Badając zachodzące relacje pomiędzy zasobami a rozwojem małych i średnich przedsię-biorstw w kontekście paradygmatu innowacji otwartych (OI), weryfikacji poddano dwie hipotezy zasadnicze H1 i H2 podporządkowane jednej hipotezie głównej H0. Hipotezom zasadniczym przyporządkowano hipotezy rozszerzające. Brzmią one następująco:
H0: Rozwój MŚP określony jest brakiem równowagi wykorzystania zasobów własnych i zewnętrznych.
H1: MŚP w większym stopniu wykorzystują zasoby własne niż zasoby zewnętrzne. H11: Skłonność do wykorzystywania w większym stopniu zasobów własnych niż
zewnętrznych zależy od: wielkości przedsiębiorstwa, stażu rynkowego oraz rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej.
H12: MŚP wykorzystujące w większym stopniu zasoby własne charakteryzują się przewagą wielkości zasobów nad istniejącymi w tym zakresie potrzebami. H13: MŚP wykorzystujące w większym stopniu zasoby własne charakteryzują się
większą skłonnością do korzystania z zasobów materialnych niż niematerial-nych.
H14: Wśród zasobów niematerialnych największe znaczenie dla rozwoju MŚP mają zasoby relacyjne. Dowodzi to znaczenia innowacji otwartych dla roz-woju MŚP.
H2: MŚP wykorzystujące w większym stopniu zasoby zewnętrzne są bardziej innowacyjne. H21: Poziom wykorzystania zasobów zewnętrznych jest bezpośrednio zależny od
poziomu dostępności tych zasobów w otoczeniu.
H22: Poziom dostępności ograniczany jest istniejącymi barierami w otoczeniu, z których większe znaczenie mają bariery ekonomiczne, tj. wysoka cena i mała liczba rozwiązań w otoczeniu, a mniejsze bariery pozaekonomiczne, tj. biurokracja, skomplikowane przepisy oraz złożony system podatkowy.
Weryfikacja grupy hipotez — H1
Jak pisano wcześniej, analizę służącą weryfikacji postawionych hipotez przeprowadzo-no dla grupy przedsiębiorstw, które wskazały co najmniej jedprzeprowadzo-no ze źródeł własnych. Za-tem próba liczyła ostatecznie 286 przedsiębiorstw, z których zdecydowana większość, tj. 77,3%, charakteryzowała się większą skłonnością do korzystania ze źródeł własnych niż zewnętrznych.
Rysunek 2. Korelacyjny wykres rozrzutu dla mierników wykorzystania zasobów własnych i zewnętrznych
Źródło: opracowanie własne.
prosta wyznaczająca poziom równowagi pomiędzy skłonnością do wykorzystania zasobów własnych i zewnętrznych
Weryfikację hipotezy H1 przeprowadzono przy pomocy testu istotności dla śred-nich poziomów miernika skłonności do wykorzystania zasobów własnych (ZW) i ze-wnętrznych (ZZ). Poniższe wyniki (por. tab. 1) wskazują na prawdziwość hipotezy sta-tystycznej o tym, że średni poziom skłonności do korzystania z zasobów własnych jest wyższy niż średni poziom skłonności do korzystania z zasobów zewnętrznych. Pozwala
to na pozytywną weryfikację hipotezy badawczej H1. Może to świadczyć o tym, że MŚP z jednej strony nie są podmiotami w pełni otwartymi na otoczenie, z drugiej zaś o trudnościach związanych z pozyskaniem zewnętrznych zasobów w otoczeniu. Reasu-mując, przyczyn pozytywnej weryfikacji H1 można upatrywać zarówno w uwarunkowa-niach wewnętrznych tych przedsiębiorstw, jak i zewnętrznych wynikających pośrednio lub bezpośrednio z otoczenia. W celu pogłębienia wiedzy w tym zakresie weryfikacji poddano kolejne hipotezy, tzw. rozszerzające (od H11 do H14).
Tabela 1. Wyniki testu istotności dla średnich ZW i ZZ
ZW ZZ
Średnia 0,352797 0,145105
Wariancja 0,064793 0,034695
Obserwacje 286 286
Różnica średnich wg hipotezy 0
Liczba stopni swobody 570
t Stat 11,13568
wartość p 1,7E-26
Źródło: obliczenia własne.
Weryfikacja hipotez rozszerzających — od H11 do H14
Na potrzeby weryfikacji zespołu hipotez badawczych rozszerzających skonstruowano miernik nierównowagi pomiędzy skłonnością do korzystania ze źródeł własnych i ze-wnętrznych, jako różnicę pomiędzy miernikami ZW a ZZ. Teoretycznie miernik ten może przyjmować wartości z przedziału [-1,1], gdzie 1 oznaczałaby, że przedsiębiorstwo ko-rzystało z wszystkich wymienionych zasobów własnych i ocenia ich znaczenie dla roz-woju innowacyjnego jako bardzo duże oraz że w ogóle nie korzystało z zasobów ze-wnętrznych, wartość -1 oznaczałaby sytuację odwrotną.
Pierwszy krok stanowi weryfikacja hipotezy H11. W tym celu przeprowadzono se-rię testów istotności dla wartości średnich miernika ZW-ZZ w zależności od
wielko-ści przedsiębiorstwa, stażu rynkowego oraz rodzaju prowadzonej działalnowielko-ści gospodarczej. Dla weryfikacji pierwszej części tej hipotezy, tj. dotyczącej wielkości
przedsiębiorstwa, średni poziom miernika ZW-ZZ w grupach mikro, małych i średnich przedsiębiorstw wahał się pomiędzy 0,194 a 0,215. Przy czym różnice pomiędzy nimi są nieistotne statystycznie na poziomie istotności 0,05, na co wskazują niskie wartości sprawdzianów testów (t Stat) oraz wartość p > 0,05 (por. tab. 2). Nie pozwala to na
po-zytywną weryfikację pierwszego elementu H11.
Tabela 2. Testy istotności dla wartości średnich miernika ZW-ZZ w zależności od wielkości przedsiębiorstwa
Wielkość
przedsiębiorstwa Średnia
Wyniki testów istotności (t Stat; wartość p)
Mikro Małe Średnie
Mikro 0,194 - 0,534; 0,297 0,474; 0,318
Małe 0,214 - - 0,025; 0,490
Średnie 0,215 - -
-Źródło: obliczenia własne.
Przesłanki do postawienia powyższej hipotezy wynikają stąd, że mikro firmy mają mniejszy bądź utrudniony dostęp do źródeł zewnętrznych, dlatego wykorzystują je w mniejszym stopniu. Testy istotności wskazują na to, że średni poziom miernika ZZ w grupie mikro firm jest istotnie niższy niż w przedsiębiorstwach małych i średnich (por. tab. 3).
Tabela 3. Testy istotności dla wartości średnich miernika ZZ w zależności od wielkości przedsiębiorstwa
Wielkość
przedsiębiorstwa Średnia
Wyniki testów istotności (t Stat; wartość p)
Mikro Małe Średnie
Mikro 0,090 - −3,053; 0,0013 −3,484; 0,0003
Małe 0,164 - - −0,650; 0,258
Średnie 0,183 - -
-Źródło: obliczenia własne. 146
W większym stopniu z zasobów zewnętrznych korzystają podmioty większe, tj. małe i średnie, a z zasobów własnych — przedsiębiorstwa mikro. Przyczyną takiego „stanu rzeczy” oprócz wskazanej powyżej może być konieczność „wypracowania” przez tę grupę własnej tożsamości i wejście na rynek zapewniające szersze oraz bardziej osiągal-ne możliwości eksploracyjosiągal-ne otoczenia (związaosiągal-ne ze współpracą z innymi podmiotami). Kolejnym krokiem jest weryfikacja drugiego elementu hipotezy H11, dotyczącego zależności względem stażu rynkowego. Średni poziom miernika ZW-ZZ w grupach przedsiębiorstw o stażu rynkowym do 3 lat, pomiędzy 4 a 12 lat oraz o stażu przekra-czającym 12 lat wahał się pomiędzy 0,195 a 0,238, przy czym również w tym przypadku różnice między nimi są nieistotne statystycznie na poziomie istotności 0,05 (por. tab. 4). Również test istotności dla wskaźnika korelacji Pearsona (równego w próbie −0,06) wskazuje na brak zależności liniowej pomiędzy stażem rynkowym (w latach) a wyzna-czonym miernikiem nierównowagi.
Tabela 4. Testy istotności dla wartości średnich miernika ZW-ZZ w zależności od stażu rynkowego przedsiębiorstwa
Staż rynkowy Średnia
Wyniki testów istotności (t Stat; wartość p)
Do 3 lat 4–12 lat Powyżej 12 lat
Do 3 lat 0,238 - 0,353; 0,33 0,287; 0,387
4–12 lat 0,195 - - 0,332; 0,370
Powyżej 12 lat 0,209 - -
-Źródło: obliczenia własne.
Brak zależności pomiędzy stażem rynkowym a skłonnością do wykorzystywania zasobów własnych oznacza, że ta część hipotezy H11 została zweryfikowana negatyw-nie. Nie można zatem stwierdzić, że przedsiębiorstwa, np. dłużej działające na rynku,
charakteryzują się większym (lub mniejszym) wykorzystaniem zasobów własnych (lub zewnętrznych).
Ostatni element weryfikowanej hipotezy H11 dotyczy zależności pomiędzy rodzajem prowadzonej działalności, a wykorzystaniem zasobów. Średni poziom miernika ZW-ZZ w grupach przedsiębiorstw usługowych, produkcyjnych i handlowych wahał się po-między 0,133 a 0,244, ze średnią analizowanego miernika nierównowagi istotnie niższą w przedsiębiorstwach usługowych, zarówno w porównaniu do przedsiębiorstw produk-cyjnych, jak i handlowych. Różnice pomiędzy średnimi w grupach przedsiębiorstw handlo-wych i produkcyjnych są nieistotne statystycznie na poziomie istotności 0,05 (por. tab. 5). 147
Tabela 5. Testy istotności dla wartości średnich miernika ZW-ZZ w zależności od rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej
Działalność Średnia
Wyniki testów istotności (t Stat; wartość p)
usługowa produkcyjna handlowa
usługowa 0,133 - 1,967; 0,025 1,894; 0,031
produkcyjna 0,219 - - 0,540; 0,295
handlowa 0,244 - -
-Źródło: obliczenia własne.
Przedsiębiorstwa produkcyjne i handlowe charakteryzuje istotnie wyższy poziom nierównowagi pomiędzy skłonnością do korzystania z zasobów własnych a skłonnością do korzystania z zasobów zewnętrznych (z przewagą tych pierwszych) w porównaniu do przedsiębiorstw usługowych. Ogólnie rzecz ujmując, można stwierdzić zatem, że wykorzystanie zasobów własnych pozostaje we wzajemnej relacji do prowadzonej działalności gospodarczej. Pozwala to na pozytywną weryfikację ostatniej części
sfor-mułowanej hipotezy H11.
Kolejna hipoteza rozszerzająca H12 mówiąca o tym, że MŚP wykorzystujące w większym stopniu zasoby własne charakteryzują się przewagą wielkości zasobów nad istniejącymi w tym zakresie potrzebami, została zweryfikowana przy pomocy te-stu istotności współczynnika korelacji pomiędzy miernikami skłonności do korzystania z własnych zasobów (ZW) i wielkości tych zasobów w stosunku do istniejących potrzeb (WZW). Współczynnik korelacji równy 0,775 wskazuje na istnienie silnej zależności do-datniej (por. także rys. 3) i potwierdza słuszność hipotezy H12 (wartość sprawdzianu testu równa 20,7, wartość p = 0).
Pozytywna weryfikacja hipotezy H12 wskazuje na występowanie zjawiska
redun-dancji zasobów niematerialnych wśród omawianych MŚP. Jest to zdaniem wielu
auto-rów jeden z warunków umożliwiających trwały i stabilny rozwój oraz przewagę konku-rencyjną przedsiębiorstw w dłuższym okresie [Olejczyk-Kita, ss. 189–193]. Pozytywna weryfikacja tej hipotezy potwierdza zatem dużą presję innowacyjnych MŚP na konty-nuowanie procesów związanych ze swoim rozwojem.
Kolejny krok stanowiła weryfikacja hipotezy H13 i H14. Wyniki przeprowadzonych ba-dań nie pozwalają jednak na potwierdzenie słuszności hipotez H13 i H14 mówiących o tym, że MŚP wykorzystujące w większym stopniu zasoby własne charakteryzują się większą skłonnością do korzystania z zasobów materialnych niż niematerialnych oraz że wśród zasobów niematerialnych największe znaczenie dla rozwoju MŚP mają zasoby relacyjne.
Rysunek 3. Korelacyjny wykres rozrzutu dla mierników wykorzystania zasobów własnych (ZW) i wielkości tych zasobów w stosunku do istniejących potrzeb (WZW)
Źródło: opracowanie własne.
W celu weryfikacji pierwszej z hipotez (H13) obliczono miary korelacji pomiędzy miernikiem skłonności do korzystania z zasobów własnych (ZW) a różnicą pomiędzy miernikami skłonności do korzystania z zasobów materialnych (ZM) i niematerialnych (ZN). Współczynnik korelacji Pearsona nie potwierdza istnienia dodatniej korelacji mię-dzy ZW a ZM–ZN. Można zatem stwierdzić, że hipoteza ta została zweryfikowana
negatywnie. W praktyce oznacza to, że dla MŚP bardzo duże znaczenie mają zasoby
intelektualne bądź organizacyjne. Jednakże ich źródłem są własne dokonania i osią-gnięcia, tzn. takie, które tworzone są w ramach organizacji i nie pochodzą z zewnątrz. Potwierdzeniem takiego wnioskowania jest weryfikacja kolejnej hipotezy H14.
Weryfikacja hipotezy H14 opierała się na porównaniu częstości wskazań określonych rodzajów zasobów niematerialnych, ważonych stopniem ich znaczenia przypisanego tym zasobom przez ankietowanych przedsiębiorców. W grupie przedsiębiorstw, które korzystały z zasobów niematerialnych, największe znaczenie przypisywane było zaso-bom ludzkim (średnio 43%) i intelektualnym (średnio 31%), znacznie mniejsze zasozaso-bom organizacyjnym (średnio 15%) i relacyjnym (średnio 11%). Ze względu na subiektywny 149
charakter odpowiedzi udzielanych przez ankietowane przedsiębiorstwa nie należy tego wyniku traktować jako dowodu na niewielkie znaczenie innowacji otwartych, utożsa-mianych z zasobami relacyjnymi, dla rozwoju MŚP. Uwidacznia on jednak niską świa-domość przedsiębiorców na temat faktycznej roli, jaką innowacje otwarte pełnią w ich działalności (głównie innowacyjnej). Ponadto wskazuje również na to, że innowacje otwarte wśród MŚP nie są kluczowym źródłem pozyskiwania zasobów oraz że są jesz-cze często przez przedsiębiorców niedoceniane. Może to wynikać z braku zaufania do otoczenia i obaw dotyczących współpracy z innymi podmiotami.
Kolejną istotną hipotezą do zweryfikowania, z punktu widzenia niniejszego opraco-wania, jest H2 zakładająca określenie relacji między rozwojem innowacyjnym a źródłem pochodzenia zasobów. W celu sprawdzenia poprawności założeń hipotezy H2 o zależ-ności pomiędzy stopniem korzystania z zasobów zewnętrznych a rozwojem innowacyj-nym posłużono się miernikami skłonności do korzystania z zasobów zewnętrznych (ZZ) i miernikami innowacyjności (I), których idea opisana została w poprzedniej części arty-kułu. Współczynnik korelacji liniowej, równy 0,31, wskazuje na istnienie wyraźnej, choć słabej zależności dodatniej pomiędzy miernikami ZZ oraz I (wartość sprawdzianu testu istotności dla współczynnika korelacji równa 5,55, wartość p = 3.2E-08). Test ten
po-twierdza słuszność hipotezy H2. Można zatem stwierdzić, że podmioty
współpracują-ce z otoczeniem są bardziej innowacyjne. Potwierdza to powyższy wniosek dotyczący
braku doceniania współpracy (w ramach open innovation) przez przedsiębiorców. Ponadto potwierdzone zostało, że poziom wykorzystania zasobów zewnętrznych zależy od poziomu ich dostępności w otoczeniu — weryfikacja hipotezy H21 (por. rys. 4).
Współczynnik korelacji liniowej, równy 0,94, wskazuje na istnienie bardzo silnej zależności dodatniej pomiędzy miernikami skłonności do korzystania z zasobów ze-wnętrznych (ZZ) oraz miernikami poziomu dostępności (DZZ) (wartość sprawdzianu testu istotności dla współczynnika korelacji równa 45,7, wartość p = 0). Pozwala to po-zytywnie zweryfikować hipotezę H21. Można zatem stwierdzić, że przedsiębiorcy wyko-rzystujący praktykę OI są skłonni do dalszej współpracy i pozyskiwania zasobów, lecz warunkiem tego jest łatwiejszy do nich dostęp. Wnioskami, które nasuwają się z weryfi-kacji tej hipotezy, może być zatem to, że podmioty, które „doświadczyły dobrodziejstw” wynikających ze stosowania OI, potwierdzają zasadność wymiany wiedzy oraz korzyści, jakie z tego osiągają, jak i to, że brak traktowania innowacji otwartych jako głównego czynnika rozwoju wynika zasadniczo z uwarunkowań wewnętrznych MŚP (m.in. braku zaufania do otoczenia — weryfikacja H14).
Rysunek 4. Korelacyjny wykres rozrzutu dla mierników wykorzystania zasobów zewnętrznych (ZZ) i ich dostępności w otoczeniu (DZZ)
Źródło: opracowanie własne.
Ostania z przyjętych hipotez (H22) dotyczy barier związanych ze stosowaniem in-nowacji otwartych. Częstość wskazań przeszkód istniejących w otoczeniu, które ogra-niczają dostęp do zasobów zewnętrznych (por. rys. 5), wskazuje na największe znacznie bariery ekonomicznej w postaci małej liczby rozwiązań (średnia częstość wskazań dla poszczególnych zasobów równa 23%), szczególnie w odniesieniu do ludzkich i intelek-tualnych zasobów zewnętrznych. Wśród barier pozaekonomicznych najczęściej wska-zywano ograniczenia biurokratyczne (średnio 22%), które najistotniejsze znaczenie miały w przypadku rzeczowych i finansowych zasobów zewnętrznych. Wielu przedsię-biorców nie jest w stanie określić typu ograniczenia (średnio aż 31%). W związku z po-wyższym hipoteza H22 nie została potwierdzona w sposób jednoznaczny.
Rysunek 5. Bariery ograniczające dostępność zasobów zewnętrznych w otoczeniu
Źródło: opracowanie własne.
Niemniej jednak można stwierdzić na podstawie powyższych danych, że istnienie poszczególnych barier zależne jest od rodzaju analizowanych zasobów. Generalnie spośród wskazanych przez respondentów ograniczeń we wszystkich rodzajach „naj-mniejsze znaczenie” ma system podatkowy. Ogólny wniosek, jaki można wyciągnąć z weryfikacji tej hipotezy, brzmi następująco: bariery w dostępie do zewnętrznych
zasobów występują i są zróżnicowane na tyle, że uniemożliwiają jednoznaczną ich klasyfikację — jedynie w przypadku zasobów materialnych „najwyższa ocena”
przy-pada na bariery biurokratyczne, czyli pozaekonomiczne. W odniesieniu do zasobów niematerialnych duże znaczenie przypada na „inne” niewskazane i niezidentyfikowane w badaniach ograniczenia.