Waloryzacja przestrzeni miasta

Według H. Libury (1990, s. 81) „niewątpliwie miasto jest miejscem”. Pomi-mo, iż przestrzeń każdego miasta nie jest jednorodna, to poszczególne jej frag-menty cechuje wyrazistość, czytelność, odrębność, które budzą zarówno pozy-tywne jak i negapozy-tywne emocje wśród mieszkańców, stanowiąc w ten sposób podstawę dla ich wartościowania. Waloryzacja przestrzeni jest procesem, na który składa się percepcja i osądzenie, a w ich efekcie kształtują się określone preferencje, postawy i zachowania przestrzenne ludzi.

Waloryzacja przestrzeni miasta Łodzi była tematem badań S. Mordwy w 1990 oraz w 2000 roku, E. Szkurłat w latach 1999–2000, a także badań wła-snych prowadzonych w latach 2004–2005 i w latach 2009–2010. We wszystkich badaniach wyróżniane przez respondentów wartości składały się zarówno na pozytywny, jak i negatywny wizerunek miasta i związane były przede wszyst-kim z jego centralną częścią, która jak wcześniej wykazano jest najlepiej miesz-kańcom znana, w której kumulują się miejsca i obiekty budujące symboliczny obraz miasta.

W badaniach S. Mordwy z 1990 roku, licealistów zapytano o te elementy, których Łódź powinna się wstydzić. Autor na podstawie tej i innych kategorii skonstruował listę najczęściej używanych pojęć (LNUP) będącej wyrazem unikalności, odrębności miasta, a także stosunku emocjonalnego jaki żywią do niego jego mieszkańcy. Stosunek ten może być wyrażony poprzez takie pojęcia jak: porównania, metafory, symbole, idee, stereotypy itd. Wyniki przeprowa-dzonych wówczas badań pokazały, że Łódź to miasto bałaganu, brudne i szare, o zdewastowanych budynkach, zaniedbanych ulicach, terenach zieleni, brudnych dworcach i źle funkcjonującej komunikacji miejskiej.

W badaniach prowadzonych przez S. Mordwę (2003) w 2000 roku, w ramach skonstruowanej dla Łodzi listy najczęściej używanych pojęć w kategorii elemen-tów, których Łódź powinna się wstydzić ponownie pojawiły się „brud” i „odra-pane budynki”. Niemniej jednak wyraźnie zmniejszyło się spektrum negatyw-nych cech utożsamianegatyw-nych z miastem. Młodzież licealną poproszono także o wskazanie takich obszarów, które w szczególny sposób wyróżniają się z otoczenia oraz ich ocenę pod względem takich cech jak: znajomość, czystość, estetyka, atrakcyjność. Zaobserwowano kilka ogólnych prawidłowości: brak jednoznacznej oceny któregokolwiek z wymienianych przez respondentów miejsc, gorsze (czyt. bardziej krytyczne) oceny miejsc lepiej znanych, częste odnoszenie się do centralnych fragmentów miasta. Spośród 42 miejsc wymie-nianych przez młodzież w Łodzi, najczęściej oceniane były: Śródmieście (naj-bardziej znane, najładniejsze, najatrakcyjniejsze, ale jednocześnie najbrudniej-sze), Bałuty-Stare Miasto i Stary Widzew (znane, brudne, brzydkie i nieatrak-cyjne) oraz strefa obrzeża miasta, w tym: Nowosolna (nieznana, nieatrakcyjna, brzydka i brudna – ze względu na istniejące wówczas wysypisko),

Arturówek-Łagiewniki (znany, ładny, atrakcyjny), Olechów- uznany za najczystszy frag-ment Łodzi, Retkinia i w mniejszym stopniu Widzew Wschód, Julianów, Teofi-lów i Radogoszcz (Mordwa 2003).

E. Szkurłat (2004) w trakcie swoich badań prowadzonych w latach 1999– 2000 pytała młodzież licealną o cechy wyróżniające Łódź spośród innych du-żych miast w Polsce. Wśród pięciu najczęściej wskazywanych odpowiedzi znalazły się następujące: „ulica Piotrkowska”, „brak”, „najlepsze puby”, „sece-sja” oraz „brud i zaniedbanie”. Połowa wypowiedzi miała charakter pozytywny, co czwarty licealista w negatywnych cechach upatrywał tych, które wyróżniają jego miasto wśród innych ośrodków.

Podczas badań kwestionariuszowych prowadzonych w latach 2009–2010 za-pytano mieszkańców o ich ocenę Łodzi jako całości. Uzyskane wyniki pozwoli-ły na wnioskowanie o stosunku emocjonalnym łodzian wobec miasta. Około 70% osób biorących udział w badaniu, bez względu na wiek, płeć, wykształce-nie, czy czas i miejsce zamieszkania w Łodzi deklarowało, iż miasto im się podoba. Niespełna co piąty łodzianin biorący udział prowadzonym wywiadzie wypowiadał się negatywnie na ten temat, a co dziesiąty nie miał zdania. Uzy-skane wyniki potwierdziły doświadczenia wcześniejszych badań prowadzonych w latach 2004–2005 (Tobiasz-Lis 2008). Poproszono również o wskazanie dowolnej liczby zalet i wad Łodzi; tego czym miasto może się pochwalić, a czego wstydzić; co się łodzianom najbardziej podoba w Łodzi, a co jest źró-dłem ich niezadowolenia i krytyki. Wypowiedzi respondentów zostały zebrane, skategoryzowane i zaprezentowane poniżej w postaci graficznej i tabelarycznej (por. ryc. 31).

Zdecydowanie najważniejszą zaletą Łodzi, z perspektywy mieszkańców bio-rących udział w badaniu są parki, które stanowią istotny fragment struktury przestrzennej miasta. Zwracano uwagę nie tylko na ich wartości ekologiczne, ale także społeczne jako miejsca spacerów, spotkań i relaksu. Pozytywny wizerunek jaki zyskuje Łódź dzięki parkom pozostaje w kontraście z wszechobecnym brudem, który respondenci obserwują w mieście. Tym samym podobnie jak w przypadku zalet, wartości ekologiczne, a raczej ich brak są podstawowym elementem słabych stron miasta akcentowanym przez mieszkańców. Na drugim miejscu w budowaniu zarówno pozytywnego jak i negatywnego wyobrażenia łodzian o swoim mieście pozostają wartości urbanistyczne przestrzeni. Z jednej strony ciekawa i niepowtarzalna architektura oraz przykłady projektów rewitali-zacji niektórych fragmentów tkanki miejskiej – zwłaszcza terenów poprzemy-słowych, z drugiej zaniedbane kamienice i niszczejące zespoły fabryczne, a także wielkie zespoły mieszkaniowe pozbawione indywidualnego charakteru i ludzkiej skali. Respondenci wysoko ocenili wartości społeczne kształtujące przestrzeń Łodzi, czego potwierdzeniem jest ich ostatnie miejsce w budowaniu „złego wizerunku” miasta bądź jego fragmentów. Wartości estetyczne i infra-strukturalne były najrzadziej dostrzegane przez mieszkańców biorących udział w prowadzonym badaniu, jako element mocnych stron Łodzi. Niestety częściej

pojawiały się w wypowiedziach dotyczących tego, czego miasto powinno się wstydzić. W tym miejscu należy wyraźnie podkreślić, iż większość wad miasta wskazywana przez respondentów w 2010 roku pokrywa się z wynikami uzyska-nymi w 1990 roku przez S. Mordwę (1993).

MOCNE STRONY ŁODZI SŁABE STRONY ŁODZI

Ranga Kryterium _wskazań^Liczba _wskazań^Odsetek Ranga Kryterium _wskazań ^Liczba _wskazań ^Odsetek 1 Ekologiczne 234 35 1 Ekologiczne 188 38 2 Urbanistyczne 226 34 2 Infrastrukturalne 110 23 3 Społeczne 110 16 3 Urbanistyczne 98 20 4 Estetyczne 40 6 4 Estetyczne 60 12 5 Infrastrukturalne 58 9 5 Społeczne 32 7 Ogółem 668 100 Ogółem 488 100

Uwaga: Wielkość czcionki użytej dla zobrazowania wypowiedzi łodzian dotyczących mocnych i słabych stron miasta jest proporcjonalna do liczby tych wypowiedzi.

Ryc. 31. Mocne i słabe strony Łodzi w 2010 roku

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań kwestionariuszowych

W celu poszerzenia wyobrażeń Łodzi w aspekcie wartościującym, na pod-stawie klasyfikacji A. Wallisa skonstruowano skalę dyferencjału semantyczne-go dla oceny przestrzeni miasta. Z uwagi na fakt, iż autor ten opracował zestaw przeciwstawnych par przymiotników na potrzeby badań jedynie centrum miasta, ostatecznie w badaniach prowadzonych w latach 2009–2010 wykorzystano tylko część z nich tak, aby uzyskać subiektywny wizerunek odnoszący się do prze-strzeni całej Łodzi. Zestawiono takie przeciwstawne pary przymiotników w kategorii morfologicznych jak: dobrze zorganizowana-źle zorganizowana, zadbana-zaniedbana, bezpieczna-niebezpieczna, unikalna-zwykła, cicha-głośna, które jednocześnie umożliwiły porównanie uzyskanych ocen z omówionymi wcześniej wadami i zaletami miasta w kategoriach ekologicznych, urbanistycz-nych i estetyczurbanistycz-nych, zaś w kategorii wartościujących: piękna-brzydka, atrakcyj-na–nieatrakcyjna, przeżywająca rozwój-przeżywająca kryzys, czysta-brudna, porównywalne z wartościami społecznymi, ekologicznymi, estetycznymi i urba-nistycznymi. Obydwa wymiary (morfologiczny i wartościujący) zostały

przed-stawione za pomocą 7 skal, a ich profil semantyczny został wyznaczony poprzez obliczenie średniej arytmetycznej dla każdej pary określeń (por. rys. 30).

Respondenci w każdym z aspektów oceniali przestrzeń „średnio dobrze”, czego wyrazem jest zaprezentowany poniżej profil graficzny. Z przeprowadzo-nego badania wynika, iż Łódź jawi się jako miasto raczej dobrze zorganizowane, bezpieczne, o umiarkowanym poziomie hałasu, zdecydowanie unikalne, ale zaniedbane. W określeniach drugiej kategorii Łódź została podobnie – średnio oceniona jawiąc się jako miasto raczej przeżywające kryzys niż rozwój, atrak-cyjne turystycznie, piękne, ale brudne. Potwierdzenie znajdują tutaj zarówno wcześniejsze pozytywne wypowiedzi dotyczące wartości urbanistycznych miasta oraz jego bogatej symboliki związanej z wartościami historyczno-architektonicznymi, jak i negatywne dotyczące wartości ekologicznych, este-tycznych, czy społecznych.

Ryc. 32. Wartościowanie przestrzeni Łodzi za pomocą dyferencjału semantycznego Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań kwestionariuszowych

Podsumowując, należy zwrócić uwagę, iż przestrzeń Łodzi w ciągu ostatnich dwudziestu lat była różnie oceniana. S. Mordwa (1993, 2003) podkreślał, że w trakcie jego badań młodzież licealna częściej wskazywała miejsca o cechach negatywnych, niż pozytywnych. Z kolei badania prowadzone zarówno przez E. Szkurłat (2004), jak i Autorkę prezentują nieco odmienne, bardziej pozytyw-ne oceny miasta dokonywapozytyw-ne przez jego mieszkańców. Taki stan rzeczy po-twierdza z jednej strony wysoki stopień zindywidualizowania wartościującego aspektu wyobrażeń, który wynika z odmiennych oczekiwań użytkowników wobec przestrzeni. Poszczególne osoby posiadają różne potrzeby, w różnym stopniu wykorzystują określone fragmenty miasta i stosują różne kryteria ich waloryzacji. Z drugiej jednak strony, poprawa subiektywnych ocen Łodzi może być rezultatem poprawy jej przestrzeni realnej. Warto jednak wyraźnie

podkre-ślić, iż stabilne pozostają niektóre negatywne oceny miasta, zwłaszcza w katego-riach estetycznych i ekologicznych, które zdaje się, powinny być łatwe do zniwelowania zarówno przez władze lokalne, jak i mieszkańców (na przykład poprzez utrzymywanie czystości w przestrzeniach publicznych).

4.3.2. Obraz „lepszych” i „gorszych” dzielnic w Łodzi w świadomości