Dziedziną, która kieruje naszym myśleniem o świecie i relacjach pomiędzy pań-stwami, są studia stosunków międzynarodowych (interna onal rela ons). Za-wierają one zarówno elementy empiryczno-opisowe, jak i normatywne. Do nie-dawna w dziedzinie tej funkcjonowała perspektywa sprawiedliwości, ostatnio jednak, pod wpływem feminizmu, sytuacja częściowo się zmienia. Szczególną zasługą feminizmu było wprowadzenie perspektywy różnicy płciowej, co dało podstawę do dostrzeżenia nowych, niezauważanych dotąd przez polityków ob-szarów życia ludzkiego. Pod wpływem feministek ci zainteresowani międzynaro-dowymi relacjami i polityką globalną aktywiści zmieniają swój sposób widzenia świata i naszej odpowiedzialności wobec niego.
To nowe podejście w stosunkach międzynarodowych wprowadziła między in-nymi grupa angloamerykańskich akademiczek pracujących pod kierownictwem J. Ann Tickner 50. Feministki zdekonstruowały niektóre dominujące w studiach pokoju dyskursy, dostarczyły nowego znaczenia takim koncepcjom, jak: bezpie-czeństwo, rozwój, władza. Dały inny wymiar krytyce militaryzmu i relacji pomię-dzy pokojem, militaryzmem, patriarchatem i wojną. Uzmysłowiły niewłaściwość kładzenia nadmiernego nacisku na bezpieczeństwo i ekonomiczne powodzenie – kosztem środków ochrony środowiska i systemu zdrowia. Zniszczyły obraz bez-piecznego i sielskiego domostwa, ukazując rozmiary i formy przemocy stosowa-nej wobec kobiet i dzieci w czasie pokoju, a zwłaszcza wojny.
49 J.C. Tronto , „Hypa a” 1995, Vol. 10, No. 2.
50 J. Ann Tickner jest profesorką Studiów Relacji Międzynarodowych na Uniwersytecie Po-łudniowej Kalifornii. Brała udział między innymi w opracowaniu projektu feministycznych metodologii dla stosunków międzynarodowych. J.A. Tickner , „The Brown Journal of World Aff airs” 2004, Vol. 10, Issue 2.
126 |
Ewa HyżyPrzypomnę, że etyka troski różni się od etyki praw (czy to w wersji etyki uty-litarystycznej czy kontraktualnej) swymi założeniami, celami i metodami. Przede wszystkim inaczej rozumie osobę, kładzie główny nacisk na jej relacje, zależności, uwarunkowania. Według etyki troski, życie moralne jest wypełnione relacjami troski, w których interesy osób przecinają się i w których zasadniczym elemen-tem jest zaufanie. O ile etyka sprawiedliwości jest skoncentrowana na równo-ści, prawach jednostki poszukującej bezstronnych i abstrakcyjnych zasad, o tyle etyka troski skupia się na kontekście, szukaniu odpowiedzi na potrzeby innych – kultywuje relacje troski zarówno w personalnym, jak i politycznym, globalnym kontekście. Podejście sprawiedliwości chroni takie wartości, jak: równość i wol-ność od nie-ingerencji innych, troska natomiast ceni głównie pozytywne zaanga-żowanie, wzmacnianie więzów i kooperacje.
Perspektywa troski wzywa do transformacji różnych segmentów społeczeń-stwa (wprowadza wartości troski i kooperacji w miejsce hierarchii i dominacji płci, klasy, rasy czy narodowości), dostarcza ideału sprawiedliwości międzyna-rodowej – moralnie wyższej od sprawiedliwości liberalnej. Podkreślając troskę, włączamy empa ę i ludzką relacyjność – ekskluzywne poleganie na koncepcji praw jest niewystarczające. Formalne, racjonalne uznawanie równości nie do-starcza koniecznych motywacji dla uznawania różnorodności interpretacji tych praw w zglobalizowanym świecie (choć troska nie jest antagonistyczna wobec praw człowieka). Polityczna praktyka troski jest obywatelom niezbędna, po to, by pokojowo i dobrze żyli razem w pluralistycznym społeczeństwie.
Perspektywa troski dostarcza radykalnej podstawy dla przemyślenia poli-tycznych sądów. Jakkolwiek jej idee brzmią utopijnie, należy pamiętać, że to, co najbardziej rekomenduje, to praktyczne codzienne sposoby myślenia o naszym moralnym i politycznym życiu.
Feministyczne teoretyczki w swych projektach starają się rozszerzać troskę na wszystkie sfery, burzą przedziały pomiędzy moralnością i polityką, sferą publicz-ną i prywatpublicz-ną, stronniczością i bezstronnością.
Pojawiają się wprawdzie głosy, że łączenie perspektywy troski z feminizmem może ją politycznie osłabiać (w męskim świecie) czy wręcz uczynić środkiem utrzymywania płciowych stereotypów, że ani zdolności do troski, ani potrzeba troski nie są płciowo uzależnione a, co należy podkreślić, dotyczą wszystkich lu-dzi. Najbardziej radykalne uwagi pochodzą od etyków, dla których etyka femini-styczna jest wyłącznie ideologicznym przedsięwzięciem, bez naukowej prawo-mocności51.
51 Należy zauważyć, że jako niezależny teoretyczny projekt etyka troski nie jest jeszcze ukoń-czona, choć nie dlatego, że ma źródła feministyczne, lecz z powodu braku odpowiednio wykształconej epistemologii. Bardziej odpowiednie jest więc moim zdaniem, mówienie o perspektywie troski, a nie o teorii.
„Demokracja troski ”. Feministyczna etyka...
| 127
Bez względu jednak na stopień zasadności krytyki, zwłaszcza tej dotyczącej zgodności koncepcji troski z formalnymi naukowymi i fi lozofi cznymi kryteriami, perspektywa ta z całą pewnością zmieniła kształt etycznego i politycznego glo-balnego dyskursu i nadal wskazuje drogi jego rozwoju.Bibliografia
Baier A., Moral Prejudice. Essays on Ethics, Harvard University Press, Cambridge, MA 1995.
Baier A., What Women Want in Moral Theory?, „Nous” 1985, No. 19, 53–64. Baker Miller J., Toward a New Psychology of Women, Beacon Press, Boston 1976. Card C., Responsibility Ethics, Shared Understandings, and Moral Communi es;
a: A Journal of Feminist Philosophy”, Winter 2002, Vol. 17, No. 1, 141–155. Chodorow N., The Reproduc on of Mothering. Psychoanalysis and the Sociology of
Gen-der, University of California Press, Berkeley, CA 1978.
Fisher B., Tronto J., Towards a Feminist Theory of Caring, [w:] Circles of Care. Work and
Iden ty in Women’s Lives, eds. E. Abel , M. Nelson , State University of New York Press,
Albany 1990.
Gilligan C., In a Diff erent Voice. Psychological Theory and Women’s Development, Har-vard University Press, Cambridge – London 1982.
Hekman S., Moral Voices, Moral Selves, Pennsylvania State University Press, 1995. Held V., Feminism and Moral Theory, [w:] Women and Moral Theory, eds. E. Ki ay ,
D. Meyers , Roman & Li lefi eld, Savage, MD 1987.
Jus ce and Care. Essen al Reading in Feminist Ethics, ed. V. Held , Westview Press,
Boul-der, CO 1995.
Ki ay E., Love’s Labor: Essays on Women, Equality, and Dependency, Routledge, New York 1999.
Kohlberg L., The Meaning and Measurement of Moral Development, Clark University Press, Worcester, MA 1981.
Kohlberg L., The Philosophy of Moral Development. Moral Stages and the Idea of Jus ce, Harper & Row, San Francisco 1981.
Larrabee M.J., An Ethics of Care. Feminist and Interdisciplinary Perspec ves, Routledge, New York – London 1993.
Manning R.C., Speaking from the Heart. A Feminist Perspec ve on Ethics, Rowman & Li lefi eld, Lanham, MD 1992.
McCall J., Research on the Psychological Eff ects of Orphanages Care: A Cri cal Review, [w:] Rethinking Orphanages for the 21st Century, ed. R.B. McKenzie , Sage
ons, Thousand Oaks, CA 1997.
Noddings N., Caring. A Feminine Approach to Ethics & Moral Educa on, University of California Press, Berkeley, CA 1984.
Noddings N., Educa ng Moral People: A Caring Alterna ve to Character Educa on, Tea-chers College Press, New York 2002.
128 |
Ewa HyżyNoddings N., Philosophy of Educa on, Westview Press, Boulder, CO 1995.
Noddings N., Star ng at Home: Caring and Social Policy, University of California Press, Berkeley, CA 2002.
Rawls J., Teoria sprawiedliwości, PWN, Warszawa 1971.
Ruddick S., Maternal Thinking: Toward a Poli cs of Peace, Beacon Press, Boston 1989. Sandel M., Liberalizm a granice sprawiedliwości, Wyd. Akademickie i Profesjonalne,
Warszawa 2009.
Tronto J.C., Moral Boundaries. A poli cal Argument for an Ethics of Care, Routledge, New York 1993.
Waldron J., Rights and Needs: The Myth of Disjuncture, [w:] Legal Rights: Historical and
Philosophical Perspec ves, eds. A. Sarat , T.R. Kearns , University of Michigan Press,
Ann Arbor, MI 1996.
Women and Moral Theory, eds. E.F. Ki ay , D.T. Meyers , Rowman & Li lefi eld, Totowa,