zdania stanow iące protokóły aktów (przeżyć) poznawczych, 3. zdania stanow iące rezultaty poznawcze intuicji przeżywania

Zakresy zdań drugiej i trzeciej kategorii pokryw ają się. Zdania te stwierdzają zachodzenie (istnienie), przebieg i treść (zawartość) prze­

żyć, inform ują o aktualnie przeżyw anych przeżyciach i o tym , co jest dane w tych przeżyciach. Zdania pierwszej kategorii ujm ują stosunki zachodzące m iędzy prostym i jakościam i i ich zespołami, inform ują o róż­

norodności i charakterze tych jakości i ich zróżnicowań. W idoczne są powiązania treściow e m iędzy w ym ienionym i kategoriam i zdań.

§ 20. STRUKTURA METODOLOGICZNA TEORII POZNANIA

Termin „struktura m etodologiczna” zm ienia trochę sw oje znaczenie zależnie cd tego, czy stosujem y go do nauki pojętej jako działalność poznawcza rozwijająca się w czasie, czy też stosujem y do nauki pojętej jako system rezultatów poznawczych, jako uporządkowany zespół tez teorii poznania. W pierw szym przypadku charakteryzować się będzie coś, co się rozwija w czasie, ma sw e fazy i etapy, w drugim m am y do czynienia ze strukturą pozaczasową, d efin ityw n ie ustaloną. O czyw iście taka struktura jest pochodna w obec jakiejś fazy rozwoju nauki-działal- ności i stąd struktura m etodologiczna tej ostatniej w ydaje się sprawą bardziej istotną.

Teoria poznania (traktowana jako nauka-czynność) uprawiana w m yśl proponowanej koncepcji m oże przeprowadzać sw e rozważania pew nym i etapami.

(I) Zinw entaryzow anie w yjściow e danych do zbadania oraz sform u­

łow anie racjonalnej koncepcji nauki. Rozróżnienie zdań stw ierdzających pierw otne zróżnicowania oraz zdań stanowiącydh protokóły przeżyć poz­

naw czych lub rezu ltaty intuicji poznania.

(II) Sform ułow anie punktu w yjścia w postaci pierw szych pytań.

U zasadnienie w yboru i analiza w iadom ych, założeń i racji postaw ienia pytań.

(III) Form ułow anie i staw ianie dalszych pytań, których odpowiedzi pozwolą uzyskać rozstrzygnięcia pierw szych pytań. W staw ianiu pytań

i szukaniu odpowiedzi obowiązują ustalenia dokonane w (I) etapie roz­

ważań.

(IV) U zyskanie pełnej odpowiedzi na pierw sze pytania wraz z w ska­

zaniem na sposoby stosow ania zdobytej w ten sposób w ied zy do oceny faktycznych rezultatów poznaw czych pozwoli zrealizować cel teorii poznania.

D oniosłym rezultatem etapu (I) jest w ybór i sform ułow anie logiki czy reguł w nioskow ania niezawodnego, obowiązujących w teorii poz­

nania.

Jeżeli przez m etodę teorii poznania rozum iem y dobór i układ czyn­

ności zm ierzających do osiągnięcia celu tej nauki, to dalsza charakte­

rystyka m etody teorii poznania w ym aga opisu czynności występujących w teorii poznania.

Czynności te — jako czynności naukowe — są czynnościam i zasad­

niczo powtarzalnym i, których rezultaty są form ułow alne w języku teorii poznania (rządzonym obraną logiką) i które są opdsywalne w tym ję­

zyku (tzn. można o nich wypow iadać praw dziw e zdania).

Czynności te — z uw agi na cel teorii poznania — dotyczą czynności poznawczych (przeżyć), ich rezultatów i protokółów oraz wrażeń ję­

zykow ych dotyczących w ym ien ion ych przedm iotów.

Czynności te: 1. będą u stalały i porządkowały (według określonej zasady) dane do zbadania, 2. będą uznaw ały na podstawie uzasadnienia bezpośredniego lub pośredniego tezy teorii poznania, 3. będą uzasad­

niały, pokazywały, d efin iow ały i staw iały odpowiednio tezy, przed­

m ioty i stany rzeczy, term iny, pytania, 4. będą szukały odpowiednich sytuacji poznawczych czy danych, w oparciu o które (i obowiązujące prawa logiczne) rozstrzygalne stają się postawione i podjęte w teorii poznania pytania. Odpowiednie planow e spełnianie tych czynności poz­

w oli realizować zadania poznawcze teorii poznania.

W miarę pogłębiania analiz ukażą się zapew ne now e zróżnicowania i now e m ożliw ości klasyfikacji czynności badawczych w ystępujących w teorii poznania. Podkreślić trzeba to jeszcze, że w szystkie te czyn­

ności albo mają do czynienia z tym , co tak czy inaczej dane, albo z tw o­

rami językow ym i dotyczącym i tego, co dane, i rządzonym i jakąś logiką.

W zw iązku z tym w szelkie czynności teoriopoznawcze można sprowadzić do takiej czy innej postaci czynności opisu tego, co dane, oraz opisu sensu i konsekw encji pew nych sform ułow ań językow ych. Można pow ie­

dzieć, że analiza epistem ologiczna to nic innego jak tylko szczególny splot opisu fenom enologicznego oraz analizy logicznej. Pod tę charak­

terystyk ę podpada również czynność uznawania, którą można ująć jako czynność opisową, pokazującą, iż jakieś dane czy jakieś sform ułowania

językowe spełniają określenia przyjęte uprzednio, np. w racjonalnej koncepcji nauki.

Gdy przez teorię poznania rozum ieć będziem y tylk o zespół rezulta­

tów badań teoriopoznawczych uporządkowanych w system tez, wów czas strukturę m etodologiczną teorii poznania określim y ustalając reguły form ułow ania i w prowadzenia do system u term inów i tez lub — żeby nie naw iązyw ać sam ym sposobem w yrażania się do ujęcia czynnościo­

w ego rozpatrywanej nauki — podając zespół zdań, charakteryzujących jednoznacznie słownik, składnię, zdania pierw sze i zdania w tórne sy ste­

mu. W obecnym stanie badań m oglibyśm y podać tylko bardzo ogólną i niew yczerpującą charakterystykę ” , która zresztą dotyczyłaby nie ty le system u gotow ego, już sform ułowanego, ile system u przewidzia­

nego, spodziew anego (w oparciu o dotychczasowe rozważania i próby).

Jest tak dlatego, iż z jednej strony przyjęta koncepcja teorii poznania bynajm niej jednoznacznie i szczegółow o nie wyznacza charakteru m e­

todologicznego, a zw łaszcza zasobu treści pytań i tez teoriopoznawczych (gdyż te przede w szystkim zależne są od napotykanych i z natury swej nieprzew idzianych now ych danych), z drugiej strony nie istnieje odpo­

w iednio sform ułow any p ełn y system teorii poznania. Sytuacja teorii po­

znania jest tu do pew nego stopnia analogiczna do sytuacji w szelkich nauk em pirycznych. Wobec tego jednak, że teoria poznania niekiedy do­

chodzi w sposób niepow ątpiew alny do tw ierdzeń ogólnych, stąd to n ie­

spodziewane now e m oże zasadniczo być now ym przypadkiem znanej ka­

tegorii lub przypadkiem now ej kategorii, ale tylk o kategorii poznania.

1 1 Przedwczesne jest nawet podanie metasystem u teorii poznania w tej

formie, w jakiej zbudował m etasystem dla system ów praktycznych J. Kalinowski w Teorii poznania praktycznego.

s

I

R o z d z i a ł VI