uczniów zdolnych z tekstami kultury
Tekst kultury to nie tylko utwór literacki, lecz każdy wytwór kultury stanowiący całość, uporządkowany według określonych reguł: wizualny, audiowizualny, a wreszcie multimedialny.
Stąd obok tekstów literackich, uczących podstawowej dyspozycji intelektualnej, w programie na-uczania powinny znaleźć się także: spektakle teatralne, filmy, dzieła sztuki malarskiej i muzycznej oraz programy telewizyjne.
Uczeń powinien opanować określony zbiór podstawowych umiejętności koniecznych do przepro-wadzania analizy i interpretacji tekstów kultury, umiejętności, które pozwolą mu w przyszłości trwale i ze zrozumieniem partycypować w dobrach cywilizacji. Młody człowiek musi stać się świadomym uczestni-kiem procesów komunikacyjnych, a zatem nauczyć się odbierać i tworzyć wypowiedzi, a w odbieranych komunikatach wykorzystywać zawarte tam informacje. Do tego potrzebne jest, jak wiadomo, sprawne posługiwanie się ojczystym językiem w mowie i piśmie, a nade wszystko myślenie w języku.
Według nowej podstawy programowej nauczyciel jest wychowawcą i koordynatorem procesu dy-daktycznego, pomagającym uczniom za pomocą różnorodnych metod nauczania i takich też środków dydaktycznych dochodzić do wiedzy trwałej i użytecznej, przewodnikiem, który przygotowuje do uczest-nictwa w świecie kultury, ucząc analizy i interpretacji zróżnicowanych tekstów kultury92.
W jaki sposób kształtować świadomego odbiorcę kultury?
Należy pokazywać uczniom świat kultury jako rzeczywistość atrakcyjną dla współczesnego człowie-ka; rzeczywistość, która może stać się pomocna w rozumieniu bliższego i dalszego otoczenia, drugiego człowieka i w rezultacie – siebie samego. Dlatego najpierw nauczyciel sam powinien być świadomym odbiorcą kultury, zafascynowanym wieloma jej dobrami i potrafiącym swoją pasją zarazić młodych.
I. Udział w przedstawieniach operowych i koncertach muzyki poważnej
Słuchanie muzyki klasycznej nie musi być nudne i niezrozumiałe. Uczniów trzeba przygotować do odbio-ru sztuki i zachęcić w umiejętny sposób, np. prowadząc lekcję poprzedzającą o głosach ludzkich i formach muzycznych, takich jak balet, opera, czy oratorium. Uczeń, który wcześniej poznał libretto danego dzieła:
opery, operetki, czy baletu, będzie bardziej skupiony i zaciekawiony podczas przedstawienia. Po takiej lekcji trzeba sprawdzić repertuar i pójść z chętnymi uczniami na koncert lub do opery (istotne jest, aby zabrać uczniów na ciekawe, sprawdzone wcześniej przedstawienie operowe oraz sprawdzić obsadę, ponieważ młodego odbiorcę można szybko i skutecznie zniechęcić do dalszych wyjść).
Wszelkie wyjścia kulturalne powinny być poprzedzone lekcją przygotowawczą, najlepiej opierającą się na kilku zasadach pracy z grupą:
1) dobrowolność uczestnictwa;
2) uwzględnienie dwóch poziomów komunikowania się w grupie, to jest rzeczowego (tematycznego) i emocjonalnego;
3) oddziaływanie na różne zmysły przez stosowanie różnorodnych środków wyrazu (ruch, dźwięk, ta-niec, pantomima, malowanie, odgrywanie ról);
4) budowanie dobrego klimatu emocjonalnego, zaufania i wsparcia;
92 Opracowane na podstawie S. Żurek, Praca z tekstem kultury – literackim i nieliterackim na lekcjach języka polskiego w świetle nowej podstawy programowej, dostęp online, Biblioteka Cyfrowa, ORE.
5) akcentowanie własnych doświadczeń jednostki, jej przeżyć, wyrażania emocji „tu i teraz”;
6) unikanie rywalizacji, konkurencji, podziału na zwycięzców i przegranych93.
Wszystkie te zasady, bez wyjątku, znalazły zastosowanie w propozycji Batii Strauss o aktywnych me-todach słuchania muzyki94.
Jeżeli wybieramy się na koncert, np. muzyki Johanna Straussa, i wiemy, że w repertuarze znajdzie się konkretny utwór, to na lekcji poprzedzającej wyjście dobrze jest zarówno w barwny sposób opowie-dzieć o kompozytorze, jak i zagrać (z podziałem na grupy) fragment utworu, np. Nad pięknym modrym Dunajem.
Jedna grupa podpisuje nuty i gra na dzwonkach chromatycznych znany temat, a druga grupa gra łatwy rytmiczny akompaniament. Jeżeli są chętni, mogą oni oczywiście zatańczyć walca w tym czasie. Na jednej takiej lekcji użyjemy kilku metod działania, które w aktywny sposób przybliżą nam muzykę tego znanego kompozytora. Metody aktywnego słuchania muzyki powinny dawać radość i być formą dialogu nauczyciela z uczniami i muzyką. Odbiór muzyki po wcześniejszym przygotowaniu uczniów będzie inny niż uczniów bez przygotowania.
1.1. Tworzenie recenzji
Bezpośredni kontakt z żywą muzyką, ze sztuką jest nieoceniony. Wspólne przeżywanie i obecność w pięk-nej sali wśród dźwięków pozwala młodemu słuchaczowi zupełnie inaczej odebrać wykonywany utwór niż w sali lekcyjnej czy na sali gimnastycznej w szkole. Wiemy przecież, że kontakt z muzyką uwrażli-wia, kształtuje osobowość, zarówno emocjonalną, intelektualną, społeczną, jak i fizyczną. Uczniowie poznają wybitne dzieła, a także artystów prezentujących najwyższe umiejętności, w tym poznają też pracę dyrygenta i wygląd oraz brzmienie poszczególnych instrumentów. Każde wyjście na koncert, czy przedstawienie operowe poprzedzone jest zadaniem opisania danego wydarzenia kulturalnego w for-mie recenzji, co pomaga uczniom wnikliwiej słuchać i odbierać dzieła muzyczne. Oto kilka przykładów wydarzeń opisanych przez uczniów95.
Recenzja z próby generalnej orkiestry symfonicznej. Ania, klasa 2 gimnazjum
Dnia 16.11.2012r. uczestniczyłam wraz z moją klasą na próbie generalnej Toruńskiej Orkiestry Symfonicznej.
Grali utwory tj. „Trzy utwory w dawnym stylu” Henryka Mikołaja Góreckiego, „Al. Tanca” i „ I Symfonia kon-certująca” Jędrzeja Rocheckiego oraz „IV Symfonia e- mill op.98” Johannesa Brahmsa. Wybitnymi gośćmi byli dyrygent – Piotr Gajewski oraz skrzypek – Jędrzej Rochecki, którzy przyjechali do Torunia, by grać z Toruńską Orkiestrą symfoniczną.
Pan Piotr był dyrektorem artystycznym Filharmonii Narodowej w Waszyngtonie, od urodzenia jest Pola-kiem, w roku 1969 wyemigrował do USA. Mając zaledwie 4 lata zaczął grać na fortepianie, kontynuował edu-kację zagraniczną, po 40 latach wrócił do Polski by w rodzinnym kraju koncertować. Dyrygent Piotr Gajewski pracą całego ciała pokazywał co muzycy mają grać. Podziwiam go, gdyż ja nie potrafiłabym przedstawić rę-koma, jaką nutę ma zagrać poszczególny instrument. Zaintrygowało mnie również to jak poszczególne osoby z orkiestry wchodziły na scenę i stroiły narzędzie swojej pracy. Ktoś kto tworzy muzykę musi mieć świetny słuch, ponieważ z wielu dźwięków musi wyłapać, który dźwięk pochodzi z jego instrumentu. Jednak najbardziej przyciągnęły moją uwagę skrzypce elektryczne, na których grał Pan Jędrzej Rochecki – to młody, wszechstron-ny artysta, kompozytor, skrzypek, reżyser dźwięku i autor dźwiękowych instalacji plastyczwszechstron-nych. Instrument, na którym grał brzmiał doskonale, a w połączeniu z brzmieniem całej orkiestry symfonicznej cudownie to
93 L. Adamowska, Pedagogika zabawy, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2005, s. 292.
94 J. Tarczyński, Aktywne słuchanie muzyki według Batii Strauss, „Wychowanie Muzyczne w Szkole”, nr 2/3, 2000.
95 Zachowana oryginalna pisownia uczniów.
Warto zobaczyć taką próbę koncertu gdzie muzycy mylą się i przerywają utwór, lecz nawet na tej próbie mogłam posłuchać prawdziwej zagrać go jeszcze raz poprawnie. Nie byłam na koncercie klasycznej muzyki na żywo.
Recenzja z koncertu jazzowego. Paula, klasa 1 gimnazjum
30 października 2011 roku wybraliśmy się wraz z klasą na koncert jazzowy do Dworu Artusa w Toruniu. Idąc na koncert nie wiedziałam czego mogę się spodziewać, gdyż na co dzień nie słucham tego rodzaju muzyki.
Orkiestra składała się z wielu instrumentów smyczkowych, pianina, instrumentów perkusyjnych oraz w roli głównej saksofonu. Najbardziej podobało mi się jednak brzmienie instrumentów perkusyjnych. Miałam bardzo dobry widok. Zawsze wydawało mi się, że instrumenty perkusyjne są niepotrzebne , a okazuje się że niektóre utwory wręcz muszą opierać się na perkusji. Większość piosenek znałam już wcześniej np. „ Smile”
z repertuaru Franka Sinatry. Jak pamiętam śpiewał ją również Michael Jackson. Jest to refleksyjna piosenka z bardzo mądrym tekstem. Były także utwory z repertuaru Roya Charlsa i Not King Cole. Dyrygent opowiadał o twórcy i okolicznościach powstania każdego utworu przed jego zagraniem np. że Frank Sinatra był w mafii.
Nie spodziewałam się, że ten koncert tak bardzo mi się spodoba. Naprawdę! Niektórzy mówili, że ten koncert był nudny i nieciekawy. Ja uważam, że tak mogą mówić ludzie, którzy słuchają tylko uszami. Powinniśmy częściej chodzić na takie koncerty!
1.2. Zajęcia: Opera Narodowa Stanisława Moniuszki
Oddziaływanie na różne zmysły przez stosowanie różnorodnych środków wyrazu: ruchu, dźwięku, tań-ca, słuchania, odgrywania ról, tworzenia wpływa na lepsze zapamiętywanie treści metodą pochodzącą z kręgu idei Nowego Wychowania (hasło Deweya „learning by doing” – „uczenie się poprzez pracę”).
Przebieg zajęć:
1. Przypomnienie rodzaju głosów oraz definicji związanych z operą, czyli uwartury, libretta, partytury.
2. Opis libretta opery Straszny Dwór Moniuszki poprzez aktywność uczniów:
Nauczyciel wybiera chętnych uczniów do odegrania roli Stefana i Zbigniewa, którzy przyjechali z wo-jennej wyprawy do Dworku Miecznika – przyjaciela ich ojca. Wracając, rozmawiają o tym, że złożyli śluby kawalerskie, aby w razie śmierci na wojnie nie zostawiać w domu wdów i sierot. W Dworku w Kalinowie zobaczyli dwie piękne córki Miecznika: Hannę i Jadwigę. W tym momencie klękają przed nimi oczarowani ich pięknością (wtedy zazwyczaj jest dużo śmiechu). Po chwili wyciszenia następuje aria Miecznika, w której ojciec Hanny i Jadwigi śpiewa o tym, jacy powinni być przyszli mężowie dla jego córek (cechy patrioty). Nauczyciel zatrzymuje płytę po każdej frazie, aby upewnić się, że uczniowie zrozumieli język staropolski. Odtwarzając operę na komputerze, możemy pokazać stroje szlacheckie, scenografię dworku szlacheckiego.
3. Cechy opery narodowej zapisujemy na tablicy:
• opera śpiewana jest w języku polskim;
• libretto dotyczy życia Polaków (szlachta, mieszczanie);
• akcja rozgrywa się w Polsce;
• występują polskie tańce narodowe, tj. mazur, oberek, krakowiak, polonez czy kujawiak;
• śpiewacy ubrani są w stroje narodowe;
• scenografia to dworek szlachecki z XVIII wieku;
• występują wierzenia, zwyczaje i tradycje polskie, np. związane ze Świętami Bożego Narodzenia czy Andrzejkami (wróżby);
• słowa w Arii Miecznika opisują cechy prawdziwego patrioty (dobrze mówi po polsku, kocha Boga, kocha bliźnich, dobrze strzela, jest dzielny, odważny jak lew i jest nawet w stanie oddać swoje życie za Ojczyznę…).
4. Dyskusja z uczniami o byciu prawdziwym patriotą, np. na emigracji (Czy, mieszkając za granicą, oso-ba, która nie przyznaje się, że jest Polakiem jest patriotą?). Fryderyk Chopin, mieszkając za granicą, nawet w swojej twórczości chwalił się tym, że jest Polakiem, np. tworząc polonezy, bo nawet słowo to w języku francuskim oznacza „polski”. Twórczość Chopina i Moniuszki to muzyka na wskroś polska, wskrzeszała ducha narodowego Polaków. Kompozytor docierał nie tylko do muzycznych koneserów, ale także rozpowszechniał muzykę wśród całego społeczeństwa, wydając zbiór pieśni Śpiewniki do-mowe. Stamtąd pochodzą takie pieśni, jak Prząśniczka czy Krakowiaczek. Kiedy Moniuszko pisał swoje utwory naszej ojczyzny nie było na mapie świata. Pierwszą operą narodową Moniuszki była Halka wystawiona w Wilnie w 1848 r. bez dekoracji i kostiumów. Dopiero 10 lat później Halkę wystawiono na scenie Teatru Wielkiego w Warszawie po wielu staraniach kompozytora. Naoczny świadek napisał:
„Kiedy na scenie zobaczono poloneza i stroje polskie, zerwała się prawdziwa burza oklasków, okrzykiem połączonych z płaczem i głośnym łkaniem. Wszyscy z miejsc powstali porwani nie dającym się opisać uniesieniem”.
5. Zadanie dla uczniów polega na napisaniu libretta do wymyślonej przez siebie opery narodowej, która będzie posiadać cechy własciwe temu gatunkowi.
6. Zajęcia uczniowie kończą polonezem zatańczonym przez wszystkich do utworu Polonez Wojciecha Kilara z filmu Pan Tadeusz.
Libretta opery narodowej napisane przez uczniów klasy 2 gimnazjum Libretto I
Katarzyna wstała rano i poszła zjeść śniadanie. Po drodze do kuchni włączyła radio. Grana była jej ulubiona piosenka „Ojczyzna” Marka Grechuty. Wyszła z domu, a po drodze do pracy wstąpiła do Domu Kultury. W holu wisiały obrazy związane z Dniem Niepodległości, a w sali grupa taneczna ćwiczyła „ Krakowiaka” na wieczor-ny występ. Katarzyna z zawodu jest nauczycielką, a dzisiejszym tematem lekcji, którą prowadzi będzie: „ Czy jestem patriotą”. Dzieciom bardzo podobał się ten pomysł. Aby bardziej wczuć się w podany temat uczniowie na początku zaśpiewali Hymn Polski, a następnie rysowali godło i flagę polski. Po powrocie do domu Katarzy-na położyła się do łóżka i obejrzała film pt: „ Bitwa Warszawska”. Kiedy już zasnęła śniła o wspaniałej Polsce, gdzie obchodziła święta co roku. O tym, że dzięki ludziom, którzy poświęcili swoje życie na wojnie ona i inni ludzie mogą żyć teraz w wolnym kraju.
Następnego dnia po codziennych porannych czynnościach wyszła na koncert poświęcony ofiarom II woj-ny światowej. Była to sobota, a więc dzień wolwoj-ny. Po koncercie, który bardzo jej się podobał poszła do grobu Nieznanego Żołnierza. Kiedy tak stała i myślała o tamtych wydarzeniach sprzed lat obudziły się w niej cechy prawdziwego patrioty. Pamięć tamtych ludzi uczciła minutą ciszy. Przeszła się po parku, spotkała tam swoich znajomych. Chwilę porozmawiali o tym, co by było gdyby nadal trwała wojna. Wróciła do domu i włączyła telewizor, gdzie akurat puszczano dokument o papieżu Janie Pawle II. Z chęcią go obejrzała i wspomniała tego wspaniałego Papieża Polaka. Zastanawiała się nad tematem poniedziałkowej lekcji. Po pewnym czasie śladami zabytków Warszawy. Zadzwoniła do przewodnika i poprosiła o pomoc. Wieczorem zanim poszła spać zastanawiała się co może jeszcze zrobić, aby stać się lepszym patriotą.
Wstała rano i przygotowała się do kościoła. Usiadła w ławeczce i słuchała jak ksiądz opowiada o żołnier-zach i trudnej wojnie. Potem schola zaśpiewała 3 pieśni patriotyczne: „ Rotę”, „ Legiony” i „ Przybyli ułani” . Cała msza poświęcona była pamięci ofiar wojennych. Po mszy Katarzyna poszła do szkoły na wieczorek autorski pani Barbary Wachowicz, która opowiadała o swojej książce pt: „ Kamienie na szaniec”. Katarzyna bardzo lubi te książkę, która była napisana na podstawie autentycznych wydarzeń. Po spotkaniu porozmawiała chwilę z panią Barbarą o czasach wojny. Po powrocie do domu przygotowała sobie informację na temat każdego zabytku jaki będzie jutro zwiedzać z dziećmi, Katarzyna jest bardzo honorową osobą i dotrzymuje słowa danego innym dlatego ta wycieczka musi być wspaniała. Katarzyna robiąc sobie kanapki usłyszała w radiu piosenkę „ Orła cień” i na cały głos zaczęła ją śpiewać. Potem położyła się spać, a śniła o dzielnych żołnierzach walczących na polu bitwy za swoją Ojczyzną.
Libretto II – opera narodowa dla dzieci