Dla zrozumienia zmian w po³o¿eniu mniejszoci wêgierskiej w Rumunii oraz dla wskazania oddzia³ywania geografii historycznej na to po³o¿enie celowe wydaje siê przedstawienie zary-su kszta³towania siê wspó³czesnego pañstwa rumuñskiego i jego granic. Rumunia w obec-nym kszta³cie swojego terytorium powsta³a dopiero po II wojnie wiatowej, a proces budowy wspó³czesnego pañstwa rumuñskiego spowodowa³ liczne zmiany granic i przesiedlenia lud-noci. W XVII w. po zajêciu przez Turków Pó³wyspu Ba³kañskiego i zho³dowaniu hospo-darstw rumuñskich kolejno przez Rzeczypospolit¹, Wêgry, Austro-Wegry, po zwyciêskiej dla Rosji wojnie z Turcj¹ (18281829) zawarty w Adrianopolu pokój przewidywa³ przyznanie au-tonomii dla Serbii i Grecji, oddanie delty Dunaju Rosji, wolnoæ ¿eglugi handlowej na Morzu Czarnym oraz wewnêtrzn¹ autonomiê dla ksiêstw rumuñskich Mo³dawii i Wo³oszczyzny. Ksiêstwa rumuñskie nominalnie podlega³y Turcji, jednak po ewakuacji wojsk tureckich z le-wego brzegu Dunaju w tureckich prerogatywach pozosta³o jedynie zatwierdzanie w³adców i pobieranie haraczu w wysokoci 1 mln piastrów z Mo³dawii i 2 mln piastrów z Wo³oszczy-zny. Na mocy postanowieñ pokoju adrianopolskiego do czasu wyp³acenia kontrybucji wo-jennej przez Turcjê ksiêstwami mia³a zarz¹dzaæ administracja rosyjska, która przygotowa³a dla nich statuty organizacyjne.
Ze wzglêdu na narastaj¹ce tendencje zjednoczeniowe w obydwu ksiêstwach sprawa utwo-rzenia pañstwa rumuñskiego sta³a siê istotnym problemem podczas rozmów na kongresie paryskim, zwo³anym po zakoñczeniu wojny krymskiej. Jednak sprzecznoci pomiêdzy intere-sami Rosji d¹¿¹cej do os³abienia wp³ywów Austro-Wêgier i Turcji na Ba³kanach, mimo po-cz¹tkowego poparcia projektu zjednoczeniowego przez Francjê, doprowadzi³y przy poparciu Anglii do potwierdzenia zwierzchnoci Turcji nad ksiêstwami rumuñskimi. Dodatkowo mo-carstwa doprowadzi³y do umiêdzynarodowienia ¿eglugi na Dunaju, tworz¹c w tym celu komi-sjê miêdzynarodow¹ z siedzib¹ w Ga³aczu. Rosja zosta³a odsuniêta od Dunaju, którego delta po przekazaniu Turcji trzech okrêgów po³udniowej Besarabii znowu znalaz³a siê pod panowa-niem tej ostatniej. Jednak rozwój ruchu unionistów rumuñskich doprowadzi³ w 1857 r. do zwo³ania wyborów do obydwu dywanów, które na zgromadzeniu ad hoc przeg³osowa³y wnioski o zjednoczeniu pañstwa. Po kolejnych wyborach w styczniu 1859 r. i burzliwych ob-radach Zgromadzenie Mo³dawii wybra³o na ksiêcia Aleksandra Jana Cuza (17 stycznia 1859 r.), który pod naciskiem opinii publicznej zosta³ wybrany równie¿ na ksiêcia Wo³oszczyzny (5 lu-tego 1859 r., wed³ug kalendarza gregoriañskiego obowi¹zuj¹cego w ksiêstwach w dniu 24 stycz-nia). Pomimo pocz¹tkowych problemów ze strony Austrii i Turcji z uznaniem nowego pañstwa, które zaczê³o u¿ywaæ nazwy Rumunia (România), 23 grudnia 1861 r. wielkie mocarstwa po-twierdzi³y zjednoczenie ksiêstw mo³dawskiego i wo³oskiego w jedno pañstwo.
Po przeprowadzonym w 1866 r. zamachu stanu ksi¹¿ê A. J. Cuza zosta³ zmuszony do ab-dykacji, a nowym w³adc¹ wybrano ks. Karola Hohenzollerna (Sigmaringen), na którego
Tur-cja zgodzi³a siê, pod warunkiem uznania formalnego zwierzchnictwa su³tana. Po krwawym st³u-mieniu przez Turków powstañ w Boni i Hercegowinie (1875) oraz Bu³garii (1876) Rosja, któ-ra porozumia³a siê z Austro-Wêgktó-rami w kwestii podzia³u czêci europejskiego terytorium Turcji, wypowiedzia³a tej ostatniej wojnê, do której przy³¹czy³a siê Rumunia. W wyniku zwyciêstwa wojsk rosyjsko-rumuñskich na mocy pokoju w San Stefano (3 marca 1878 r.) Turcja uzna³a niepodleg³oæ Rumunii. W efekcie wojny Rumunia uzyska³a deltê Dunaju i Dobrud¿ê, nato-miast w zamian odda³a Rosji po³udniow¹ Besarabiê. Po pierwszej wojnie ba³kañskiej (1912) w zamian za zachowanie neutralnoci Rumunia otrzyma³a Silistriê, jednak gdy Bu³garia do-prowadzi³a w rok póniej do drugiej wojny ba³kañskiej, Rumunia zaatakowa³a swojego po³u-dniowego s¹siada, a po jego kapitulacji zajê³a czêæ po³udniowej Dobrud¿y.
Jan Wendt
Ryc. 1. Krainy historyczne Rumunii ród³o: opracowanie w³asne.
Wybuch I wojny wiatowej zasta³ Rumuniê, jako formalnego, lecz tajnego sojusznika trój-przymierza, zwi¹zan¹ z Niemcami, Austro-Wêgrami i W³ochami porozumieniem przed³u¿anym od 1883 r. a¿ do 1913 r. Jednak po wybuchu wojny rada koronna opowiedzia³a siê za neu-tralnoci¹ mimo nacisków ze strony Niemiec i Austro-Wêgier. Rumunii wybitnie sprzyja³a sytuacja miêdzynarodowa, Entencie zale¿a³o na uzyskaniu po³¹czenia z Serbi¹, pañstwom centralnym na odciêciu Rosji drogi do cienin tureckich. Wa¿nym czynnikiem by³ te¿ czynnik militarny, udzia³ w walkach armii rumuñskiej móg³ na froncie ba³kañskim przewa¿yæ szalê zwyciêstwa. Swoje znaczenie w miarê przed³u¿ania dzia³añ wojennych mia³y te¿ rumuñskie z³o¿a ropy i dostawy ¿ywnoci. Ju¿ w 1915 r. rz¹d Rumunii podj¹³ decyzjê o przyst¹pieniu do wojny po stronie ententy, lecz jej niepowodzenia militarne powstrzyma³y go przed jej
og³o-szeniem. Dopiero w obliczu sukcesów ententy, w sierpniu 1916 r. Rumunia wypowiedzia³a wojnê Austro-Wêgrom, motywuj¹c tê decyzjê po³o¿eniem Rumunów za Karpatami. Jednak po pocz¹tkowych sukcesach w Siedmiogrodzie (zajêto Braszow, Fagaras) wojska rumuñskie zmuszone zosta³y do odwrotu. Rumuni utracili stolicê i zostali wyparci do Mo³dawii.
Po wybuchu rewolucji w Rosji za zgod¹ Ententy Rumunia, pozbawiona oparcia militarne-go na wschodzie, podpisa³a zawieszenie broni. Rumunia utraci³a po³udniow¹ Dobrud¿ê na korzyæ Bu³garii, prze³êcze karpackie na korzyæ Austro-Wegier, lecz kosztem Rosji Radziec-kiej zyska³a Besarabiê, któr¹ og³oszono Niezale¿n¹ Republik¹ Mo³dawsk¹ i nastêpnie przy³¹-czono do Rumunii. Jednak ju¿ rok póniej, po zwyciêstwie Ententy, ca³kowicie zmieni³ siê uk³ad si³ na Ba³kanach. W historycznej stolicy Siedmiogrodu Alba Julia zwo³ano Zgromadzenie Narodowe, które podjê³o uchwa³ê o zjednoczeniu Siedmiogrodu i Banatu z Rumuni¹. Dziêki podpisanym traktatom z Austri¹, Bu³gari¹ (1919) i Wêgrami (1920) Rumunia zajê³a ca³y Sied-miogród, ca³¹ Bukowinê, po³udniow¹ Dobrud¿ê i czêæ Banatu, zatrzymuj¹c zajêt¹ wczeniej Besarabiê.
Geografia historyczna w badaniach mniejszoci wêgierskiej w Rumunii
Ryc. 2. Granice Wielkiej Rumunii România Mare w 1919 r. ród³o: opracowanie w³asne.
W ten sposób zrealizowano koncepcjê Wielkiej Rumunii România Mare, która zaj-mowa³a ok. 300 tys. km2 i liczy³a ok. 17 mln ludnoci, w tym ok. 30% stanowi³y mniejszoci etniczne (wêgierska, seklerska, niemiecka, ¿ydowska, ukraiñska, turecka i bu³garska). Z za-jêciem Besarabii nie pogodzi³a siê Rosja Radziecka, a Siedmiogrodu Wêgry, jednak Rumu-nia nie zgodzi³a siê na przeprowadzenie na spornych ziemiach plebiscytu w duchu postanowieñ wersalskich, a rz¹d centralny rozpocz¹³ prowadzenie polityki romanizacji zajê-tych ziem.
W 1940 r. pod wp³ywem zwyciêstw niemieckich i klêski Francji w Rumunii umocni³a siê pro-niemiecka opcja w polityce zagranicznej. Podpisano uk³ad naftowy, a po nim zbo¿owy, w których zagwarantowano dostawy nafty i zbo¿a dla Rzeszy w zamian za dozbrojenie rumuñ-skiej armii. Jednak ich podpisanie i wyrana proniemiecka polityka nie mog³y powstrzymaæ nad-ci¹gaj¹cej katastrofy. ZSRR, realizuj¹c uk³ad RibbentropMo³otow, postawi³ Rumunii ultimatum, ¿¹daj¹c natychmiastowego oddania Besarabii i pó³nocnej Bukowiny, które w ówczesnych wa-runkach Rumunia zmuszona by³a przyj¹æ. Zabran¹ Rumunii Besarabiê w³¹czono do utworzonej jeszcze w 1924 r. Socjalistycznej Republiki Mo³dawii, a Bukowinê do Ukraiñskiej SSR.
Dla dope³nienia tragedii narodowej, która doprowadzi³a do wzrostu ju¿ i tak silnych ani-mozji pomiêdzy Wêgrami i Rumunami, wskutek niemieckiej presji i poparcia dla roszczeñ wê-gierskich i pod wp³ywem ultimatum gro¿¹cego wkroczeniem wojsk niemieckich Rumunia zosta³a zmuszona do odst¹pienia Wêgrom na mocy drugiego arbitra¿u wiedeñskiego (30 sierpnia 1940 r.) Maramureszu, Kriszany i pó³nocnego Siedmiogrodu, z miastami Oradea, Satu Mare, Klu¿ i Bistrita, zamieszkanego w po³owie przez ludnoæ rumuñsk¹ (por. ryc. 3.).
Jan Wendt
Ryc. 3. Mniejszoci etniczne w Rumunii (1930 r.) ród³o: www.google/maps: Ethnic Geography of the Hungarian.
W listopadzie 1940 r. rz¹d rumuñski przyst¹pi³ do pañstw osi, z którymi w 1941 r. zaata-kowa³ ZSRR. W pierwszych miesi¹cach wojny zajêto Besarabiê i pó³nocn¹ Bukowinê, które przy³¹czono do Rumunii, a z zajêtych pomiêdzy Dniestrem i Bohem ziem utworzono osobn¹ jednostkê administracyjn¹ Transistriê z orodkiem w Odessie. Jednak na skutek klêsk III Rzeszy w Rumunii narasta³ opór przed dalszym prowadzeniem wojny. W obliczu wkracza-j¹cej do Mo³dawii Armii Czerwonej w sierpniu 1944 r. król Micha³ dokona³ przewrotu i aresz-towa³ gen. I. Antonescu, a oddzia³y regularnej armii na rozkaz króla zaprzesta³y walk z Armi¹
Geografia historyczna w badaniach mniejszoci wêgierskiej w Rumunii
Czerwon¹. Reakcja Niemiec by³a natychmiastowa zbombardowano Bukareszt, wskutek cze-go wojska rumuñskie podjê³y walkê z Niemcami. Po wkroczeniu wojsk radzieckich do Buka-resztu Rumunia oficjalnie przesz³a na stronê aliantów i wypowiedzia³a wojnê Wêgrom. Pod koniec padziernika wojska rumuñskie mimo niemieckich i wêgierskich kontrataków zajê³y ca³y Siedmiogród. Zgodnie z podpisanym w Pary¿u traktatem pokojowym (10 lutego 1947 r.) Ru-munia zachowa³a Siedmiogród, jednak Besarabia i Bukowina zosta³y w³¹czone do Rosji.
Po umocnieniu demokracji ludowej w Rumunii i zmuszeniu króla Micha³a do abdykacji (30 grudnia 1947 r.) rz¹dy w Rumuñskiej Republice Ludowej przejê³a utworzona w lutym 1948 r. Rumuñska Partia Robotnicza. Jej pierwszym sekretarzem zosta³ Gheorghe Gheoghiu-Dej (1948 1954), po nim Gheorghe Apostol (19541965) i Nicolae Ceaucescu (19651991), zmieniono kolejny raz nazwê pañstwa na Socjalistyczn¹ Republikê Rumunii, która po krwawym obaleniu rz¹dów N. Ceaucescu sta³a siê Republik¹ Rumunii (8 grudnia 1991r.). Do jesieni ludów jej s¹siadami by³y dwie republiki zwi¹zkowe ZSRR (Mo³dawska i Ukraiñska), Ludowa Republika Bu³garii, Wêgierska Republika Ludowa i Socjalistyczna Federacyjna Republika Jugos³awii.
W wyniku licznych zmian granic oraz kolejnego przejmowania ziem uznawanych w Rumu-nii za historycznie rumuñskie terytorium w granicach RumuRumu-nii ju¿ od koñca I wojny wiato-wej znalaz³a siê znacz¹ca pod wzglêdem udzia³u procentowego grupa mniejszoci wêgierskiej i niemieckiej. Wprawdzie w pocz¹tkowym okresie kszta³towania swojej nowo¿ytnej to¿samo-ci pañstwowej Rumunia tworzy³a jednolite w zasadzie pañstwo, które w wyniku zmiany gra-nic i prawie dwukrotnego powiêkszenia terytorium po I wojnie wiatowej objê³o zasiêgiem ziemie zamieszkane przez liczn¹ mniejszoæ wêgiersk¹ w Siedmiogrodzie i Banacie, mniejszoæ pochodzenia niemieckiego oraz Ukraiñców i Rosjan w przy³¹czonej do Rumunii Besarabii i na Bukowinie. Pochodzenie mniejszoci niemieckiej jest zwi¹zane z procesem historycznego osadnictwa i migracji ludnoci niemieckojêzycznej, siêgaj¹cego swoimi pocz¹tkami jeszcze redniowiecza. Natomiast obecnoæ ludnoci wêgierskiej jest nastêpstwem zmian granic po pierwszej i potwierdzenia tych granic po drugiej wojnie wiatowej (por. tab. 1).
Tab. 1. Zmiany przynale¿noci ziem rumuñskich w latach 19131945
Besarabia Pó³nocna Bukowina Maramuresz Criºana Siedmiogród Prze³êcz Karpacka Mo³dawia Wo³oszczyzna Delta Dunaju Dobrid¿a Sylistria Dobrud¿a Po³udniowa ród³o:opracowanie w³asne. 19131916 1917 19181940 19401941 19411945 1945 Rosja Austria Wêgry Rumunia Rumunia Austria Wêgry Rumunia Bu³garia R O M  N I A M A R E Rosja Wêgry Rumunia Wêgry Rumunia Bu³garia Bu³garia Bu³garia Rosja R U M U N I A Rumunia
Z wêgierskiego punktu widzenia mniejszoæ wêgierska zamieszkiwa³a zwarte terytorialnie obszary na zachodzie, pó³nocy i w centrum kraju od zawsze (por. ryc. 4), co pozwoli³o jej zachowaæ i rozwijaæ swoj¹ to¿samoæ, lecz z drugiej strony stwarza³o dla pañstwa rumuñskie-go sta³e zagro¿enie wzrostem tendencji rewizjonistycznych. Status ekonomiczny ludnoci wêgierskiej by³ czêsto wy¿szy ni¿ ludnoci rumuñskiej zamieszkuj¹cej razem z Wêgrami i Niem-cami tereny Criºany, Banatu i Siedmiogrodu. Wêgrzy stanowili wiêkszoæ w miastach na za-mieszkiwanych przez siebie terytoriach, natomiast ludnoæ rumuñska tworzy³a typowy naród ch³opski. Taka struktura spo³eczna stawa³a siê czêsto czynnikiem pocz¹tkuj¹cym konflikty pomiêdzy ludnoci¹ wêgiersk¹ osiad³¹ w miastach a zasiedlaj¹c¹1 je ludnoci¹ rumuñsk¹ w ramach procesu romanizacji. Przed II wojn¹ wiatow¹ w Klu-Napoca, w centrum Siedmio-grodu (rum. Cluj; wêg. Kolozsvár) zamieszkiwa³o ok. 10% Rumunów, natomiast w 1992 r. Rumuni stanowili ju¿ 78%. Podobnie kszta³towa³a siê sytuacja Szwabów banackich, osiedlanych w tym regionie od XVIII w. przez w³adze austriackie, którzy posiadaj¹c du¿e gospodarstwa rolne, nale¿eli do najbogatszej grupy spo³ecznej w Banacie.
Po zakoñczeniu II wojny wiatowej Rumunia kolejny raz zmieni³a swoje granice, trac¹c czêæ swojego wschodniego terytorium (Besarabia, pó³nocna Bukowina, okrêg Herty) na ko-rzyæ ZSRR. Natomiast po kilkuletnim okresie z czasu II wojny wiatowej ponownie w jej
Jan Wendt
Ryc. 4. Mapa etnograficzna Ziem Korony Wêgierskiej (1880 r.) ród³o: www.google/maps: Ethnic Geography of the Hungarian.
1 Szczegó³owa struktura demograficzna i relacje rumuñsko-wêgierskie przedstawione zosta³y w pra-cy: N. E d r o i u, V. P u º c a º, The Hungarians of Romania, Cluj-Napoca 1996, s. 3043.
granicach znalaz³ siê ca³y Siedmiogród, który Rumunia, pod naciskiem III Rzeszy, zmuszona by³a odst¹piæ Wêgrom regenta Horty'ego, co spowodowa³o kolejny raz wzrost napiêæ po-miêdzy ludnoci¹ wêgiersk¹ i rumuñsk¹ zamieszkuj¹c¹ Siedmiogród2. Wraz ze zmian¹ granic nast¹pi³a zmiana struktury etnicznej ludnoci Rumunii. W najwiêkszym stopniu wskutek prze-ladowañ zmieni³a siê liczba ludnoci pochodzenia ¿ydowskiego. Jej los by³ wprawdzie od-mienny na ziemiach tzw. Starego Królestwa, Besarabii i Bukowiny, jednak wskutek przeladowañ i eksterminacyjnej polityki wprowadzanej pod presj¹ III Rzeszy, migracji, prze-siedleñ oraz zmiany granic nast¹pi³o zmniejszenie jej liczby o ok. 300 tys., a udzia³ procento-wy w populacji Rumunii zmala³ z 5% przed II wojn¹ wiatow¹ do 0,8% w 1956 r.
Geografia historyczna w badaniach mniejszoci wêgierskiej w Rumunii
2 Szerzej zmiany ludnoci wêgierskiej i rumuñskiej w Siedmiogrodzie por. S. M a n u l a, The Vienna Award and its demographical consequences [w:] Studies on the historical demography of Romania, Cluj--Napoca 1992, s. 142145.
Tab. 2. Zmiany liczby rumuñskich Wêgrów w latach 19482002
ród³o: Recensamîntul populaþiei din 21 fabruarie 1956, Bucureºti 19591961; Recensamîntul popu-laþiei si al locuinþelor din 5 ianuarie 1977, Bucureºti 1980; S. C o s t a c h i e, Ethnic minorieties in Post-Communist Romania: Same observations [w:] Post-communist Romania, D. P h i n n e m o r e (eds.), Liverpool 2000, s. 120; Recensamîntul populaþiei si al locuinþelor din 7 ianuarie 1992, Bucureºti 1993.
1948 r. 1956 r. 1966 r. 1977 r. 1992 r. 2002 r. Liczba Wêgrów w Rumunii (w tys.) Udzia³ Wêgrów w ludnoci Rumunii (%) 1500,0 9,4 1540,3 6,7 1620,2 7,1 1652,4 7,9 1712,9 8,6 1587,7 9,1
Kolejne zmiany w strukturze etnicznej nast¹pi³y w latach 19451992. Po krótkim okresie liberalizacji w polityce narodowociowej w stosunku do Wêgrów (okres lat 19501968) na-st¹pi³ zwrot ku romanizacji kraju, rozwi¹zano utworzony w 1950 r. Wêgierski Region Autono-miczny (Regiunea Autonomã Maghiarã), a na tereny zamieszkane w wiêkszoci przez ludnoæ madziarsk¹ nap³ynêli masowo osadnicy rumuñscy. Wysoki przyrost naturalny po II wojnie wiatowej, silnie wspierany przez pañstwo, doprowadzi³ do spadku procentowego udzia³u Wêgrów w ludnoci Rumunii z 9,1% w 1956 r. do 7,1% w 1992 r. Na zmniejszenie liczby Wê-grów wp³yw mia³y tak¿e liczne migracje, zw³aszcza m³odzie¿y, która ze wzglêdów ekonomicz-nych po 1990 r. masowo wyje¿d¿a³a na Wêgry.
Wród siedmiu prowincji (regiunea) Rumunii, w których obecnie w ka¿dej dominuje wiêk-szoæ rumuñska, najwiêkszy procentowy udzia³ ludnoci pochodzenia wêgierskiego maj¹ Tran-sylwania i Criºana-Maramureº, wynosi on odpowiednio 23,9% oraz 20,8%. Natomiast Rumuni stanowi¹ w tych prowincjach odpowiednio 72,3% i 70,6%.
Ze wzglêdu nas swoj¹ liczbê, jêzyk oraz wsparcie macierzy Wêgrzy w Rumunii cieszyli siê zawsze pewn¹ nieformaln¹ autonomi¹, ró¿ni¹c siê od swoich rumuñskich wspó³obywateli bardziej krytycznym stosunkiem do w³adzy. W³adzy w Bukareszcie, która tak¹ postawê ru-muñskich Wêgrów czêsto wykorzystywa³a dla wzmocnienia nastrojów patriotycznych w spo³eczeñstwie i w miejsce opozycji spo³eczeñstwow³adza wprowadza³a opozycjê Rumu-niWêgrzy. Najbardziej jaskrawy przyk³ad stanowiæ mo¿e sam pocz¹tek przemian
Jan Wendt
demokratycznych w Rumunii zapocz¹tkowanych w Timiº przez protestanck¹ ludnoæ pro-wincji w reakcji na ograniczenia przyznanych przez konstytucjê jeszcze socjalistycznej Rumunii praw obywatelskich.
Tab. 3. Ludnoæ wêgierska w Banacie, Criºana, Maramures i w Transylwanii (2002 r.)
ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie materia³ów www.google/maps: Ethnic Geography of the Hungarian.
Udzia³ ludnoci wêgierskiej w ca³ej populacji (%) Prowincja/województwo Régió/megye Regiunea Banat Judetul Timis Judetul Caras-Severin Regiunea Crisana Judetul Bihor Judetul Salaj Judetul Arad Regiunea Maramures
Judetul Satu Mare Judetul Maramures Regiunea Transilvania Judetul Harghita Judetul Covasna Judetul Cluj Judetul Brasom Judetul Bistrita-asaud Judetul Hunedoara Judetul Alba Judetul Mures Bánság Régió Temes megye Krassó-Szörény megye Körösvidék Régió Bihar megye Szilágy megye Arad megye 1 Máramaros Régió Szatmár megye Máramaros megye Erdély Régió Hargita megye Kovászna megye Kolozs megye Brassó megye Beszterce-Naszód megye Hunyad megye Fehér megye Maros megye 6,6 9,0 2,1 22,0 28,4 23,7 2,5 20,8 35,0 10,2 23,9 84,7 75,2 19,9 9,9 6,5 6,2 6,0 41,4
Pierwsze lata po wprowadzeniu nowego systemu w³adzy doprowadzi³y w Rumunii kolej-ny raz do wzrostu nastrojów nacjonalistyczkolej-nych i ksenofobiczkolej-nych. Przyczyni³y siê do tego problemy z demokratyzacj¹ kraju, trudnoci gospodarcze oraz prowadzona przez tym razem Budapeszt polityka wspierania mniejszoci wêgierskiej poza granicami macierzy, która spot-ka³a siê z nieprzychylnym przyjêciem nie tylko w Bukareszcie, ale te¿ w Bratys³awie i Belgra-dzie. Jednak w procesie akcesji do Unii Europejskiej tak¿e Rumunia zmieni³a swoje ustawodawstwo na wzór unijnego, a mniejszoæ wêgierska uzyska³a szereg nowych mo¿li-woci rozwoju i utrzymania swojej to¿samoci w Rumunii.
Andrzej Szczepañski
Pañstwowa Wy¿sza Szko³a Zawodowa im. Witelona w Legnicy