WPŁYW BAZYLEI III NA STABILNOŚĆ SEKTORA BANKOWEGO

Streszczenie: Celem poniższego opracowania jest przybliżenie zaprezentowanych zmian, które zostały zawarte w Bazylei III w zakresie kapitału regulacyjnego w odniesieniu do poprzedniej wersji Umowy Kapitałowej. Podjęta jest też próba oceny kondycji oraz wpływu Bazylei III na sektor bankowy krajów Unii Europejskiej oraz wskazano jakie mogą być jego ewentualne konsekwencje w Polsce. Zostało pokazane w jaki sposób regulacje zawarte w Bazylei III przyczynią się do zwiększenia bezpieczeństwa sytemu finansowego (a zatem ograniczają ryzyko upadłości banków oraz kryzysu sektora bankowego).

Słowa kluczowa: CRD IV/CRR, sektor bankowy, Bazylea III

Wprowadzenie

Wybór tematu niniejszego artykułu podyktowany był następującymi przesłankami:

 istniejącą obawą przed kryzysem finansowym i osobiste zainteresowanie sposobami zapobiegania jego powstania,

 uświadomienie społeczeństwa o zwiększającym się długu publicznym i o możliwości pęknięcia „bańki kredytowej”,

 występującą potrzebą popularyzowania wiedzy o wdrażanych nowych przepisach Bazylei III.

W artykule wykorzystano dane pochodzące głównie z publikacji anglojęzycznych. Przedstawiono wyniki badań

empirycznych (literaturowych). Ponadto przy formułowaniu wniosków posłużono się studiami literatury przedmiotu.

Nowe regulacje nadzoru bankowego

Genezą wprowadzenia modyfikacji dotychczasowych wymogów kapitałowych była destabilizacja systemu finansowego w latach

100

2007–2009 na skutek utraty płynności finansowej przez wiele instytucji finansowych, co doprowadziło do znacznego ograniczenia wzrostu gospodarczego na świecie. Kraje Wspólnoty Europejskiej zostały zmuszone do udzielenia pomocy finansowej dla instytucji finansowych w wysokości 4,6 bln EUR. Władze nadzorcze pod auspicjami Bazylejskiego Komitetu ds. Nadzoru Bankowego (Komitet Bazylejski) wzięły za zadanie opracowanie regulacji ostrożnościowych, których zadaniem miało być usunięcie niedoskonałości dotychczasowego porządku regulacyjnego, ujawnionych w trakcie kryzysu. Omawiany pakiet regulacji nadzorczych ma dwa podstawowe cele: 1) poprawienie międzynarodowych zasad kalkulacji wymogów kapitałowych oraz sposobu zarządzania ryzykiem utraty płynności w celu promowania bardziej odpornego sektora bankowego, 2) poprawę możliwości absorbcji przez sektor bankowy wstrząsów które powstały wskutek kryzysów finansowych i gospodarczych.

Od września 2008 do grudnia 2010 r. Komitet Bazylejski przygotował szereg publikacji które określały nowe regulacje ostrożnościowe. Europejski Komitet Bankowy i Komitet Europejskich Nadzorców Bankowych (CEBS) oraz jego następca od 2011r., którym był Europejski Urząd Nadzorów Bankowych (EBA), brały bardzo aktywny udział w procesie konsultacji i oceny wpływu tych regulacji¹. W oparciu o dokumenty Komitetu Bazylejskiego, służby Komisji Europejskiej przygotowały projekty dyrektyw, które w latach 2009–2011 zostały poddane 4 konsultacjom publicznym. Poza własną

oceną wpływu Bazylea III, Komisja Europejska zapoznała się z analizami które zostały przeprowadzone przez prywatne i publiczne

instytucje. W roku 2010 służby Komisji Europejskiej przeprowadziły otwarte publiczne wysłuchanie projektu regulacji Bazylea III, zaś odpowiedzi uzyskane i opinie które zostały przekazane w ramach konsultacji publicznych zostały uwzględnione w raporcie oceny

1A global regulatory framework for more resilient banks and banking systems, Bank for International Settlements Basel III , grudzień 2010, s. 9-20.

101

wpływu. Ponadto, Komisja Europejska zaczęła przeprowadzać odrębne konsultacje (zawierające pytania na szereg najważniejszych zagadnień) z sektorem bankowym, który był reprezentowanym przez stowarzyszenia sektorów bankowych, jak i indywidualne instytucje.

W ramach tych konsultacji odpowiedzi były nadesłane przez cztery organizacje z Polski: Narodowy Bank Polski (NBP), Komisję Nadzoru Finansowego (KNF), Ministerstwo Finansów, Związek Banków Polskich (ZBP) oraz Izbę Domów Maklerskich². Warto nadmienić w tym momencie, że organizacją międzynarodową, która kontroluje podaż pieniądza na cały świat, jest Bank Rozrachunków Międzynarodowych i jest to bank centralny wszystkich banków centralnych. Siedzibę swoją posiada w Bazylei w Szwajcarii, ale ma też swoje oddziały w Meksyku i Hongkongu. To jest niewybieralny, nie mający odpowiedzialności centralny bank świata, który posiada całkowite zwolnienie z podatku oraz nie podlega pod prawa krajowe.

Bank Rozrachunków Międzynarodowych był używany między innymi do „prania pieniędzy” przez nazistów podczas II wojny światowej, ale obecnie głównym priorytetem BRM jest pomoc bankom centralnym oraz instytucjom uprawnionym do prowadzenia polityki pieniężnej w zapewnieniu finansowej i monetarnej stabilności, pełnienie dla tych instytucji funkcji banku oraz wspieranie ich międzynarodowej współpracy. Obecnie 58 banków centralnych na świecie należy do BRM, który odgrywa znacznie większą rolę niż Stany Zjednoczone Ameryki Północnej. Co dwa miesiące czołowi bankierzy z całego świata spotykają się w Bazylei na spotkaniu dotyczącym światowej gospodarki. Bank Rozrachunków Międzynarodowych jest to organizacja, która została założona przez światowe elity, działa na jej korzyść i ma na celu utrzymanie statusu jednego z kluczowych filarów rozwijającego się światowego systemu gospodarczego.

2 European Commission, Regulation of the European Parliament and the Council on

prudential requirements for the credit institutions and investment firms, Bruksela 2011, s. 4.

102

Implementacja rozwiązań Bazylei III jest bardzo istotna w kontekście europejskiego kryzysu zadłużenia, który uwidocznił się

w Europie po światowym kryzysie gospodarczym. Wprowadzenie do europejskiego prawa dyrektywy oraz rozporządzenia CRD IV/CRR (Capital Requirements Directive IV/Capital Requirements Regulation), zawierających regulacje, które dotyczą zarówno

ilościowych, jak i jakościowych współczynników wypłacalności, a także zupełnie nowych, w kontekście rozwiązań bazylejskich

wskaźników płynności czy dźwigni finansowej, powinno w konsekwencji wpłynąć na ustabilizowanie się sektora bankowego

w UE. Aby lepiej zapanować nad wdrażaniem nowych uregulowań oraz dodatkowo zwiększyć wiarygodność unijnego systemu bankowego, podjęto decyzję o rozpoczęciu prac zmierzających do wprowadzenia tzw. unii bankowej. Ze względu na związek tych działań z implementowanymi regulacjami Komitetu Bazylejskiego

opóźnia się zakończenie prac nad tą nową dyrektywą i rozporządzeniem. Dlatego też, mimo planu wdrożenia pakietu

Bazylea III z dniem 1 stycznia 2013 r. termin ten jednak nie został dotrzymany. Podstawą dla regulacji kapitałowych banków, które będą obowiązywały w Polsce są regulacje unijne – pakiet CRD IV/CRR:

Dyrektywa 2013/36/UE (Capital Requirements Directive, CRD).

Powyższe regulacje powstały na bazie wytycznych Bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego, tzw. Bazylei III. Nowe rozwiązania mają dotyczyć przede wszystkim³:

1) zwiększania jakości i przejrzystości bazy kapitałowej banków – ma to zapewnić jeszcze lepszą pozycję absorbowania strat przez system bankowy (zarówno w trakcie funkcjonowania, jak i zaprzestania działalności);

2) rozszerzenia zakresu ryzyka ujmowanego w standardzie kapitałowym – poza wcześniej już przyjętymi rozwiązaniami dotyczącymi portfela handlowego i transakcji

3 D. Simpson, Biznes miêdzynarodowy w gospodarce globalnej 2013, Gdańsk 2013, s. 202-219.

103

sekurytyzacyjnych („Bazylea 2,5”). Nowe wymogi kapitałowe formułowane są także dla ryzyka kredytowego kontrahenta, wynikającego z transakcji na instrumentach pochodnych, transakcji repo i finansowania papierów wartościowych;

3) wprowadzenia norm promujących tworzenie buforów kapitałowych i bardziej prospektywnego podejścia do tworzenia rezerw (model rezerw na straty oczekiwane, a nie te które już zaistniały) – celem jest ograniczenie

dotychczasowego procyklicznego charakteru regulacji i w dużej mierze ograniczenie wpływu szoków (zamiast

wzmacniania ich wpływu – jak to ma miejsce obecnie).

W rezultacie zmiany powinny skutkować zwiększeniem stabilności sektora bankowego i zmniejszyć jego podatność na szoki zewnętrzne;

4) wprowadzenia wskaźnika⁴ dźwigni finansowej jako uzupełniającego miernika dla współczynnika wypłacalności – w celu zapobieżenia nadmiernemu „lewarowaniu”⁵ instytucji finansowych (nadmiernemu wzrostowi poziomu dźwigni finansowej) oraz zapewnić dodatkowe zabezpieczenie przed modelem ryzyka i błędem pomiaru;

5) wprowadzenia minimalnych standardów płynności i mierników ułatwiających monitorowanie i ocenę ryzyka

utraty płynności⁶.

Wpływ Bazylei III na funkcjonowanie banków komercyjnych W przypadku niejednolitego wprowadzania regulacji Bazylea III na świecie istnieje wysokie prawdopodobieństwo powstania ryzyka arbitrażu regulacyjnego, który będzie powodował, że banki

4 Określenie „miernik” i „wskaźnik” są tożsame i w praktyce są używane zamiennie.

5 Lewarowanie - to mechanizm wykorzystujący dźwignię finansową, używany podczas inwestowania np. na rynku kontraktów terminowych. Istotą jest depozyt początkowy, który wynosi kilkanaście procent wartości kontraktu.

6 A global regulatory..., op. cit., s. 30-59.

104

posiadające swoją siedzibą w krajach, które nie wprowadziły nowych regulacji uzyskają znaczącą przewagę konkurencyjną wobec banków z krajów ze Wspólnoty. Ponadto, wprowadzenie miar antycyklicznych w sektorze bankowym może doprowadzić w czasie koniunktury

gospodarczej do intensyfikacji transferu ryzyka kredytowego z bilansów banków do innych instytucji finansowych, w których

obciążenia regulacyjne dotyczące ryzyka kredytowego będą mniejsze (tzw. arbitraż międzysektorowy). W konsekwencji wprowadzenie tych norm może z jednej strony doprowadzić do poprawy stabilności finansowej sektora bankowego, przy jednoczesnym osłabieniu stabilności całego sektora finansowego. Zdaniem autorów oszacowanie zarówno buforów kapitałowych, jak i rezerw z tytułu cykliczności może być w praktyce nieprecyzyjne. Z kolei budowa systemu szacowania buforów kapitałowych oraz rezerw obejmujących dane z całego cyklu może skutkować koniecznością poniesienia dodatkowych kosztów przez sektor bankowy. Bazylea III w dużej mierze ogranicza rolę KNF będącej, ze względu na strukturę własnościową sektora bankowego w Polsce nadzorcą z kraju goszczącego. Propozycja wprowadzenia harmonizacji legislacji bankowej w krajach Wspólnoty, poprzez wprowadzenie wspólnych wymogów minimalnych (tzw. Single rule book) obniży możliwości

egzekwowania polityki nadzorczej wobec sektora bankowego w Polsce na poziomie pierwszego filara. Z kolei propozycja Komisji

Europejskiej upoważniająca EBA do ustanowienia wiążących

standardów technicznych dotyczących drugiego filara, może w znacznym stopniu ograniczyć możliwość podejmowania przez KNF

działań dostosowanych do specyfiki poszczególnych banków. Nowe standardowe rozwiązania nieuwzględniające warunków występujących w Polsce mogą obniżyć skuteczność lokalnego nadzoru⁷. Punktem wyjścia dla analizy potencjalnego wpływu nowych

7 The Cumulative impact on the global economy changes in the financial regulatory framework, Institute ofInternational Finance, wrzesień 2011, s. 47-70; P. Härle, E. Lüders, Basel III and European banking: Its impact, how banks might respond, and the challenges of implementation, listopad 2010, s. 22.

105

regulacji na gospodarkę jest określenie stopnia, w jakim banki nie są dostosowane do nowych norm, czyli określenia skali ewentualnego niedoboru kapitału i płynności. Równolegle zatem z opracowywaniem projektów nowych wytycznych i regulacji, przeprowadzane są analizy ich potencjalnego wpływu na funkcjonowanie banków. Po ogłoszeniu

założeń dotyczących nowych regulacji kapitałowych, a w szczególności po opublikowaniu ostatecznego tekstu Bazylei III,

sektor bankowy skrytykował pomysł radykalnego zaostrzenia wymogów. Jeden z podniesionych argumentów stwierdzał, że banki stojące wobec konieczności zwiększenia stopnia pokrycia kapitałami aktywów ważonych ryzykiem, będą zmuszone ograniczyć skalę kredytowania, co w konsekwencji będzie miało negatywny wpływ na wzrost gospodarczy. Skala koniecznych działań dostosowawczych będzie zróżnicowana w poszczególnych krajach i instytucjach bankowych. Jej wymiernym efektem powinno być określenie ewentualnej skali koniecznego dostosowania do norm kapitałowych i płynnościowych. Analizy tego typu prowadzone są głównie przez nadzorców. W skali globalnej należy wymienić badania które są prowadzone przez Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego (BCBS), a w obrębie Unii Europejskiej – przez Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (EBA). Są to badania cykliczne wpływu zastosowania nowych norm w wybranych bankach⁸. W Polsce podobne badanie zostały przeprowadzone przez Komisję Nadzoru Finansowego oraz (niezależnie) przez PricewaterhouseCoopers (PwC) i Związek Banków Polskich. Badania te realizowane w sposób dobrowolny i dla wybranych podmiotów sektora bankowego. Pokazują zatem wyłącznie częściowy obraz możliwego wpływu regulacji na banki.

BCBS przeprowadza jedynie okresowe analizy wpływu Bazylei III na rynki finansowe⁹. Na podstawie raportów, które są sporządzane przez banki, dokonywana jest ocena stopnia przygotowania do wypełnienia nowych wymogów i oszacowany jest ewentualny niedobór kapitału.

8 A global regulatory ..., op. cit., s. 70-94.

9 P. Slovik, B. Cournède, Macroeconomic Impact of Basel III, OECD Economics Department Working Papers, England 2011, s. 9.

106

Przeprowadzane analizy podziale są na 2 grupy: grupa 1

obejmuje banki które są aktywne międzynarodowo – duże, o funduszach własnych podstawowych powyżej 3 mld euro (w badaniu uwzględniono 101 podmiotów tego typu), a grupa 2 –

pozostałe banki (109 jednostek).

Na podstawie danych na koniec pierwszej połowy 2012 roku, przy uwzględnieniu nowej definicji, średni współczynnik CET1 dla banków z 1 grupy wynosił 8,5% (wobec wymogu 4,5%). Aby wszystkie banki z tej grupy wypełniły minimalny wymóg, potrzeba by dodatkowo 3,7 mld EUR kapitału lub łącznie 208,2 mld EUR. Przy uwzględnieniu buforu zabezpieczającego (łączny wymóg 7%) oraz dodatkowych wymogów dla banków istotnych systemowo. Rzeczowa kwota nie wydaje się znacząca, zważywszy na to, że suma zysku netto banków z pierwszej grupy w ciągu roku wynosi przeciętnie 379,6 mld EUR¹⁰.