Weryfikacja hipotez badawczych

Przypomnijmy, że sformułowano łącznie siedemnaście hipotez badawczych (podrozdział 3.1). Z wyjątkiem hipotez H1 oraz H8a, wszystkie pozostałe dotyczą wyłącznie badanych wydawnictw, w których stosowane jest budżetowanie operacyjne. Wyników nie należy uogólniać na całą populację, ponieważ m.in. dobór badanych wydawnictw nie miał charakteru losowego. W celu weryfikacji hipotez zastosowano szereg narzędzi statystycznych, wśród nich np.:

 test t-Studenta;  test Shapiro-Wilka;  test chi-kwadrat;

 test U Manna-Whitneya;  analizę regresji liniowej;

 analizę współczynnika korelacji liniowej Pearsona;  analizę współczynnika korelacji rang Spearmana;  analizę współczynnika zbieżności V-Cramera.

Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na fakt, iż badanie istotności statystycznej stosowanych testów i wyliczeń jest zasadne w sytuacji, gdy mamy do czynienia z uogólnianiem wyników na całą populację (bada się, w jakim stopniu otrzymane rezultaty mogą być przypadkowe). W niniejszym przypadku tak nie jest. Wyniki analiz odnoszą się wyłącznie do badanych jednostek, wobec nich zostały sformułowane hipotezy¹¹¹. W wielu wypadkach wyliczono jednak tzw. p-value, które zostały podane jedynie jako informacja uzupełniająca. Wielokrotnie osiągają one wartości stosunkowo duże, co wynika z faktu, że w badaniu wzięło udział tylko 19 wydawnictw, które stosują budżetowanie. Wraz ze zwiększaniem liczebności próby rośnie także poziom istotności testów (zob. Kośny, Peternek, 2011). Należy przy tym pamiętać, że populacja wydawnictw książkowych nie jest duża. Jak już wcześniej wspomniano, w Polsce działa

111 Poszczególne hipotezy odnoszą się jedynie do tych wydawnictw, których reprezentanci wypełnili daną

196

najwyżej 350 aktywnych wydawnictw książkowych. Wydaje się (analizując odpowiedzi respondentów), że nie więcej niż 100 wydawnictw stosuje budżetowanie operacyjne. W niniejszym badaniu są one dość silnie reprezentowane, gdyż poddanych analizie zostało aż 19% z nich.

Wobec hipotezy H1 można sformułować hipotezę zerową Ho oraz alternatywną H1 (kierunkową, prawostronną¹¹²):

Ho Co najwyżej połowa podmiotów gospodarczych

o średnich rocznych przychodach powyżej 1 mln złotych stosuje budżetowanie operacyjne.

H1 W większości wydawnictw o średnich rocznych

przychodach ze sprzedaży powyżej 1 mln złotych stosowane jest budżetowanie operacyjne.

Nie ma podstaw do odrzucenia hipotezy zerowej, gdyż właśnie 50% badanych wydawnictw (o średnich rocznych przychodach za ostatnie trzy lata, które przekraczają 1 mln złotych) stosuje budżetowanie operacyjne. Hipotezę alternatywną należy w takiej sytuacji odrzucić. Warto w tym miejscu raz jeszcze podkreślić fakt, iż tylko w dwóch przypadkach przedsiębiorstwa o średnich rocznych przychodach przekraczających 5 mln złotych nie stosowały tego narzędzia.

Hipoteza H2 może zostać sformułowana następująco:

Ho Wszystkie najistotniejsze wady budżetowania

operacyjnego stosowanego w wydawnictwach

książkowych należą do zbioru powszechnie znanych, wymienianych w literaturze przedmiotu niezależnie od branży, mankamentów budżetowania operacyjnego.

H1 Nie wszystkie najistotniejsze wady

budżetowania operacyjnego stosowanego w wydawnictwach książkowych należą do zbioru powszechnie znanych, wymienianych w literaturze przedmiotu niezależnie od

branży, mankamentów budżetowania

operacyjnego.

Hipoteza zerowa nie znalazła poparcia w wynikach badania empirycznego. Respondenci koncentrowali się przede wszystkim na problemach specyficznych dla swojej branży, w przeważającej liczbie przypadków nie zajmowali się mankamentami ogólnymi, takimi jak np. nadmierna czasochłonność budżetowania. Wady najczęściej wymieniane w literaturze przedmiotu przedstawiono w rozdziale 1 niniejszej pracy. Nie pokrywają się one z mankamentami przytaczanymi przez respondentów, którzy wykazują niedopasowanie budżetowania operacyjnego do potrzeb zarządzania wydawnictwem książkowym. Wobec powyższego należy przyjąć hipotezę alternatywną.

197 Kolejna hipoteza (H3) dotyczyła wykorzystywania analizy odchyleń do obliczania premii pracowników:

Ho We wszystkich podmiotach stosujących

budżetowanie operacyjne system premii

pracowników oparty jest wyłącznie albo

przynajmniej częściowo na analizie odchyleń od budżetów.

H1 Nie we wszystkich podmiotach stosujących

budżetowanie operacyjne system premii

pracowników oparty jest wyłącznie albo

przynajmniej częściowo na analizie odchyleń od budżetów.

Okazało się, że aż w 61% przypadków wydawnictwa nie ustalają premii stosując analizę odchyleń, a tylko w jednym podmiocie bonusy oparte są wyłącznie na tej analizie. Prowadzi to do konkluzji, że hipotezę zerową należy odrzucić.

Hipotezę H4a określono następująco:

Ho Czas trwania opracowywania budżetu głównego

(od momentu rozpoczęcia prac budżetowych do zatwierdzenia budżetu głównego) nie jest zależny

od wielkości przedsiębiorstwa (mierzonej

wielkością przychodów).

H1 Czas trwania opracowywania budżetu

głównego (od momentu rozpoczęcia prac budżetowych do zatwierdzenia budżetu głównego) jest zależny od wielkości przedsiębiorstwa (mierzonej wielkością przychodów).

W celu weryfikacji hipotezy zerowej obliczono współczynnik korelacji rang Spearmana, który jest przydatny podczas weryfikowania hipotez, których zmienne przedstawiane są na skali porządkowej (tak jak to się dzieje w przypadku określania wielkości badanego wydawnictwa). Współczynnik ten wyniósł 0,1. Oznacza to, że współzależność jest bardzo słaba (zob. Pułaska-Turyna, 2008, s. 288), jest ona dodatnia. Niektórzy badacze przyjmują, że jeśli współczynnik przyjmuje wartość mniejszą niż 0,2 należy wyciągnąć wniosek o braku zależności. W niniejszej pracy także przyjęto zasadę, że jeżeli współczynnik korelacji rang Spearmana wynosi poniżej 0,2, wówczas uznaje się, że zależność nie występuje. Nie ma zatem podstaw do odrzucenia hipotezy Ho. Wyliczona wartość p dla tej statystyki wynosi 0,67. Analizując odpowiedzi respondentów należy zwrócić uwagę na fakt, iż sporządzanie budżetów trwa najdłużej (180 oraz 120 dni) w dwóch wydawnictwach, które należą do kategorii najmniejszych (pod względem średniorocznych przychodów). Jeśli te odpowiedzi zostałyby wyeliminowane, wówczas współczynnik korelacji rang Spearmana wyniósłby 0,41. Mielibyśmy wówczas do czynienia z współzależnością o stopniu umiarkowanym.

198

Poniżej przedstawiono hipotezę H4b:

Ho Stosowanie partycypacyjnej metody

budżetowania nie jest zależne od wielkości

przedsiębiorstwa (mierzonej wielkością

przychodów).

H1 Stosowanie partycypacyjnej metody

budżetowania zależy od wielkości

przedsiębiorstwa (mierzonej wielkością

przychodów).

Badane było, czy wielkość przedsiębiorstwa ma wpływ na to, czy stosowana jest w nim partycypacyjna metoda budżetowania. Wyliczono statystykę chi-kwadrat, która wyniosła 4,44, natomiast współczynnik zbieżności V-Cramera wyniósł 0,48. Możemy zatem mówić o istnieniu współzależności o charakterze umiarkowanym. Hipotezę zerową należy zatem odrzucić, przy czym wartość p dla tej statystyki wyniosła 0,35.

Hipotezę H4c sformułowano następująco:

Ho Liczba narzędzi wspomagających zarządzanie,

proponowanych w ramach koncepcji Beyond

Budgeting, które są stosowane w wydawnictwie

(lub planowane do wdrożenia) nie jest zależna od wielkości przedsiębiorstwa (mierzonej wielkością przychodów).

H1 Liczba narzędzi wspomagających zarządzanie,

proponowanych w ramach koncepcji Beyond

Budgeting, które są stosowane w wydawnictwie

lub planowane do wdrożenia zależy od wielkości

przedsiębiorstwa (mierzonej wielkością

przychodów).

Obliczono współczynnik korelacji rang Spearmana. Współczynnik wyniósł -0,03. Oznacza to brak zależności, toteż nie ma podstaw do odrzucenia hipotezy zerowej.

Hipoteza H4d została sformułowana w poniższy sposób:

Ho Zakres planowanych zmian w procesie

budżetowania operacyjnego nie jest zależny od wielkości przedsiębiorstwa (mierzonej wielkością przychodów).

H1 Zakres planowanych zmian w procesie

budżetowania operacyjnego zależy od wielkości

przedsiębiorstwa (mierzonej wielkością

przychodów).

Weryfikacja hipotezy zerowej została przeprowadzona za pomocą współczynnika korelacji rang Spearmana. Na wstępie stworzono listę planowanych zakresów zmian w systemie budżetowania wraz z przypisanymi im wartościami liczbowymi (w sposób rosnący), które symbolicznie odzwierciedlają zakres zmian:

 NIE SĄ PLANOWANE ŻADNE ISTOTNE ZMIANY (przypisana wartość 1);  UDOSKONALANIE I DOSTOSOWYWANIE DO BIEŻĄCYCH WYMAGAŃ

RYNKU STOSOWANYCH PROCEDUR BUDŻETOWANIA OPERACYJNEGO

199  UDOSKONALANIE I DOSTOSOWYWANIE DO BIEŻĄCYCH WYMAGAŃ

RYNKU STOSOWANYCH PROCEDUR BUDŻETOWANIA OPERACYJNEGO ORAZ WSPARCIE BUDŻETOWANIA PRZEZ WPROWADZENIE INNYCH NARZĘDZI RACHUNKOWOŚCI ZARZĄDCZEJ (przypisana wartość 3).

W ten sposób uzyskano wyniki, które można przedstawić na skali porządkowej. Współczynnik korelacji rang Spearmana wyniósł -0,14. Wskazuje to na nikłą zależność ujemną (im większe przedsiębiorstwo, tym mniejszy zakres planowanych zmian w systemie budżetowania). Zgodnie z założeniem przyjętym podczas weryfikowania hipotezy H4a, nie znaleziono powodu do odrzucenia hipotezy zerowej (wyliczona wartość p wyniosła 0,57).

Hipotezę H4e określono w niżej przytoczony sposób:

Ho Poziom jawności danych budżetowych nie jest

zależny od wielkości przedsiębiorstwa (mierzonej wielkością przychodów).

H1 Poziom jawności danych budżetowych zależy

od wielkości przedsiębiorstwa (mierzonej

wielkością przychodów).

Przed przystąpieniem do weryfikacji hipotezy zerowej należy ustalić sposób oceniania odpowiedzi respondentów dotyczących stopnia jawności danych budżetowych. Przeanalizowano wszystkie odpowiedzi ankietowanych i stworzono (wyłącznie na potrzeby niniejszego badania) ich ranking. Oceniono (w sposób rosnący) stopień jawności danych budżetowych (tabela 3.22).

Tabela 3.22. Poziom jawności danych budżetowych

Odpowiedzi respondentów

Przypisany stopień jawności danych

budżetowych

DOSTĘP DO POSZCZEGÓLNYCH BUDŻETÓW MA WYŁĄCZNIE KIEROWNICTWO NAJWYŻSZEGO SZCZEBLA ORAZ KIEROWNICY DZIAŁÓW, KTÓRYCH

DANY BUDŻET DOTYCZY

1 DOSTĘP DO WSZYSTKICH BUDŻETÓW MA WYŁĄCZNIE

KIEROWNICTWO NAJWYŻSZEGO SZCZEBLA ORAZ WYBRANI KIEROWNICY DZIAŁÓW

2 DOSTĘP DO WSZYSTKICH BUDŻETÓW MA WYŁĄCZNIE

KIEROWNICTWO NAJWYŻSZEGO SZCZEBLA ORAZ WSZYSCY KIEROWNICY DZIAŁÓW

3 DANE BUDŻETOWE SĄ OGÓLNODOSTĘPNE, BUDŻETY SĄ

W PEŁNI JAWNE DLA WSZYSTKICH CZŁONKÓW ORGANIZACJI

4 Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania ankietowego.

200

Należy wyraźnie zaznaczyć, że jest to ranking umowny. Badanie poziomu jawności budżetowych nie było głównym tematem niniejszej pracy, ale dla autora istotne było ogólne zorientowanie się w powyższym zagadnieniu. Niektórzy respondenci (trzech), którzy wypełniali kwestionariusz w wersji papierowej, zaznaczyli więcej niż jedną odpowiedź, pomimo faktu iż w instrukcji nie było informacji o możliwości wybrania więcej niż jednej opcji. Osoby wypełniające wersję online nie miały takiej możliwości. Takie podwójne zaznaczenia odpowiedzi mogłyby zostać usunięte z dalszych analiz. Ze względu jednak na fakt, że łączna liczba odpowiedzi na to pytanie wynosiła tylko 19 oraz że celem analizy powyższych odpowiedzi było jedynie ogólne poznanie tematu, nie zdecydowano się na takie rozwiązanie. Ankietowani, o których mowa, do wybranych przez siebie opcji dołączyli jeszcze jedną odpowiedź: „DOSTĘP DO POSZCZEGÓLNYCH BUDŻETÓW MA WYŁĄCZNIE

KIEROWNICTWO NAJWYŻSZEGO SZCZEBLA ORAZ KIEROWNICY

DZIAŁÓW, KTÓRYCH DANY BUDŻET DOTYCZY”. Na potrzeby niniejszej analizy przyjęto interpretację, że respondenci chcieli w ten sposób podkreślić, że pracownicy poszczególnych działów nie mają dostępu do danych budżetowych. Pod uwagę były brane wyłącznie zaznaczone przez nich opcje: „DOSTĘP DO

WSZYSTKICH BUDŻETÓW MA WYŁĄCZNIE KIEROWNICTWO

NAJWYŻSZEGO SZCZEBLA ORAZ WSZYSCY KIEROWNICY DZIAŁÓW” oraz „DOSTĘP DO WSZYSTKICH BUDŻETÓW MA WYŁĄCZNIE KIEROWNICTWO NAJWYŻSZEGO SZCZEBLA ORAZ WYBRANI KIEROWNICY DZIAŁÓW”.

W celu weryfikacji hipotezy zerowej obliczono współczynnik korelacji rang Spearmana, który wyniósł 0,28. Należy zatem stwierdzić współzależność o słabej sile, dodatnią (wraz ze wzrostem wielkości wydawnictw, wzrasta także poziom wewnętrznej jawności danych budżetowych). Należy zatem odrzucić hipotezę zerową i przyjąć hipotezę alternatywną. Wartość p wyniosła 0,25.

Hipoteza H4f została ujęta następująco:

Ho Umożliwianie tworzenia zespołów zadaniowych

z odrębnymi budżetami (w trakcie roku budżetowego) nie jest zależne od wielkości

przedsiębiorstwa (mierzonej wielkością

przychodów).

H1 Umożliwianie tworzenia zespołów

zadaniowych z odrębnymi budżetami (w trakcie

roku budżetowego) zależy od wielkości

przedsiębiorstwa (mierzonej wielkością

W dokumencie Hybrydowy model budżetowania operacyjnego w wydawnictwie (Stron 195-200)