W rozdziale drugim opisano teorie wyjaśniające mechanizm wpływu inflacji na wzrost gospodarczy. Większość z nich postuluje zależność negatywną, choć spotkać można także argumenty postulujące wpływ pozytywny.
95 Najprościej mówiąc, w metodzie tej uznaje się, że zmienna x wpływa na y gdy w regresji po-twierdzimy istotność wpływu opóźnionej x na y. Analogicznie testuje się odwrotny kierunek przy-czynowości.
Zagadnienie optymalnej stopy inflacji | 63
Sądzimy, iż siła i kierunek tego wpływu zależą od poziomu inflacji. Dla
wyso-kiej inflacji przeważa wpływ negatywny, dla niswyso-kiej — pozytywny96.
Dlatego też przypuszczamy, iż wpływ inflacji na wzrost gospodarczy jest nie-liniowy i niemonotoniczny. Pozwala to pogodzić różne kierunki wpływu inflacji na wzrost gospodarczy.
Wobec powyższego stawiamy następującą hipotezę badawczą: zarówno zbyt
wysoka jak i zbyt niska inflacja niekorzystnie wpływa na wzrost gospodar-czy. Istnieje optymalna stopa inflacji, która zapewnia najszybsze długookre-sowe tempo wzrostu gospodarczego. Dla krajów uprzemysłowionych można oszacować wspólną optymalną stopę inflacji.
Zauważmy, iż w świetle powyższej hipotezy optymalna stopa inflacji jest sta-ła w czasie. Możliwe jest ossta-łabienie tego założenia. Problem optymalnej sto-py inflacji możemy wówczas przedstawić dynamicznie, otrzymujemy wówczas optymalną ścieżkę inflacji. Zagadnienie to jest szczególnie istotne w gospodar-kach o wysokiej inflacji, gdy konieczne jest porównanie kosztów wysokiej
infla-cji z kosztami dezinflainfla-cji97. Tym zagadnieniem nie będziemy się zajmowali98.
Oczywiście, możemy poszukiwać optymalnej stopy inflacji ze względu na inne kryteria. Takim kryterium może być np. minimalizacja bezrobocia czy osiągnięcie równowagi na rachunku obrotów bieżących.
Pierwsze wskazówki odnośnie optymalnej stopy możemy znaleźć w pracach M. Friedmana. Jednym z głównych punktów programu gospodarczego tego ekonomisty była walka z inflacją (M. Belka, 1986, s. 238; zob. też: M. Friedman, 1976). Friedman poszukiwał optymalnego tempa wzrostu podaży pieniądza, tzn. takiego przy którym „strumień usług produkcyjnych oraz korzyści pienięż-nych osiągnie maksimum” (M. Belka, 1986, s. 270).
Rozumowanie Friedmana (1969, s. 1 i nast.) było następujące: należy zwięk-szać podaż pieniądza w stopniu, który minimalizuje zniekształcenia wywołane poprzez zróżnicowanie rentowności różnych form pieniądza (do takich należą np. opisane w rozdziale drugim koszty zdartych zelówek). Spełnienie tego wa-runku zapewnia zerowa nominalna stopa procentowa. Daje to w efekcie ujemną
optymalną stopę inflacji równą99:
ρ +
ρ −
1 (3.14)
gdzie: ρ — realna stopa procentowa.
Tak postawiony przez Friedmana problem optymalnej stopy inflacji był kon-tynuowany w wielu badaniach (głównie teoretycznych). Na przykład P. Kimb-rough (1986) przedstawia sformalizowany model opisujący wpływ inflacji na za-trudnienie. Model ten został skonstruowany dla gospodarki zamkniętej z udzia-96 Nie precyzujemy w tym miejscu granicy pomiędzy wysoką a niską inflacją. Jej wartość zosta-nie oszacowana w badaniu empirycznym.
97 Zbliżoną propozycję znaleźć można w opracowaniu: E. Dzwonik‑Wróbel, Z. Szpringer (1992, s. 55).
98 Próbę rozwiązania tego problemu przy pomocy metody optymalnego sterowania zawiera praca P. Baranowskiego (2005a).
łem państwa, przy czym założono iż przeprowadzenie każdej transakcji jest obarczone realnym kosztem. Rezultatem tych rozważań było potwierdzenie wniosków Friedmana w zakresie wielkości optymalnej stopy inflacji (P. Kimb-rough, 1986, s. 135).
Jednym z takich modeli jest również model P. Diamonda (1993). Opisuje on proces wyboru konsumenta w warunkach konkurencji monopolistycznej. Za-kłada się przy tym specyficzny rodzaj kosztów menu: początkowo ceny są przy-pisywane poszczególnym partiom dóbr, dopiero ich aktualizacja pociąga za sobą koszty. W odróżnieniu od tradycyjnych kosztów menu ich wysokość wią-że się jedynie ze zmianą cen dóbr uprzednio wyprodukowanych (zapasów). Za-kłada się ciągły napływ nowych dóbr, co powoduje że w warunkach inflacji ko-nieczna byłaby ciągła aktualizacja cen zapasów. Zarówno ciągła aktualizacja cen jak i utrzymanie ceny na stałym poziomie nie zapewnia maksymalizacji zy-sku, co sprawia że ceny pozostają zróżnicowane w obrębie poszczególnych par-tii (są stałe przez pewien okres).
W wyniku szczegółowej analizy procesu poszukiwania przez konsumentów dóbr oraz aktualizacji cen przez producentów, Diamond formułuje wniosek, iż użyteczność konsumenta jest niemonotoniczną funkcją inflacji. Warto odnoto-wać, że w modelu tym maksymalną użyteczność konsument osiąga zawsze przy dodatniej inflacji.
T. Andersen (2002) rozważa model gospodarki, w której działa wiele przed-siębiorstw konkurencji monopolistycznej. Ze względu na bardzo silny zwią-zek tego modelu z postawioną hipotezą badawczą, celowe jest jego omówienie w nieco szerszym zakresie.
Funkcja popytu na dobro przedsiębiorstwa i jest funkcją ceny tego dobra, :
i p ) ( i i f p x = (3.15) przy czym:
Jedynym czynnikiem produkcji są nakłady pracy. Płace realne100 są stałe, dla
uproszczenia zapisu znormalizowane do jedności. W takim ujęciu, koszt krań-cowy (w ujęciu realnym) przedsiębiorstwa i jest następujący:
i i
k =1+ε gdzie εi jest generowane przez rozkład symetryczny, o zerowej
wartości oczekiwanej i reprezentuje szoki oddziałujące na gospodarkę. Przedsiębiorstwa maksymalizując zysk, ustalają cenę na poziomie:
i i
k
M
p
η−
=
11
1
gdzie η oznacza elastyczność cenową popytu na dobro i.
Dla relacji wzrost gospodarczy‑inflacja kluczowymi założeniami są: sztyw-ność w dół cen nominalnych oraz występowanie kosztów menu.
Założenia te, w połączeniu z losowymi wahaniami kosztów krańcowych, sprawiają, że inflacja wywiera dwojaki wpływ na efektywność gospodarki (T. Andersen, 2002, s. 381):
100 W modelu przyjęto, iż tempo wzrostu podaży pieniądza jest równe stopie inflacji (tzw.
super-neutralność pieniądza), dlatego wszystkie kategorie realne są definiowane poprzez iloraz katego-rii nominalnej i podaży pieniądza (M).
Wzrost gospodarczy a inflacja — kształt zależności funkcyjnej | 65
„Wysoka inflacja skłania do dostosowywania cen nominalnych, przez co po-prawia alokację, choć jest to kosztowne. Z drugiej strony, niska inflacja spo-prawia że ceny nominalne zmieniają się w mniejszym stopniu [mniejszy odsetek przed-siębiorstw decyduje się na zmianę ceny nominalnej — przyp. P.B.] dzięki czemu spadają koszty dostosowań, choć niesie to za sobą także pogorszenie dostoso-wania cen relatywnych”.
W modelu występuje więc wymienność (trade‑off) pomiędzy korzyściami
z tytułu redukcji kosztów menu a utratą efektywności alokacji101. W efekcie
wpływ inflacji na aktywność gospodarczą jest niemonotoniczny, co oznacza ist-nienie optymalnej stopy inflacji.
Naszym zdaniem model Andersena jest najciekawszą próbą teoretycznego uzasadnienia postawionej hipotezy badawczej. Niestety, model ten opisuje ra-czej krótki okres, ze względu na występowanie wśród czynników produkcji je-dynie nakładu pracy.
Wspomnijmy na koniec o ograniczeniach, jakie wynikają z teoretycznych rozważań odnośnie wielkości optymalnej stopy inflacji.
Po pierwsze — analizy obejmują jedynie niewielką część skutków inflacji. Przykładowo, jeśli powtórzymy analizy Friedmana, biorąc pod uwagę wyłącz-nie koszty zmiany menu, otrzymujemy optymalną stopę inflacji równą zeru. Wydaje się jednak, iż skutki inflacji są tak rozległe, że żaden model nie potrafi opisać ich w całości102.
Po drugie — żadna z omówionych w tym podrozdziale teorii nie opisuje bez-pośrednio zależności pomiędzy wzrostem gospodarczym a inflacją. Najbliższy temu jest model Andersena opisujący wpływ inflacji na produkcję (ale nie na tempo jej wzrostu).
Naszym zdaniem opisane powyżej ograniczenia zwiększają potrzebę prze-prowadzania w tym zakresie badań empirycznych.