Cele lekcji:
Uczeń
• zna najważniejsze konkursy muzyczne w Polsce;
• rozpoznaje poszczególne instrumenty muzyczne;
• wymienia poszczególne głosy ludzkie;
• posiada podstawową wiedzę na temat F. Chopina, S. Moniuszki i H. Wieniawskiego;
• wypowiada się na podany temat.
Metody pracy:
• praktyczna;
• podająca – pogadanka;
• analityczno-percepcyjna;
• problemowo-odtwórcza.
Środki dydaktyczne:
• jeżeli nie mamy muzyków, wtedy korzystamy z nagrań CD lub możliwości posłuchania utworów w Internecie;
• żywe instrumenty lub tablice z instrumentami;
• nagrody po konkursie, np. cukierki lub ołówki.
Przebieg zajęć:
1. Nauczyciel prezentuje wykonawców i instrumenty (skrzypce, pianino, głos ludzki)
• skrzypce solo (Suita J. S. Bacha);
• pianino solo (Mazurek F. Chopina);
• sopran (pieśń Kukułka Noskowskiego).
W czasie prezentacji skrzypiec nauczyciel opowiada o innych instrumentach strunowych smyczko-wych (skrzypce, altówka, wiolonczela, kontrabas) oraz opisuje budowę skrzypiec.
Zanim omówimy budowę pianina, nauczyciel wybiera jedno dziecko do zagrania melodii np. Kurki trzy (nauczyciel prowadzi ręką grającego po klawiszach).
Prezentując głos ludzki, wymieniamy inne głosy żeńskie (sopran, mezzosopran, alt) i męskie (tenor, baryton i bas).
2. Nauczyciel rozmawia z uczniami na temat Międzynarodowych Konkursów Muzycznych organizo-wanych w Polsce.
• Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. F. Chopina w Warszawie organizowany od 1927 roku, co 5 lat, z nielicznymi przerwami. W 2005 r. I miejsce otrzymał młody polski pianista Rafał Blechacz, II miejsca nie przyznano, aby pokazać różnicę w poziomie gry innych uczestników.
W 2010 r. I miejsce zdobyła rosyjska pianistka Juliana Awdiejewa. W 2015 r. odbędzie się XV konkurs, do którego już przygotowują się młodzi wykonawcy. Aby zostać zakwalifikowanym, trzeba zagrać przed jury 45 minutowy recital. W 2005 r. było około 300 uczestników, z których wyłoniono 80 osób do I etapu, następnie 32 osoby do II etapu i do finału dopuszczono tylko 12 pianistów. Jury składało się z 20 wybitnych muzyków z różnych krajów na całym świecie. Rafał Blechacz po wygraniu tego najbardziej prestiżowego konkursu na całym świecie rozpoczął wielką karierę. Aby osiągnąć taki wirtuozowski poziom gry na danym instrumencie, dzieci rozpoczynają naukę około 5. roku życia i ćwiczą codziennie kilka godzin.
Pianista gra Mazurka F. Chopina
• Międzynarodowy Konkurs Skrzypcowy im. Henryka Wieniawskiego w Poznaniu odbywa się od setnej rocznicy urodzin kompozytora, czyli od 1935 r., co 5 lat. W 2006 r. zwyciężyła polska młoda skrzypaczka Agata Szymczewska. W 2011 Soyoung Yoon z Korei Południowej.
Henryk Wieniawski i Fryderyk Chopin rozpoczęli naukę gry na instrumencie w wieku 5 lat. Uznani byli za „cudowne dzieci” ze względu na wybitne zdolności. Obydwaj również komponowali.
Nauczyciel prosi jednego chętnego ucznia, aby zagrał na specjalnych małych skrzypcach – przezna-czonych do nauki gry od najmłodszych lat.
Prezentacja Kujawiaka Henryka Wieniawskiego (skrzypce i fortepian)
• Międzynarodowy Konkurs Wokalny im. Stanisława Moniuszki w Warszawie został stworzony przez Marię Fołtyn (gwiazdę scen operowych) i obywa się od 1992 r., co 3 lata. Ostatni odbył się w maju 2013 r. Nagrodę I otrzymali Olga Busuioc z Mołdawii i Anatoli Sivko z Białorusi. Wygranie takiego konkursu daje młodemu artyście bilet do kariery.
Sopran śpiewa arię Jako od wichru z opery Halka Stanisława Moniuszki
• Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. F. Chopina w Szafarni dla dzieci i młodzieży. Konkursy w Szafarni odbywają się co 3 lata od 1992 r. Zwycięzcą jednego z nich był Paweł Wakarecy, który w 2010 r. zdobył wyróżnienie na Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym w Warszawie.
Szafarnia to ulubione miejsce F. Chopina, gdzie przyjeżdżał w czasie wakacji i spędzał miło czas na słuchaniu muzyki ludowej, którą następnie wplatał we własne utwory.
3. Konkursy sprawdzające wiedzę muzyczną
Możemy podzielić wszystkich na 2 grupy, aby zintegrować uczniów w poszczególnych grupach i wprowadzić poczucie rywalizacji.
Pytania dla grupy I:
• Wymień 3 głosy żeńskie.
• W jakim mieście i od którego roku odbywa się Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im.
F. Chopina?
• Na jakim instrumencie grał F. Chopin?
• Jak nazywa się osoba, która gra sama?
• Wymień 4 instrumenty strunowe smyczkowe.
• Podaj imię i nazwisko zwycięzcy Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego w 2005 r.
w Warszawie.
Pytania dla grupy II:
• Wymień 3 głosy męskie.
• W jakim mieście odbywa się Międzynarodowy Konkurs Skrzypcowy im. H. Wieniawskiego?
• Na jakim instrumencie grał Henryk Wieniawski?
• Jak nazywa się skład, gdzie grają 2 instrumenty?
• Gdzie odbywa się Międzynarodowy Konkurs Wokalny im. S. Moniuszki?
• Podaj imię i nazwisko zwyciężczyni Międzynarodowego Konkursu Skrzypcowego w 2006 r.
w Poznaniu.
Wszelkie konkursy powodują zawsze w uczestnikach wzrost zainteresowania i chęć zwycięstwa, dzięki czemu zapamiętują więcej, są bardziej ożywieni i chętni do działania. Okazuje się, że teoria też może być ciekawa.
Grupa, która zwyciężyła otrzymuje plusy, natomiast dla wszystkich nagrodami są cukierki za owocną pracę na zajęciach. Lekcja, w której widać dużą aktywność ucznia, to gwarancja sukcesu.
Metody, formy i sposoby pracy
z uczniami uzdolnionymi artystycznie
na III i IV etapie edukacyjnym
I. Charakterystyka rozwoju ucznia gimnazjum (III etap edukacyjny, 12/13–15/16 lat)
Okres dorastania (dojrzewania) zajmuje szczególne miejsce w procesie rozwoju człowieka.
Czas dojrzewania można określić jako czas budowania poczucia własnej wartości oraz proces formo-wania tożsamości.
Postrzegany jest przez psychologów, nauczycieli, rodziców jako czas wewnętrznego niepokoju obser-wowanego u młodych ludzi. Psychologia nazywa okres dorastania adolescencją. Jest to czas między dzieciństwem a dorosłością. Młodzi ludzie pomiędzy 10.–12. a 17.–20. rokiem życia przeżywają intensyw-ne zmiany fizyczintensyw-ne i psychiczintensyw-ne. Wielu badaczy opisuje ten czas jako okres kryzysu. E. Erikson82 określa go jako kryzys tożsamości, podczas którego młodzi ludzie dążą do ustalenia indywidualnej tożsamości.
Anna Oleszkowicz i Alicja Senejko83 szczegółowo scharakteryzowały rozwój we wczesnej fazie dora-stania czyli w wieku 10–16 lat.
W zakresie rozwoju fizycznego następują gwałtowne zmiany fizyczne organizmu oraz zmiany hor-monalne: przyspieszony wzrost i waga ciała, rozwój pierwszo- i drugorzędnych cech płciowych oraz dojrzewanie mózgu.
Zmiany w zakresie rozwoju emocjonalnego charakteryzują się pobudzeniem emocjonalnym, inten-sywnymi emocjami zarówno pozytywnymi, jak i negatywnymi. Obniżony nastrój związany z doświadcza-niem negatywnych emocji prowadzi niekiedy do zaburzeń o charakterze depresyjnym.
Rozwój poznawczy to zwiększenie ilości zapamiętywanych i przechowywanych informacji, rozwój operowania regułami z określonych dziedzin wiedzy.
W rozwoju społecznym następuje rozluźnienie więzi emocjonalnej z rodzicami, niejednokrotnie konflikty z nimi. Pojawia się poczucie osamotnienia oraz wzrost znaczenia grupy rówieśniczej.
Rozwój osobowości charakteryzuje się kształtowaniem tożsamości indywidualnej i grupowej oraz spadkiem samooceny.
I.1. Plastyka i plastyczne zajęcia artystyczne, gimnazjum (III etap edukacyjny, 12/13 – 15/16 lat)
Dynamiczne zmiany w rozwoju psychofizycznym młodych ludzi wywierają istotny wpływ na charakter ich działań plastycznych.
Uczniowie kończący II etap edukacyjny (11–12 lat) zaczynają przejawiać tendencje do przekazywa-nia w swoich pracach plastycznych tego, co jest obserwowalne. Można zauważyć stopniowe wygasanie swobodnej, spontanicznej artystycznej ekspresji i chęci tworzenia z wyobraźni.
Dążenie do realistycznego przedstawiania otaczającego świata wiąże się z określaną przez wielu badaczy twórczości dzieci i młodzieży fazą kryzysu w twórczości plastycznej.
Realistyczne próby ilustrowania świata podejmowane przez dwunasto-, trzynastolatków są niewy-starczająco doskonałe według ich autorów, co wraz z chwiejną i niską samooceną bywa przyczynkiem do wycofywania się z twórczości plastycznej. Ten okres zwany jest przez badaczy fazą realizmu wrażenio-wego będącego wstępną fazą kryzysu w twórczości plastycznej. Pogłębia się on u trzynasto-,
szesnasto-82 H. R. Schaffer, Psychologia rozwojowa. Podstawowe pojęcia, Kraków 2010, s. 81.
83 A. Oleszkowicz, A. Senejko, Dorastanie, [w:] J. Trempała (red.) Psychologia rozwoju Człowieka, Wydawnictwo Nauko-we PWN, Warszawa 2011, s. 28.
letniej młodzieży wkraczającej w fazę realizmu wizualnego opierającego się na doznaniach wzrokowych, które eliminują twórczość plastyczną jako jeden z elementów ekspresji osobowości. Prace plastyczne rzadko informują o przeżyciach autora, najczęściej są zapisem obserwowanego świata.
Podczas pracy twórczej można zaobserwować kilka powtarzających się czynników, które uczniowie gimnazjum werbalizują:
• brak pomysłu, koncepcji;
• brak wiary we własne umiejętności, a co za tym idzie, w pomyślne zrealizowanie ćwiczenia;
• zniechęcenie, negatywna reakcja na krytyczne uwagi rówieśników (i nauczyciela);
• niewystarczająca koncentracja nad realizacją ćwiczenia;
• konieczność naśladowania wzorów (fotografie przedstawianych przedmiotów, ludzi, krajobrazów).
Kryzys w twórczości plastycznej jest zjawiskiem prawidłowym w rozwoju człowieka, ale znajomość zagad-nień związanych z dorastaniem, umiejętność nawiązania pozytywnych relacji, czyli wysokie kompetencje pedagogiczne nauczyciela plastyka znacząco mogą złagodzić skutki kryzysu.
Niezwykle istotne w prowadzeniu zajęć plastycznych z uczniami gimnazjum jest stosowanie kilku zasad.
1. Realizacja ćwiczeń i działań plastycznych, które nie są bezpośrednim odzwierciedleniem rzeczywi-stości. Zastosowanie różnorodnych technik: collage, fotomontaż, instalacje, ćwiczenia konstrukcyj-ne, ćwiczenia z zakresu projektowania graficznego pozwalające uczniom na satysfakcjonujące ich pod względem estetycznym realizacje.
Znakomite efekty daje realizacja ćwiczeń z zastosowaniem pasjonujących młodzież mediów, takich jak: fotografia, film, grafika komputerowa oraz działania multimedialne wykorzystujące komputer, a łączące w sobie obraz, dźwięk, animację, tekst.
2. Stosowanie form i metod pracy pozwalających na aktywizację wszystkich uczniów. Unikanie szablo-nowego myślenia, stosowanie indywidualizacji zarówno pod względem czasu realizacji ćwiczenia, jak i stosowanych rozwiązań formalnych, np. realizacja określonego ćwiczenia w dowolnej technice (także z zastosowaniem komputera, fotografii).
Wcześniej wymienione metody prowadzenia zajęć plastycznych z młodszymi uczniami należy poszerzyć na III etapie edukacyjnym o interesującą formę, jaką jest projekt edukacyjny, czyli zadanie na określony temat, realizowane według wcześniej przyjętych zasad w określonym czasie. Realizacja projektów edu-kacyjnych jest obligatoryjnym zadaniem każdego ucznia gimnazjum. Projekt uczy współpracy, warto-ściowania, odpowiedzialności za siebie i innych. Wykonane projekty uczniowie przedstawiają na forum klasy lub szkoły. Formą realizacji projektu może być autoprezentacja, wystawa, plakaty, przedstawienie, film. Przykładowe tematy projektów edukacyjnych, które można zaproponować grupie uczniów uzdol-nionych artystycznie, łączą ze sobą kilka dziedzin i przedmiotów i są to: „Symetria w architekturze”, „Podróż w głąb obrazu”, „Europejskie podróże ze sztuką”, „Biblia w obrazach i obrazkach”. Poniżej przedstawiono opisy przykładowych projektów.
I.1.2 Opis interdyscyplinarnego projektu Pompeja Project Projekt łączy treści z języka polskiego, zajęć artystycznych i historii.
Zadania projektowe:
1. Wykonanie kompozycji plastycznej: uczniowie utożsamiają się z mieszkańcami Pompejów zaskoczo-nymi we śnie wybuchem wulkanu. Tworzą wielkoformatową kompozycję przedstawiającą odryso-waną na papierze sylwetę ludzką „zaskoczoną” przez wybuch wulkanu. Wnętrze sylwety wypełniają interpretowane za pomocą barw, linii, elementów kolażu EMOCJE postaci.
2. Napisanie kartki z pamiętnika Ocalałego z zagłady.
3. Przygotowanie filmu, spektaklu plastyczno-muzyczno-ruchowego lub reportażu, którego tematem będzie hipotetyczny moment „końca świata”.
Reportaż: „Gatunek prozy publicystycznej, będący żywym opisem konkretnych zdarzeń, znanych auto-rowi z bezpośredniej obserwacji”
/Słownik języka polskiego – PWN 1995/
Każdy uczeń jest odpowiedzialny za napisanie kartki z pamiętnika, wykonanie pracy plastycznej, a cała grupa za przygotowanie wystawy prac i ich prezentację.
Każda grupa przygotowuje film, spektakl plastyczno-muzyczno-ruchowy lub reportaż, którego tematem będzie hipotetyczny moment „końca świata”.
Ocenie podlegają:
1. Poszczególne prace – ocena z języka polskiego i zajęć artystycznych za każdą pracę (wg kryteriów oceniania z danego przedmiotu).
2. Prezentacje filmów, spektakli plastyczno-muzyczno-ruchowych lub reportaży, których tematem bę-dzie hipotetyczny moment „końca świata” – zgodność z tematem projektu, atrakcyjność przekazu, realizacja (wykorzystanie środków wyrazu filmowego, teatralnego: elementów scenografii, gestu, mimiki, stroju, ruchu, muzyki, światła).