Wewnętrzne systemy zapewnienia jakości kształcenia

W ocenie spełnienia standardów obszar wewnętrznych systemów za-pewnienia jakości był zdecydowanie gorzej oceniany. Z 19 tak

sformu-łowanych ocen aż 11 określało, że standardy są spełnione ‘znacząco’, w 3 tylko ‘częściowo’, a tylko w 5 spełnione ‘w pełni’.

Struktura organizacyjna oraz procedur zapewnienia jakości. W wi-zytowanych uczelniach istnieją formalnie wewnętrzne systemy zapew-nienia jakości kształcenia (lub ich elementy). Podjęto bowiem stosowne uchwały, powołano komisje czy zespoły. Niekiedy systemy mają hierar-chiczną strukturę (na szczeblu: uczelni, wydziału, kierunku). W części uczelni powołano biura karier, jednakże ich działalność skierowana jest raczej na oferty pracy dla absolwentów, rzadziej na analizy losów absol-wentów (zwłaszcza starszych). Takie analizy wykonywane są rzadko, można wskazać zaledwie pojedyncze uczelnie. Systemy oparte są głównie na systemie ankiet studenckich i hospitacjach zajęć, czasami na ankie-tach wśród absolwentów. W większości wizytowanych kierunków badania ankietowe są prowadzone, choć z analizą ankiet i wyciąganiem wniosków jest zdecydowanie gorzej. Niekiedy ankiety pozostają nie opracowane (choć wprowadzane systemy elektroniczne poprawiają ten aspekt), rzad-ko stanowią przedmiot szerszej dyskusji, np. na radach wydziałów, choć można wskazać dobre przykłady. Rzadziej działa dobrze system hospita-cji. Prowadzone są one często niesystematycznie, akcyjnie, ograniczają się niekiedy do nauczycieli niesamodzielnych lub nowoprzyjętych, oce-ny hospitacyjne są z reguły wysokie lub bardzo wysokie, itp. Nie zawsze można było też dostrzec sprzężenie pomiędzy prowadzonymi badaniami ankietowymi i hospitacjami a działaniami poprawiającymi kształcenie. Jakkolwiek w kilku przypadkach studenci wskazywali na przykłady ta-kich działań (np. decyzje personalne).

Okresowe przeglądy planów i programów nauczania są prowadzone, ale głównie pod kątem spełnienia standardów czy wprowadzania nowych specjalności. Na jednym z kierunków studenci opracowali własną, ob-szerną analizę realizowanego planu studiów (w wielu aspektach). Głęb-sze analizy dotyczące adekwatności konstrukcji planów oraz treści re-alizowanych planów i programów nauczania w kontekście zamierzonych efektów kształcenia raczej nie były dotąd prowadzone (brak takich infor-macji i zapisów). W uczelniach istnieją formalne procedur zatwierdzania programów nauczania (stosowne komisje dydaktyczne oraz procedura zatwierdzania przez radę wydziału). Udział studentów w działaniach do-tyczących zapewnienia jakości nie jest duży (nawet przy tworzeniu czy korektach planów studiów). Opinie zwrotne od pracodawców, przedsta-wicieli rynku pracy oraz innych organizacji nie są na ogół sformalizowa-ne, choć kierownictwa jednostek często takowe przytaczają na stosowne zapytanie. Ocenianie studentów jest na ogół tradycyjne (kolokwia, oceny prac przejściowych czy projektów oraz egzaminy, w których dominują eg-zaminy pisemne, często testowe.

Zapewnienie jakości kadry dydaktycznej dotyczy wskazania osób do minimum kadrowego, okresowych ocen pracowników przeprowadzanych w ustawowym terminie (raz na cztery lata). Dominuje ocena pracowni-ków oparta na osiągnięciach naukowych i liczbie zrealizowanych zajęć

dydaktycznych. Wyniki hospitacje i ankiet wśród studentów oceniających zajęcia dydaktyczne nie mają zwykle istotnego wpływu na ocenę, choć w części uczelni są w ankietach uwzględniane. Częstotliwość ankietyzacji nie jest zwykle duża, choć i tu można wskazać na dobre przykłady. Hospi-tacje najczęściej dotyczą pracowników niesamodzielnych lub nowo przy-jętych. W większości uczelni istnieją formy wsparcia studentów. W części uczelni istnieje instytucja opiekuna roku, zwłaszcza pierwszego. Studenci mają dostęp do nauczycieli akademickich, zwłaszcza poprzez system kon-sultacji, korzystają z nich i uzyskują stosowne wsparcie. Na niektórych kierunkach realizowane są specjalne, dodatkowe, nieobowiązkowe kur-sy wyrównawcze. W wielu uczelniach szczególnego wsparcia poszukują (zwłaszcza studenci ambitniejsi) w bogatej ofercie kół naukowych. Dzie-kanaty były przez studentów na ogół dobrze oceniane (niekiedy wska-zywano potrzebę wydłużenia godzin dostępu). Ankiety wśród studentów dotyczące oceny pracy administracji w ocenianych kierunkach wykony-wano rzadko (pojedyncze przykłady). Do gromadzenia i analizowania an-kiet studenckich stosowane są coraz częściej stosowne systemy informa-tyczne. Wyniki kształcenia osiągane przez studentów także są coraz czę-ściej gromadzone i udostępniane (upoważnionym) przez specjalistyczne oprogramowanie (wirtualny dziekanat). Uczelnie na ogół publikują in-formacje (zarówno w formie drukowanej jak i przez strony internetowe) na temat oferty kształcenia, posiadanych uprawnień, stosowanych proce-dur toku studiów (regulamin studiów), planowanych efektów kształcenia i możliwości zatrudniania absolwentów. Na ogół są to informacje obiek-tywne, zwłaszcza w dużych uczelniach publicznych.

Opinie prezentowane na spotkaniach. Wypowiedzi studentów po-twierdzają na ogół prowadzenie ankiet, także hospitacje (choć wielu tego nie odnotowało). Uważają, że są one potrzebne, mogą się wypowiadać, choć nie zauważają na ogół większego sprzężenia zwrotnego. Wyniki nie zawsze są prezentowane (choćby syntetycznie), nie są prowadzone dys-kusje. Często więcej głosów krytycznych pojawia się w wypowiedziach samorządu (np. dotyczące sposobu ankietyzacji). Nie wszyscy studenci są zainteresowanie wynikami i sposobem ich wykorzystania. Nie zawsze chętnie takie ankiety wypełniają. Nauczycieli akademickich nie łatwo na ogół zachęcić do otwartych wypowiedzi na ten temat. W opiniach prezen-towanych w czasie spotkania z zespołem oceniającym na ogół sygnalizują potrzebę takich ankiet, pojedyncze wypowiedzi w jakimś sensie kwestio-nują jednak pełną obiektywność studentów („wymagający nauczyciele akademiccy oceniani są niżej”) albo konstrukcję ankiety (liczba i zada-wane pytania).

Biura Karier. W większości dużych uczelni powołano takie jednostki, na ogół o niezbyt licznej obsadzie pracowniczej. Z reguły nie mają one długiej tradycji i specjalnych osiągnięć, choć w pojedynczych uczelniach mogą wskazać obszary analiz i konkretne wyniki. Nie podejmują moni-torowania losów absolwentów. Ich działalność skierowana jest raczej na oferty pracy dla absolwentów.

Wpływ systemu zapewnienia jakości kształcenia na ocenę akredy-tacyjną. Tam gdzie system zapewnienia jakości kształcenia wymagał wyraźnego dopracowania, lub aktywnego, działania wnioskowano przy ocenie pozytywnej o skrócenie okresu do następnej oceny. W tabeli 4 ze-stawiono kierunki studiów, w których jedną z przyczyn oceny pozytywnej na krótszy okres, był właśnie wewnętrzny system zapewnienia jakości. W ocenianych kierunkach większe zastrzeżenia sformułowano w stosun-ku do dwóch kierunków, oba w niepublicznych uczelniach zawodowych. Podstawowe słabości tych wewnętrznych systemów zapewnienia jakości wskazane w uchwałach PKA dotyczyły przede wszystkim braku efektów funkcjonowania systemu dla zapewnienia jakości kadry dydaktycznej (brak opracowania wyników hospitacji i ankiet wśród studentów), brak systemu gromadzenia informacji o wynikach tych badań, nieprawidłowo-ści w samym ankietowaniu (trudnonieprawidłowo-ści w zapewnieniu pełnej anonimowo-ści) w jednej oraz brak aktywności tegoż systemu, a zwłaszcza zwrotności informacji o wynikach działań (ankietyzacji).

Tabela nr 4. Kierunek studiów Liczba jednostek podstawowych / uczelni Oceny

Uczelnie publiczne Uczelnie niepubliczne

Razem

Oceny pozytywne ^{ze skróconym}

okresem

Oceny warunkowe Oceny negatywne

Razem

Oceny pozytywne ^{ze skróconym}

okresem

Oceny warunkowe Oceny negatywne

leśnictwo 1 1

towaroznawstwo 1 1

Razem 2 2