Uwarunkowania techniczne informatyzacji ochrony zdrowia

Z opracowania Polska: Zarys systemu ochrony zdrowia¹⁸⁸ można się dowie-dzieć, że proces komputeryzacji oraz informatyzacji, mimo że dynamiczny, jest zróżnicowany, z jednej strony w przekroju wieku, a z drugiej w przekroju gospodarstw domowych i instytucji. Według autorów opracowania, którzy oparli się na sondażu „Diagnoza Społeczna” z 2009 r. 55% polskich gospodarstw domowych posiadało kom-puter, a 51% miało dostęp do Internetu. Odsetek osób korzystających z Internetu był wyższy w przypadku młodszych grup wiekowych: 87% 16-24-latków i 74% 25-34-latków korzystało z Internetu. Dla porównania udział ten wynosił odpowiednio 62%, 40% oraz 21% w grupach wiekowych 35-44, 45-59 i 60-64. Według tego badania Inter-net był używany przez coraz więcej gospodarstw domowych, jednak przez niewielki odsetek osób najstarszych po 65 roku życia. Przyjąć należy, że te współczynniki rosną systematycznie rok do roku. Autorzy opracowania zwrócili jednak uwagę, iż mimo relatywnie częstego posiadania komputera i dostępu do Internetu, aktywne korzystanie z informacji nie było jeszcze w Polsce rozpowszechnione. Według danych Eurostatu w 2010 r. tylko około 25% Polaków w wieku 16-74 lat korzystało z Internetu w poszu-kiwaniu informacji związanych ze zdrowiem. W opracowaniu podano aktualny poziom informatyzacji jednostek ochrony zdrowia. W instytucjach ochrony zdrowia proces komputeryzacji oraz informatyzacji jest nadal niedostateczny. W podstawowej opiece zdrowotnej komputery wykorzystywane są głównie do rejestracji pacjentów i celów administracyjnych, ale nie podczas wizyt lekarskich. Ani lekarz, ani pacjent nie mają dostępu do danych elektronicznych (takich jak karty pacjenta). Pomimo że komputery są używane w większości placówek opieki zdrowotnej, poziom ich zastosowania w in-dywidualnych gabinetach lekarskich i średniej wielkości przychodniach jest niski, a dokumentacja medyczna jest nadal prowadzona w formie papierowej. W dużych kli-nikach i szpitalach specjalistycznych w kilku województwach istnieją dobrze rozwinięte systemy informatyczne, w których administracja jest połączona z przepływem danych medycznych z oddziałów szpitalnych, aptek szpitalnych i systemów zarządzania

188 Polska: Zarys systemu ochrony zdrowia; Tytuł serii: Health Systems in Transition (Systemy Ochrony Zdrowia w Okresie Przemian),Wersja oryginalna: Issued In English by the WHO Regional Office for Europe, on behalf of the European Observatory on Health Systems and Policies in 2011 under the title: Poland: Health system review. Health Systems in Transition, 2011 (Volume 13, Number 8).World Health Organization 2011, on behalf of the European Observatory on Health Systems and Policies, redakcja publikacji angielskiej: Dimitra Panteli, Anna Sagan (redaktorzy), Reinhard Busse (redaktor serii),redakcja publikacji polskiej: Stanisława Golinowska, przekład: Małgorzata Jabłońska , Warszawa 2012, s. 127-146.

113

gami chirurgicznymi. Korzystanie z usług elektronicznych w Polsce jest rozpowszech-nione w niewielkim stopniu mimo znaczących postępów w zakresie cyfryzacji podmio-tów leczniczych. W sferze ochrony zdrowia ujawnia się zjawisko niskiego wykorzysta-nia narzędzi informatycznych. Autorzy opracowawykorzysta-nia podają przykłady elektronicznej rezerwacji wizyt, która nie jest rozpowszechniona. Badanie ankietowe przeprowadzone pod koniec 2011 roku wśród kadry zarządzającej ujawniło, że 95% placówek zapewnia-jących opiekę stacjonarną posiadało już wówczas swoją stronę internetową. Ale już tylko 12,5% z nich zapewniało możliwość rejestracji drogą internetową pacjentom ko-rzystającym z pomocy w trybie ambulatoryjnym. Dostęp do dokumentacji medycznej dla pacjentów był możliwy w 5% placówek. Stosunkowo duża liczba respondentów zadeklarowała, że ich placówka ma dostęp do usług teleradiologicznych (34,7%). konsultacje z innymi placówkami medycznymi były możliwe w 19% ośrodków. Tele-konsultacje dla pacjentów oferowało tylko około 4% placówek, a usługę telemonitoro-wania dla osób z chorobami przewlekłymi 5% z nich. Niektóre kliniki uniwersyteckie i szpitale specjalistyczne wykorzystują telemedycynę w dziedzinach takich jak kardio-logia i ortopedia Według ostatnich dostępnych w Centrum Systemów Informatycznych Ochrony Zdrowia danych za 2018 roku, dotyczących stopnia informatyzacji189

można zaobserwować trend wzrostowy w informatyzacji podmiotów leczniczych. Badanie ankietowe przeprowadzone zostały wśród podmiotów udzielających ambulatoryjnych świadczeń zdrowotnych, podmiotów, które jako główny rodzaj działalności wskazały podstawową opiekę zdrowotną oraz udzielających stacjonarnych i całodobowych świadczeń szpitalnych. Według danych ankietowych nastąpił ponad 21% wzrost liczby podmiotów, które posiadają rozwiązania informatyczne do prowadzenia elektronicznej dokumentacji medycznej. Biorąc pod uwagę podział na rodzaj działalności - znacznie wzrosła liczba stacjonarnych i całodobowych świadczeń zdrowotnych innych niż szpi-talne posiadających rozwiązania informatyczne, które umożliwiają prowadzenie doku-mentacji medycznej w postaci elektronicznej bo o prawie 29%. W przypadku szpitali wartość ta wzrosła o prawie 28%. Wzrosła także o ponad 19% liczba przygotowanych do wymiany elektronicznej dokumentacji medycznej podmiotów leczniczych. W stosunku do II edycji badania, które odbyło się w 2016 roku, procent podmiotów posiadających strategię informatyzacji placówki w perspektywie najbliższych lat utrzymuje się mniej więcej na tym samym poziomie. Znaczny wzrost liczby

189 Zob. Badanie stopnia informatyzacji podmiotów wykonujących działalność leczniczą, III edycja Warszawa, czerwiec 2018, https://www.csioz.gov.pl, (dostęp10.08.2020).

114

tów, w których została wyodrębniona komórka IT, nastąpił w przypadku podmiotów udzielających stacjonarnych i całodobowych świadczeń innych niż szpitalne - prawie 20%, a także w przypadku ambulatoryjnych świadczeń zdrowotnych (o ponad 8%), natomiast szpitale zanotowały niewielki wzrost o 3%. Są to jednak w większości małe liczące do 4 osób komórki. Jedynie niecałe 26% szpitali oraz niecałe 14% ambulato-riów i 12% podmiotów podstawowej opieki zdrowotnej posiada Repozytorium Elektronicznej Dokumentacji Medycznej, rozumiane jako miejsce składowania doku-mentów elektronicznych wraz z metadanymi na potrzeby ich wyszukiwania. Niewielka liczba podmiotów prowadzi elektroniczny zapis zgód pacjenta dotyczących np. wyko-nania zabiegu, wypisu na życzenie, wyboru rodzaju znieczulenia, zgody na pobra-nie/udostępnienie dokumentacji medycznej z/do innej placówki - jest to zaledwie 16% szpitali oraz ponad 14% ambulatoriów i ponad 17% podmiotów podstawowej opieki zdrowotnej . Jest to najczęściej skan papierowej zgody pacjenta podpisanej odręcznie i przechowywanej w systemie informatycznym bądź adnotacja w systemie, że taka zgoda została uzyskana w postaci papierowej. Nastąpił znaczny wzrost, w stosunku do badania z 2016 roku, liczby stacjonarnych i całodobowych świadczeń zdrowotnych innych niż szpitalne, które oparte zostały o usługę e-rejestracji - o prawie 14%.

Autorzy opracowania „E-zdrowie. Czego oczekują pacjenci?”¹⁹⁰ zwracają uwagę, iż rozwój ICT w ochronie zdrowia jest ogólnoświatowym trendem, zmieniającym systemy opieki zdrowotnej w wielu krajach w kierunku tworzenia syste-mów otwartych na potrzeby pacjentów, transparentnych i tańszych niż obecne. Efektywne rozwiązania ICT w ochronie zdrowia mają ze swej natury pacjentocentrycz-ny charakter, przybliżają usługi medyczne do pacjenta, poprawiają ich koordynację po-przez lepszy obieg informacji i wymianę danych medycznych między przedstawiciela-mi zawodów medycznych a pacjentaprzedstawiciela-mi. Technologie mają potencjał budowania postaw o charakterze patients empowerment czyli zaangażowania pacjenta we współdecydowa-nie o swoim leczeniu i aktywne partnerstwo w procesie leczenia. Pacjenci przejmują wtedy część odpowiedzialności za podejmowane decyzje i wynik leczenia, co przekłada się na poprawę jego skuteczności. Jednak rozwój ICT w ochronie zdrowia to nie tylko korzyści. Ryzyka wynikają głównie z udostępnienia informacji o zdrowiu, które mają charakter informacji poufnych. Obecnie dokumentacja medyczna jest rozproszona

190 E-zdrowie. Czego oczekują pacjenci? E. Borek, J. Greser, A. Kilijanek-Cieślik, T. Perendyk, A. Pruszko, A. Sitek, K. Wojtaszczyk, Warszawa 2017, https://mypacjenci.org/wp-content/uploads/2018/08/E_Zdrowie_Raport.pdf, (dostęp: 23.06.2020 r).

115

i znajduje się u wielu świadczeniodawców. Po wprowadzeniu ujednoliconej elektro-nicznej dokumentacji medycznej nastąpi „scalenie” rozproszonych danych i w związku z tym pojawi się większe ryzyko dla prywatności i bezpieczeństwa naszych danych me-dycznych. Wykorzystanie przez pacjentów potencjału ICT zależy od tego w jaki sposób są wdrażane innowacje w tym obszarze i czy uwzględniane są opinie i potrzeby pacjen-tów i obywateli. Fundacja My Pacjenci wraz Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia oraz portal www.znanylekarz.pl przeprowadziły wśród pacjentów i obywateli sondaż on-line dotyczący ich opinii i oczekiwań od rozwiązań z obszaru e-zdrowia. Celem przeprowadzonych w ramach projektu dialogu społecznego Razem dla Zdrowia badań opinii pacjentów i obywateli było określenie ich postaw wobec takich aspektów jak korzystanie z narzędzi ICT w ochronie zdrowia, czy opinii na te-mat prywatności i bezpieczeństwa danych medycznych. Internet stał się dla dużej grupy pacjentów istotnym źródłem i powszechnym narzędziem dostępu do informacji dotyczących diagnozowania i leczenia chorób oraz poruszania się w systemie opieki zdrowotnej. Świadczą o tym wyniki badań realizowanych przez Polskie Badania Inter-netu, z których wynika, iż 2016 roku informacji na temat zdrowego stylu życia, chorób, ich przyczyn i sposobów leczenia poszukiwało w Internecie 12,6 mln Polaków, co sta-nowi 47% użytkowników sieci. Biorąc pod uwagę dynamikę przyrostu internautów za-interesowanych tematyką zdrowia, należy przypuszczać, że Polacy dzięki wykorzysta-niu Internetu przestali być biernymi uczestnikami systemu ochrony zdrowia. Dalej, zdaniem cytowanych autorów, potencjał Internetu w kontekście potrzeb i gotowości korzystania z niego przez pacjentów jest w Polsce niewykorzystany - pacjentów chcą-cych korzystać z niego jest znacznie więcej niż faktycznie korzystająchcą-cych. Poszukiwa-nie przez Internet świadczeniodawców cieszących się dobrą opinią, umawiaPoszukiwa-nie wizyt czy odbiór wyników badań stał się standardem dostępnym w placówkach głównie prywatnego sektora opieki zdrowotnej. Potencjał portalu NFZ dla pacjentów pozostaje niewykorzystany - korzysta z niego tylko niewielki odsetek badanych (15%) a chciało-by jednak korzystać prawie 50% z nich. Pacjenci oczekują upowszechnienia rozwiązań takich jak umawianie wizyt przez Internet (90% respondentów), odbieranie wyników badań dodatkowych (83%), wyszukiwanie lokalizowanie świadczeniodawcy (79%), dostarczenie informacji o jakości opieki u wybranego świadczeniodawcy (68%) oraz informacji o dostępności leku w aptece (64% respondentów). Zgodnie z wynikami przeprowadzonego badania łącznie 77% uważa, że powinien istnieć system elektronicz-ny, który gromadzi informacje o wszystkich stosowanych lekach na receptę.

116

Powyższe ustalenia wykazują, że rozwój technologii informacyjno-komunikacyjnych jest stałym elementem w funkcjonowaniu współczesnych społe-czeństw. Nowe technologie stają się użyteczne w realizacji dotychczasowych potrzeb społecznych oraz przyczyniają się do kreacji nowych usług i funkcjonalności. Techno-logia cyfrowa została zaaprobowana społecznie. Przedstawione analizy pokazują, że poszczególne grupy społeczne coraz chętniej i częściej sięgają po rozwiązania infor-matyczne oraz oczekują by ich potrzeby były zabezpieczane przy użyciu technologii cyfrowych. To ważne ustalenie, gdyż uzasadnia tezę, że realizacja zadań (usług) w obszarze ochrony zdrowia powinna być oparta m. in. na nabytych i nabywanych przez społeczeństwo umiejętnościach cyfrowych. Odpowiednie odczytanie oczekiwań w tym zakresie stanowi jedną z kluczowych przesłanek efektywnego wdrożenia rozwiązań e-zdrowia.

117