych, niewystarczającego

popytu na obligacje Skarbu Państwa, stabilności finansowej ZUS w przyszłości. Dalsza część pracy będzie wskazywała na wciąż

niedoskonały jej kształt tych rozwiązań w świetle demografii oraz innych zagrożeń.

Niedoskonałości polskiego systemu emerytalnego

Niewątpliwie największą obawą wszystkich interesariuszy systemu emerytalnego w Polsce jest demografia, a raczej niekorzystne prognozy jej dotyczące. Wszystkie dotychczas sporządzone projekcje

13 Ustawa z dnia 25 marca 2011 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem systemu ubezpieczeń społecznych Dz. U. z 2011 r., Nr 75, poz. 398.

179

pokazują, że finansowanie systemu emerytalnego w dłuższym okresie stanie się problematyczne¹⁴.

Rysunek 1. Wpływ wzrostu PKB na świadczenie emerytalne

Źródło: Przegląd funkcjonowania systemu emerytalnego, MPiPS i MF, Warszawa 2013, s. 56.

Rys. 2 przedstawia prognozę Komisji Europejskiej dotyczącą zjawiska starzenia się społeczeństw w różnych krajach.

Na podstawie danych przedstawionych na rys. 2 można stwierdzić, że kraje w których dotychczas dynamika starzenia się społeczeństwa nie odgrywała zbyt dużej roli i kształtowała się na

względnie niskim poziomie, w latach 2010-2060 zetkną się z poważnym problemem natury demograficznej. W gronie tych

krajów, obok Łotwy, Rumunii, Słowacji, znajduje się również Polska.

Dane pochodzące z Departamentu Statystyku ZUS mówią, że w 2060 r. liczba ludności w Polsce wyniesie 30 615 tys. obywateli, z czego

14 The 2012 Ageing Report. Economic and budgetary projections for the EU27 Member States (2010–2060), Komisja Europejska, ,,European Economy”, Bruksela 2012, No. 2, tabela A12, s. 299

180

37,29% to osoby w wieku poprodukcyjnym¹⁵. To w oczywisty sposób odbije się na wysokości emerytur, gdyż co raz mniejsza liczba osób aktywnych zawodowo (opłacających składki) będzie musiała utrzymać drastycznie wyższą liczbę emerytów (system częściowo repartycyjny). Będzie to oczywiście za sobą niosło negatywne konsekwencje w postaci podwyższenia składek emerytalnych, konieczności wydłużenia wieku emerytalnego lub obniżki współczynnika zastąpienia (relacja średniej pensji do średniej emerytury). Żadne z wyżej wymienionych rozwiązań nie jest rozwiązaniem, które cieszyłoby się powszechnym uznaniem interesariuszy, a jednak mogą one okazać się niezbędne, aby ratować sytuację finansową całego systemu.

Rysunek 2. Zmiana odsetka osób w wieku powyżej 65 lat w całości populacji w państwach członkowskich Unii Europejskiej w latach 1950–2010 i latach 2020–2060 (prognoza)[%]

Źródło: The 2012 Ageing Report. Economic and budgetary projections for the EU‑27 Member States (2010–2060), Komisja Europejska, ,,European Economy”, Bruksela 2012, No. 2., s. 299.

Politycy muszą być jednak ostrożni we wprowadzaniu ich w życie. Pierwsze z nich, tj. podwyższenie składek może spowodować przechodzenie podmiotów do tzw. szarej strefy, co przy masowej skali

15 M. Polakowski, Społeczne i ekonomiczne konsekwencje starzenia się społeczeństw a główne kierunki reform systemów emerytalnych w Europie, Studia BAS. Starzenie się społeczeństwa polskiego, Warszawa 2012, nr 2, s. 173.

181

zjawiska znacznie obniży wpływy do FUS. Wzrost kosztów pracy zniechęci również pracodawców do tworzenia nowych miejsc pracy i inwestycji, co negatywnie odbije się na wzroście PKB.

Podwyższenie wieku emerytalnego mogłoby okazać się rozwiązaniem trafnym z ekonomicznego punktu widzenia, jednak po ostatniej reformie podnoszącej wiek emerytalny dla kobiet i mężczyzn do 67 roku życia, kolejna taka reforma mogłaby wywołać niepokoje społeczne, a w następnej kolejności również przechodzenie do szarej strefy ludzi zniechęconych ciągłym zaostrzaniem przepisów prawnych. Podobnie byłoby w przypadku zmniejszenia świadczeń emerytalnych, które już obecnie kształtują się na niskim poziomie (wskaźnik zastąpienia = ok. 60%).

Wypłata emerytur to nie jedyne obciążenie, które znacznie wzrośnie z powodu niekorzystnej koniunktury demograficznej.

Należy również zauważyć, że budżet państwa będzie także obciążony zwiększonymi wydatkami na ochronę zdrowia. Jak pokazują badania, osoby starsze znacznie częściej potrzebują leczenia i jest ono bardziej kosztowne. Wg danych za 2009 r. osoby powyżej 65 roku życia, które stanowiły jedynie 13,2% ogółu populacji w Polsce, wygenerowały 33,6% ogółu kosztów związanych z opieką zdrowotną¹⁶. Prognozowany udział wydatków na ochronę zdrowia w PKB przedstawiono na rys. 3.

Rysunek 3. Prognozowany wzrost wydatków na ochronę zdrowia 2015-2030-2060

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Prognoza Ludności na lata 2014-2060, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2014, s. 35.

Wydawałoby się, że jeżeli rząd zna prognozy to powinien przeprowadzić reformy, które to miałyby złagodzić wpływ

16 Demografia a system emerytalny, Fundacja KoLiber, Wrocław 2013, s. 40.

182

negatywnych czynników na demografię. Jednak można odnieść wrażenie, że wciąż niewystarczająco wiele mówi się o samej demografii i projektach rozwiązań mających poprawić strukturę wiekową w naszym kraju. Efektem tego będzie pogłębiający się kryzys demograficzny, czego dalszą konsekwencją winno być brak

zrównoważenia części repartycyjnej systemu emerytalnego w przyszłości. Już w 2015 fundusz emerytalny jest funduszem

niezrównoważonym. Wg wszelkich prognoz pozostanie jego charakter nie zmieni się przez długi czas. To będzie implikować konieczność dalszego dofinansowywania funduszu z budżetu państwa i zwiększania długu publicznego. Także fundusz ochrony zdrowia będzie potrzebował wyższych środków, aby mogły być w jego ramach realizowane podstawowe zadania. Budżet całego państwa stanie się wysoce deficytowym, co prawdopodobnie będzie przyczynkiem do podniesienia podatków. Należy również pamiętać, że budżet Polski nie może być wiecznie niezbilansowany, ponieważ będzie to rzutować na koszty obsługi długu. Znaczne podniesienie podatków przełoży się

z kolei na aktywność gospodarczą przedsiębiorców i sprawi, że bezrobocie stanie się znaczącym czynnikiem ograniczającym

wzrost gospodarczy¹⁷. To natomiast będzie miało efekt w postaci malejącej puli odprowadzanych składek i wytworzy się samonapędzająca się spirala. Nawet wg prognoz ZUS, które należy uznać za nierealne i nader optymistyczne (zakładają nieprzerwany wzrost gospodarczy, niskie bezrobocie, niską inflację, wysoką

ściągalność składek), deficyt FUS będzie w roku 2060 wynosił od 44 mld (w wariancie najbardziej optymistycznym) do 166 mld (w najmniej optymistycznym z wariantów). Tabela 1 ukazuje

prognozy Departamentu Statystyki i Prognoz Aktuarialnych ZUS dotyczące deficytu funduszu emerytalnego.

17 S. Owsiak, Finanse publiczne, PWN, Warszawa 2005, s. 156.

183

Tabela 1. Prognoza salda funduszu emerytalnego 2015 - 2060 Rok Wariant 1 Wariant 2 Wariant 3

2015 -54 555 -58 829 -51 844

2016 -57 978 -63 526 -54 064

2017 -61 257 -67 983 -56 101

2018 -63 691 -71 697 -57 256

2019 -65 552 -74 885 -57 995

2020 -67 025 -77 459 -58 652

2021 -69 213 -80 559 -60 227

2022 -71 992 -84 088 -62 485

2023 -74 928 -87 615 -65 008

2024 -77 799 -90 951 -67 530

2025 -80 700 -94 193 -70 028

2030 -89 961 -108 020 -73 971

2035 -68 450 -108 180 -59 512

2040 -93 402 -101 016 -34 356

2045 -68 920 -104 413 -22 697

2050 -82 143 -121 009 -28 068

2055 -108 209 -146 430 -43 144 2060 -124 295 -165 915 -43 574

Źródło: Prognoza wpływów i wydatków funduszu emerytalnego, Departament Statystyki i Prognoz Aktuarialnych ZUS, Warszawa 2013, s. 23.

Podsumowanie

Na podstawie wyżej przywołanych danych trudno się nie zgodzić, że fundusz emerytalny nie będzie w stanie dźwignąć ciężaru nadchodzącego kryzysu demograficznego bez znacznego dofinansowywania z budżetu państwa, co z kolei będzie negatywnie odbijało się na gospodarce. W zaistniałych okolicznościach arcyważnym staje się ciągłe wywieranie presji na politykach, aby uważniej przyjrzeli się prognozom i w trybie pilnym wprowadzali reformy mające na celu zwiększenie ilości urodzeń, wprowadzenie zachęt o charakterze socjalnym, zapewnienie nietykalności środkom zgromadzonym w ramach Funduszu Rezerwy Demograficznej do momentu drastycznego pogorszenia struktury wiekowej i stopniowe równoważenie budżetu państwa. Trafnym rozwiązaniem mogłoby być

184

również wprowadzenie repartycyjno-alimentacyjnego systemu emerytalnego. W dużym uproszczeniu polega on na tym, że część wysokości świadczenia zależałoby od wartości wpłaconych składek, druga natomiast od dochodów dziecka (z ostatnich pięciu lat przed przejściem na emeryturę). Stanowiłoby to znaczną zachętę nie tylko

do posiadania dzieci, ale także do dbania o ich wykształcenie, co mogłoby się przyczynić do wzrostu gospodarczego kraju.

Być może jest już za późno, aby te reformy miały wymierny wpływ na sytuację przyszłych emerytów, ale najwyższy czas przedsięwziąć jakiekolwiek działania, aby złagodzić skutki dotychczasowej krótkowzroczności.

Bibliografia

Antonów K., Finansowe aspekty ubezpieczeń społecznych, Praca i Zabezpieczenie Społeczne, nr 11/2002.

Demografia a system emerytalny, Fundacja KoLiber, Wrocław 2013.

Góra M., Inne spojrzenie na podstawowe zagadnienia ekonomii emerytalnej, Ekonomist, nr 4/2003.

Góra M., System emerytalny, PWE, Warszawa 2003.

http://www.mpips.gov.pl/ubezpieczenia-spoleczne/ubezpieczenie-emerytalne/indywidualne-konto-emerytalne/co-trzeba-wiedziec-o-ike/

The 2012 Ageing Report. Economic and budgetary projections for the EU‑27 Member States (2010–2060), Komisja Europejska, ,,European

Economy”, Bruksela 2012, No. 2, tabela A12.

Nehrer P., Peasants, Procreation, and Pensions, The American Economic Review 61 (1971).

Ostaszewski J., Finanse, Difin, Warszawa 2008.

Owsiak S., Finanse publiczne, PWN, Warszawa 2005.

Polakowski M., Społeczne i ekonomiczne konsekwencje starzenia się społeczeństw a główne kierunki reform systemów emerytalnych w Europie, Studia BAS. Starzenie się społeczeństwa polskiego, Warszawa 2012, nr 2.

Polakowski M., Społeczne i ekonomiczne konsekwencje starzenia się społeczeństw a główne kierunki reform systemów emerytalnych w Europie, Studia BAS. Starzenie się społeczeństwa polskiego, Warszawa 2012, nr 2.

W dokumencie Pod redakcją naukową Henryka Babisa, (Stron 171-185)