System wspierania przedsiębiorczości rodzinnej w wybranych krajach Unii Europejskiej

Jak wspomniano wcześniej, pod koniec pierwszej dekady XXI wieku toczyły się pra-ce specjalnej grupy powołanej przez Komisję Europejskiej, która miała m.in. za zadanie wypracować definicję firmy rodzinnej. Grupa ta przygotowała sprawozdanie, w którym oprócz definicji znalazły się wyzwania stojące przed firmami rodzinnymi. Z pewnością

dokument ten był bardzo istotny dla rozwoju wiedzy oraz organizacji pomocy dla tych firm, jednak nie przyczynił się do dalszych intensywnych prac nad tym zagadnieniem. Jan Klimek i Jacek Lipiec zwracają uwagę, że od 2009 roku, czyli od czasu publikacji spra-wozdania niewiele wydarzyło się na forum UE, co przełożyłoby się znacząco na wsparcie dla firm rodzinnych (Klimek i Lipiec 2015). Pokazuje to, że przypadek Polski nie jest wy-jątkowy na tle krajów Wspólnoty. Wobec powyższego projekt STOB Regions można tym bardziej uznać za wyjątkowo wartościowy przypadek wsparcia firm rodzinnych. Istotą projektów realizowanych w ramach programu INTERREG EUROPE jest wspieranie wy-miany doświadczeń i pogłębianie wiedzy wśród instytucji, które współpracują nad wybra-ną dziedziwybra-ną polityki. Program operuje stosunkowo niewielkim budżetem, jego sednem jest wzajemna wymiana doświadczeń, a nie finansowanie nowych inicjatyw. Niewielki budżet powoduje również, że w ramach programu funkcjonują starannie wyselekcjono-wane projekty.

Z punktu widzenia Małopolski warto zauważyć, że dobór partnerów w projekcie STOB Regions pozwala na skorzystanie z doświadczeń z państw, które w zakresie wsparcia firm rodzinnych mają interesujące rozwiązania. W Hiszpanii wsparcie firm rodzinnych jest przedmiotem zainteresowania władz centralnych i regionalnych od dłu-giego czasu, głównie za sprawą Miguela Gallo z IESE Business School, który może być określany pionierem badań naukowych nad firmami rodzinnymi w Europie. W latach osiemdziesiątych badacz dokonał swoistej systematyki przedsiębiorstw rodzinnych, prowadził też prace związane z nadzorem właścicielskim, a z jego badań często korzy-stały władze kraju. We wrześniu 2000 roku hiszpański senat powołał specjalną komisję do zbadania głównych problemów związanych z funkcjonowaniem firm rodzinnych, która zaproponowała wsparcie, jakie należałoby zaproponować poprzez wprowadzenie zmian w ustawach i prawie podatkowym. W efekcie prac komisji tamtejsze Minister-stwo Gospodarski opracowało zmiany w prawie przyjęte w dalszej kolejności przez par-lament. Jedna z ważniejszych zmian miała miejsce w ustawie o spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, dotyczącą dziedziczenia. Firmę może dziedziczyć jeden lub kilku spadkobierców. Pozostali spadkobiercy mogą otrzymać odpowiednią część w gotówce, w terminie nie późniejszym niż pięć lat od momentu sukcesji (Karwacki i in. 2017).

Warto zaznaczyć, że w Hiszpanii znajduje się sieć instytucji publicznych i prywatnych wspierających przedsiębiorczość rodzinną, w tym regionalne stowarzyszenia firm ro-dzinnych we wszystkich regionach kraju.

Firmy rodzinne mogą również liczyć na profesjonalne wsparcie w Finlandii. Tamtej-sze Ministerstwo Handlu i Przemysłu zawiązało specjalną grupę zajmującą się przedsię-biorczością rodzinną. Definicja firmy rodzinnej zaproponowana przez ekspertów Komisji Europejskiej w ramach powołanej w tym celu grupy została wypracowana właśnie przez fińską grupę roboczą (Klimek i Lipiec 2015). Firmy rodzinne są dominującą formą przed-siębiorczości w tym kraju, do tej grupy należy 75% przedsiębiorstw, tworząc 69% miejsc pracy (Family business in Finland 2017). W Finlandii przygotowano również specjalny

Mezootoczenie jako czynnik rozwoju firm rodzinnych w Małopolsce

program szkoleniowy dla sukcesorów pod nazwą „Struktura własności i praca w zarzą-dzie firmy” (Mandl 2008).

Temat firm rodzinnych jako obszar zainteresowania władz centralnych obecny jest również w jednym z nowych krajów członkowskich Unii – Rumunii. Już w 2004 roku, a więc na trzy lata przed przystąpieniem tego kraju do Unii Europejskiej, tamtejszy parla-ment przyjął ustawę dotyczącą prowadzenia działalności przez osoby indywidualne i fir-my rodzinne. W Rumunii precyzyjnie zdefiniowano przedsiębiorstwa rodzinne, a także więzi rodzinne w kontekście przynależności do firmy. Nowelizacja wspomnianej ustawy, przeprowadzona w 2008 roku, precyzuje definicję firmy rodzinnej (Hategan i in. 2019).

Rozwiązania prawne i dobre praktyki w funkcjonowaniu systemu wsparcia firm ro-dzinnych są również domeną Niemiec. Szacuje się, że firmy rodzinne stanowią tam aż 91% (Stiftung... 2016). U naszych zachodnich sąsiadów obowiązuje definicja firm rodzin-nych wypracowana w ramach grupy powołanej przez Komisję Europejską, bowiem eks-perci z tego kraju aktywnie uczestniczyli w pracach tej grupy. Poza wieloletnią praktyką regionów (landów) we wspieraniu firm rodzinnych obowiązują tam akty prawne ułatwia-jące funkcjonowanie tego typu przedsiębiorstw. Najnowszym rozwiązaniem jest ustawa z 2016 roku dotycząca prawa podatkowego od darowizn i dziedziczenia. Zgodnie z tym aktem prawnym osoba dziedzicząca firmę może skorzystać z 85 lub 100% ulgi podat-kowej (w pierwszym przypadku firma musi być prowadzona przez pięć lat, w drugim siedem), przy czym aktywa firmy nie mogą przekroczyć 26 mln euro, a także zachowane muszą zostać obecne miejsca pracy. Dużą rolę odgrywa również Fundacja Firm Rodzin-nych w Niemczech i Europie powołana w 2006 roku, która współpracuje z niemieckim rządem, z jej przedstawicielami spotykają się najważniejsze osoby w państwie, co można intepretować jako wyraz szczególnego zainteresowania władz federalnych przedsiębior-czością rodzinną.

Uczestnictwo Małopolski w projekcie STOB Regions, obok podmiotów z Niemiec, Hiszpanii, Finlandii i Rumunii, a także innych krajów z doświadczeniami w zakresie wspierania firm rodzinnych, jest sporą szansą na pozytywne zmiany w tym polskim re-gionie. Warto podkreślić, że projekt ten nie zakłada bezpośredniego wsparcia szkolenio-wego czy doradczego. Małopolska (Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego) opracowuje plan działania, który określał będzie dobre praktyki, pozyskane od partnerów zagranicznych projektu, które zostaną gotowe do wdrożenia w regionie. Co istotne, w ra-mach projektu ma miejsce współpraca zarówno z partnerami zagranicznymi, jak i z in-stytucjami z Małopolski, wśród których znajdują się m.in. Izba Przemysłowo-Handlowa w Krakowie, Małopolska Izba Rzemiosła i Przedsiębiorczości, Małopolskie Porozumienie Organizacji Gospodarczych, Małopolska Agencja Rozwoju Regionalnego, Małopolskie Centrum Przedsiębiorczości, PM Doradztwo Gospodarcze Sp. z o.o., Stowarzyszenie Inicjatywa Firm Rodzinnych – Oddział Małopolski czy subregionalne izby gospodarcze.

Co istotne, część propozycji jest wdrażana w Szczegółowym Opisie Priorytetów Regio-nalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego 2014–2020. To ostatnie

oznacza, że część rozwiązań będzie miała zapewnione finansowanie. Warto podkreślić, że modyfikacja dokumentów strategicznych jest jednym z elementów filozofii programu INTERREG EUROPE. Zaangażowanie wymienionych podmiotów (Regionalna Grupa In-teresariuszy) ma również znaczenie w kontekście skorzystania z doświadczeń. Istotna jest obecność firmy PM Doradztwo Gospodarcze, które realizowało jeden z wcześniejszych projektów finansowanych z POKL, wspierających firmy rodzinne, a także jest wykonawcą projektu w ramach POWER. Można uznać, że to przenikanie się podmiotów doświad-czonych i zaangażowanych w wsparcie biznesu we współpracy z władzami regionalnymi stanowi istotę wpływu mezootoczenia na przedsiębiorstwa w regionie.