WYDARZENIA ROKU ’56 W KÊTRZYNIE*

PaŸdziernik ’56 to pierwsza z ca³ego szeregu dat – symboli w powojennej historii Polski. Powszechnie kojarzy siê z koñcem i potêpieniem stalinizmu, powrotem Gomu³ki, budow¹ „polskiej drogi do socjalizmu”. Ale PaŸdziernik to tak¿e ogólnonarodowy zryw, tysi¹ce wieców, spotkañ, manifestacji. To wielkie przebudzenie spo³eczeñstwa, które po okresie milczenia zaczê³o do-magaæ siê zmian. Mo¿na chyba stwierdziæ, ¿e paŸdziernikowe nastroje nie ominê³y ¿adnego polskiego miasta ni miasteczka.

Koñcz¹cy siê rok 1955 nie by³ zbyt pomyœlny dla szeregów PZPR w Kê-trzynie i organizacji z ni¹ zwi¹zanych. Wed³ug oceny Egzekutywy Komitetu Powiatowego w tym roku kêtrzyñska (powiatowa) organizacja cofnê³a siê do stanu z roku 1950 i liczy³a 1657 cz³onków (42,6% stanowili robotnicy, 18,1%

ch³opi, 36,6% pracownicy umys³owi, 2,7% rzemieœlnicy, uczniowie, gospody-nie domowe) i 338 kandydatów. Na 53 spó³dzielgospody-nie pracy dzia³aj¹ce w powie-cie tylko 29 posiada³o Podstawowe Organizacje Partyjne¹. Pod koniec roku nast¹pi³y te¿ powa¿ne zmiany w sk³adzie Komitetu Powiatowego – W³adys³a-wê Pó³ch³opkównê (przesz³a do Komitetu Wojewódzkiego) na stanowisku I sekretarza KP PZPR zast¹pi³ Jan Aleksiejuk². Na terenie powiatu niezbyt

* Niniejszy szkic powsta³ na podstawie materia³ów zgromadzonych w Archiwum Pañstwo-wym w Olsztynie (dalej APO). Literatura na temat wydarzeñ roku ’56 na Warmii i Mazurach nie jest zbyt obfita. Istniej¹ce publikacje (m.in.: Rok 1956 na Warmii i Mazurach. Wybór Ÿróde³, wyda³ B. £ukaszewicz, Olsztyn 1998; B. £ukaszewicz, Echa XX Zjazdu KPZR na Warmii i Mazurach w 1956 roku, „Komunikaty Mazursko-Warmiñskie” (dalej KMW) 1996, nr 2, s. 255–281;

idem, Olsztyñski PaŸdziernik 1956, [w:] PaŸdziernik…na Ziemiach Zachodnich i Pó³nocnych, red. W. Wrzesiñski, Wroc³aw 1997; idem, Publicystyka olsztyñska roku 1956 (wybór tekstów), KMW 1996, nr 4, s. 599–658) koncentruj¹ siê przede wszystkim na wydarzeniach w Olsztynie.

1 APO 1149/73, Protokó³ z posiedzenia Egzekutywy Komitetu Powiatowego PZPR w Kê-trzynie (17.01.1956), k. 32, 49, 53.

2 APO 1149/23, Protokó³ z plenarnego posiedzenia KP PZPR w Kêtrzynie (21.12.1955), k. 239.

aktywnie dzia³a³o Zjednoczone Stronnictwo Ludowe, chocia¿ w ostatnim cza-sie nast¹pi³o pewne o¿ywienie – byæ mo¿e w zwi¹zku ze zbli¿aj¹cym siê II Kongresem ZSL i osob¹ nowego przewodnicz¹cego Wac³awa ¯ejmo³. W materiale Ÿród³owym znajduje siê informacja o sukcesach w pracy organi-zacyjnej Zwi¹zku M³odzie¿y Polskiej – co k³óci siê z ocenami formu³owanymi póŸniej – chocia¿ i w tym dokumencie znalaz³y siê wzmianki o „brakach i niedoci¹gniêciach”⁴.

Ogólna sytuacja w Kêtrzynie w tym okresie tak¿e nie przedstawia³a siê optymistycznie. W mieœcie szerzy³o siê chuligañstwo i pijañstwo, by³y ogrom-ne braki lokalowe (przez 11 lat nie wybudowano ani jedogrom-nego domu mieszkal-nego) i zbyt ma³e zaopatrzenie w niektóre towary (m.in. w miêso, t³uszcze, a czasami nawet chleb). Mimo to pocz¹tkowo w materiale archiwalnym brak informacji o wzroœcie niezadowolenia w mieœcie i powiecie.

Pierwsze zmiany uwidoczni³y siê po XX ZjeŸdzie Komunistycznej Partii Zwi¹zku Radzieckiego, na którym m.in. Nikita Chruszczow wyg³osi³ s³ynny referat „O kulcie jednostki i jego nastêpstwach”. To, co wydarzy³o siê w Moskwie, natychmiast znalaz³o swoje odbicie w Polsce. Ju¿ 3 marca w Warszawie odby³a siê narada centralnego aktywu partyjnego, zwo³ana przez biuro polityczne, której przebieg wyraŸnie wskazywa³, i¿ nadchodzi prze³om polityczny. Fala poruszona na XX ZjeŸdzie KPZR zatacza³a coraz szersze krêgi, obejmuj¹c tak¿e ni¿sze szczeble organizacji partyjnej. 13 mar-ca (w dzieñ po œmierci Boles³awa Bieruta) na dziesi¹tym posiedzeniu Egze-kutywy KP PZPR w Kêtrzynie tak¿e odby³a siê dyskusja na temat uchwa³ XX Zjazdu, lecz o jej przebiegu brak szerszych informacji⁵.

Z czasem coraz szerzej dyskutowano nad materia³ami z XX Zjazdu KPZR. Na razie nie by³o jeszcze wrogich wypowiedzi, Stalina nadal tytu³owa-no „towarzyszem”, ale polemiki stawa³y siê coraz gorêtsze, zw³aszcza wœród m³odzie¿y⁶. Na wsi g³owê zaczê³y podnosiæ „elementy ku³ackie”. Czêœæ ch³o-pów twierdzi³a, ¿e teraz ju¿ nikt ich nie zmusi do wstêpowania do spó³dzielni produkcyjnych, pojawi³y siê tak¿e g³osy ¿¹daj¹ce zwrotu ca³ych maj¹tków, uzyskanych po przybyciu osadników na te tereny, a przekazanych na rzecz spó³dzielni⁷.

W kwietniu i maju pojawia³o siê coraz wiêcej wypowiedzi wrogich partii

– […] ludnoœæ miasta coraz to wiêcej zaczê³a szemraæ pok¹tnie o

niedoci¹gniê-3 APO 1149/73, Protokó³ z posiedzenia Egzekutywy Komitetu Powiatowego PZPR w Kê-trzynie (7.02.1956), k. 89–93.

4 APO 1149/73, Protokó³ z posiedzenia Egzekutywy Komitetu Powiatowego PZPR w Kê-trzynie (21.02.1956), k. 123.

5 […] w dyskusji nad XX Zjazdem KC KPZR zabierali [g³os – P.L.] poszczególni tow.

cz³onkowie Egzekutywy KP w formie dyskusji. APO 1149/73 Protokó³ z posiedzenia Egzekutywy Komitetu Powiatowego PZPR w Kêtrzynie (13.03.1956), k. 154.

6 APO 1149/73, Protokó³ z posiedzenia Egzekutywy Komitetu Powiatowego PZPR w Kê-trzynie (24.04.1956), k. 232

7 Ibidem.

ciach, a nawet dochodzi³o do tego, ¿e mówili wprost […]⁸. Wœród cz³onków Komitetu Powiatowego, wed³ug Przewodnicz¹cego Wojewódzkiej Komisji Kontroli Partyjnej, widoczne by³o przygnêbienie, poniewa¿ wielu z nich nie wiedzia³o, jak odnosiæ siê do uchwa³ XX Zjazdu KPZR. Na zebraniach partyj-nych problematyka ta by³a s³abo referowana – ograniczano siê w³aœciwie do kwestii kultu jednostki. Ale podczas narady plenarnej Komitetu Powiatowe-go 4 kwietnia, w której uczestniczy³o 77 osób pada³y pytania, które XX Zjazd sprowokowa³ i umo¿liwi³⁹.

Mo¿na przypuszczaæ, ¿e pytania owe, których wczeœniej nie oœmielono by siê zadaæ, pojawi³y siê po odczytaniu referatu Chruszczowa (zgodnie z decy-zj¹ sekretariatu KC z 21 marca by³ on w polskim t³umaczeniu rozsy³any do organizacji partyjnych). Zreszt¹ w ca³ej Polsce by³o wówczas podobnie – na trwaj¹cych godzinami zebraniach mówiono o krzywdach, niesprawiedliwoœci,

¿¹dano rehabilitacji i kar dla winnych. A tak¿e pytano, pytano, pytano… Uczestnicy narady plenarnej kêtrzyñskiego KP pytali przede wszystkim o Stalina, bo przecie¿ jego osoby dotyczy³o najwiêcej „rewelacji”. Godne jed-nak podkreœlenia s¹ g³osy na temat Katynia czy te¿ sprawy genera³ów Tata-ra i KirchmayeTata-ra. Sugeruj¹ one (podobnie jak pytanie o nazwy ulic i zak³a-dów), ¿e spodziewano siê istotnych zmian. Odpowiedzi na pytania udziela³ obecny na naradzie I sekretarz KW PZPR Anatolski – niestety w dokumen-tach brak ich treœci¹⁰. Odpowiedzi tych nie zna³o tak¿e kierownictwo najwy¿-szego szczebla – wszyscy czekali na rozwój wydarzeñ.

Na omawianej naradzie nie ograniczono siê do pytañ. Uczestnicy spotka-nia podjêli krytykê sytuacji w powiecie. By³a mowa o mieszaniu kultu jed-nostki z zasad¹ jednoosobowego kierownictwa – najwiêcej zarzutów kierowa-no przeciwko by³ym I sekretarzom KP Zarembie i Pó³ch³opkównie, którzy nie dopuszczali do g³osu innych cz³onków egzekutywy. Przy okazji przypomnia³y o sobie osoby poszkodowane przez poprzednie w³adze Komitetu Powiatowego

8 APO 1149/73 Protokó³ z posiedzenia Egzekutywy Komitetu Powiatowego PZPR w Kê-trzynie (17.04.1956), k. 218.

9 M.in.: Czy Stalina mo¿na pos¹dziæ o wrogoœæ do partii, skoro za jego rz¹dów zginê³o tylu dzia³aczy?, Dlaczego partia da³a tak¹ w³adzê Stalinowi?, Czy Stalina mo¿na uznawaæ za klasyka marksizmu?, Czy Stalin rzeczywiœcie by³ wszechstronnym naukowcem?, Czy bêd¹ wy-cofywane dzie³a Stalina?, Jak by³o z demokracj¹ wewn¹trzpartyjn¹ za Stalina?, Czy posuniêcia w stosunku do Jugos³awii by³y spraw¹ Biura Informacyjnego czy Stalina?, Dlaczego Stalin zosta³ dwukrotnym Bohaterem Zwi¹zku Radzieckiego?, Czy Stalin ponosi winê za rozstrzelanie cz³onków XVII Zjazdu WKPb?, Dlaczego Stalin zosta³ Sekretarzem Generalnym i dopiero po jego œmierci „wysz³y te sprawy”?, Czy sprawa Katynia bêdzie przedstawiana w innym œwietle?, Czy wina za wypaczenia w partii spada tylko na Stalina, czy te¿ na innych dzia³aczy kierownic-twa?, Za co wiêziony by³ Rokossowski?, Dlaczego partia zbyt ma³o publikuje materia³ów takich jak sprawa Tatara i Kirchmayera?, Czy by³y nadu¿ycia klasy robotniczej w zwi¹zku z wypacze-niami Stalina?, Czy bêd¹ zmiany nazw ulic i zak³adów?, Jaka bêdzie polityka partii w stosunku do kombatantów?, Czy bêdzie zmieniona nazwa partii?, Czy Polska du¿o ucierpia³a z powodu Stalina?

10 APO 1149/24, Protokó³ z posiedzenia narady plenarnej KP PZPR w Kêtrzynie (4.04.1956), k. 15–16.

– jak np. Leonid Kosaty (pracownik Prezydium Powiatowej Rady Narodo-wej), którego Zaremba, uwa¿aj¹cy ca³¹ administracjê powiatow¹ za wrog¹ swojej osobie, „represjonowa³” za napisanie skargi do KC. Za jego przyk³adem egzekutywa wykluczy³a Kosatego ze swego grona za trockizm¹¹. I sekretarz KP PZPR Aleksiejuk skrytykowa³ czêœæ tej wypowiedzi, zarzucaj¹c Kosatemu pomieszanie kultu jednostki z „kacykostwem”. W zasadzie ca³a dyskusja do-tycz¹ca kultu jednostki nie sformu³owa³a jeszcze mocnych oskar¿eñ przeciw-ko Stalinowi¹².

Wiosna 1956 roku by³a „gor¹ca” nie tylko w partii. Nastrój nadchodz¹ce-go prze³omu udziela³ siê ca³emu spo³eczeñstwu. Wyrazem takiej postawy by³ np. gwa³towny wzrost liczby za¿aleñ na pracê Milicji Obywatelskiej – zjawi-sko do tej pory w zasadzie niespotykane. Otwarcie zaczêto te¿ mówiæ o coraz gorszej sytuacji wœród m³odzie¿y i w ZMP – w I kwartale 1956 roku za pijañstwo i chuligañstwo zatrzymano 149 m³odych ludzi (w 1955 i do maja 1956 roku z ZMP za kradzie¿e, pijañstwo i chuligañstwo usuniêto a¿ 136 osób)¹³. Wed³ug cz³onków partii uaktywni³y siê „elementy ku³ackie”, a tak¿e

œwiadkowie Jehowy¹⁴, w parafiach zaœ rozwinê³a siê szeroka propaganda prowadzona przez kobiety na rzecz spowiedzi Wielkanocnej¹⁵. Sytuacjê za-ogni³y zwolnienia w Kêtrzyñskich Zak³adach Przemys³u Sportowego, kiedy po kontroli Centralnego Zarz¹du Przemys³u Sportowego nakazano zwolniæ czêœæ ma³o wydajnych pracowników. Dyrekcja wykorzysta³a sytuacjê i „przy okazji” zwolni³a osoby niewygodne dla kierownictwa zak³adu. Wœród zwolnio-nych znalaz³o siê 4 cz³onków partii, w tym 2 cz³onków Egzekutywy POP. Na zebraniu POP przedstawiciel Centralnego Zarz¹du odczyta³ listê zwolnio-nych, bez ¿adnego uzasadnienia, mimo pytañ padaj¹cych z sali¹⁶.

Opinia publiczna z ka¿dym dniem by³a coraz bardziej krytyczna, chcia³a zmian we wszystkich dziedzinach ¿ycia. A partia, choæ oficjalnie g³osi³a tezy o „demokratyzacji” i „rozmowach z narodem”, w praktyce nadal nie ¿yczy³a sobie wypowiedzi „nies³usznych”. W zwi¹zku z tym ci, którzy uczestniczyli w ¿yciu spo³eczno-politycznym i interesowali siê bie¿¹cymi wydarzeniami, dyskutuj¹c nad materia³ami z XX Zjazdu KPZR, czêsto dochodzili do wnio-sków, które nie podoba³y siê partyjnym towarzyszom.

11 Ibidem, k. 16–18.

12 Ibidem, k. 20.

13 APO 1149/24, Protokó³ z narady plenarnej KP PZPR w Kêtrzynie (22.05.1956), k. 42, 52.

14 22 maja 1951 roku na posiedzeniu Sekretariatu i Biura Politycznego PZPR zosta³a podjêta decyzja o rozpoczêciu represji wobec œwiadków Jehowy. Patrz M. Zaremba, Komunizm, legitymizacja, nacjonalizm. Nacjonalistyczna legitymizacja w³adzy komunistycznej w Polsce, Warszawa 2001, s. 255, przyp. 78.

15 APO 1149/73 Protokó³ z posiedzenia Egzekutywy Komitetu Powiatowego PZPR w Kê-trzynie (8.05.1956), k. 241–242; APO 1149/73 Protokó³ z posiedzenia Egzekutywy Komitetu Powiatowego PZPR w Kêtrzynie (15.05.1956), k. 271; APO 1149/24, k. 18.

16 APO 1149/73 Protokó³ z posiedzenia Egzekutywy Komitetu Powiatowego PZPR w Kê-trzynie (24.04.1956), k. 225–227. Obecny na Egzekutywie Anatolski z Komitetu Wojewódzkiego stwierdzi³, ¿e do zak³adu wkrad³ siê zastój i marnotrawstwo (k. 227–228).

Wydarzeniem, które niezwykle poruszy³o opiniê publiczn¹, a

jednocze-œnie przyczyni³o siê do zaostrzenia stosunków miêdzy parti¹ a spo³eczeñ-stwem, by³ „czarny czwartek” w Poznaniu. Aby nie podgrzewaæ nastrojów, Komitet Powiatowy zakaza³ organizowania specjalnych zebrañ poœwiêconych poznañskiemu buntowi robotniczemu. Mimo to pojawi³y siê „niew³aœciwe”

wypowiedzi dotycz¹ce tej sprawy – np. na terenie Srokowa w prywatnych rozmowach ludzie twierdzili, ¿e tak powinno byæ wszêdzie, nie tylko w Po-znaniu. […] wróg ostatnio zacz¹³ podnosiæ g³owê i to bardzo wyraŸnie, zaczy-naj¹ podrywaæ autorytet dla instruktorów Komitetu jak równie¿ i innym

– niepokoili siê cz³onkowie egzekutywy powiatowej¹⁷.

Sytuacja nieco uspokoi³a siê po VII Plenum KC PZPR (18–28 lipca).

W powiecie zorganizowano specjalne zebrania partyjne, w czasie których przedstawiano uchwa³y plenum. Na przyk³ad 15 sierpnia w Kêtrzynie mia³a miejsce narada aktywu wiejskiego z udzia³em cz³onków Plenum Komitetu Powiatowego. Obecny by³ na niej tak¿e sekretarz propagandy Komitetu Wo-jewódzkiego Micha³ Frank, który przedstawi³ sytuacjê, w jakiej odby³o siê VII Plenum, mówi³ te¿ o kulcie jednostki. Zapowiedzia³ te¿, ¿e zostanie stwo-rzony nowy program dzia³ania […] kiedy nasze organizacje partyjne stan¹ na czele mas, kiedy zaczn¹ pracowaæ po nowemu¹⁸. Pojawi³y siê akcenty anty-amerykañskie, z dzisiejszej perspektywy wrêcz anegdotyczne – znalezienie balonu w okolicach Bykowa (ironicznie okreœlonego jako przejaw pomocy filantropijnej USA zaproponowanej po poznañskim czerwcu) powi¹zano z poja-wieniem siê trzy tygodnie póŸniej stonki¹⁹.

Nastroje polepszy³ te¿ fakt, ¿e po VII Plenum przeprowadzono regulacjê p³ac i podwy¿szono zarobki najgorzej zarabiaj¹cym (np. w mleczarni o 10,5%, w handlu o 20%, nauczyciele ponad 20%). Mimo to widoczne by³o nadal niezadowolenie z pracy lokalnych w³adz administracyjnych i partyjnych.

W dalszym ci¹gu toczy³a siê burzliwa dyskusja w spo³eczeñstwie, w której wed³ug czynników partyjnych obok cennych i potrzebnych uwag, by³o wiele

„jednostronnoœci, uproszczeñ i niewiary”. Partia nie chcia³a dyskusji wymy-kaj¹cej siê spod kontroli.

W powiecie, podobnie jak w ca³ym kraju, trudna by³a sytuacja gospodar-cza. Problem dotyczy³ zw³aszcza wsi – obowi¹zkowe dostawy zbo¿a zosta³y zrealizowane w 55% (w analogicznym okresie roku poprzedniego w 80%).

Wprawdzie gospodarstwa indywidualne wywi¹za³y siê z 66,5% zobowi¹zañ (rok wczeœniej z 89,1%), ale fatalnie wypad³y spó³dzielnie produkcyjne – tylko 14,1% (52,2%). Ch³opi coraz rzadziej pojawiali siê na zebraniach partyjnych²⁰.

17 APO 1149/74, Protokó³ z posiedzenia Egzekutywy Komitetu Powiatowego PZPR w Kê-trzynie (11.07.1956), k. 8.

18 APO 1149/24, Protokó³ z narady aktywu wiejskiego z udzia³em cz³onków Plenum KP i aparatu w Kêtrzynie (15.08.1956), k. 84–85.

19 Ibidem, k. 78.

20 APO 1149/24, Referat I sekretarza KP PZPR wyg³oszony 19.10.1956 r. w sprawie oceny sytuacji po VII Plenum KC PZPR, k. 114–120, 125–126.

Aktywnoœæ dzia³aczy partyjnych tak¿e by³a niska – na zebrania ogólne partia nie wysy³a³a swych przedstawicieli, co zmniejszy³o jej wp³yw na bez-partyjnych.

Wiêkszej aktywnoœci w tym okresie nie przejawia³y kêtrzyñskie zwi¹zki zawodowe – mimo nadziei, ¿e zapoznaj¹ one za³ogi z uchwa³ami VIII Plenum Centralnej Rady Zwi¹zków Zawodowych – jedynie niektóre Okrêgowe Zarz¹-dy ZZ dostarczy³y uchwa³y do Rad Zak³adowych i odby³y z nimi zebrania.

Osi¹gniêto raczej niezamierzony efekt – Rady Zak³adowe zrozumia³y w wiêk-szoœci z tego tyle, ¿e mog¹ zmieniaæ dyrektorów. Wspó³pracy nie u³atwia³ tak¿e fakt, ¿e wielu zwierzchników mia³o opory przed tzw. demokratyzacj¹

¿ycia zak³adów²¹. W powiecie zaczêto te¿ bardziej otwarcie mówiæ o proble-mach ludnoœci ukraiñskiej i „miejscowej”. W zasadzie do roku 1956 wielu towarzyszy udawa³o, ¿e jeœli Ukraiñcy publicznie nie przyznaj¹ siê do swej narodowoœci to mo¿e tak po prostu i zapomn¹ ¿e s¹ Ukraiñcami. Rzeczywi-stoœæ okaza³a siê odmienna – niespostrze¿enie narasta³ nacjonalizm tak ukraiñski, jak i polski²².

Tymczasem plan 6-letni zbli¿a³ siê ku koñcowi i by³o ju¿ wiadomo, ¿e za³o¿onych w nim rezultatów nie uda siê osi¹gn¹æ, tak w skali ca³ego kraju, jak te¿ poszczególnych jednostek gospodarczych. Ju¿ w sierpniu dyrektor kêtrzyñskiej cukrowni Ryszard Psikus stwierdza³, ¿e plany dla jego zak³adu s¹ nierealne, poniewa¿ brakuje surowca – rolnicy, którym narzucano z góry area³ upraw (czêsto zbyt du¿y) nie wykonuj¹ swoich zobowi¹zañ. Tak¿e, mimo g³oszonych hase³ demokratyzacji, dyrektorzy mieli niewielki wp³yw na planowanie pracy zak³adu. Wspó³zawodnictwo pracy w zasadzie przesta³o funkcjonowaæ, a podejmowane okolicznoœciowo zobowi¹zania nie zawsze by³y wykonywane z powodu braku surowców. Podobnie nierealnoœæ za³o¿eñ 6-latki oceni³ dyrektor Kêtrzyñskich Zak³adów Przemys³u Sportowego Jan £abno.

Ponadto stwierdzi³ on, ¿e prowadzony by³ niew³aœciwy dobór kadr, a w spo³e-czeñstwie widoczny jest brak poczucia w³asnoœci, uczciwoœci i sumiennoœci

– zbyt wiele osób bierze spo³eczne pieni¹dze i nic nie robi. Problemem jego zdaniem by³y tak¿e niskie zarobki czêœci robotników, co powodowa³o wzrost niezadowolenia. Coraz wiêcej ludzi narzeka³o na fataln¹ sytuacjê mieszka-niow¹. Prokurator Mieczys³aw Lechowski podkreœla³ wzrost obojêtnoœci w pracy partyjnej oraz zanik wiêzi miêdzy w³adz¹ (tak¿e t¹ na szczeblu powiatowym) a masami. Wszystkie te g³osy mia³y miejsce na naradzie miej-skiego aktywu partyjnego. W jej trakcie kilka osób opuœci³o salê narad i ju¿

nie wróci³o – œwiadczy to o wzroœcie rozprê¿enia w organizacji partyjnej

21 Ibidem.

22 Ibidem, k. 117; APO 1149/74, k. 77.

23 Ponadto narzekano nadal na s³aboœæ zaopatrzenia (win¹ czêœciowo obarczono w³adze wojewódzkie, które mia³y konstruowaæ rozdzielnik nie bior¹c pod uwagê, ¿e Kêtrzyn sta³ siê miastem przemys³owym o du¿ym zaludnieniu), braki mieszkaniowe, czystoœæ w mieœcie. Zwró-cono uwagê na wzrost pijañstwa. APO 1146/53, Protokó³ z narady miejskiego aktywu partyjne-go w Kêtrzynie (18.08.1956). APO 1149/74, k. 75.

w Kêtrzynie²³. Pojawi³y siê pierwsze „zwroty” legitymacji partyjnych lub nieprzyjêcia ich przez nowych cz³onków PZPR²⁴.

We wrzeœniu zdarzy³y siê przypadki pobicia wojskowych. Cz³onkowie Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Kêtrzynie doszli nawet do wnio-sku, ¿e mimo i¿ do tej pory nie odnotowano przypadków wyst¹pieñ przeciwko w³adzy ludowej, mog³o wi¹zaæ siê to z faktem, ¿e obawiano siê o tym mówiæ i podci¹gano takie sprawy po prostu pod „chuligañstwo”²⁵.

Podczas posiedzenia Prezydium Miejskiej Rady Narodowej 4 paŸdzierni-ka sekretarz prezydium Romuald Weso³owski przedstawi³ informacjê z nara-dy Prezydium Wojewódzkiej Ranara-dy Narodowej (z 27 wrzeœnia), podczas której by³a omawiana wspó³praca z radnymi, komisjami i komitetami blokowymi.

We wnioskach stwierdzi³, ¿e radni powinni mieæ w³asne gabinety, by przyj-mowaæ interesantów, powinni te¿ spotykaæ siê z wyborcami przynajmniej w zak³adach pracy. Apelowa³ równie¿ o zintensyfikowanie wspó³pracy z ko-mitetami blokowymi – aby radni, administratorzy, cz³onkowie Prezydium MRN mieli pod sta³¹ opiek¹ komitety, œciœle z nimi wspó³pracowali i bezwa-runkowo odpowiadali na ich wnioski oraz o zaktywizowanie pracy samych komitetów²⁶. W trakcie posiedzenia przedstawiono tak¿e informacje o za³a-twianiu skarg i za¿aleñ w III kwartale 1956 r. W okresie tym wp³ynê³o ich 34, ale tylko 6 bezpoœrednio do Prezydium, a¿ 28 do redakcji „G³osu Olsztyñ-skiego”, „Trybuny Ludu”, „Przyjació³ki” lub radia²⁷. Œwiadczy³o to o ma³ym zaufaniu do Miejskiej Rady Narodowej. Tak¿e skargi kierowane do miejskich przedsiêbiorstw pokazuj¹, ¿e sytuacja by³a z³a. Nale¿y w tym miejscu dodaæ,

¿e liczba skarg oficjalnie rejestrowanych by³a niewspó³miernie niska w sto-sunku do rzeczywiœcie zg³aszanych²⁸. O pogorszaj¹cej siê sytuacji œwiadczy tak¿e narada plenarna KP PZPR w dniu 19 paŸdziernika – mówiono na niej o coraz czêstszych przypadkach ubli¿ania milicjantom, o widocznym wzroœcie fali chuligañstwa (80% to m³odzie¿, z tego po³owa cz³onkowie ZMP), kolej-kach po chleb, t³uszcze, mas³o²⁹.

Jednak obudzone spo³eczeñstwo domaga³o siê zmian. W zwi¹zku z czaso-w¹ popraczaso-w¹ stosunków na linii pañstwo–Koœció³ w ¿yciu publicznym zaczêli braæ udzia³ nawet ksiê¿a. W zebraniu Obwodowego Komitetu Frontu Naro-dowego 22 paŸdziernika obok Edwarda Zagraby (sêdziego S¹du Powiatowego w Kêtrzynie), aktywnie uczestniczy³ Rajmund Butrymowicz (proboszcz para-fii œw. Wojciecha), który mówi³ o zastraszaniu i terroryzowaniu ludnoœci

24 APO 1149/74, k. 33, 144, 166.

25 APO 48/9, Protokó³ z zwyczajnej V sesji PRN (28.09.1956), k. 193, 195, 198.

26 APO 52/116, Protokó³ z Posiedzenia Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Kêtrzynie (4.10.1956), k. 26. Patrz te¿ APO 52/8, k. 123.

27 14 w sprawie remontów mieszkañ, 3 w sprawie udzielenia pomocy materialnej, reszta dotyczy³a oœwietlenia, czystoœci itp.

28 APO 52/116, Informacja o przebiegu za³atwiania skarg i za¿aleñ przez Prezydium MRN oraz przedsiêbiorstwa w okresie III kwarta³u 1956 r., k. 34

29 APO 1149/24, Protokó³ z narady plenarnej KP PZPR w Kêtrzynie (19.10.1956), k. 101–104.

w latach poprzednich – obaj zreszt¹ zostali wybrani do Obwodowego Komite-tu FN i jego Prezydium³⁰.

21 paŸdziernika zakoñczy³o obrady VIII Plenum KC PZPR, wybieraj¹c W³adys³awa Gomu³kê na stanowisko I sekretarza. Ju¿ 23 paŸdziernika w Mazurskiej Fabryce Dro¿d¿y odby³ siê wiec, w czasie którego za³oga jedno-myœlnie przyjê³a rezolucjê, g³osz¹c¹ radoœæ z powrotu Gomu³ki do kierownic-twa partii i objêcia stanowiska I sekretarza; solidarnoœæ z ocen¹ sytuacji poli-tycznej i gospodarczej Polski wyra¿on¹ w jego referacie; gotowoœæ poparcia wszelkimi si³ami d¹¿eñ partii do przezwyciê¿enia trudnoœci; wiarê, ¿e w ¿yciu spo³ecznym i partyjnym bêdzie realizowany program pe³nej demokratyzacji.

W rezolucji tej znalaz³y siê tak¿e s³owa: […] nowe w³adze partii, posiada-j¹ce pe³ne poparcie narodu, bêd¹ nieugiêcie broniæ leninowskich zasad

wspó³-¿ycia miêdzy narodami, d¹¿¹c do socjalizmu wspólnie na zasadach pe³nej równoœci oraz w sojuszu i przyjaŸni ze Zwi¹zkiem Radzieckim³¹.

Na IX zwyczajnym posiedzeniu Miejskiej Rady Narodowej (27 paŸdzier-nika) rozpatrywano wniosek pracowników Mazurskiej Fabryki Dro¿d¿y i Po-wiatowego Zarz¹du £¹cznoœci, by ulicy Stalina przywróciæ dawn¹ nazwê (ale-ja Sikorskiego) oraz wniosek pracowników Powszechnej Spó³dzielni Spo¿yw-ców w sprawie przemianowania tej¿e ulicy na „19 paŸdziernika 1956 roku”, okreœlonego jako dzieñ historyczny naszego kraju. Uchwa³¹ MRN nazwê zmieniono na Sikorskiego³².

30 paŸdziernika mia³o miejsce zebranie poszerzonego Plenum Komitetu Powiatowego PZPR, w którym udzia³ wziêli instruktor KC PZPR Józef Trela i cz³onek nowo wybranej Egzekutywy KW PZPR Józef Raradowski. Wyra¿o-no na nim ca³kowite poparcie dla programu zawartego w przemówieniu Go-mu³ki wyg³oszonym na VIII Plenum. Egzekutywa z³o¿y³a samokrytykê, wskazuj¹c na swoje najwa¿niejsze „b³êdy i wypaczenia” okresu stalinowskie-go: skierowanie ca³ej uwagi na sprawy gospodarcze (zw³aszcza rolne) z zanie-dbaniem pracy politycznej; metodê rz¹dzenia i ingerowania w wewnêtrzne sprawy jednostek gospodarczych oraz instytucji, co zabija³o inicjatywê oddol-n¹; brak konsekwencji w realizacji „s³usznych” uchwa³ egzekutywy, plenum i organizacji partyjnych; przypadkowy dobór kadr instruktorskich i ma³¹ troskê o podnoszenie ich poziomu ideologicznego (w wyniku czego aparat partyjny ogranicza³ siê do wykonywania odgórnych poleceñ); brak pracy z inteligencj¹ (aparat partyjny ba³ siê dyskusji z inteligencj¹, co przeradza³o siê nieufnoœæ do ludzi, którzy mieli w³asne zdanie); niedostateczn¹ troskê o wychowanie m³odzie¿y. Krytyce poddano tak¿e styl pracy egzekutywy – w jej sk³ad wchodzili pracownicy aparatu partyjnego – w zwi¹zku z tym wspólnie pope³niali b³êdy i wspólnie przed sob¹ odpowiadali za swoj¹ pracê.

Egzekuty-30 APO 48/1599, Protokó³ z zebrania Obwodowego Komitetu Frontu Narodowego (22.10.1956), k. 62–63.

31 Pod rezolucj¹ widnieje 51 podpisów. APO 52/8, k. 129.

32 APO 52/8, k. 113.

wa na plenarnych posiedzeniach nie rozlicza³a siê ze swej pracy, a referaty i projekty uchwa³ by³y przygotowywane w w¹skim gronie pracowników apa-ratu bez udzia³u plenum. Efektem by³o oderwanie od mas (sprawy

wa na plenarnych posiedzeniach nie rozlicza³a siê ze swej pracy, a referaty i projekty uchwa³ by³y przygotowywane w w¹skim gronie pracowników apa-ratu bez udzia³u plenum. Efektem by³o oderwanie od mas (sprawy