Zmiany górnictwa i przemysłu

Górnictwo i przemysł przetwórczy stały się instrumentami powiązania ludzi z przyrodą od czasów kształtowania się społeczeństw na Ziemi. Przemysły służą do masowego przetwarzania i udostępniania wszelkich dóbr pochodzących z przyrodniczego środowiska. Przemysł górniczy jest jednym z masowych dostarczycieli dóbr przydatnych dla budownictwa, energetyki oraz zagospodarowania przestrzeni naziemnej i podziemnej.

Wraz ze wzrostem ludzkiej populacji zwiększają się zakresy górniczych i przemysłowych działalności w skali globu oraz w ogóle rośnie intensywność oddziaływania ludzkiego na naturalne środowisko. Dawniejsze bierne lub mało szkodliwe korzystanie z bogatych zasobów środowiska zmieniło się w jego postępujące przekształcanie i dewastację. Ograniczenie negatywnych

wpływów rosnącej populacji ludzkiej będzie możliwe po przestawieniu ludzkiej działalności z konsumpcyjnej wobec środowiska naturalnego na użytkowo-kultywacyjną i ochronną, równocześnie z utrzymaniem możliwie dużych obszarów swobodnego odradzania się naturalnej przyrody zielonej.

W górnictwie i innych przemysłach ciężkich następują dobre zmiany. Uwzględniana jest konieczność dbania o dobro otoczenia przyrodniczego i społecznego, intensyfikowane jest zainteresowanie pracami na-ukowymi nad poprawą jakości ludzkich oddziaływań na środowisko. Spełniane są dążenia do zrównowa-żonego rozwoju, w tym znaczna redukcja widocznych przejawów emisji szkodliwych dla środowiska przy-rodniczego, staranne spełnianie wymogów bezpieczeństwa ruchu ludności w przestrzeniach naturalnych, redukcja energochłonności oraz poszanowanie surowców i odpadów. Zauważalne jest także podnoszenie estetyczno-krajobrazowych walorów obiektów przemysłowych budowanych współcześnie i modernizowa-nych. Podnoszona jest ogólna sprawność wykorzystania paliw w energetyce, transporcie oraz ogrzewaniu przestrzeni i wód użytkowych. Te trendy dobrych zmian w relacjach górnictwa i przemysłu z przyrodą bywają jednak obciążane niefortunnymi rozwiązaniami narzucanymi przez prawo. Jednym z takich niefortunnych rozwiązań wydaje się być wymuszone stosowanie paliw zastępczych, ale posiadających domniemane walory proekologiczne w nieprzystosowanych do tego systemach zasilania w przemysłowych zakładach energetycz-nych. Drugim jest wspominana już obowiązkowa rekultywacja terenów pogórniczych i poprzemysłowych, podejmowana po wielu latach samoistnego odradzania się tam biotycznych elementów przyrody. Tu ko-nieczne jest zwrócenie uwagi na niedawną przecież, bo późnoplejstoceńską działalność lodowców górskich żłobiących potężne kotły w wygładzonych zboczach górskich, lub sypiące zwały skał płonnych u podnóży gór. Teraz objęte ścisłą ochroną, są pięknymi przykładami skutków oddziaływania potężnych sił przyrody (rys. 3.30) na naturalne środowisko.

Rys. 3.30. Śnieżne Kotły w Karkonoszach; niezrekultywowane blizny w caliźnie masywu granitowego – „wyrobiska”, oraz zwały „odpadów skały płonnej” poniżej; lidarowy obraz NMT; szerokość terenu na obrazie ~1800 m

[obraz z dostępnych w roku 2016 wglądówek http://mapy.geoportal.gov.pl/imap/]

Wobec zwiększającego się zapotrzebowania nowoczesnych przemysłów na różne surowce, a zarazem kurczenie się dostępności perspektywicznych terenów górniczych, można domniemywać, że przyszły rozwój górnictwa będzie ukierunkowany na obszary mórz i oceanów w trzech zasadniczych aspektach, jako:

– górnictwo budowlane obejmujące pozyskiwanie surowców do budowy sztucznych wysp, grobli oraz podwodnych infrastruktur związanych z bezpieczeństwem ogólnym, przestrzeniami magazynowymi, komunikacyjnymi i bytowymi;

– górnictwo eksploatacyjne obszarów den i górotworów podwodnych (pozyskiwanie związków metali, jak mangan, kobalt, miedź, nikiel oraz minerały ilaste);

– górnictwo ewaporatowe, organizujące pozyskiwanie za pomocą złożonych technik odparowywania i selektywnego odfiltrowywania cennych surowców występujących w wodzie morskiej w znacznym rozproszeniu, których wydobywanie teraz byłoby nieekonomiczne, ale które mogą stać się cenniejsze i łatwiejsze do wydobywania w przyszłości.

Więcej: (http://unicorn.ps.uci.edu/M3LC/handouts/Seawater.pdf; http://link.springer.com/chapter/10.1007%2F978-94-010-9488-7_11#page-1; http://unicorn.ps.uci.edu/M3LC/handouts/Seawater.pdf; Szamałek K: Presentation at the Special Session of the Assembly to Mark the 10th Anniversary of the Establishment of the International Seabed Authority. 25–26 May 2004 Kingston;

Jamaica, panel II „Future Directions and Prospects”; Szamałek K: International Research Project on Gas Hydrates: Hydrates in Oceans – Programme of exploration (HOPE). Przegląd Geologiczny, vol. 52; nr 8/2, 2004; Szamałek K: Perspektywy zagospodarowania kopalin oceanicznych [W:] Stosunki Międzynarodowe, nr 3–4 (t. 34), 2006; ttps://www.terrapub.co.jp/journals/ GJ/pdf/4906/49060621.pdf;

http://worldoceanreview.com/en/wor-1/energy/marine-minerals/).

W latach 1995–2014 następuje zmniejszenie udziału PKB w wartości dodanej z działalności przemy-słów (w tym górnictwa) i rolnictwa na rzecz usług, które stają się głównym źródłem dochodu narodowego na świecie (tab. 3.21). Ten trend jest kontynuacją długoletnich zmian ekonomiczno-gospodarczych,

wynika-TABELA 3.21. Trend zmian udziału przemysłu i górnictwa oraz usług w wartości dodanej (% GDP w latach 1995–2014)

Obszar Źródło PKB % 1995 2000 2005 2010 2014

Świat Przemysł

jących z postępów nauki, technologii, produkcji narzędzi i podnoszenia komfortu życia, a zatem i zapotrze-bowania na ludzkie usługi specjalistyczne czyli w podziale pracy w miejsce wcześniejszego „zrób to sam”.

W wyniku zintensyfikowanych prac badawczych i poszukiwawczych zwiększają się jednak sczerpywalne zasoby surowców energetycznych – ropy naftowej i gazu (rys. 3.31), vide nowe technologie wydobywania wę-glowodorów z ilastych łupków metodami wgłębnego szczelinowania. Jednocześnie można się spodziewać stop-niowego zmniejszania się zapotrzebowania na te surowce z powodu rozwijania nowoczesnych siłowni ener- getycznych zasilanych paliwami odnawialnymi [https://www.ft.com/content/6fab1192-f30d-11e4-a979-00144feab7de].

Dla celów analiz ekonomicznych World Bank podzielił gospodarki świata (liczące 30 000 mieszkań-ców i więcej) na cztery grupy według wielkości rocznych dochodów przypadających średnio na mieszkańca (GNI – Gross National Income per capita, tab. 3.22) to jest L niskie, LM średnie niższe, UM średnie wyższe, H wysokie (World Bank Analytical Classification World Development Indicators GNI per capita in US$:http://data.worldbank.org/

news/new-country-classifications-2015).

Zmienność GNI w latach 1990–2014 przedstawiono w tabeli 3.14 (według C. Reichl, M. Schatz, G. Zsak 2016: World Mining Data 2016 [http://www.wmc.org.pl/?q=node/49; WMD2016.pdf; ttp://www.wmc.org.pl/sites/default/

files/WMD2016.pdf]. Z tego opracowania pochodzą także dane o aktywności górniczej na świecie. Z przyjętych przedziałów wynika, że w latach od 2010 do 2014 trwała stabilizacja GNI w skali świata w grupie przychodów niskich i wysokich. Natomiast GNI w tym przedziale czasu wzrastało w grupie średnie niższe.

Rys. 3.31. Zwiększanie udokumentowanych zasobów ropy naftowej i gazu na świecie w latach 1995–2005–2015;

według raportu BP z 2016 roku

[https://www.google.pl/search?q =BP+raport+2016&ie=utf-8&oe=utf-8&gws_rd=cr&ei=Md30V_D5H8SKsAHc367gDQ]

TABELA 3.22. Proporcje w roboczej klasyfikacji krajów według GNI (Gross National Income/Capita) według Banku Światowego

Grupa/rok 1990 2000 2005 2010 2011 2012 2013 2014

L ≤   610   755  875  1 005  1 025  1 035  1 045  1 045

LM ≤ 2 465 3 995  3 465  3 975  4 035  4 085  4 125  4 125

UM ≤ 7 620 9 265 10 725 12 275 12 475 12 615 12 745 12 736

H > 7 620 9 265 10 725 12 275 12 475 12 615 12 745 12 736

Polska, w uproszczeniu, wpisuje się w XXI wieku w światowy trend rozwijania usług kosztem przemy-słu. Tylko w Chinach i Rosji ten trend jest znacznie słabszy. Usługi górnicze – nowy trend, opisany wcześniej w rozdziale 2.1.1, wynikający z ogólnego postępu techniki i technologii i związanego z tym zapotrzebowania na niezbędne metale w dziedzinie elektroniki oraz technologiach informacji. Niezbędne, ale w niewielkich ilościach – tak niewielkich, że ich pozyskiwanie staje się nieopłacalne metodami przemysłowymi. Zatem opłacalne staje się pozyskiwanie od pośredników, którzy najmują miejscową siłę roboczą w krajach egzotycz-nych i biedegzotycz-nych, więc tanią, bo pozbawioną ubezpieczeń zdrowotegzotycz-nych, wsparcia socjalnego i jakiejkolwiek kontroli BHP (bezpieczeństwo i higiena pracy). Poszukiwane „rzadkie” minerały występujące w zwietrzeli-nach in situ, lub w różnym stopniu przemytych aluwiach i morskich osadach strefy brzegowej, częściowo wzbogaconych, są pozyskiwane i wzbogacane przy wykorzystaniu prymitywnych metod przepłukiwania, che-micznego wytrawiania i wypalania. Podobne zabiegi są stosowane w poszukiwaniu rzadkich minerałów i „ka-mieni ozdobnych”. Efektem jest dewastacja naturalnego środowiska, polegająca na naruszaniu i niszczeniu struktury powierzchniowej terenu oraz naruszaniu naturalnej struktury utworów zwietrzelinowych, aluwiów i przybrzeżnych osadów morskich (tab. 3.23).

TABELA 3.23. Przykłady stosunku masy wydobywanych substancji naturalnych (tu litu i złota) do masy naruszanych technologiczne utworów macierzystych oraz trudnej do określenia niszczonej powierzchni terenu

Wydobycie:

Gruber P., Medina P. i in. (2011). “Global Lithium Availability:

A Constraint for Electric Vehicles?” J. Industrial Ecology: 16;

http://nora.nerc.ac.uk/13805/1/WMP2005-2009.pdf wciętym poniżej widoczny jest teren kopalni miedzi z 1907 roku w Bingham Canyon Mine, Utah, USA; obecnie jest jednym z największych wyrobisk powierzchniowych świata (4 km szerokości, 1200 m głębokości) kopalnia miedzi, złota, molibdenu, srebra i miejsce „najdroższego osuwiska świata” w 2015 roku; 70 mln m³ koluwium (~160 mln ton); straty około miliarda dolarów [http://www.geosociety.org/gsatoday/

archive/24/1/article/i1052-5173-24-1-4.htm#toclink2]

[https://earthobservatory. nasa.gov/IOTD/view.php?id=81364]