Wskaźniki efektywności finansowej oraz ekonomicznej zostały wyznaczone w studium wykonalności projektu Zachodniopomorski Szlak Żeglarski. Przygotowanie wymienio-nego dokumentu było niezbędne dla pozyskania dofinansowanie ze środków unijnych. Głównym zaś celem przeprowadzonej w studium wykonalności analizy finansowej oraz ekonomicznej było uzasadnienie oraz określenie wysokości dofinansowania projektu ze środków unijnych w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka na lata 2007–2013. Procedura, którą posłużono się przy określaniu efektywności projektu, była zgodna z dokumentami wyższego rzędu2. Na ich podstawie określono finansową oraz ekonomiczną efektywność projektu. Efektywność finansową określono za pomocą na-stępujących wskaźników3: finansowej zaktualizowanej wartość netto – FNPV/C4 (w wa-1 W bezpośrednim otoczeniu portów i przystani morskich, w których zlokalizowane są mariny i przystanie jachtowe świadczone są m.in. usługi hotelarskie oraz gastronomiczne.
2 W szczególności z Programem Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka na lata 2007–2013, Studium wyko-nalności dla projektów z działania 6.4 Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 2007–2013 Inwesty-cje w produkty turystyczne o znaczeniu ponadregionalnym oraz wytycznymi Ministra Rozwoju Regionalne-go w zakresie wybranych zagadnień związanych z przyRegionalne-gotowaniem projektów inwestycyjnych, w tym pro-jektów generujących dochód. Natomiast w zakresie nieuregulowanym w powyższych dokumentach bene-ficjenci powinni kierować się szczegółowymi zasadami określonymi przez Komisję Europejską w dokumen-tach: Metodologia przeprowadzania analizy kosztów i korzyści oraz w Przewodniku do analizy kosztów i ko-rzyści projektów inwestycyjnych.
3 Ze względu na to, że Zachodniopomorski Szlak Żeglarski zalicza się do tzw. „małych projektów” (koszt całko-wity nie przekracza 50 mln euro), przy określaniu efektywności finansowej pominięto jeden ze wskaźników – finansową bieżącą wartość netto kapitału – FNPV/K.
4 Zaktualizowana wartość przepływów pieniężnych dla beneficjenta projektu w sytuacji jego realizacji bez otrzymania dofinansowania unijnego.
riancie bez i z dotacją) oraz finansowej wewnętrznej stopy zwrotu – FRR/C5 (w warian-cie bez i z dotacją). Natomiast efektywność ekonomiczną wyznaczono za pomocą6: eko-nomicznej bieżącej wartości netto – ENPV7, ekonomicznej wewnętrznej stopy zwrotu – ERR8 oraz wskaźnika korzyści–koszty – B/C9.
Tabela 1. Wskaźniki efektywności finansowej oraz ekonomicznej projektu Zachodniopomorski Szlak Żeglarski realizowanego w latach 2010–2015
Rodzaj analizy Nazwa wskaźnika Wartość wskaźnika
Finansowa
FNPV/C (wariant bez dotacji)
Finansowa bieżąca wartość netto inwe-stycji
- 69 815 tys. zł
FNPV/C (wariant z dotacją)
Finansowa bieżąca wartość netto inwe-stycji
- 44 213 tys. zł
FRR/C (wariant bez dotacji)
Finansowa wewnętrzna stopa zwrotu brak FRR/C (wariant z dotacją)
Finansowa wewnętrzna stopa zwrotu brak
Ekonomiczna
ENPV (ekonomiczna wartość bieżąca
net-to) +82 693 tys. zł
ERR (ekonomiczna stopa zwrotu 23,88% BCR (relacja korzyści do kosztów) 1,7
Źródło: Aktualizacja studium wykonalności projektu Zachodniopomorski Szlak Żeglarski – sieć portów tu-rystycznych Pomorza Zachodniego.
5 Stopa procentowa przy której wartość FNPV/C wynosi zero. Wyznacza próg finansowej rentowności inwe-stycji poprzez porównanie jej ze stopą dyskontową przyjętą do obliczeń FNPV/C. Stopa dyskontowa określa koszt alternatywny kapitału. Za jej poziom przyjmuje się najczęściej oprocentowanie bezpiecznych aktywów, tj. lokat bankowych, obligacji państwowych. Projekt uznaje się za rentowny, gdy FRR/C jest wyższa od przy-jętej do obliczeń stopy dyskontowej. Zgodnie z zaleceniami KE stopę dyskontowa przyjęto na poziomie 5%.
6 Generalnie, w przypadku „małych projektów” analizę ekonomiczną przeprowadza się w sposób uproszczo-ny. Opiera się ona na oszacowaniu ilościowych i jakościowych skutków realizacji projektu. Jednakże w przy-padku projektu Zachodniopomorski Szlak Żeglarski, wystąpiła konieczność przeprowadzenia pełnej analizy kosztów i korzyści (wyliczenia ENPV, ERR, B/C). Wynikała ona z postanowień instytucji zarządzającej, a po-dyktowana została znaczeniem dla gospodarki lokalnej projektów realizowanych w ramach działania 6.4. PO IG 2007–2013.
7 Zaktualizowana wartość przepływów pieniężnych z punktu widzenia społeczności lokalnej, a nie samego beneficjenta inwestycji.
8 Wyznacza próg rentowności projektu dla społeczności lokalnej. Zgodnie z zaleceniami KE społeczną stopę dyskontową przyjęto na poziomie 5.5%
Wartość wskaźnika FNPV/C w wariancie bez dotacji była ujemna i wyniosła 69 815 tys. zł. Natomiast FRR/C w wariancie bez dotacji nie była możliwa do wyliczenia10. Ujem-na wartość FNPV/C ozUjem-nacza, że projekt nie jest opłacalny dla beneficjenta. Wartość bie-żących przepływów pieniężnych netto z etapu eksploatacji jest mniejsza niż wartość bieżących nakładów inwestycyjnych. Inaczej, dochody netto uzyskane z eksploata-cji projektu nie pokrywają wartości nakładów inwestycyjnych. Projekt wykazuje tak-że ujemną rentowność na poziomie operacyjnym, tj. dochody uzyskane z eksploatacji inwestycji (21 418 tys. zł) nie będą w stanie pokryć kosztów jej bieżącego utrzymania (27 639 tys. zł). W sytuacji, gdyby beneficjentem inwestycji był podmiot prywatny, pro-jekt nie powinien być rekomendowany do realizacji i zarazem dofinansowania ze środ-ków unijnych. Jednakże beneficjantami projektu Zachodniopomorski Szlak Żeglarski są podmioty publiczne, a więc ocena inwestycji nie może ograniczać się do analizy finan-sowej. Stanowi ona tylko uzupełnienie oceny projektów w zakresie efektywności zaan-gażowanych nakładów.
Warunkiem koniecznym przyjęcia projektu do realizacji, a zarazem otrzymania dofi-nansowania ze środków unijnych, jest przeprowadzenie analizy sytuacji finansowej be-neficjentów oraz analizy ekonomicznej projektu. Pierwsza z nich ma na celu wykazanie możliwości pokrywania strat operacyjnych projektu z dotacji budżetowych. Druga ma udowodnić opłacalność projektu z punktu widzenia społeczności lokalnej.
Deficytowość projektu na poziomie operacyjnym wynosi 6 221 tys. zł (koszty opera-cyjne – dochody operaopera-cyjne). Nie jest to wartość duża, zważywszy że obejmuje jedena-ście podmiotów publicznych uczestniczących w projekcie oraz rozłożona jest na okres 15 lat. Przy tym większość beneficjentów wykazuje zysk netto. Mogą więc dotować funk-cjonowanie obiektów turystycznych bez zagrożenia dla ich sytuacji budżetowej. Ich sy-tuacja finansowa jest na tyle dobra, że nie grozi im upadłość, a co za tym idzie nie ma za-grożenia upadłości całego projektu.
Analiza ekonomiczna wynika z konieczności oszacowania kosztów i korzyści projek-tu z punkprojek-tu widzenia całej społeczności, a nie wyłącznie beneficjenta, jak ma to miejsce w analizie finansowej. Analiza ekonomiczna przeprowadzana jest w drodze
skorygowa-10 Dwa pozostałe wskaźniki analizy finansowej, tj. FNPV/C oraz FRR/C w wariancie z dotacją, zostały omówio-ne w końcowej części podrozdziału, po przeprowadzeniu analizy sytuacji finansowej beomówio-neficjentów oraz ana-lizy ekonomicznej. Pierwsza z nich miała na celu wykazanie finansowych możliwości beneficjentów do pokry-wania strat generowanych przez projekt. Natomiast druga uzasadniała otrzymanie dofinansopokry-wania ze środ-ków unijnych. Stabilna sytuacja finansowa beneficjentów oraz rentowność projektu dla lokalnej społeczności, kwalifikowały projekt do otrzymania dofinansowania ze środków unijnych.
nia wyników analizy finansowej o efekty fiskalne11, efekty zewnętrzne12 oraz ceny rozra-chunkowe13.
Przepływy pieniężne projektu nie zostały skorygowane o efekty zewnętrzne ze względu na to, że w strukturze jego kosztów nie występowały podatki pośrednie oraz subwencje; tak więc efektów fiskalnych nie uwzględniono w analizie ekonomicznej.
Jeśli chodzi o efekty zewnętrzne, to projekt nie generuje żadnych kosztów społecz-nych. Występują natomiast korzyści społeczne związane z powstaniem nowych pod-miotów gospodarczych świadczących usługi okołoturystyczne14. Dochód przez nie osią-gany oraz wartość wynagrodzenia osób zatrudnionych oszacowano na kwotę 242 583 tys. zł. Korzyści z realizacji projektu odniosą także gminy na skutek wzrostu wpływów budżetowych z tytułu podatku od osób prawnych. Wartość dodatkowych wpływów podatkowych oszacowano na kwotę 5 063 tys. zł. W projekcie nie przewidziano ko-rekt dotyczących przekształcenia cen rynkowych w ceny rozrachunkowe. Ceny związa-ne z przygotowaniem projektu, budową oraz bieżącym utrzymaniem marin i przysta-ni jachtowych kształtowane są na rynku konkurencyjnym. Podobprzysta-nie ceny usług za ko-rzystanie z infrastruktury żeglarskiej odzwierciedlają gotowość żeglarzy do ich zapła-ty. Tak więc obie kategorie nie wymagają korekty w analizie ekonomicznej. W rezulta-cie w analizie ekonomicznej uwzględniono jedynie korzyści projektu związane z efek-tami zewnętrznymi. Skorygowały one przepływy pieniężne na etapie analizy finansowej o 247 646 tys. zł (242 583 tys. zł + 5 063 tys. zł). Wartość obliczonego na ich podstawie wskaźnika ENPV wyniosła 82 693 tys. zł. Oznacza to, że projekt jest rentowny ekonomicz-nie, co daje uzasadnienie do przyznania dofinansowania [Drobniak 2008, ss. 85–91]. Dru-gi ze wskaźników analizy ekonomicznej – ERR, wyniósł 23,88% i jego poziom był znacz-nie wyższy od założonej w analizie stopie dyskontowej wynoszącej 5,5%15. Oznacza to, 11 Korekty fiskalne polegają na skorygowaniu przepływów finansowych m.in. o podatki pośrednie oraz sub-wencje. Celem tych ostatnich jest jedynie redystrybucja środków pieniężnych. Nie zmieniają one jednak sytu-acji ekonomicznej lokalnej społeczności.
12 Korekta dotycząca efektów zewnętrznych ma na celu ustalenie wartości negatywnych i pozytywnych skut-ków projektu. Ponieważ efekty zewnętrzne, z samej definicji, następują bez pieniężnego przepływu, nie są one uwzględnione w analizie finansowej, muszą zostać oszacowane i wycenione.
13 Przekształcenie z cen rynkowych w ceny rozrachunkowe (ukryte) ma na celu uwzględnienie czynników mo-gących oderwać ceny od równowagi konkurencyjnej (tj. skutecznego rynku), takich jak: niedoskonałości ryn-ku, monopole, bariery handlowe, regulacje w zakresie prawa pracy, niepełna informacja itp. Przeliczanie cen rynkowych na rozrachunkowe ma na celu zapewnienie, że te ostatnie będą odzwierciedlały koszt alternatyw-ny wkładu w projekt oraz gotowość klienta do zapłaty za produkt końcowy.
14 W następstwie realizacji projektu w obszarze oddziaływania obiektów turystycznych działalność gospo-darczą rozpoczną następujące podmioty: bary, restauracje, schroniska turystyczne, sklepy spożywcze, pen-sjonaty, hoteliki, stragany z pamiątkami. Ich łączną liczbę oszacowano na 30.
15 Przyjęcie ERR wynoszącej 5,5% jest zgodne z zaleceniami KE zawartymi w Metodologii przeprowadzania analizy kosztów i korzyści dla projektów realizowanych ze środków budżetu UE w perspektywie finansowej 2007–2013.
że ekonomiczna stopa zwrotu z projektu jest na poziomie znacznie wyższym od progu rentowności i w związku z tym inwestycja powinna być rekomendowana do realizacji. Ostatnim wskaźnikiem potwierdzającym rentowność ekonomiczną projektu jest wskaź-nik B/C. Jego wartość wyniosła 1,7, a więc projekt jest opłacalny pod względem stosun-ku korzyści do kosztów ekonomicznych.
Wartości trzech wskaźników rentowności ekonomicznej projektu, tj. ENPV=82 693 tys. zł, ERR=23,88%, B/C=1,7 – oznaczają, że inwestycja jest opłacalna z punktu widzenia korzyści netto osiąganych przez społeczność lokalną i powinna zostać rekomendowana do realizacji i jednocześnie dofinansowania ze środków unijnych.
Zachodniopomorski Szlak Żeglarski wykazuje znamiona projektu podlegającego za-sadom pomocy publicznej16. Jednym z głównych źródeł finansowania projektu są środki publiczne, głównie komunalne. Finansują one budowę lub modernizacje elementów in-frastruktury turystycznej wybranych portów lub przystani morskich17. Mogą one w ten sposób zakłócać konkurencję na rynku usług żeglarskich. W takim przypadku wysokość dofinansowania projektów inwestycyjnych określają akty prawne państwa członkow-skiego. Rozpatrywany projekt otrzymał pomoc unijną na mocy rozporządzenia Ministra Sportu i Turystyki18 w wysokości 35 280 tys. zł, co stanowi blisko 45% wydatków kwali-fikowanych inwestycji.
Na określenie poziomu dofinansowania obliczono ostatnie wskaźniki: FNPV/C oraz FRR/C w wariancie z dotacją. Wartość pierwszego z nich wyniosła 44 213 tys. zł, a dru-giego nie była możliwa do wyliczenia. Ujemna wartość FNPV/C w wariancie z dotacją oznacza, że projekt będzie nieopłacalny dla beneficjenta, nawet po otrzymaniu dofinan-sowania ze środków unijnych, jednakże otrzymana dotacja w sposób znaczny obniży deficytowość inwestycji i zwiększy prawdopodobieństwo jej powodzenia. Dofinanso-wanie projektu, poprzez obniżenie nakładów inwestycyjnych beneficjentów, zmniejszy ryzyko braku środków na pokrycie bieżących kosztów eksploatacji obiektów turystycz-nych.
16 Zgodnie z art. 87 ust. 1 TWE za pomoc publiczną uznaje się wszelkie wsparcie przyznawane ze środków pu-blicznych, które zakłóca lub grozi zakłóceniem konkurencji poprzez sprzyjanie niektórym przedsiębiorstwom lub produkcji niektórych towarów.
17 Wyróżniamy dwie grupy projektów, które mogą kwalifikować się do wsparcia ze środków unijnych. Pierwszą grupę stanowią projekty objęte pomocą publiczna, drugą grupę projekty generujące dochód (przychód net-to). W drugim przypadku wysokość dofinansowania oblicza się na podstawie „luki w finansowaniu”. Ma ona miejsce w sytuacji, gdy wydatki kwalifikowalne nie przekraczają bieżącej wartości kosztu inwestycji pomniej-szonej o bieżącą wartość dochodu netto z inwestycji, tzn. gdy dochody z projektu nie pokrywają w pełni na-kładów inwestycyjnych.
18 Rozporządzenie z dnia 30 czerwca w sprawie szczegółowego przeznaczenia, warunków i trybu udzielania pomocy publicznej na wspieranie inwestycji w produkty turystyczne o znaczeniu ponadregionalnym w za-kresie regionalnej pomocy inwestycyjnej oraz pomocy de minimis w ramach Programu Operacyjnego Inno-wacyjna Gospodarka 2007–2013 (Dz. U. 2009. Nr 107, poz. 893).
Podsumowanie
Beneficjentami projektu Zachodniopomorski Szlak Żeglarski – sieć portów turystycznych Pomorza Zachodniego są podmioty publiczne, głównie jednostki samorządu terytorial-nego. Ich najważniejszym zadaniem jest zaspokajanie zbiorowych potrzeb mieszkań-ców. W tym celu prowadzą działalność gospodarczą, której nie można oceniać wyłącz-nie na podstawie osiąganego zysku. Z drugiej strony ograniczenia budżetowe gmin wy-muszają racjonalizację wydatków, w związku z czym projekty publiczne powinny podle-gać ocenie efektywności.
W artykule podjęto ocenę efektywności projektu za pomocą metod analizy finanso-wej oraz ekonomicznej. Należą one do najczęściej wykorzystywanych metod oceny pro-jektów inwestycyjnych.
Projekt Zachodniopomorski Szlak Żeglarski stanowi inwestycję nieefektywną z punktu widzenia finansowego. Dochody nie są w stanie pokryć nakładów inwestycyj-nych oraz kosztów utrzymania inwestycji. Projekt również na poziomie operacyjnym nie jest rentowny – dochody nie pokrywają kosztów jego utrzymania, w związku z czym wymaga on dofinansowania w formie dotacji publicznych. Inwestycja spełnia jednak wymogi efektywności ekonomicznej – generuje korzyści netto dla społeczności lokal-nej, przez co przyczynia się do rozwoju lokalnego.
Mimo że projekt nie spełnia wymogów efektywności finansowej i jest deficytowy na poziomie operacyjnym, został rekomendowany do realizacji i otrzymał dofinanso-wanie ze środków unijnych. Zadecydowały o tym korzyści, jakie będzie przynosił lokal-nej gospodarce.
Bibliografia
Brzozowska K. (2006), Specyfika projektów inwestycyjnych w sektorze publiczny [w:] A. Kożuch, K. Brzozowska (red.), Współczesne problemy zarządzania finansami lokalnymi, wyd. Fundacja współ-czesne zarządzanie, Kraków.
Ciesielski M. (1992), Ekonomika infrastruktury transportowej, wyd. Uniwersytetu Poznańskiego, Poznań.
Drobniak A. (2005), Ocena projektów publicznych, Akademia Ekonomiczna, Katowice.
Drobniak A. (2008), Podstawy oceny efektywności projektów publicznych, Akademia Ekonomicz-na, Katowice.
Komisja Europejska, Metodologia przeprowadzania analizy kosztów i korzyści – dokument, www. ec.europa.eu/regional_policy/sources/docoffic/2007/working/wd4_cost_pl.pdf [21.09.2015].
Kowalska U. (2010), Porty lokalne w strategii rozwoju miast i gmin nadmorskich [w:] H. Salmono-wicz (red.), Polska gospodarka morska – restrukturyzacja, konkurencyjność, funkcjonowanie,
roz-wój, Kreos, Szczecin.
Ławińska O. (2014), Ocena efektywności inwestycji współfinansowanych funduszami Unii Europej-skiej na przykładzie budowy oczyszczalni ścieków i kanalizacji sanitarnej w gminie Kłomnice w la-tach 2009–2012, „Problemy rozwoju regionalnego i lokalnego”, nr 331.
Łuczak B. (2005), Wpływ turystyki wodnej na port i otoczenie [w:] K. Chwesiuk (red.), Wpływ por-tów morskich na funkcjonowanie i rozwój otoczenia – V konferencja naukowa Porty Morskie,
Kre-os, Szczecin.
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (2013), Wytyczne Ministra Rozwoju Regionalnego w
zakre-sie wybranych zagadnień związanych z przygotowaniem projektów inwestycyjnych, w tym projek-tów generujących dochód – dokument, www.funduszeeuropejskie.gov.pl/ media/5193/ NOWE_
Wytyczne_PGD_PH_ 2014_2020_podpisane. pdf [10.09.2015].
Ministerstwo Gospodarki, Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka 2007–2013 – dokument, www.mg.gov.pl/Fundusze+ UE/POIG [20.09.2015].
Miszczuk J. (1999), Problemy małych i średnich portów morskich z punktu widzenia administra-cji państwowej [w:] Małe porty morskie oraz ich otoczenie lokalne i regionalne – XV Sejmik Morski,
FOKA, Szczecin.
Misztal K. (1994), Porty Morskie w Unii Europejskiej, Uniwersytet Gdański, Gdańsk.
Misztal K., Szwankowski S. (2001), Organizacja i eksploatacja portów morskich, Uniwersytet Gdański, Gdańsk.
Polska Organizacja Turystyczna (2015), Aktualizacja studium wykonalności projektu
Polska Organizacja Turystyczna, Studium wykonalności dla projektów z działania 6.4 Programu
Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 2007–2013 Inwestycje w produkty turystyczne o znacze-niu ponadregionalnym – dokument, www.pot.gov.pl/component/ rubberdoc/doc/2372/raw
[17.09.2015].
Sadowy W. (1998), Infrastruktura komunalna jako czynnik rozwoju miast polskich, SGPiS, Warszawa. Sierak J., Górniak R. (2011), Ocena efektywności i finansowanie projektów inwestycyjnych jedno-stek samorządu terytorialnego współfinansowanych funduszami Unii Europejskiej, SGH, Warszawa. Szczurek W. (2002), Działalność gospodarcza gmin w portach morskich, wyd. Fundacji Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
Zieziula J., Nowaczyk P. (2011), Wybrane aspekty funkcjonowania morskich portów rybackich w Polsce, PTE, Szczecin.