Na początku XXI wieku ataki przeprowadzane przez terrorystów opierają się na różnych formach przestępczej działalności. Inherentną częścią zjawiska terroryzmu jest przemoc bezpośrednia lub zakamuflowana, manipulowanie opinią publiczną, nagłaśnianie ataków w mediach w celu wywołania chronicznego lęku i przerażenia [Bolechów 2002, ss. 14–16, 26–37; Wudarski 2006, s. 96]. Dotychczas paradygmat omawianego zjawiska rozważano głównie w kontekście terroryzmu biologicznego, chemicznego, radiologicznego. Strate-gia terrorystyczna rozszerza się na kolejne obszary życia i działalności człowieka, w tym przemysł i gospodarkę. Terroryzm jest zagrożeniem dla rynku finansowego, usług, przed-siębiorstw, handlu. Ataki terrorystyczne mogą występować w postaci skumulowanej, np. rozprowadzania trujących substancji chorobotwórczych/chemicznych w formie aerozolu, produktach spożywczych, rozpylania samolotami na polach uprawnych. Ataki mieszane (blended attack) [Stojer-Polańska, Luzar 2015, s. 110] łączące ‘klasyczny’ terroryzm z osiąg-nięciami techniki stanowią szczególne zagrożenie dla praw i wolności jednostek.
Ostrzeżenia przed wywoływaniem za pomocą patogenów chorób roślin i zwierząt zachowują aktualność. W uprawach realne pozostaje zagrożenie rozprzestrzeniania, np. sporyszu (Ergot), plamistości Wirrega jęczmienia (Wirrega Blotch), rdzy soi (Soybean
1 Natomiast zdaniem Tomasza Białka „terroryzm w gruncie rzeczy z perspektywy historycznej nie zmienił swojego podstawowego oblicza, jako tendencji do posługiwania się środkami skrajnymi i ostatecznymi, osiągania swoich celów za pomocą bezprawnych wymuszeń, bezprawnej i bezwzględnej przemocy oraz zastraszania”, [w:] tejże au-tora, Terroryzm. Manipulacja strachem, Studio Emka, Warszawa 2005, ss. 56–57. Należy pamiętać, iż każda definicja terroryzmu powstaje w określonych warunkach i otoczeniu społecznym oraz instytucjonalnym. Rozważając pa-radygmat terroryzmu należy przeprowadzać wielopłaszczyznową analizę oraz uwzględniać kontekst sensu largo.
Rust) [Raport, Proliferation 2001, s. 66]. Do środków stosowanych przez terrorystów
na-leżą również tzw. fitotoksyczne substancje trujące, które unicestwiają świat roślinny, np. 2-chloro-4,6-bis-etyloamino-1,3,5-triazyna. Natomiast w hodowli zwierząt występuje ry-zyko posługiwania się czynnikami chorobotwórczymi w celu spowodowania zjadliwej for-my influency (grypy) ptaków (Highly Pathogenic Avian Influenza), choroby pęcherzykowej świń (Swine Vesicular Disease), pryszczycy (Foot and Mouth Disease) [Raport, Proliferation 2001, s. 66]. Wiele osób zasygnalizowane choroby roślin i zwierząt początkowo może nie utożsamiać z działalnością terrorystów. Brak wdrożenia odpowiedniej profilaktyki może przynieść duże straty gospodarcze. Przykładowo, w Wielkiej Brytanii tylko jeden atak pryszczycy spowodował utratę 430 000 zwierząt [Raport, Proliferation 2001, s. 65].
Eradykacja mająca na celu wyeliminowanie patogenów chorób zakaźnych powin-na obejmować prowadzenie monitoringu etiologicznego w sposób ciągły. Zwłaszcza, iż terroryści sięgają po nowoczesne technologie, werbują specjalistów. Przykładowo, w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku członkowie sekty religijnej pod płaszczy-kiem misji humanitarnej usiłowali pozyskać wirusa Ebola (Zaire Ebolavirus). Funkcjona-riusze odnaleźli w siedzibie ugrupowania laseczki wąglika (Bacillus anthracis), toksyny jadu kiełbasianego (botulinotoksyna) oraz samolot do rozpylania szkodliwych substancji [Chomiczewski 2006, s. 170]. Nie ulega wątpliwości, iż bezpieczeństwo produkcji rolnej jest jednym z głównych czynników rozwoju gospodarczego.
Ważnym elementem działań antyterrorystycznych jest zapewnianie bezpieczeństwa transportu. W Konwencji w sprawie przeciwdziałania bezprawnym czynom przeciwko bezpieczeństwu żeglugi morskiej podpisanej w Rzymie dnia 10 marca 1988 r. [Dz. U. z 1994 r. Nr 129, poz. 635] państwa – sygnatariusze wyraziły zaniepokojenie „acts of ter-rorism in all its forms, which endanger or take innocent human lives, jeopardize funda-mental freedoms and seriously impair the dignity of human beings”. W 2003 roku w Cieś-ninie Malakka uprowadzono tankowiec „Penrider”. Atak został przeprowadzony przez piratów współpracujących z islamskimi separatystami z GAM – terrorystycznej organi-zacji walczącej o oderwanie od Sumatry prowincji Aceh (Nanggroe Aceh Darussalam) i utworzenie islamskiego kalifatu. Z kolei w 2016 roku wkrótce po wypłynięciu z malezyj-skiego portu Tanjung Pelepas uprowadzono tankowiec „Vier Harmoni” przewożący 900 tysięcy litrów oleju napędowego. Azja Południowo-Wschodnia jest regionem newral-gicznym, w którym regularnie dochodzi do przestępstw petropiractwa. Podczas ataków na tankery następuje wyciek ropy naftowej i skażenie ekosystemów wodno-lądowych, co nie pozostaje indyferentne wobec rybołówstwa oraz rolnictwa.
W Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawie morza sporządzonej w Montego Bay dnia 10 grudnia 1982 r. [Dz. U. z 2002 r., Nr 59, poz. 543] uwypuklono, iż podejmowa-nie działań w celu zapewniania bezpieczeństwa w komunikacji i transporcie morskim
148
Samanta Kowalska
oraz racjonalnego korzystania z zasobów naturalnych jest jednym z kluczowych fakto-rów kształtowania „sprawiedliwego międzynarodowego ładu gospodarczego”
(equitab-le international economic order). W art. 101 znajduje się definicja „piractwa”. Nie u(equitab-lega
wątpliwości, iż terroryści przekształcają zakres podmiotowy i przedmiotowy tego typu czynów przestępczych. Analizowane zjawisko odznacza się dynamiką i modyfikacjami, które wymagają niezwłocznego przeglądu oraz zrewidowania dotychczasowego spo-sobu rozumienia terroryzmu.
Do popularnych środków, którymi posługują się terroryści należy trimeryczny
nad-tlenek acetonu (TriAcetone TriPeroxide – TATP). Składniki do wytworzenia TATP są łatwo
dostępne. Siła wybuchu ładunku z zastosowaniem TATP wynosi około 80% siły wybuchu trotylu. Materiał wybuchowy może być ukryty, np. w odzieży, puszkach po napojach, butelkach. TATP jest obecnie trudny do wykrycia. W 2006 roku udaremniono próby prze-prowadzenia zamachów z użyciem TATP na londyńskim lotnisku. Terroryści zamierzali spowodować katastrofę kilku samolotów [Kowalska 2008, s. 54]. Zamachy na World Tra-de Center wpłynęły na rewizję przepisów i procedur z zakresu ochrony bezpieczeństwa w ruchu lotniczym. W celu zapewniania skuteczniejszej ochrony wprowadza się zmiany prawne, organizacyjne oraz dodatkowe systemy bezpieczeństwa na terenie portów lot-niczych i pokładach statków powietrznych.
Do innych niebezpiecznych przejawów działalności organizacji terrorystycznych z przestępczością zorganizowaną należy narkoterroryzm, proliferacja broni masowe-go rażenia (BMR). Po rozpadzie Związku Radzieckiemasowe-go osłabienie struktur wojskowych wygenerowało podatny grunt pod przemyt materiałów nuklearnych. Na świecie działa kilkanaście organizacji przestępczych zajmujących się obrotem czarnorynkowym ma-teriałów rozszczepialnych [Deutch 2001, ss. 81, 832]. Przykładowo w Zatoce Gwinejskiej przebiegają szlaki handlu żywym towarem, przemytu broni, narkotyków, substancji szkodliwych dla środowiska, upraw oraz hodowli (pestycydy, nieoczyszczone odpady przemysłowe, materiały radioaktywne) [Komunikat, Elementy strategicznej odpowiedzi UE]. Stąd wniosek, iż terroryzm stanowi zagrożenie zarówno dla gospodarki, jak i środo-wiska naturalnego.
Deklaracja Sztokholmska w sprawie naturalnego środowiska przyjęta dnia 16 czerwca 1972 r. nie zawiera explicite wzmianek o terroryzmie. Mimo, iż Deklaracja nie posiada mocy
ius cogens wywarła wpływ na podejmowanie działań proekologicznych. W dokumencie
można doszukać się wytycznych oraz wskazówek dotyczących ochrony bezpieczeństwa
2 J.M. Deutch oświadczenie o zagrożeniu nuklearnym (przegląd zagadnienia) wygłosił 20 marca 1996 r. przed Stałą Podkomisją Śledczą Komisji Senatu ds. Rządu. Ówcześnie zajmował stanowisko dyrektora Centralnej Agencji Wywiadowczej (Central Intelligence Agency).
osobistego i ekologicznego w obliczu terroryzmu. Wskazano bowiem na „wspólne dzia-łanie wielu ujemnych czynników” (z. 4); „wydalanie substancji toksycznych lub innych substancji oraz wydzielanie ciepła w takich ilościach i stężeniu, że przekracza to zdolność regeneracyjną środowiska naturalnego” (z. 6); zanieczyszczanie wód morskich (z. 7). Trans-formacja celów i środków powoduje, że w ataku mogą objawiać się różne terrorystyczne kombinacje. W zasadzie 12 Deklaracji uwypuklono rolę inkludowania ochrony środowiska w planowanie rozwojowe.
Według koncepcji zrównoważonego rozwoju działalność polityczna, społeczna, go-spodarcza powinna być zintegrowana z ekologią [Marciniuk-Kluska 2013, ss. 129–140; Mazur-Wierzbicka 2006, ss. 317–328]. W prawie międzynarodowym o zasadzie zrówno-ważonego rozwoju stanowi, np. Konwencja o różnorodności biologicznej (1992); Ramo-wa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (1992) wraz z Proto-kołem (1997). Zasada zrównoważonego rozwoju określa ramy jurydyzacji oraz granice dopuszczalnych działań organów władzy publicznej w zakresie inwestycji, które wiążą się z ingerencją w środowisko. Rozwój naukowo-technologiczny ułatwia i upraszcza ży-cie. Z drugiej strony obserwuje się zwiększanie dewastacji przyrody, np. wskutek szybko postępującej urbanizacji, ekspansywnej rozbudowy infrastruktury usługowej, wzrostu zanieczyszczeń powietrza, smogu. Obecnie wdraża się transgraniczne programy oraz regulacje mające na celu promowanie odnawialnych źródeł energii, zmniejszanie zu-życia paliw kopalnych oraz zredukowanie emisji dwutlenku węgla. Problemy środowi-skowe stały się kwestią o randze globalnej, co wymaga zaangażowania i współpracy państw oraz wyspecjalizowanych organizacji międzynarodowych. Imperatywem nie tylko prawnym, ale i moralnym powinna stać się ochrona środowiska naturalnego.
W Deklaracji z Rio de Janeiro w sprawie środowiska i rozwoju (1992), która rozszerza zapisy dokumentu sztokholmskiego wskazano, że ochrona środowiska powinna funk-cjonować jako „nierozłączna część procesu rozwoju i nie może być rozpatrywana od-dzielnie od niego” (z. 4). Społeczeństwu należy zagwarantować partycypację w procesie decyzyjnym dotyczącym środowiska. Czynniki ekologiczne powinno się analizować nie post factum, lecz „we wczesnej fazie procesu podejmowania decyzji” („at an early stage in the decision-making process”) [Preambuła Konwencji Espoo]. Niezwykle istotne jest przekazywanie informacji o niebezpieczeństwach i katastrofach ekologicznych, środ-kach naprawczych oraz kompensacyjnych.
Wojciech Truszkowski i Małgorzata Szwejkowska podkreślili znaczenie opracowywa-nia programów ochrony środowiska oraz kształtowaopracowywa-nia przestrzeni przez organy władzy publicznej [Truszkowski, Szwejkowska 2014, s. 219]. Nie ulega jednak wątpliwości, iż dzia-łania te powinny w szerszym stopniu uwzględniać anti-terrorism security measures w celu ochrony przed zamachami terrorystycznymi w infrastrukturę krytyczną. Według art. 3
150
Samanta Kowalska
pkt. 2 ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym [Dz. U. z 2007 r. Nr 89, poz. 590 z późn. zm.] pojęcie „infrastruktury krytycznej” oznacza funkcjonalnie powią-zane obiekty, instalacje oraz urządzenia kluczowe dla bezpieczeństwa państwa i społe-czeństwa, np. systemy teleinformatyczne, ratownictwa, zaopatrzenie w żywność i wodę, transport. Elementy wchodzące w skład infrastruktury krytycznej powinny odznaczać się integralnością oraz ciągłością w działaniu. Wywołanie dysfunkcjonalności poprzez atak cybernetyczny na strukturę teleinformatyczną organów państwowych, placówek medycznych, lotnisk, sieci alarmowych, systemów sterowania reaktorami elektrowni ją-drowych stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi. Ataki cybernetyczne mogą dopro-wadzić do wygenerowania regionalnych lub międzynarodowych punktów zapalanych, kryzysu dyplomatycznego.
Newralgiczne systemy i obiekty dla funkcjonowania państwa powinny być odpo-wiednio zabezpieczone na wypadek włamań oraz uszkodzeń fizycznych. Przykładowo, w Pelindaba (Republika Południowej Afryki) udaremniono atak na elektrownię. Podczas zdarzenia zamachowcy dostali się do sterowni, w porę jednak zostali powstrzymani [Ja-rosz 2017, s. 73]. Z kolei drogą powietrzną próbowano przeprowadzić atak na elektro-wnię atomową na terenie Francji [Kowalska 2008, s. 54]. Nieodzownym elementem za-pewniania bezpieczeństwa infrastruktury przemysłowej powinno być opracowywanie oraz stosowanie zabezpieczeń budynków przed awariami, zamachami (np. wzmacnia-nie konstrukcji, posługiwawzmacnia-nie się detektorami promieniowania/ruchu). W programach ochronnych powinno uwzględniać się przeobrażenia strategii terrorystycznej, ponie-waż atak może być przeprowadzony na odległość bez bezpośredniej konfrontacji.
Aktualnie przybierają na sile zagrożenia związane z ekoterroryzmem [Ciechano-wicz-McLean 2009, ss. 64–78]. Niebezpieczeństwo w tym zakresie wiąże się z sabo-tażami elektrowni atomowych, nielegalnym przewozem i składowaniem odpadów radioaktywnych, wprowadzaniem substancji toksycznych do gruntu, morza w strefie terytorialnej. Novum jest obawa użycia broni binarnej i genowej służącej do wywoły-wania mutacji, uszkadzania kodu genetycznego DNA, a za pomocą bioinżynierii do tworzenia wirusów – artefaktów, które wcześniej nie występowały w środowisku natu-ralnym [Kowalska 2008, ss. 48–51]. W Preambule Konwencji podpisanej w Rzymie dnia 10 marca 1988 r. [Dz. U. z 1994 r. Nr 129, poz. 635] wskazano, iż każdy rodzaj terroryzmu narusza ludzką godność oraz zagraża prawom i wolnościom człowieka. Nie ulega wąt-pliwości, iż zjawisko terroryzmu dąży do zniszczenia ładu międzynarodowego, bezpie-czeństwa jednostek, stabilności gospodarki oraz zachwiania równowagi biologicznej.