Telepraca jest formą organizacji pracy już wszechstronnie zbadaną i niezależnie od jej dynamicznej materii – wynikającej głównie z postępu techniczno-technologicznego, który otwiera możliwości wprowadzania w jej obrębie kolejnych nowych rozwiązań – można zaprezentować jej najważniejsze zalety i wady. Należy przy tym zaznaczyć, iż telepraca nie jest nowym typem pracy czy zawodu, lecz jest nową formą organizacji pracy, która polega na stałym realizowaniu zadań z dala od miejsca, gdzie oczekuje się rezultatu i gdzie jest on wykorzystywany. Świadczenie pracy odbywa się poza zasięgiem i zazwyczaj bez bieżącego kontaktu osobistego z pracodawcą, przy zastosowaniu nowoczesnych środków przekazu132. Zarysowane w niniejszym rozdziale uwarunkowania rozwoju telepracy, jak też jej cechy oraz typy pozwalają na zestawienie najważniejszych jej zalet i wad.
Zarówno zalety, jak i wady telepracy należy ujmować z perspektywy telepracownika (pracobiorcy) oraz przedsiębiorstwa (pracodawcy) – jest to ujęcie z perspektywy mikro.
Istotne jest też spojrzenie na korzyści, jakie telepraca przynosi z perspektywy całej gospodarki, a zatem ujęcie makro133.
Z perspektywy pracodawcy kluczowe – bo wymierne i dające się łatwo zweryfikować – są te zalety, które dotyczą obniżenia kosztów i/lub wzrostu wydajności pracy. Jednak nawet w wypadku kosztów nie zawsze można wprost wskazać korzyści odnoszonych przez przedsiębiorstwo dzięki zastosowaniu telepracy. Wydaje się, że coraz ważniejszą rolę wśród zalet z perspektywy pracodawcy będą odgrywać kwestie unikalnej wiedzy, jaką wniosą pracownicy pozyskiwani w ramach telepracy, gdyż – jak podkreślono – znaczenie wiedzy oraz umiejętności rekombinacji jej zasobów i zastosowania w praktyce będą rosnąć.
informacji stanowi podstawę tego społeczeństwa, a powstawanie nowych środków komunikacyjnych rozszerza możliwości w tej dziedzinie. ttps://www.erainformatyki.pl/spoleczenstwo-informacyjne-definicja-cechy-zalety-wady.html[12.07.2018]
131 J. Czekaj, Metody..., op. cit., s. 155.
132 B. Karkus-Rozowska, M. Konarska, Telepraca – szanse, korzyści, uciążliwości, „Bezpieczeństwo Pracy”
2002, nr 5, s. 21.
133 Por. I. Czaplicka-Kozłowska, Elastyczne formy zatrudnienia, [w:] A. Organiściak-Krzykowska, R. Walkowiak, K. Nyklewicz (red.), Innowacyjne formy pracy, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2014, s. 103-104.
Trzeba jednak wyraźnie podkreślić, iż telepraca wcale nie jest wolna od wad, których doświadczają zarówno pracodawcy, jak też pracownicy. Tabela nr 2, będąca zestawieniem zalet i wad pracy zdalnej z punktu widzenia pracodawcy134, jasno wskazuje na przewagę tych pierwszych. Korzyści wynikające z wprowadzenia tej formy organizacji pracy mają przede wszystkim aspekt ekonomiczny i kadrowy, zapewniający nie tylko pozyskiwanie wykwalifikowanych specjalistów niezależnie od miejsca ich zamieszkania, a także podnoszący wydajność pracy.
Tabela 2. Wady i zalety pracy zdalnej z punktu widzenia pracodawcy ZALETY PRACY ZDALNEJ WADY PRACY ZDALNEJ Zredukowanie kosztów działalności z wykonanych zadań, a nie z czasu pracy)
Obawy związane z bezpieczeństwem danych – informacje o charakterze poufnym mogą dostawać się w niepowołane ręce
Możliwość zatrudniania pracowników z rejonów, w których koszt pracy jest niższy, z grup akceptujących niższe wynagrodzenia deficyt odczuwany jest na lokalnym rynku, a przy tym nie ma konieczności ich
przenoszenia się fizycznie od miejsca, gdzie
134 E. Bąk, Elastyczne formy zatrudnienia, Wyd. C.H. Beck, Biblioteka Monitora Prawa Pracy, Warszawa, 2006, s. 65.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie B. Karkus-Rozowska, M. Konarska, Telepraca – szanse, korzyści, uciążliwości, Bezpieczeństwo Pracy 2002
Beneficjentem określonych korzyści w związku z wprowadzeniem telepracy są także pracownicy przedsiębiorstwa, co przedstawiono w tab. 3.
Tabela 3. Wady i zalety pracy zdalnej z punktu widzenia pracownika ZALETY PRACY ZDALNEJ WADY PRACY ZDALNEJ Możliwości zatrudnienia i zarobkowania dla
osób, które z uwagi na określone problemy zdrowotne albo rodzinne nie mogą opuszczać
pracy, co pozwala przedłużyć czas na życie prywatne Łatwiejszy dostęp do pracy w przekroju całego kraju, czy wręcz na skalę globalną, bez
wymogu przeprowadzania się w konkretne miejsce
Elastyczność wyboru miejsca zamieszkania – możliwość wyboru terenów
niskozurbanizowanych, gdzie koszty utrzymania są niższe niż w dużych miastach Naturalna konieczność ustawicznego
Źródło: Opracowanie własne na podstawie K. Lorenz, Telepraca a środowisko naturalne, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego” nr 643 – „Studia Informatica” 2011, nr 27, s. 155-156.
Analizując zalety telepracy z perspektywy telepracowników należy zwrócić uwagę, iż dla dużej części spośród nich jest to forma, która de facto pozwala im być aktywnymi na rynku pracy – gdyby jej nie było, to prawdopodobnie byliby oni wykluczeni z tego rynku.
Dzięki telepracy zatrudnieni w jej systemie pracownicy odczuwają zazwyczaj wyższą satysfakcję, jak też doświadczają mniejszego stresu. Ma to związek z możliwością ułożenia elastycznego harmonogramu pracy. Telepraca umożliwia świadczenie pracy w godzinach dopasowanych do trybu życia osób, które z tej formy korzystają. Ponadto, pracownicy mogą tu podejmować wiele kontaktów jednocześnie, co stwarza im możliwości osiągania wyższych zarobków. Wśród zalet często wskazuje się na to, iż telepraca pozwala na zachowanie równowagi między życiem prywatnym pracownika a jego kariera zawodową, chociaż wydaje się, iż ten właśnie aspekt jest często chybiony.
Określone wady telepracy mogą też ujawniać się z perspektywy pracowników, którzy decydują się na przejście do tej formy zatrudnienia135, które przede wszystkim (jak pokazano w tabeli 3) mają negatywny wpływ na życie rodzinne w związku z zacieranie granic między pracą a domem, co w konsekwencji może doprowadzić nawet do pracoholizmu. Ważny jest też inny aspekt psychologiczny związany w poczuciem alienacji i brakiem bezpośredniego kontaktu ze współpracownikami.
Nie ulega wątpliwości, iż wymienione powyżej wady telepracy z perspektywy pracodawcy jak i pracownika są w dużej mierze warunkowane niedostateczną wiedzą o zasadach aplikowania tej formy organizacji pracy w praktyce. Innymi słowy, brakuje uznanych za rozwiązujące wszystkie wątpliwości stosowania telepracy modeli ich wdrażania, co skutkuje wyrażanymi przez pracodawców obawami. Nie ulega wątpliwości, iż nie są to czynniki, które w zauważalny sposób hamowałyby rozwój tej formy zatrudniania.
Wydaje się, iż sfera wad z punktu widzenia pracowników zatrudnionych w formie telepracy jest najmniej zbadaną, bo też wymaga to badań przeprowadzanych w dłuższej perspektywie czasu. Jednocześnie ich wyniki są podstawą formułowania praktycznych zaleceń, jak należy zarządzać telepracą z perspektywy pracodawcy, aby osiągać najlepsze rezultaty. Wiąże się to ze stosowaniem takich narzędzi zarządzania, które niwelują negatywne konsekwencje świadczenia pracy w ramach prezentowanej formy zatrudnienia.
W szerszym aspekcie należy zwrócić uwagę na korzyści telepracy w szerszej, społeczno-gospodarczej perspektywie136.
135 M. Dygoń, K. Romańska, Elastyczne formy zatrudnienia. Kompendium, Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Rynku Pracy S-T-O-S, Warszawa – Łódź 2009, s. 20.
136 Por. I. Czaplicka-Kozłowska, Elastyczne..., op. cit., s. 104.
Tabela 4. Wady i zalety pracy zdalnej w aspekcie społecznym ZALETY PRACY ZDALNEJ WADY PRACY ZDALNEJ Redukcja wydatków budżetowych bądź też gdy telepracownicy stoją w obliczu jakiegoś problemu
Obniżenie bezrobocia – telepraca wywiera wpływ na tworzenie miejsc pracy również w tych regionach, które są słabo się do pogorszenia jakości pracy czy wręcz do stopniowego obniżania kwalifikacji – dzięki temu, iż zmniejsza się liczba
dojazdów do pracy, to spada liczba wypadków Lepsze zintegrowanie rynku pracy w skali globalnej
Źródło: Opracowanie własne na podstawie J. Wiśniewski, Istota telepracy, Studia z zakresu prawa, administracji i zarządzania UKW, Bydgoszcz 2014 s. 123-124
Jak pokazano w tabeli 4, praca zdalna może być potraktowana jako szczególne narzędzie polityki społeczno-gospodarczej. Telepraca stanowi tutaj po części odpowiedź na pojawiające się wyzwania współczesnego rynku pracy, przebieg procesów globalizacyjnych i nieustannie rosnącej presji konkurencyjnej, na wzrastające problemy z przemieszczaniem się, na nowe oczekiwania społeczne, dynamicznie rozwijające się technologie telekomunikacyjne, poszukiwanie sposobów podnoszenia wydajności pracy i obniżania kosztów prowadzenia biznesu.
Telepraca jest nadzieją na ograniczenie ruchu komunikacyjnego generowanego przez ludzi zdążających do pracy i powracających do domu z pracy. Nie bez znaczenia jest także to, że właściwości telepracy wskazują, iż jest to forma pracy ważna dla inwalidów ruchowych, dla których codzienne dojeżdżanie do pracy jest wyjątkowo uciążliwe lub nawet
niemożliwe. Umiejętność korzystania z nowoczesnych technologii może ułatwić osobom niepełnosprawnym niezależne funkcjonowanie w wielu obszarach życia, ale nie jest gwarancją sukcesów i autonomii. Niezwykle ważne są cechy osobowościowe, umiejętność życia z własną niepełnosprawnością i pokonywania utrudnień, które są jej konsekwencją, nabyte umiejętności, wyznaczane cele, motywacja do działania. Liczne osoby niepełnosprawne, które żyją pełnią życia, realizują swoje pasje i marzenia, uzyskują rezultaty, którymi nie mogą się poszczycić osoby pełnosprawne, pokazują, że niepełnosprawność nie musi być czynnikiem, uniemożliwiającym dobre funkcjonowanie w różnych obszarach życia. Z przykładami osób niepełnosprawnych, które „wzięły swoje sprawy w swoje ręce" i korzystając z nowoczesnych technologii i informacyjnych odnoszą sukcesy zawodowe, spotykamy się w pracy Natalii Walter. Wśród prezentowanych osób autorka przedstawia całkowicie niewidomego mężczyznę - założyciela jednej z nielicznych firm teleinformatycznych w Polsce137.
Rola telepracownika to tylko jedna z ról, jaką może pełnić osoba niepełnosprawna w sytuacji pracy wykonywanej na odległość. Poza pracą za pomocą nowoczesnych technologii informatycznych, świadczeniem usług na rzecz innych, osoba niepełnosprawna może być również usługobiorcą. Do priorytetowych usług świadczonych drogą elektroniczną Unia Europejska zalicza usługi publiczne, medyczne, nauczanie na odległość, handel elektroniczny138.
Usługi świadczone na odległość pozwalają zaoszczędzić czas, który trzeba przeznaczyć na dotarcie w określone miejsce i ewentualne czekanie w kolejce, w przypadku, gdy korzystamy z usług świadczonych w tradycyjny, bezpośredni sposób. Niebagatelne znaczenie ma fakt, że usługa może zostać zlecona w dowolnym, najbardziej dogodnym dla klienta czasie, bez konieczności wychodzenia z domu. Z całą pewnością teleusługi mogą nie tylko ułatwić organizację życia osobom niepełnosprawnym, ale również przyczynić się do wzrostu ich autonomii. Stopniowo poszerza się zakres świadczeń, które można zrealizować przez Internet. Do teleusług, z których można niemal powszechnie korzystać, należą:
telezakupy, pobór oprogramowania do przetestowania przed zakupem, bankowość elektroniczna, zamawianie książek w bibliotece, zamawianie samochodu w wypożyczalni, rezerwacja i zakup biletów, sieciowe porady prawne, tłumaczenia, obróbka i wywoływanie zdjęć. Teleusługi coraz wyraźniej zaczynają być obecne w obszarze medycyny, rehabilitacji
137 N. Walter, Nowe media dla niewidomych i słabo widzących, UAM, Poznań 2007, s.39.
138 J. Morbitzer, Edukacja wspierana komputerowo a humanistyczne wartości pedagogiki, AP, Kraków 2007, s.53.
medycznej, psychologii. Stosowane są rozwiązania, których celem jest kontrola zdrowia pacjenta (np. telekardio - zdalny nadzór kardiologiczny). Obecna technologia pozwala na prowadzenie zdalnej opieki socjalno-rehabilitacyjnej. Za pomocą systemu wizualnej komunikacji jeden terapeuta może prowadzić ćwiczenia rehabilitacyjne z grupą podopiecznych, zlokalizowanych w różnych miejscach. Rehabilitant śledzi działanie pacjentów na monitorach, oni natomiast mają możliwość obserwacji terapeuty i naśladowania ćwiczeń, które on wykonuje139.