Wiedza, specjalizacje, piramidy wtajemniczenia

Wiedza jest osobliwością ludzką. Posiadając wiedzę ludzie są zdolni do podejmowania decyzji lub działań spontanicznych, nienaturalnych w sensie przyrodniczym. I dlatego w rozważaniach na tematy przemian naturalnego środowiska i losów ludzi i ludzkości związanych z tymi przemianami

nie wystarczy analizowanie mechanizmów fizycznych „obowiązujących”

w przyrodzie. Naturalnie fizycznej akcji towarzyszy reakcja równa co do wielkości, lecz o przeciwnym zwrocie. Reakcje ludzkie na zdarzenia mogą być logiczne w sensie ogólnym lub logiczne w sensie osobniczym, naturalne lub stymulowane przez obowiązujące zasady, poglądy oraz cechy charakteru, jak złośliwość, zawiść, chęć imponowania, także głupota. Dlatego czynnik ludzki, jako nieprzewidywalny w sprawach z pogranicza spraw eko-antropogenicznych należy analizować ze szczególną uwagą i w różnych scenariuszach z założoną możliwością skutecznej prewencji.

Czynnik ludzki nie jest naturalny. Z atawistycznego zespołu cech naturalnych ludzkość zachowała w znacznym stopniu tylko zdolność rozstrzygania konfliktów przez wojny, bójki weselne i stadionowe oraz odbieranie siłą pożądanych własności. Wszystko, co jest ogarniane prawem, zwyczajami i argumentacją nie jest naturalne, lecz antropogenicznie człowiecze. Bowiem człowiek potrafi i może rozumnie korygować go-spodarcze rozwiązania konfliktowe z uwzględnieniem racji i interesów obu stron. Ale i w tym człowiek może być nieprzewidywalny przez arbitralność, wyłamywanie się z własnych zasad, ograniczeń i zwyczajów. Tak więc przedsięwzięcia ludzkie z pogranicza wpływów ludzi i przyrody należałoby w zgodzie z prawem i regu-łami postępowania, wnikliwie analizować. Decyzje oparte na wynikach tych analiz należałoby podejmować zespołowo dla uniknięcia arbitralności, zarazem dopuszczając możliwość dalszych korekt tych decyzji, gdy efekty okażą się sprzeczne z założeniami, na przykład wskutek nieprzewidzianych sprzężeń zwrotnych, lub będą naruszać niebezpiecznie stan dotychczasowy analizowanego przedsięwzięcia.

Wiedza ludzka składa się ze znajomości dotychczas rozpoznanej rzeczywistości świata i praw nią rzą-dzących, oraz domniemań opartych na obserwacjach, matematyce i wnioskowaniu logicznym, i domnie-mania istnienia obszarów zjawisk dotychczas niepojętych, ale logicznie koniecznych. Im pojemniejsza staje się wiedza o rzeczywistości i domniemaniach logicznych, tym bardziej rośnie obszar domniemania zjawisk niepojętych, ale logicznie przewidywalnych. Tak, jak nadal nie wiadomo czym w swojej istocie jest czas, do-tkliwie odczuwalny lecz nie poddający się definicjom, ani jakimkolwiek manipulacjom, ciągle nie wiadomo czym w istocie jest energia, a czym materia, nawet po domniemaniu i matematycznym wykazaniu istnienia obszaru przeciwstawnego – ciemnej materii i ciemnej energii. Wreszcie nie poznano istoty i nie opracowano modelu funkcjonowania oddziaływań silnych i słabych w przedziale od skali subatomowej do hiper kosmicz-nej (czyli wykraczającej poza domniemane granice kosmosu). Ale na tym tle „niewiadomych” uniwersalnych wcale nie są błahe niewiadome dotyczące ludzi „tu i teraz”, jak choćby wyjaśnienie, czym w istocie jest spowodowane zwiększenie zawartości dwutlenku węgla w powietrzu i jaki jest faktyczny mechanizm tego zwiększenia [Czy dlatego jest go więcej, żeby w sprzężeniu zwrotnym Ziemia była w stanie wyprodukować więcej żywności i czy ten wzrost jest spowodowany wzrostem średnich temperatur atmosfery ziemskiej i powierzchni wód oceanicznych?].

W obrębie domeny 3, obejmującej rozwój technologii, wiedza ludzka jest nieustannie wzbogacana, bo przy zastosowaniu nowych narzędzi można weryfikować dotychczasowe osiągnięcia i wykrywać nowe za-grożenia. Można to zilustrować na przykładzie fragmentu doliny w Karpatach Zachodnich, w której jest mały zbiornik retencyjny i otaczająca go rekreacyjno-osiedlowa infrastruktura. Na aktualnej szczegółowej mapie topograficznej (w oryginalnej skali 1:10 k) jest przedstawiona za pomocą (subiektywnych) symboli ogólna sytuacja terenowa, z której można wyinterpretować ewentualne zagrożenia terenu wynikające z ekspozycji, rozmieszczenia drobniejszych form terenu oraz usytuowania elementów infrastruktury zagospodarowania doliny. Na bardziej dokładnym, współczesnym obrazie NMT uzyskanym ze zdjęcia LIDAR tego samego wy-cinka terenu widać charakterystyczne zespoły form terenowych, z których można wyinterpretować złożone naturalne struktury sytuacyjne zagrażające i zagrożone (rys. 2.74a, b). Jest to zatem przykład nieuwzględnia-nia zagrożeń „przyszłych” wobec możliwości dobrej lokalizacji „teraz”, gdy zagrożenie nie jest dostrzegane jednoznacznie. Natomiast na obiektywnym obrazie zespołów form terenu w NMT można dostrzec zagrożenia w postaci zespołów form rzeźby terenu charakterystycznych dla rozwijających się w przebiegu czasu proce-sów osuwiskowych. I na tej podstawie można podjąć działania inżynierskie zmniejszające bieżące i przyszłe zagrożenia. W ten sposób zmniejsza się prawdopodobieństwo możliwej zamiany dzisiejszych zagrożeń w nie-korzystne zdarzenia w przyszłości.

Fizycy atomowi i kosmolodzy nie porzucając narzędzi matematycznych usiłują penetrować niepoznane obszary metodami badawczymi filozofii. Egzegeci wierni teologii, ale wykraczający poza nią, usiłują pozna-wać nieogarnięte myślowo obszary wszechświata korzystając spoza teologicznych osiągnięć poznawczych i filozoficznych metod badawczych, oraz z matematyki i logiki. Ale dochodząc do „nieznanego” odstępują od dalszego zgłębiania problemów, uznając je za „boskie” [Heller 2014: Granice nauki; Copernikus Center, s. 342; Głąb 2012: Cierpię, więc jestem. Tematyka teodycealna w tekstach abpa Józefa Życińskiego; Roczn. Filoz. 4, s. 77–99; Jasiński 2014: Jó-zefa Życińskiego koncepcja transcedencji Boga, jako głębi bytu; IDEA – Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych XXVI, Białystok, s. 205–220; Gutowski 2013: Józefa Życińskiego koncepcja relacji między religią a nauką; Przegl. Filoz. Nowa Seria 1(85), s. 15–30; Wojtysiak 2012: Panenteizm. W związku z poglądami Józefa Życińskiego, Charlesa Hartshorne’a i innych przedstawicieli

„zwrotu panenteistycznego”; Roczn, Filoz. 4, s. 313–337].

Natomiast wiele zjawisk istotnych, bo groźnych dla egzystencji ludzkiej na Ziemi, umyka z ludzkiego pola widzenia z powodów banalnych. Głównie z powodu ludzkiego podlegania trendom myślenia banal-nego, to jest zgodnego z powszechnym, rozprzestrzenianym poglądem zbiorowym. Mimo niezwykłego rozwoju technologii informacji – i wynikającej z nich wiedzy wystarczającej do podejmowania skutecznych akcji prewencyjnych – to ludzkość, społeczeństwa i ludzie ciągle podlegają stanom zaskoczeń, odbijającym się w efekcie na dobrach naturalnych, sposobach ich użytkowania lub po prostu na brakach możliwości ich chronienia. Wiele stanów zaskoczenia jest po prostu skutkiem zwykłego braku mądrości. Mądrość ludzka jest bowiem niezbędna w tych sytuacjach, których nie obejmują prawa i przepisy, a których nie można rozwiązać za pomocą automatów i algorytmów. Preferowanie słusznej poprawności powoduje, że dane o możliwych zagrożeniach bywają zbierane i wyjaśniane po dyletancku przez zainteresowanych poszczególnymi wycinkami zjawisk, podczas gdy groźne są ich zespoły. Jak w zagrożeniach powodziowych uznano, że przyczyną katastrof były poszczególne myszki kopiące kanaliki w groblach przeciwpowodzio-wych, które nie były w ogóle konserwowane, tak sądzi się, że można zmienić trendy klimatyczne zmie-niając piece domowe. Wały przeciwpowodziowe porastały silnie ukorzenionymi krzewami i drzewami, naruszającymi strukturę i wytrzymałość nasypów, a zbocza przekopów linii kolejowych nie konserwowane systematycznie stają się podatne na osuwiska i erozję powierzchniową. Klimat się zmienia dlatego, że zmienia się zasadniczo struktura świata organicznego, a emisje przemysłowe są marginalnym efektem tych zmian.

Wysoko w cywilizacyjnej piramidzie wiedzy o złożonych zależnościach człowiek/zasoby Ziemi/środowi-sko jest usytuowany World Resources Institute (WRI) – pozarządowa organizacja badawcza z Waszyngtonu DC [http://www.wri.org/about] zajmująca się sześcioma istotnymi problemami współczesnej cywilizacji. W tym opracowaniu wykorzystano możliwości synoptycznego analizowania danych z WRI, zamiast ich zbierania in-dywidualnego, niezwykle trudnego, a na dużą skalę niemal niemożliwego. Poniżej jest przytoczona deklaracja i samookreślenie WRI, który sądząc po wynikach działa skutecznie w słusznej dbałości o naturalne zasoby światowe i równoważenie rozwoju ludzkiego świata.

Rys. 2.74. Fragment doliny w Karpatach z małym zbiornikiem retencyjnym;

a) wycinek mapy topograficznej w skali 1:10k, nieco zmienionej w reprodukcji;

b) obraz lidarowy tego samego obszaru; na małym fragmencie zbocza w lewym dolnym rogu obrazu lidarowego są widoczne pod cienką pokrywą zwietrzeliny zarysy kompleksów warstw o różnej odporności na wietrzenie,

jasny, wydłużony trapez to obrys zapory wodnej (konserwowanej w latach dziewięćdziesiątych XX w.) zbiornika retencyjnego wody pitnej o pojemności ~5 mln m³, po raz pierwszy zapełnionego w 1973 roku.

Na mapie są widoczne zabudowania, cieki, linie energetyczne i infrastruktura drogowa, a na obrazie lidarowym zespoły charakterystycznych form dynamiki powierzchniowej terenu

[Obraz z dostępnych wglądówek http://mapy.geoportal.gov.pl/imap/]

Według WRI we współczesnej cywilizacji konieczne będzie w najbliższych dekadach rozwiązywanie szeregu problemów na potrzeby tłumienia niekorzystnych trendów i zagrożeń współczesności:

1. Klimatyczne: ochrona ludzi i przyrody przed szkodami powodowanymi przez gazy cieplarniane – celem jest wprowadzenie gospodarki niskoemisyjnej (low-carbon economy).

2. Energetyczne: dążenie do wprowadzenia dostępnych, tanich systemów zasilania w energię i rozwi-jania gospodarki ogólnoświatowej.

3. Systemów żywienia: doprowadzenia do ograniczenia wpływu gospodarki żywnościowej na środo-wisko i umożliwienie racjonalnego wyżywienia 9,6 mld ludzi do 2050 roku.

4. Leśnictwa: ograniczanie biedy, poprawa wyżywienia, zachowanie bioróżnorodności i umiarkowanie zmian klimatycznych przez zmniejszanie wylesiania oraz odtwarzanie produktywności zdegradowa-nych terenów bezleśzdegradowa-nych.

5. Wody (użytkowej): uzyskanie powszechnego dostępu do wody na świecie przez rozpoznanie i ogra-niczenie zagrożeń.

6. Zrównoważonego, bezpiecznego rozwoju miast (sustainable cities: https://sci.uoregon.edu/) podnosze-nie jakości życia w miastach przez ekonomizowapodnosze-nie i równoważepodnosze-nie społecznych, przyrodniczych i transportowych rozwiązań.

Te problemy i wynikające z nich zadania WRI usiłuje praktycznie realizować za pośrednictwem swoich czterech ośrodków:

– Centrum Biznesowe, które zajmuje się przekonywaniem prywatnego sektora gospodarki do innowacji i rozwiązywania problemów zrównoważonego rozwoju;

– Centrum Gospodarcze, które dostarcza „decydentom” argumenty rzeczowe skłaniając ich do ekono-mizowania swoich działań i osiągania korzyści ogólnorozwojowych;

– Centrum Finansowe, wpływające na ukierunkowanie publicznych i prywatnych inwestycji ku dobru powszechnemu i korzyściom środowiska;

– Centrum Kontroli, dbające o ludzi i instytucje, wspierając je w podejmowaniu właściwych rozwiązań korzystnych dla środowiska i społeczeństwa.