Przypom nijm y krótko bieg rozważań. Już przy form ułowaniu pytań, które jako pierwsze nasuwa podjęta przez nas problematyka, stw ier
dziliśm y potrzebę określenia pojęć „nauka” i „naukow y”, potrzebę w y raźnego sform ułowania przyjm owanej koncepcji poznania i nauki oraz potrzebę uświadom ienia sobie w arunków uprawiania poznania nauko
wego. Uzyskane ustalenia w tej sprawie nadały sens i częściowo w yzna
czyły drogę dalszego postępowania. P ozw oliły na w ybór odpowiedniej koncepcji teorii poznania i sform ułow ania punktu w yjścia tej nauki.
Staraliśm y się utrzym ać w zasadzie m aksym alistyczne pojmowanie teorii poznania jako nauki pierw szej, m etodologicznie i epistem ologicz- nie sam owystarczalnej, niezależnej. N ie tylko odpieraliśm y argumentacje przeciw m ożliw ości (realizowalności) tak pojętej teorii poznania, ale daw aliśm y też konkretne przykłady stosow ania środków poznawczych uznanych za w łaściw e dla teorii poznania. Zwróciliśm y uwagę na osobli
w ości tej nauki.
Przeprowadzone rozważania form alnie należą do' m etateorii poznania.
W św ietle poczynionych w tej pracy stw ierdzeń nie dziwi nas okolicz
ność, iż rozważania te pod w zględem m etodologicznym nie różnią się od rozważań teoriopoznawczych. Posługują się tym , co nazyw aliśm y ana
lizą fenom enologiczną i analizą logiczną. W ostatecznych sw ych roz
strzygnięciach m erytorycznych opierają się na danych intuicji przeży
wania i na danych nam pierw otnych zróżnicowaniach. Na pytanie
„ s k ą d w iem y to a to?” odpowiadamy: dzięki tem u, że przeżywam y odpowiednie akty poznawcze. Na pytanie „ d l a c z e g o uznajem y takie a takie sądy?” odpowiadamy: dlatego, że kierujem y się danym i nam pierw otnym i zróżnicowaniami. D zięki tem u, że przeżycie samo zazna
jamia nas ze sw ym zachodzeniem i ze sw ą zawartością, unikam y „błęd
nego koła”. Dzięki temu, że dane nam są pierw otne zróżnicowania, po
siadam y w iedzę konieczną co do sw ego przedm iotu wychodzącą poza same przeżycia. Zachodzenie pierw otnych zróżnicowań prowadzi do ujaw nienia alternatyw nych lub dysjunktyw nych rozstrzygnięć.
W ten sposób stajem y się zw olennikam i klasycznego pojmowania filozofii reprezentowanego przez nurt perypatetycki oraz nurt fenom e
nologiczny (w edług których filozofia dociera do koniecznych, w danym porządku ostatecznych racji i uwarunkowań sw ego przedmiotu).
Poszczególne, poruszane kolejno przez nas zagadnienia pozostają ze sobą w ścisłym powiązaniu i w związku z tym w arto m oże zauważyć, iż zasadnicze tezy tej pracy uzasadnia całość przeprowadzonych rozwa
żań. N ie udało się uniknąć pew nych luk i braków oraz szkicow ości nie
których fragm entów . Zw rócim y tu uw agę na potrzebę dokładnego omó
w ienia spraw y zasady im m anencji oraz spraw y nazyw anej tradycyjnie zagadnieniem uniw ersaliów : chodzi — m ów iąc skrótow o — o stosunek jednostkowego do ogólnego w aspekcie poznawczym , o sposób poznania i sposób istnienia (tak czy inaczej pojętego) ogółu. Staraliśm y się jednak tak form ułować nasze argum entacje i tezy, aby w zasadzie nie tw ier
dzić w ięcej niż nam pozwalają przeprowadzone rozważania.
Wydaje się, że ew entualna kontynuacja naszych badań w kierunku dokładniejszej charakterystyki m etodologicznej i form ułow ania m eta- system u teorii poznania zakłada zbudowanie pełnego system u samej teorii poznania. Dlatego — korzystając z dotychczas uzyskanych w y ników — należałoby przystąpić nie tylko do rozwinięcia i precyzyjnego form ułowania problem atyki teoriopoznawczej, ale również i do prób rozwiązania w ęzłow ych, zasadniczych kw estii.
N ie sądzimy, aby ta praca w olna była od — zwłaszcza uw arunko
w anych subiektyw nie (a w ięc raczej przypadkowo) — braków i usterek.
Stąd traktujem y ją tylko jako głos w dyskusji i próbę przyczynku do badań m etafilozoficznych.
BIBLIOGRAFIA
A d a m c z y k St., Krytyka ludzkiego poznania, Lublin 1962.
j ^ f d u k i e w i c z K., O stosowaniu kryterium prawdy, „Przegląd Filozoficzny”, X X X (1927)280—283.
A j d u k i e w i c z K., Logiczne podstawy nauczania (odbitka z Encyklopedii Wy
chowania), Warszawa 1934.
A j d u k i e w i c z K., Problemat transcendentalnego idealizmu w sformułowaniu se
mantycznym, „Przegląd Filozoficzny”, XL (1937)271—287.
A j d u k i e w i c z K., Epistemologia i sem iotyka, „Przegląd Filozoficzny”, XLIV (1948)336—347.
A j d u k i e w i c z K„ Metodologia i metanauka, „Życie Nauki”, VI (1948—1949) 4—15.
A j d u k i e w i c z K., Zagadnienia i kierunki filozofii, (bmw.) 1949.
A j d u k i e w i c z K., W sprawie artykułu prof. A. Schaffa o moich poglądach filozoficznych, „Myśl Filozoficzna”, 1953, 2(8), 292—334.
A j d u k i e w i c z K„ Język i poznanie, Warszawa, t. I 1960, t. II 1965.
A j d u k i e w i c z K., The A xiom atic Systems from the Methodological Point of View, „Studia Logica”, IX (1960)205—216.
A j d u k i e w i c z K., Subiektywność i niepowtarzalność metody bezpośredniego doświadczenia, „Studia Logica”, XIII (1962)209—211.
A j d u k i e w i c z K., Zagadnienie uzasadniania, „Studia Filozoficzne”, 1963, 2(33), 3—13.
A u e r b a c h W., O wątpieniu, [W:] Księga pamiątkowa Polskiego Towarzystwa Filozoficznego w e Lwowie, Lw ów 1931, s. 78—97.
B a k r a d z e K., Z dziejów filozofii współczesnej, (ił. z ros.), Warszawa 1964.
B e t h E. W., The Foundations of Mathematics, Amsterdam 1959.
B i t t l e C. N., Reality and th e Mina, Episłemdlogy, M ilwaukee 1950.
B l a u s t e i n L., Husserlowska nauka o akcie, treści i przedmiocie przedstawie
nia, Lwów 1928.
B ł a c h o w s k i S., Nastawienia i spostrzeżenia, Lwów 1917.
B r u n n e r A., La connaissance humaine, Pairis 1943.
C a r n a p R., Scheinprobleme in der Philosophie, Berlin 1928.
C a r n a p R., Meaning and N ecessity, Chicago 1958.
C h o j n a c k i P., Posipoiity rozsądek, nauki i filozofia, „Collectanea Theologica”, XV (1935)637—662.
C h w i s t e k L., W ielość rzeczywistości, Kraków 1921.
C h w i s t e k L., Zastosowanie metody konstrukcyjnej do teorii poznania, „Prze
gląd Filozoficzny”, XXVI (1923)176—187.
C h w i s t e k L., Pism a filozoficzne i logiczne, Warszawa, t. I 1961, t. II 1963.
C z e ż o w s k i T., Odczyty filozoficzne, Toruń 1958.
D ą m b s k a I., Sceptycyzm francuski XVI i XVII w ieku, Toruń 1958 D ą m b s k a I., Dwa studia z teorii naukowego poznania, Toruń 1962.
D li r r K., Wesen und Geschichte der Erkenntnistheorie, Ziirich 1924.
F r y d m a n D., Zagadnienie oczywistości u Franciszka Brentany, [W:] Charisteria,
„Jahrbucb fur Philosophie und Phanomenologische Forschung”, IV (1921) 545—568.
I n g a r d e n R., Stanowisko teorii poznania w system ie nauk filozoficznych, To
ruń 1925.
I n g a r d e n R., Essentiale Fragen, Ein Eeitrag zu dem Problem des Wesens,
„Jahrbuch fur Philosophie und Phanomenologische Forschung", VII (1925) 125—304.
I n g a r d e n R., Czy i jak można wykazać obiektywność spostrzeżenia zewnętrz
nego?, „Przegląd Filozoficzny”, X X X (1927)303—305.
I n g a r d e n R., Psycho-fizjologiczna teoria poznania i jej krytyka, Lwów 1930.
I n g a r d e n R., Metodologiczny wstęp do teorii poznania, „Sprawozdanie Wrocław
skiego Towarzystwa Naukowego”, 3 (1948), 242—244.
I n g a r d e n R., Studia z estetyki, t. I, Warszawa 1957.
K o k o s z y ń s k a M., O różnych rodzajach zdań, „Przegląd Filozoficzny”, XLIII fizycznych, „Kwartalnik Filoeoficzny”, X II (1935) 373—399.
Ł u b n i c k i N., Podstawowe mom enty światopoglądu pozytywistycznego, „Kwar
N o w i ń s k i Cz., W sprawie znaczenia badań psychologicznych dla teorii pozna naissance dans l’ecole thomiste contemporaine, Louvain 1946.
S c h a f f A., Z zagadnień marksistowskiej teorii prawdy, Warszawa 1951.
ternational de Philosophie”, 1953, II, 11—16.
S e x t u s E m p i r i c u s , Zarysów pirrońskich księga pierwsza, druga i trzecia,
V r i e s J. de, Critica, Friburg Brisgoviae 1937.
W i e g n e r A., Zagadnienie poznawcze w ośw ietleniu L. Nelsona, Poznań 1925.
W i e g n e r A., O tak zwanej teorii poznania, „Frzegląd Filozoficzny”, X XXI (1928)134—137.
W i e g n e r A., Teoria poznania czy teoria prawdy? „Przegląd F ilozoficzny’, X X X IX (1936)418—419.
W i e g n e r A., W sprawie tzw. prawdy względnej, „Studia Filozoficzne”, 1963, 1(32), 113—127.
W i l h e l m s e n F. D., Man’s Knowledge of Reality, An Introduction to Thomistic Epistęmology, Englewood Cliffs, N. J. 1956.
W i t w i c k i W., Psychologia, t. I, Warszawa 19624.
Z i e m b a Z., Postulat prawdziwości przesłanki a postulat jej uzasadnienia,
„Studia Logica”, XIII (1962)227—233.