Zagrożenia naturalne i antropogeniczne, wojny, katastrofy, słabości państw (FFP)

Wojny są potężnym czynnikiem destrukcji, przemian i rozwoju.

Ściślej można byłoby zastosować tu zwrot „wojny są odpowiednikiem naturalnego, cyklu przemian i rozwoju w przyrodniczej sekwencji walki o byt i przetrwanie”. Koszty bezpośrednie wojen są niewyobrażalnie wysokie, a zniszczenia nieodwracalne. Okrucieństwa są niepotrzebne, a przerażające.

Ale z zestawień dostępnych z literatury, encyklopedii i Internetu, a nawet z przyrodniczych filmów z National Geographic Magazine wydają się zdarzeniami naturalnymi.

Świat wydaje się całkowicie spokojny w drugiej dekadzie XXI wieku. Konflikty zbrojne są ograniczo-ne do regionalnych starć o podłożu ideologicznym, choć w rzeczywistości, świat jest pełen napięć wywo-łanych animozjami politycznymi, a w uproszczeniu bytowo-ekonomicznymi (rys. 3.45). Przy bliższej anali-zie można zobaczyć przestrzenne związki lokalizacji obszarów świata z terenami skrajnej biedy i wątłości państw (rys. 3.45a) oraz z biskością obszarów zagrożonych konfliktami związanymi z podażą narkotyków (rys. 3.46).

Według ustaleń prezentowanych z okazji Światowego Forum Ekonomicznego w Szwajcarii w styczniu 2017 roku w terrorystycznych atakach od 2000 roku zginęło na świecie ponad 170 000 osób, w roku 2014 zginęło już ponad 32 500, ale w 2015 roku mniej niż 29 500 osób. Narastający szczególnie od roku 2011 trend eskalacji przemocy się zaczął zmniejszać, lecz jednak nadal w Nigerii było ponad 6000 ofiar w roku 2015.

Na tle ogólnych zagrożeń naturalnych i antropogenicznych na świecie, panującego głodu i licznych napięć międzynarodowych i społecznych jest trudny do rozumowego zaakceptowania stan rozwoju terro-ryzmu i handlu narkotykami bez domniemania nadrzędnych mechanizmów porządkujących te procedery.

Trudno winić, a tym bardziej ingerować w porządki w obcych krajach, gdzie rozwijają się ośrodki szkolenia terrorystów i produkcji surowców oraz przetwórstwa roślin narkotycznych. Ale przecież zarówno terrory-ści, jak i narkotyki docierają do odbiorców w krajach wysoko ucywilizowanych, zamieszkałych i rządzonych przez ludzi wykształconych i rozumiejących szkodliwość używek, oraz nieakceptujących zbrodni niezależnie od pobudek sprawców. Ale przecież sprawcy i dostawcy nie mogliby funkcjonować i odnosić z tego korzyści, gdyby nie znajdowali odbiorców swoich towarów, ani dostawców broni – przecież głównie, jeśli nie wyłącz-nie w i z krajów z kręgu kultury eurogenicznej (tab. 3.28). Według raportu UNODC Study on Firearms 2015 na świecie; w 2013 roku 23% osobistej broni palnej (firearms) posiadało wojsko, 74% osoby cywilne i 3%

stróże prawa (policja, strażnicy, służby ochronne). W tymże roku zarekwirowano w sumie 1 439 559 sztuk broni (według informacji oficjalnych z formularzy ONZ, na przejściach granicznych, w przesyłkach pocztowych i transportach towarów oraz w domach, na targach). W latach 2010–2013 policja rekwirowała po kilkadzie-siąt tysięcy sztuk broni rocznie w Kolumbii i Meksyku (ale w roku 2013 już tylko niecałe 14,5 tysiąca w Mek-syku) [https://ec.europa.eu/home-affairs/what-we-do/policies/organized-crime-and-human-trafficking/trafficking-in-firearms_en;

https://qz.com/561646/this-is-how-terrorists-get-guns-in-europe/; https://www.unodc.org/unodc/en/firearms-protocol/global- firearms-trafficking-study.html; https://www.unodc.org/unodc/en/firearms-protocol/global-firearms-trafficking-study.html;

http://www3.weforum.org/docs/GRR17_Report_web.pdf].

Swoistym fenomenem w naturalnym ładzie zmienności przyrody i naturalnym przebiegu procesów na Ziemi jest niewątpliwe, konsekwentne i wyrozumowane ingerowanie człowieka w procesy przyrodnicze, których jest naturalnym uczestnikiem z niezbywalnym prawem indywidualnej i gatunkowej walki o byt. Na-turalne procesy pozbawione ingerencji ludzkiej spowodowałyby w licznych sprzężeniach zwrotnych rychłe ograniczanie ludzi, jako dominującego uczestnika zmagań przyrodniczych. Obecnie ludzkie ingerowanie obej-muje w znacznym stopniu zabezpieczania przyrody właśnie przed bezpośrednią ingerencją ludzką w prze-bieg naturalnych procesów na Ziemi (bo pośredniej ingerencji już się nie da cofnąć). Istotnym przejawem

zabezpieczania przyrody przed człowiekiem jest ustanawianie obszarów chronionych. Chronionych przed zagrożeniami ze strony ludzi i chronionych dla ludzi, którym pozostaje coraz mniej dóbr przyrody w stanie naturalnym.

W światowej bazie danych o obszarach chronionych (WDPA World Database on Protected Areas) znaj-dują się (w roku 2016) dane o 202 464 chronionych obszarach na lądach i wodach śródlądowych, łącznie pokry-wających 14,7% ze 149 milionów km² powierzchni lądów czyli 19,8 mln km². W morskich strefach ekonomicz-nych jest 3823 ochronekonomicz-nych poligonów, 1177 punktowych, łącznie 5000 miejsc chronioekonomicz-nych, które w kwietniu 2016 roku obejmowały 10,1% 200 milowej strefy ekonomicznej państw graniczących z morzami (rys. 3.47)

Rys. 3.45. U góry: Mapa zagrożeń antropogenicznych świata; Result Group GmbH 2017;

u dołu: 3.45a: Mapa wątłości państw [Global Risk and Crisis Management, oraz Riskline

[https://www.result-group.com/site/wp-content/uploads/WorldThreatMap2017.pngcia world factbook 2017 pdf;

http://www.cfr.org/global/global-conflicts-watch-2017/p38575;

ttps://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html;

http://blog.gdeltproject.org/mapping-isis-three-months-of-global-isis-narrative/;

https://www.weforum.org/agenda/2017/01/these-are-the-most-likely-global-risks-2017/]

Rys. 3.46. Mapa zagrożeń świata ludzi rozumnych; skomponowana z zapożyczonych z tekstu Sangwon Yoon (2015) z 26 czerwca, zatytułowanego „These Three Maps Show How Drugs Move Around the World – Smugglers adjust their

routes to match the drug” jest tu przedstawiona wyłącznie dla ukazania skali zorganizowanego zasięgu, lokalizacji ośrodków, tras połączeń oraz kierunków transportu groźnych narkotyków

[https://www.bloomberg.com/news/articles/2015-06-26/these-three-maps-show-how-drugs-move-around-the-world;

https://www.unodc.org/unodc/en/data-and-analysis/statistics.html]

[https://wdpa.s3.amazonaws.com/Protected_Planet_Reports/2445%20Global%20Protected%20Planet%202016_WEB.pdf;

http://www.protectedplanet.net/; http://www.protectedplanet.net/c/about]https://wdpa.s3.amazonaws. com/Protected_Planet_

Reports/2445%20Global%20Protected%20Planet%202016_WEB.pdf; http://www.proteuspartners.org/resources/wdpa-data-status -report-april-2016.pdf].

Ochrona terenów lądów i mórz w poszczególnych państwach jest prowadzona w różny sposób, także różnie rejestrowana i wykazywana (rys. 3.48). Niektóre państwa wykazują między innymi także pomniki przyrody. Na przykład Czechy wykazują ich 1489, a Polska żadnego (czyli 0), choć w Polsce jest wiele takich pomników, co wiadomo choćby z wędrówek po kraju oraz z seryjnych Map Geologiczno-Gospodarczych oraz Geośrodowiskowych Polski (1:50 000) wydawanych przez PIG-PIB.

Liczba obszarów chronionych na świecie, ich zagęszczenie i wielkość poszczególnych ochronnych po-ligonów różnią się w zależności od kontynentu i państwa. Z krótkiego przeglądu poniżej widać, że Polska znajduje się w czołówce państw chroniących swoją przyrodę na lądzie i na przyległym morzu.

W Polsce są wyznaczone łącznie 3042 ochronne poligony, obejmujące 40% czyli 123 575 km² ziemi, lasów i wód śródlądowych spośród 311 924 km² całego terytorium lądowego oraz 23% czyli 7 211 km² spośród 31 946 km² morskiej strefy ekonomicznej. Wśród ochronnych poligonów jest 1479 rezerwatów przyrody, 122 parki krajobrazowe, 23 parki narodowe, 393 obszary chronionego krajobrazu, 145 specjalnych obszarów chronionych (ptasich), 9 bałtyckich obszarów chronionych (HELCOM), 848 obszarów o wartościach narodowych, 10 rezerwatów biosfery (UNESCO-MAB) oraz 13 mokradeł o znaczeniu międzynarodowym (Ramsar Site).

Czesi mają 3 688 ochronnych poligonów obejmujących 22% czyli 15 898 km² z 77 917 km² powierzchni ich kraju.

W Rosyjskiej Federacji (w Europie) wyznaczono 11 244 poligony obejmujące 10% czyli 1 640 125 km² z 16 824 834 km² powierzchni federacji, oraz 3% czyli 228 114 km² wód z 7 637 314 km² powierzchni ich morskiej strefy ekonomicznej.

Niemcy mają 22 696 ochronnych poligonów obejmujących 38% czyli 134 726 km² z 357 584 km² po-wierzchni ich kraju, oraz 45% czyli 25 552 km² wód z 56 358 km² powierzchni ich morskiej strefy ekonomicznej.

Rys. 3.47. Stan ochrony powierzchni globu ziemskiego i perspektywy dalszych wyłączeń (według Światowej Bazy Danych Terenów Chronionych (WDPA) 2016;

[https://wdpa.s3.amazonaws.com/Protected_Planet_Reports/2445%20Global%20Protected%20Planet%202016_WEB.pdf];

Sylvia Earle z fundacji – i twórczyni projektu Mission Blue [https://www.mission-blue.org/] uważa,

że ochroną należałoby objąć 30 % powierzchni oceanów, a zatem i zasobów mineralnych zalegających pod ich dnami.

Górnictwo podmorskie prowadzone za pomocą gigantycznych maszyn może, jak się sądzi, zaspokoić doraźne potrzeby, powodując zarazem długotrwale nieodwracalne szkody geośrodowiskowe

[http://seas-at-risk.org/images/pdf/Events/2016/SAR-DSCC-Deep-sea-mining-conference-26-April---discussion-paper-FINAL.pdf;

http://www.savethehighseas.org/news/archives.cfm]

Rys. 3.48. Ogólny widok rozmieszczenia obszarów chronionych i terytorialnych (zaznaczone barwą zieloną) na globie ziemskim w 2016 roku według

[http://protectedplanet; https://www.iucn.org/theme/protected-areas/our-work/world-database-protected-areas net/]

TABELA 3.28. Wskaźniki respektowania prawa (SLR od min. = 0 do maks. = 12) oraz emisji dwutlenku węgla/mieszkańca w roku 2013(2016)

Emisja CO₂ rocznie

Emisja CO₂ [mln ton/rok]

$PKB [mld]

PKB/osoba [$ USA]

Liczba mieszkańców [mln]

Wskaźnik SLR 2013(2016);

Emisja/mieszk [kg]

Świat 34 180 106 900 16 400 7 300 4,8 (5,2); 4 700

Polska 289 939 24 700 39 7,0 (7,0); 7 600

Chiny 10 000 16 910 12 400 1 367 4,0 (4,0); 7 300

Indie 1 831 2 091 5 500 1 252 6,0 (6,0); 1 500

Rosja 1 782 1 325 26 700 142 4,0 (6,0); 12 500

Niemcy 788 3 558 46 100 81 6,0 (6,0); 9 700

USA 5 270 17 951 54 000 321 11,0 (11,0); 17 900

Francja 387 2 612 41 000 67 4,0 (4,0); 5 800

Czechy 91 182 29 700 11 5,0 (7,0); 8 300

Dania 41 295 45 100 6 8,0 (8,0); 6 800

Nigeria 86 490 5 900 182 6,0 (7,0); 470

EU 3 705 16 270 35 900 514 6,0 (6,0); 7 200

Dane według raportów ONZ i CIA oraz Banku Światowego.

Francja ma 4538 ochronnych poligonów obejmujących 26% czyli 143 751 km² z 548 954 km² powierzch-ni jej kraju, oraz 31% czyli 105 531 km² wód z 343 866 km² powierzchni jej morskiej strefy ekonomicznej.

Wielka Brytania ma 11 155 ochronnych poligonów obejmujących 28% czyli 69 350 km² z 245 248 km² powierzchni jej kraju, oraz 21% czyli 150 007 km² wód z 723 405 km² powierzchni jej morskiej strefy eko-nomicznej.

USA mają 34 064 poligony obejmujące 13% czyli 1 247 228 km² z 9 490 391 km² powierzchni ich kraju, oraz 28% czyli 2 381 919 km² wód z 8 591 493 km² powierzchni ich morskiej strefy ekonomicznej.

Indie mają 671 ochronnych poligonów obejmujących 6% czyli 182 599 km² z 3 061 194 km² po-wierzchni ich kraju, oraz >0% czyli 3928 km² wód z 2 301 227 km² powierzchni ich morskiej strefy ekono-micznej; mają też 598 sanktuariów.

Chiny mają 2154 ochronne poligony obejmujące 17% czyli 1 598 471 km² z 9 361 609 km² powierzchni ich kraju, oraz 4% czyli 32 729 km² wód z 878 364 km² powierzchni ich morskiej strefy ekonomicznej.

Bank światowy ustala rankingi słabości i stabilności państw na podstawie SLR -przyjętych wskaźników respektowania prawa i rozwoju [http://data.worldbank.org/indicator/IC.LGL.CRED.XQ; http://wdi.worldbank.org/table/5.5].

Na tle przedstawionych wyliczeń i wskaźników rysuje się wyraźna dysproporcja między wysiłkami i skutecznością ochrony przyrody (przed człowiekiem), na której człowiek utrzymuje swoje człowieczeństwo, a nieskutecznością wysiłków i ochrony człowieka przed ludźmi niszczącymi to człowieczeństwo, jak i przez to niszczącymi innych ludzi. Wskaźnik Słabości Państw (Fragile States Index opracowany FP Group [https://fpgroup.

foreignpolicy.com/]) z danymi aktualnymi w roku 2016, przedstawia oceny 178 państw świata na podstawie 12 wskaźników stabilności (omawiany w poprzednich tomach).