Techniki badawcze

5.5.1. Techniki do badania zdrowia

Wywiad standaryzowany

Wywiad standaryzowany skonstruowany został w oparciu o Kwestionariusz Wydarzeń Stresowych (KWS) H. Wrony–Polańskiej (2003 s. 308-312). Wywiad służył do badania zdrowia obejmującego 5 wskaźników zdrowia tj.: poczucie zdrowia, poczucie spokoju, poczucie jakości życia, poczucie braku zmęczenia, udział w życiu społecznym. Ponadto wywiad został użyty do zebrania informacji dotyczących oceny własnej samoskuteczności w radzeniu sobie z chorobą osoby bliskiej, poczucia wsparcia ze strony innych, poziomu stresu, jak również zmiennych demograficznych i biograficznych (płeć, wiek, czas jaki upłynął od diagnozy choroby u bliskiej osoby, sytuacja zdrowotna badanych). Badani byli także proszeni o dokończenie zdań dotyczących rozumienia zdrowia, stresu, choroby. Skale szacunkowe wykorzystane w badaniu zostały zaczerpnięte z KWS Wrony-Polańskiej (2003). Wywiad wraz z kluczem zamieszczono w aneksie (załącznik 1 i 1a). Uzyskana wyniki z wywiadu zostały opracowane ilościowo i jakościowo.

Skala służąca do badania zdrowia jest zbudowana z 5 podskal badających:

1. Poczucie zdrowia – składa się z 7 pytań obejmujących subiektywne poczucie zdrowia i wskaźniki fizyczne zdrowia.

- jedno pytanie ma postać skali, której krańce oznaczają odpowiednio: chory - zdrowy. Pod stwierdzeniami znajdują się cyfry w porządku wzrastającym od 1 do 10. Cyfry 1 i 10 oznaczają skrajne nasilenie cechy. Badany ma zaznaczyć, w którym miejscu aktualnie się znajduje, jednocześnie jest proszony o uzasadnienie swojego wyboru;

- pozostałe itemy to pytania jednokrotnego wyboru np.: „Jak oceniasz swój obecny stan zdrowia?”.

2. Poczucie spokoju – składa się z 3 pytań:

- jedno pytanie ma charakter dziesięciostopniowej skali szacunkowej. Krańce skali oznaczone zostały następująco: nerwowy – spokojny. Badany był proszony o zaznaczenie na linii cyfry, która jego zdaniem odzwierciedla najlepiej jego obecny stan, jak również proszono o uzasadnienie swojego wyboru;

- pozostałe itemy to pytania jednokrotnego wyboru np. „Jak często doświadczasz uczucia spokoju?”.

3. Poczucie jakości życia – zawiera 2 pytania:

- jedno pytanie ma charakter skali szacunkowej, gdzie krańce skali oznaczają: oceniam swoje życie jako nieudane – oceniam swoje życie jako satysfakcjonujące. Badana osoba jest proszona o zaznaczenie na skali cyfry, która najlepiej odzwierciedla jej aktualny stan oraz uzasadnienie swojego wyboru;

- drugie pytanie jest jednokrotnego wyboru.

4. Poczucie braku zmęczenia – na pomiar tego wskaźnika składają się 4 pytania - jedno w postaci skali szacunkowej – której krańce oznaczają:

odczuwam zmęczenie – jestem wypoczęty;

- pozostałe pytania są jednokrotnego wyboru np. „Czy odczuwasz aktualnie większe zmęczenie niż zwykle?”.

5. Udział w życiu społecznym - obejmuje 4 pytania - jedno to skala szacunkowa, a pozostałe to itemy jednokrotnego wyboru np. "Jak często spotykasz się ze znajomymi?".

Uzyskany dla narzędzia badającego poczucie zdrowia na podstawie wyników badanej grupy współczynnik alfa-Cronbacha wyniósł ,813.

5.5.2. Techniki do badania poziomu stresu i radzenia sobie ze stresem

Inwentarz Stanu i Cechy lęku (ISCL- STAI) C. D. Spilbergera, J. Strelau, M. Tysarczyk i K. Wrześniewskiego - skala X-1

Do określenia przeżywanego stresu wśród osób wspierających chorych na białaczkę użyto skali lęku X-1 Inwentarza Stanu i Cechy lęku (ISCL) służącej do pomiaru lęku jako stanu. Skala X-1 zawiera 20 twierdzeń.

Budowa STAI opiera się na rozróżnieniu między lękiem jako przejściowy i uwarunkowany sytuacyjnie stan jednostki, a lękiem cechą. Lęk jako stan charakteryzuje się dużą zmiennością jest to spowodowane oddziaływaniem różnego rodzaju czynników zagrażających. Właściwości psychometryczne techniki są zadowalające (Sosnowski, Wrześniewski, Jaworowska, Fecenec, 2006).

Kwestionariusz Radzenia Sobie w Sytuacjach Stresowych (CISS) Norman S. Endler, James D.A Parker

Kwestionariusz CISS N.S. Endlera i J.D.A. Parkera, w adaptacji J. Strelau, A. Jaworowskiej, K. Wrześniewskiego, P. Szczepaniaka (2009) służy do diagnozowania stylów radzenia sobie ze stresem. Składa się z 48 pozycji dotyczących różnych zachowań ludzi w sytuacjach stresowych. Badany określa na pięciostopniowej skali Likerta częstotliwość, z jaką podejmuje określone działania. Każda ze skal składa się z 16 pozycji i pozwala uzyskać od 16 do 80 punktów. Wyniki ujmowane są na trzech skalach dotyczących stylu skoncentrowanego na zadaniu (SSZ), stylu skoncentrowanego na emocjach (SSE), stylu skoncetrowanego na unikaniu (SSU) mogącego przyjmować dwie formy tj. angażowanie się w czynności zastępcze (ACZ) oraz poszukiwanie kontaktów towarzyskich (PKT).

5.5.3. Techniki do badania zasobów

Skala SES

Skala Samooceny SES została skonstruowana w 1965 roku przez M. Rosenberga. Jest popularnym narzędziem służącym do pomiaru samooceny globalnej. Polska adaptacja Skali Samooceny została przeprowadzano przez I. Dzwonkowska, K. Lachowicz-Tabaczek, M. Łagunę (2008). Skala zbudowana jest z 10 twierdzeń. Osoba badana ma zadanie

ustosunkować się do poszczególnych twierdzeń na skali 4-stopniowej, czy zgadza się z poszczególnym stwierdzeniem czy też nie.

Ogólny wynik skali stanowi suma punktów uzyskanych w poszczególnych twierdzeniach i waha się od 1 punktu (krańcowo zaniżona samoocena) do 40 punktów (samoocena maksymalna).

Kwestionariusz Orientacji Życiowej (SOC-29) A. Antonovky’ego.

Poczucie koherencji zbadano za pomocą kwestionariusza SOC-29. Kwestionariusz obejmuje 29 pytań, które odnoszą się do różnych aspektów życia. Poczucie koherencji jest orientacją człowieka, która wg. Antonovsky'ego jest kluczowa dla zachowania i pomnażania zdrowia. Zadaniem osoby badanej jest ustosunkowanie się do stwierdzeń na 7-stopniowej skali, przy czym krańce skali oznaczają: 1- nigdy nie mam takiego poczucia, 7- zawsze mam takie poczucie.

Kwestionariusz Orientacji Życiowej obejmuje trzy podskale:

- poczucia zrozumiałości (PZR), skala ta zawiera 11 pytań i pozwala na uzyskanie od 11 punktów do 77 punktów,

- poczucia zaradności (PZ), składa się z 10 pytań i pozwala na uzyskanie od 7 punktów do 70 punktów,

- poczucie sensowności (PS), zawiera 8 pytań i pozwala na uzyskanie od 8 punktów do 56 punktów.

Suma wyników poszczególnych podskal składa się ogólny poziom koherencji Maksymalna ilość punktów możliwa do uzyskania wynosi 203 punkty (Antonovsky, 1995).

Inwentarz Stanu i Cechy lęku (ISCL- STAI) C. D. Spilbergera, J. Strelau, M. Tysarczyk i K. Wrześniewskiego - skala X-2

Do pomiaru lęku jako cechy zastosowano skalę X-2 Inwentarza Stanu i Cechy lęku (ISCL-STAI). Skala ta pozwala określić poziom lęku dyspozycyjnego. Niski jego poziom rozpatrywany jest w kategoriach zasobu, wysoki natomiast deficytu.

Lęk jako cecha rozumiany jest jako względnie stała dyspozycja wewnętrzna jednostki do reagowania na obiektywnie niegroźne sytuacje jako zagrażające. Podkreślano wyuczony charakter lęku i wiązano go z wczesnym okresem dzieciństwa, a przede wszystkim relacją między dzieckiem i rodzicami (Wrześniewski, Sosnowski, Jaworowska, Fecenec, 2011).

Kwestionariusz Spostrzegania Kontroli Własnego Życia F. Bryanta

Kwestionariusz Spostrzeganej Kontroli Własnego Życia F. Bryanta (1989) składa się z 15 pytań, do których badany ma ustosunkować się na skalach szacunkowych (4,5 i 7 punktowych). Metoda zwiera 4 podskale oparte na 4 czynnikowym modelu spostrzeganej kontroli Bryanta:

- unikanie - zmaganie się - utrzymywanie - doznawanie.

Polska wersja została opracowana przez Instytut Psychologii Stosowanej UJ.

Poczucie wsparcia ze strony innych

Pięć pozycji wywiadu standaryzowanego służyło do diagnozy poczucia wsparcia ze strony innych. Obliczony współczynnik rzetelności alfa-Cronbacha wyniósł 0,690. Analiza ilościowa została uzupełniona przez analizę jakościową czterech itemów (w celu wywiad zawierał dodatkowe 3 pytania). Celem analizy jakościowej było poznanie źródeł wsparcia oraz oczekiwań osób bliskich wspierających chorych na białaczkę. Treść pozycji, klucz i liczba możliwych do uzyskania wyników została umieszczona w aneksie (załącznik 1 i 1a).

Poczucie własnej skuteczności w zmaganiu się chorobą osoby bliskiej

Do oceny poczucia własnej skuteczności w zmaganiu się z chorobą osoby bliskiej służyły trzy pozycje wywiadu standaryzowanego. Obliczony współczynnik rzetelności alfa-Cronbacha wyniósł 0,695. Jeden item miał postać skali szacunkowej, osoby badane były proszone o podanie uzasadnienia dokonanego wyboru na skali, uzyskane wyniki zostały

opracowane jakościowo. Treść pozycji, klucz i liczbę możliwych do uzyskania wyników zamieszczono w aneksie (załącznik 1 i 1a ).