Wybrane elementy systemu prezentacji i identyfikacji miasta Łodzi

i identyfikacji miasta (ang. city design) jako „sumę powtarzalnych, ważnych elementów (...), za pomocą których instytucja, w tym przypadku miasto, prezen-tuje się na zewnątrz lub do wewnątrz”. Elementy te zapewniają jednolity obraz miasta w świadomości odbiorców i powodują, że jest rozpoznawalne i odróżnia-ne od innych. Oblicze miasta powinno być unikalodróżnia-ne, łatwe w skojarzeniach i porównaniach, ale także aktualne, wiarygodne i jednocześnie atrakcyjne, nowoczesne i dostosowane do zmieniających się oczekiwań użytkowników i odbiorców przestrzeni (Szromnik 2007).

W tym miejscu w pierwszej kolejności należy podkreślić wpływ wdrażanego stopniowo od 2005 roku44 Systemu Informacji Miejskiej Łodzi, który może wpływać na kształt wyobrażeń przestrzeni o charakterze strukturalnym, nazywa-nych w pracy „atlasem mentalnym”. Graficzne wzory elementów systemu, na które składają się czerwono-niebieskie i czerwono-brązowe (na terenach o cennych turystycznie walorach) tablice zawierające nazwę ulicy i obszaru

44 Uchwała Nr LVI/1069/05 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 26 października 2005 r. w sprawie Systemu Informacji Miejskiej w Łodzi.

miasta⁴⁵ oraz numerację porządkową nieruchomości, są takie same jak wzory stosowane w Warszawie. W skład systemu, poza tablicami ulicowymi oraz adresowymi wchodzą także tablice rozprowadzające użytkowników przestrzeni miejskiej do poszczególnych obszarów oraz ważnych obiektów (por. ryc. 40). Pojawiły się one jednak dopiero po trzech latach obowiązywania systemu, co początkowo powodowało brak jego spójności. Podobnie jak w większości tego typu systemów, w Łodzi za podstawowy punkt odniesienia dla tablic rozprowa-dzających wybrano centrum miasta. Warto także zwrócić uwagę na fakt, iż jako tereny o cennych walorach turystycznych wskazano obszar centrum rozciągają-cy się wzdłuż ulirozciągają-cy Piotrkowskiej – od Placu Wolności po aleję J. Piłsudskiego, pomiędzy ulicami Wólczańską i Wschodnią-Sienkiewicza, obszar Starego Miasta pomiędzy ulicami Północną-Ogrodową, Franciszkańską, Pomorską-Legionów i ulicą Karskiego oraz Księży Młyn ograniczony ulicami: Przyby-szewskiego wraz z Placem Reymonta, Piotrkowską, alejami Śmigłego Rydza i Piłsudskiego. Poza szeregiem kontrowersji, niedociągnięć i błędów, system informacji miejskiej Łodzi wydaje się mieć obecnie spójny i czytelny charakter przez co może pozytywie wpływać na proces orientacji w przestrzeni miejskiej oraz jej zapamiętywania zarówno przez mieszkańców, jak i osoby z zewnątrz.

Ryc. 40. Przykłady elementów Systemu Informacji Miejskiej w Łodzi Źródło: Opracowanie własne

Na system prezentacji i identyfikacji miasta, składają się przede wszystkim ważne elementy jego materialnej tkanki czyli zgodnie z klasyfikacją K. Lyncha (1960), czy K. Wejcherta (1974), charakterystyczne elementy kompozycji

45 System wprowadził podział miasta na 56 obszarów turystycznych, mających od-powiadać jego rejonom historycznym. Nazwy obszarów widnieją na czerwonych pane-lach elementów SIM. Podziału dokonano po konsultacjach z historykami oraz przedsta-wicielami jednostek pomocniczych Urzędu Miasta.

nistycznej (ang. landmarks), takie jak: budowle zabytkowe i współczesne, pomniki, zespoły architektoniczne, fragmenty architektury, detale architekto-niczne, na które bezpośredni wpływ poprzez politykę planowania przestrzenne-go i rozwoju, ma samorząd lokalny. Najważniejsze elementy kompozycji urba-nistycznej i architektonicznej Łodzi oraz ich zmiany, które kształtują sylwetę miasta i na podstawie codziennych, bezpośrednich doświadczeń są przedmiotem społecznej percepcji zostały szczegółowo omówione w rozdziale drugim niniej-szej rozprawy. System prezentacji i identyfikacji uwzględnia również inne elementy takie jak: pomniki, elementy infrastruktury, a także wydarzenia, przed-siębiorstwa, czy znane osoby związane i utożsamiane z miastem. Mogą one mieć wpływ na kształt wyobrażeń przestrzeni o charakterze opisowym oraz symbo-licznym stanowiących jej „encyklopedię mentalną”. Istotne jest, aby wykorzy-stując cały szereg zróżnicowanych elementów systemu identyfikacji i prezenta-cji miasta w kształtowaniu jego pożądanego wizerunku, utrzymać jednolity styl i porządek (Szromnik 2007).

W Łodzi, gdzie pierwszą „Strategię promocji i komunikacji marketingowej marki Łódź na lata 2010–2016” Rada Miejska przyjęła w 2011 roku, trudno mówić o spójnym systemie prezentacji i identyfikacji miasta. Niemniej jednak, liczne działania podejmowane po 1989 roku, w celu kształtowania nowego oblicza miasta w dobie silnych zmian jego struktury funkcjonalnej i społecznej, zarówno przez władze samorządowe, jak i społeczność lokalną, zasługują na uwagę. Poniżej zaprezentowano niektóre symbole składające się na system wizualnej identyfikacji Łodzi wywodzące się z różnych obszarów funkcjonowa-nia miasta, którymi posługują się w komunikacji z mieszkańcami władze samo-rządowe. W analizie symboli kształtujących wyobrażenie Łodzi w postaci osób związanych z miastem, zwrócono szczególną uwagę na osoby będące honoro-wymi obywatelami Łodzi. W dalszej części rozdziału omówiono również łódz-kie pomniki eksponujące ważne dla Łodzi postaci, wydarzenia czy idee, jako formę komunikacji samorządu lokalnego z mieszkańcami miasta.

Zgodnie z Regulaminem przyznawania Honorowego Obywatelstwa Miasta Łodzi⁴⁶ „(...) jest ono szczególnym wyróżnieniem za godną najwyższego uzna-nia działalność na rzecz Miasta we wszystkich dziedzinach życia społecznego, a zwłaszcza nauki, kultury, gospodarki i polityki”. Tytuł ten został dotychczas przyznany siedemnastu osobom⁴⁷, z których siedem urodziło się w Łodzi, a pozostali mieli w swoim życiu tzw. „epizod łódzki”. Wszyscy uhonorowani są

46 Regulamin stanowi załącznik nr 4 Statutu Miasta Łodzi (Uchwała nr LXVII/ 1301/09 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 04 listopada 2009 r. w sprawie ogłoszenia tekstu jednolitego Statutu Miasta Łodzi).

47 Artur Brauner, Karl Dedecius, Kazimierz Dejmek, Richard Demarco, Marek Edelman, Jan Karski, Jan Machulski, Stefan Miecznikowski, Arnold Mostowicz, Jan Paweł II, Józef Klemens Piłsudski, Roman Polański, Piotr Pustelnik, Andrzej Sapkow-ski, Albert Arystydes Thomas, Andrzej Wajda, Władysław Ziółek.

swego rodzaju „ambasadorami” Łodzi, można utożsamiać ich z miastem i jego charakterem. Warto zwrócić uwagę na fakt, że aż trzech honorowych obywateli (Jan Machulski, Kazimierz Dejmek i Richard Demarco), to absolwenci łódzkiej szkoły filmowej, dzięki którym uczelnia ta stała się znana na całym świecie. Wśród wyróżnionych przez miasto znajduje się także grupa osób, które w swoim życiu dawały świadectwo wielonarodowej przeszłości miasta, podkreślały rolę Żydów w przedwojennym okresie rozwoju Łodzi.

W przypadku przedsiębiorstw, produktów, marek czy dominującej gałęzi przemysłu w mieście, które składają się na system jego prezentacji i identyfika-cji, w przypadku Łodzi ścierają się dwie tendencje. Pierwsza z nich to podkre-ślanie wielkoprzemysłowej przeszłości związanej z włókiennictwem oraz jej współczesnego dziedzictwa w postaci „centrum mody”, „kreowania nowych trendów” poprzez absolwentów Wydziału Tkaniny i Ubioru Akademii Sztuk Pięknych czy łódzkich marek odzieżowych, na przykład: Olimpia, Próchnik, Hexeline, Monnari. Druga, to kształtowanie wizerunku Łodzi XXI wieku, w której przemysł opiera się o nowych, dużych inwestorów i światowe marki takie jak: Gilette, Proctel&Gamble, BSH, Fujitsu, Indesit itp.

Udział nauki w kształtowaniu wizerunku Łodzi powinien być znaczący. Łódź jest bowiem prężnym ośrodkiem życia akademickiego. Znajduje się tu 6 wyż-szych uczelni państwowych: Uniwersytet Łódzki, Politechnika Łódzka, Uniwer-sytet Medyczny, Akademia Muzyczna, Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Teatralna i Telewizyjna oraz Akademia Sztuk Pięknych. W ciągu ostatnich 10 lat powstało również 15 uczelni niepublicznych. Próbą wypracowania i wypro-mowania wizerunku Łodzi jako ośrodka akademicko-naukowego są między innymi: porozumienie między miastem a sześcioma łódzkimi uczelniami pu-blicznymi, czy współpraca uczelni z łódzkimi przedsiębiorstwami. Łódź to również miasto, którego historia rozwoju wiąże się z ludźmi różnych narodowo-ści i wyznań czego materialnym dowodem są na stałe wpisane w przestrzeń świątynie oraz cmentarze katolickie, protestanckie, prawosławne i żydowskie.

Łódź to wbrew pozorom, za którymi przemawia przemysłowa przeszłość, miasto o dużym udziale terenów zieleni. Na kategorię terenów zieleni miejskiej składają się nie tylko lasy i parki miejskie, ale również cmentarze, zieleń osie-dlowa oraz ochronna tzw. zieleń techniczna. Ich łączna powierzchnia w Łodzi obejmuje obecnie 5785, 6 ha, co stanowi 19,65% ogólnej powierzchni miasta (Kacprzyk 2009). W dotychczasowych badaniach podkreślano ich funkcję społeczną jako miejsc wypoczynku i rekreacji mieszkańców Łodzi. Wiele z nich pamięta jeszcze czasy Łodzi przemysłowej XIX wieku. Były to wówczas parki prywatne, tworzone tuż obok rezydencji fabrykantów, jak pisze W. Kacprzyk (2009, s. 134–135): „przyrodnicze dzieła sztuki, dostępne dla wąskiego grona osób, wpisujące się swym kształtem w charakter budowli pałacowych”. Również współcześnie charakteryzują się one najwyższymi walorami artystycznymi i stanowią ważny czynnik pozytywnych ocen przestrzeni całego miasta. Cmenta-rze, jedna z kategorii terenów zieleni, są niejednokrotnie wyrazem historii

mia-sta, a przez łodzian uważane za miejsca piękne, nawet magiczne (szerzej: roz-dział 4).

Wśród znanych sportowców, drużyn, wydarzeń czy obiektów sportowych, które mogą stanowić elementy systemu prezentacji i identyfikacji Łodzi należy wymienić dwa największe kluby sportowe – Widzew i Łódzki Klub Sportowy, zlokalizowane na przeciwległych krańcach alei J. Piłsudskiego, będącej jedną z osi kompozycyjnych miasta. Dzięki ważnym obiektom sportowym takim jak: Hala Sportowa przy alei Politechniki czy Atlas Arena przy alei Bandurskiego, w Łodzi mogą odbywać się duże imprezy sportowe rangi europejskiej czy światowej. Wśród znanych sportowców utożsamianych z Łodzią znajduje się duża grupa piłkarzy – grających w łódzkich klubach zarówno w przeszłości, jak i obecnie, ale także przedstawiciele innych dyscyplin sportowych, którzy odnosili lub odnoszą sukcesy na świecie, na przykład: Artur Partyka, czy Marcin Gortat.

Film, muzyka i sztuki wizualne mają bardzo duże znaczenie dla systemu identyfikacji i prezentacji Łodzi. Miasto jest przede wszystkim „bohaterem” powieści Władysława Reymonta pt. „Ziemia Obiecana” oraz jej ekranizacji w reżyserii Andrzeja Wajdy, które utrwalają obraz dziewiętnastowiecznej Łodzi – miasta współpracy ludzi przedsiębiorczych bez względu na ich pochodzenie, miasta kontrastu wielkoprzemysłowych fortun i nędzy chłopów poszukujących zatrudnienia w łódzkich fabrykach. Poza „Ziemia Obiecaną” Łódź, określana czasem mianem stolicy filmu polskiego48, była tłem dla kilku filmów w reżyserii Juliusza Machulskiego takich jak: „Kingsajz”, czy „Vabank”. Wśród poetów, którzy bohaterem swoich wierszy czynili Łódź, należy przede wszystkim wy-mienić mieszkających tutaj: Juliana Tuwima i Jana Sztaudyngera. Utworem muzycznym najbardziej utożsamianym z Łodzią jest „Prząśniczka” Stanisława Moniuszki, która od 1998 roku jest oficjalnym hejnałem Łodzi i jednym z miej-skich symboli. Miasto słynie z największej w Europie środkowej kolekcji sztuki współczesnej, poświęconej w szczególności tradycji konstruktywizmu, w której ważne miejsce stanowią prace polskich artystów – Władysława Strzemińskiego i Katarzyny Kobro.

Reasumując, należy stwierdzić, iż łódzki system prezentacji i identyfikacji miasta jest stosunkowo bogaty – wszystkie wymieniane w teorii marketingu grupy jego elementów mogą posłużyć charakterystyce obiektywnej przestrzeni Łodzi i tym samym stanowić podstawę dla kształtowania pożądanego pozytywnego wizerunku miasta. Niemniej jednak wśród elementów, zdecydowanie dominują-cych w obrazie współczesnej Łodzi zaprezentowanym powyżej jako city design znajdują się te, które nawiązują do wielokulturowej i filmowej przeszłości miasta.

48 Określenie takie Łódź zawdzięcza Państwowej Wyższej Szkole Filmowej, teatral-nej i Telewizyjteatral-nej im. L. Schillera oraz Wytwórni Filmów Fabularnych, która była kolebką powojennej kinematografii polskiej i największą wytwórnią filmową w kraju

5.2.7. Przykłady komunikacji samorządu lokalnego z mieszkańcami Łodzi