psychologicznego na Ziemiach Zachodnich
Znaczenie społecznych towarzystw naukowych dla tworzenia się środowi-ska naukowego i branżowego na Ziemiach Odzyśrodowi-skanych jest niepodważalne.
Poniżej przedstawiono procesy związane z twórczą i wspierającą rolą Lubu-skiego Towarzystwa Naukowego dla rozwoju środowiska zawodowego i nauko-wego psychologów.
W artykule przedstawiono korzenie Lubuskiego Towarzystwa Naukowego, jego podstawową działalność oraz związki z kształtującym się środowiskiem naukowym i zawodowym psychologów. W tym miejscu należy podkreślić, że procesy twórcze ciągle się toczą i wpływają na dotychczasowe osiągnięcia, sta-wiając nowe wyzwania oraz otwierając nowe pola działalności.
Lubuskie Towarzystwo Naukowe zostało utworzone 2 lutego 1964 r. Nie powstało ono z niczego. Część jego członków działała wcześniej w Lubuskim Towarzystwie Kultury, które na Ziemi Lubuskiej funkcjonowało już od 1957 r.1 Ze względu na przenikanie się historii obu Towarzystw, warto pokrótce przed-stawić także historię LTK.
Działalność Lubuskiego Towarzystwa Kultury obejmowała między innymi wydawanie okolicznościowego pisma „Nadodrze”, które z czasem przyjęło for-mę dwutygodnika2. Zdaniem Krzysztofa Wasilewskiego nie sposób przecenić działalności towarzystw społeczno-kulturalnych w tamtych latach. Nie tylko umożliwiały one bowiem aktywność, ale także budowały tożsamość ludno-ści na terenach między Szczecinem a Wrocławiem3. W okresie między 1958 a 1960 r. Lubuskie Towarzystwo Kultury wydawało nie tylko czasopismo „Nad-odrze”, ale i debiuty poetyckie lokalnych twórców, takich jak Janusz Koniusz, Bronisław Suzanowicz, Henryk Szylkin, czy tom artykułów i felietonów Tade-usza Kajana. Ci i inni twórcy tworzyli sekcję literacką Lubuskiego Towarzystwa Kultury, potem klub literacki LTK, który w 1961 r. przyczynił się do otwarcia
1 I. Korniluk, Lubuskie Towarzystwo Kultury, s. 17.
2 A. Waśkiewicz, Cztery dekady literatury lubuskiej; A. Waśkiewicz, O lubuskim środowisku literackim, s. 88.
3 K. Wasilewski, Rola prasy lokalnej w procesie, s. 231.
oddziału Związku Literatów Polskich w Zielonej Górze4. LTK od 1959 r. wyda-wało także „Rocznik Lubuski”, którego celem miało być dotarcie do jak naj-większej rzeszy czytelników5. Zgodnie z postulatami umieszczonymi w pierw-szym numerze czasopisma miało to być pismo społeczno-kulturalne dotyczące przeszłości, teraźniejszości i przyszłości Ziemi Lubuskiej6. W LTK istniał też Ośrodek Badawczo-Naukowy, a w nim – sekcja psychologii (do 1964 r.)7.
Kolejnym efektem aktywności i działalności inteligencji na Ziemi Lubuskiej było powołanie Lubuskiego Towarzystwa Naukowego. Od samego początku celami LTN był współudział w tworzeniu i rozwoju życia naukowo-kulturalne-go na Ziemi Lubuskiej. Do głównych zadań Towarzystwa należały i nadal na-leżą: integracja środowiska naukowego regionu oraz wspieranie i rozwój nauki regionalnej poprzez badania w zakresie dawnej i współczesnej historii regionu oraz obrazu stosunków polsko-niemieckich w zabytkach i sztuce8,9. LTN rozwi-ja się poprzez upowszechnianie wiedzy o regionie za pośrednictwem projektów wydawniczych i badawczych, organizację spotkań naukowych, organizowanie bądź współorganizowanie konferencji naukowych o zasięgu krajowym oraz wspólne projekty w ramach transgranicznej współpracy naukowej. Na po-czątku zadaniem Towarzystwa było popieranie i rozwój nauki we wszystkich dyscyplinach naukowych reprezentowanych w regionie, a przez to budowa-nie kadry naukowej gotowej do pracy w szkołach wyższych, które planowano utworzyć w województwie zielonogórskim. Ten aspekt jest niezwykle ważny, bowiem pierwsza wyższa uczelnia w regionie powstała już w 1965 r. (była to Wyższa Szkoła Inżynierska, WSI). Następną uczelnią była Wyższa Szkoła Na-uczycielska (1971), a kolejną – Wyższa Szkoła Pedagogiczna (1973). Co ważne, członkowie LTN i całe Towarzystwo zabiegało o przekształcenie WSI w Poli-technikę Zielonogórską i wspierało tę transformację (do której doszło w 1996 r.) oraz utworzenie uczelni o randze uniwersytetu. Uniwersytet Zielonogórski po-wstał w 2001 r. Było to możliwe dzięki połączeniu się kadry naukowej Politech-niki Zielonogórskiej z kadrą Wyższej Szkoły Pedagogicznej10.
Istotną dziedziną działalności LTN była i jest aktywność wydawnicza.
Aktualnie LTN wydaje „Rocznik Lubuski” (od 1967 r.)11 oraz „Th e Interna-tional Journal of Applied Mathematics and Computer Science” (od 1991 r.).
4 I. Korniluk, Lubuskie Towarzystwo Kultury, s. 17.
5 A. Makowska-Cieleń, Regionalne towarzystwa kultury w województwie lubuskim, s. 52.
6 Od Redakcji, „Rocznik Lubuski”, s. 5.
7 Kronika Komisji Psychologii LTN (17.02.1964–1.07.1966), s. 149.
8 K. Wasilewski, Rola prasy lokalnej, s. 232.
9 Statut LTN, s. 1.
10 D. Dolański, Zielonogórska droga do Uniwersytetu, s. 12–34; G. Miłkowska, M. Furma-nek, Wstęp.
11 Wydawcą „Rocznika Lubuskiego” w latach 1959–1967 było Lubuskie Towarzystwo Kultury, a od 1968 r. jest Lubuskie Towarzystwo Naukowe. W 2016 r. współwydawcą (wraz
W przeszłości LTN wydawało jeszcze „Zeszyty LTN” i „Studia Zielonogórskie”
(1995–2001).
„Rocznik Lubuski” jest periodykiem o profi lu społecznym, zawierającym publikacje z zakresu socjologii, pedagogiki i politologii, oraz humanistycznym, zorientowanym głównie na historię. W każdym roku publikowany jeden nu-mer (tom) „Rocznika Lubuskiego” w dwóch częściach, opatrzonych odrębnymi tytułami, stanowiących niezależne całości, redagowane przez różnych redak-torów tematycznych. Za zawartość merytoryczną każdego z tomów odpowia-da reodpowia-daktor naukowy dobierany przez reodpowia-dakcję spośród baodpowia-daczy społecznych związanych z lubuskim środowiskiem naukowym.
„Th e International Journal of Applied Mathematics and Computer Science”
jest kwartalnikiem wydawanym we współpracy z Uniwersytetem Zielonogór-skim oraz wydawnictwem De Gruyter Poland. Czasopismo uzyskało patronat Komitetu Automatyki i Robotyki Polskiej Akademii Nauk. Publikowane są w nim wyniki badań interdyscyplinarnych z pogranicza matematyki, biologii i robotyki.
„Studia Zielonogórskie” są pismem popularnonaukowym o charakterze rocznika. Publikowane na jego łamach artykuły skupiają się głównie na pro-blemach dotyczących Zielonej Góry i ukazują historię miasta, jego rozwój na przestrzeni lat, działalność różnorodnych instytucji, stowarzyszeń (zarówno tych już nieistniejących, jak i obecnie działających). Kolejne tomy stanowią swoistą encyklopedię miasta, są ważnym źródłem wiedzy o ludziach, obiektach i życiu dawnej i współczesnej Zielonej Góry. W założeniach „Studia” miały być pismem związanym z miastem, jego dziejami, osiągnięciami kulturalnymi, ży-ciem gospodarczym i politycznym oraz procesami społecznymi. Pomysł wy-dania pierwszego tomu „Studiów Zielonogórskich” narodził się w 1995 r. pod-czas obchodów czterdziestolecia powstania Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego w Zielonej Górze. Początkowo miało to być pismo poświęcone badaniom przeszłości miasta, które częściowo wypełniałoby lukę po przesta-jącym się ukazywać „Przeglądzie Lubuskim”12. Wydawcą pierwszych dwóch tomów było Polskie Towarzystwo Historyczne, od tomu trzeciego rolę tę prze-jęło Lubuskie Towarzystwo Naukowe wraz z Muzeum Ziemi Lubuskiej. Od tomu VII, który ukazał się w 2001 r., wydawcą „Studiów Zielonogórskich” jest Muzeum Ziemi Lubuskiej13.
z Lubuskim Towarzystwem Naukowym) został Wydział Pedagogiki, Psychologii i Socjologii Uniwersytetu Zielonogórskiego.
12 K. Wasilewski, Rola prasy lokalnej, s. 232.
13 D. Kotlarek, Studia Zielonogórskie, s. 27.
LTN a psychologowie
Pierwszym psychologiem w Zielonej Górze była Janina Piotrowska.
W 1953 r. dostała ona nakaz pracy w Wojewódzkiej Poradni Zdrowia Psychicz-nego w Zielonej Górze, w której pozostała przez 35 lat14. Co ciekawe, w 1952 r.
J. Piotrowska ukończyła studia na Uniwersytecie Poznańskim jako magister fi lozofi i15, natomiast w nakazie pracy z 1953 r. widnieje już kwalifi kacja jej kompetencji jako psychologa. Zmiana ta związana jest z zawirowaniami doty-czącymi psychologii jako dyscypliny naukowej oraz historii kształcenia w tym zawodzie.
Na Uniwersytecie Poznańskim (nazwa historyczna do 1955 r.), na Wydziale Filozofi czno-Historycznym w 1948 r. wznowiła działalność Katedra Psycholo-gii, która kształciła psychologów w ramach kierunku fi lozofi i. Dopiero w 1950 r.
powstał w Poznaniu drugi w Polsce ośrodek uniwersyteckich jednolitych, pię-cioletnich studiów psychologicznych, którym kierował prof. Stefan Błachow-ski. Dlatego też w 1952 r. J. Piotrowska ukończyła studia w zakresie psychologii, ale uzyskała formalnie stopień magistra fi lozofi i. W owych czasach, ze względu na marksistowską krytykę psychologii i psychologów, od 1953 r. nie prowadzo-no rekrutacji na studia psychologiczne na Uniwersytecie Poznańskim. Nabór wznowiono w roku akademickim 1955/195616.
W kolejnych latach na Ziemię Lubuską przybywali z różnych ośrodków aka-demickich w Polsce kolejni psychologowie, którzy stworzyli Sekcję Psychologii przy Ośrodku Badawczo-Naukowym Lubuskiego Towarzystwa Kultury. Celem sekcji było podniesienie poziomu naukowego psychologów zamieszkałych na terenie ówczesnego województwa zielonogórskiego mających aspiracje dal-szego rozwoju poznawczego. Sekcja miała zapewnić opiekę naukową w pracy badawczej oraz umożliwić spełnienie wymogów formalnych do otwarcia prze-wodu doktorskiego, a w konsekwencji uzyskanie doktoratu17,18.
W 1964 r., wraz z powstaniem Lubuskiego Towarzystwa Naukowego, Ośro-dek Badawczo-Naukowy LTK i jego agendy stały integralną częścią LTN, a Sek-cja Psychologiczna uległa przekształceniu w Komisję Psychologii LTN. W tym okresie do już wcześniej realizowanych przez sekcję zadań dodano nowe. Na-leżały do nich: podjęcie badań poświęconych problematyce społeczno-psycho-logicznej i organizowanie seminariów naukowych19. Kierownikiem naukowym
14 Nakaz pracy J. Piotrowskiej opublikowany w: M. Różak, Janina Piotrowska, s. 70.
15 Dyplom ukończenia studiów J. Piotrowskiej opublikowany w: M. Różak, Janina Piotrow-ska, s. 69.
16 J. Brzeziński, M. Urbański, Historia Instytutu Psychologii UAM.
17 Kronika Komisji Psychologii LTN (17.02.1964–1.07.1966), s. 149.
18 B. Hajduk, Początki, s. 11–12.
19 Tamże, s. 11.
Komisji Psychologii był doc. dr Bolesław Hornowski, ówczesny kierownik Ka-tedry Psychologii UAM w Poznaniu. Sekretarzem Komisji ds. organizacyjnych został wybrany mgr Czesław Matusewicz. Obaj panowie zostali również wy-brani do Prezydium LTN20. W tym momencie należy podkreślić, że środowi-sko poznańskich naukowców wspierało nie tylko psychologów, ale i literatów oraz historyków21.
Członkami Komisji Psychologii byli prawie wszyscy mieszkający w regionie psychologowie. Z archiwum i dokumentów opublikowanych w Kronice Komi-sji Psychologii LTN22 wynika, że należeli do niej najpierw Maria Czarkowska, Barbara Łahun, Czesław Matusewicz, Janina Piotrowska, Janina Staniaszek, Bolesław Trzop i Zygmunt Zadworny, a potem także Andrzej Banaś, Broni-sław Polaczek, Anzelm Rademacher, Jadwiga i Janusz Radwańscy oraz Maria Sobków. Dorywczo współpracowali z komisją: dr Eugeniusz Talejko, dr Maria Tyszkowa i magistrowie Antoni Chmielewski, Mirosława Dąbrowska, Józef Je-rzak, Stanisław Klimentowski oraz Helena Marcinkian.
Na podstawie informacji zawartych w Kronice Komisji Psychologii LTN można wskazać, że w okresie od 17 lutego 1964 r. do 1 sierpnia 1966 r. w ra-mach pracy Komisji Psychologii odbyło się 8 seminariów naukowych. Do wio-dących obszarów zainteresowań członków Komisji należały problemy psycho-logii stosowanej: psychopsycho-logii pracy, wychowawczej i klinicznej. Doc. dr B. Hor-nowski, jako lider, omawiał problemy metodologii badań naukowych, wygłosił kilka wykładów, wprowadzał nowe narzędzia diagnostyczne oraz nadzorował podejmowane prace badawcze23. 8 grudnia 1965 r. odbyło się w Zielonej Gó-rze sympozjum poświęcone problemom psychologii pracy. Było to specjali-styczne spotkanie psychologów naukowców i praktyków z przedstawicielami przemysłu reprezentowanymi przez dyrektorów zakładów przemysłowych, pracowników działów personalnych, lekarzy przemysłowej służby zdrowia, działaczy związków zawodowych i innych organizacji. Także w grudniu 1965 r.
mgr Cz. Matusewicz obronił pracę doktorską pt. Motywy postępowania mło-dzieży starszej, uzyskując na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Pozna-niu stopień doktora nauk humanistycznych w zakresie psychologii. W ramach popularyzacji problematyki psychologicznej podjęto pracę nad wydaniem ze-szytów naukowych Komisji Psychologii, które ukończono w czerwcu 1966 r.
Pierwszy numer „Zeszytów Komisji Psychologii” ostatecznie ukazał się jednak dopiero w maju 1967 r. Stanowi on dowód rodzenia się konkretnych zaintere-sowań badawczych i pierwszych kroków naukowych w środowisku psycholo-gów zielonogórskich. Wydany został on jako „Prace Lubuskiego Towarzystwa
20 Kronika Komisji Psychologii LTN (17.02.1964–1.07.1966), s. 149.
21 B. Hajduk, Początki, s. 11.
22 Kronika Komisji Psychologii LTN (17.02.1964–1.07.1966), s. 149.
23 R. Stachowski, Wspomnienie o Bolesławie Hornowskim, s. 137.
Naukowego” t. II pod redakcją doktora Cz. Matusewicza, z konsultacją na-ukową doc. dr B. Hornowskiego, w nakładzie 400+30 egzemplarzy. Zeszyt ten obecnie jest dostępny w zbiorach Biblioteki Wojewódzkiej im. Cypriana Kami-la Norwida w Zielonej Górze24.
Równolegle do prac w LTN lubuscy psychologowie byli zaangażowani w dą-żenie do stworzenia lokalnego oddziału towarzystwa branżowego. Już w latach 1958-1968 istniała Sekcja Zielonogórska Poznańskiego Oddziału PTP. Psy-chologowie z Ziemi Lubuskiej zapraszani byli na zebrania Oddziału Polskie-go Towarzystwa PsychologicznePolskie-go w Poznaniu. Główną inicjatorką powstania Oddziału PTP była mgr J. Piotrowska. Spotkania członków odbywały się w jej gabinecie w poradni zdrowia psychicznego. Ich świadkowie zgodnie podkre-ślają, że odbywały się w przyjacielskiej atmosferze, miały na celu integrację środowiska psychologów oraz wymianę doświadczeń zawodowych i służenie sobie wzajemnie radą i pomocą25. W późniejszym okresie spotkania członków oddziału odbywały się w miejscach pracy poszczególnych członków Towarzy-stwa, tym samym przybliżając specyfi kę pracy w różnych instytucjach.
W archiwum Zielonogórskiego Oddziału PTP istnieją znajdują się doku-menty podające rozbieżne daty powstania oddziału. Z karty informacyjnej dr J. Jerzaka wynika, że powstał on 1.10.1967 r. Natomiast w pismach sporządzo-nych przez J. Piotrowską (pierwszą przewodniczącą lokalnego oddziału PTP) widnieje data 19.02.1968 r. W pismach tych zaznaczono, że w 1967 r. rozpoczę-ły się prace nad utworzeniem samodzielnego Oddziału PTP w Zielonej Górze, które ostatecznie dopełniono w 1968 r. Nowy terenowy oddział PTP zrzeszał prawie wszystkich psychologów, którzy pracowali na Ziemi Lubuskiej, a było ich nieco ponad 20. W piśmie z dnia 19.02.1968 r. członkowie-założyciele pisali, że oddział w Zielonej Górze swoim zasięgiem będzie obejmował teren całego województwa zielonogórskiego. Początkowo siedzibą Towarzystwa był budy-nek przy ul. Sikorskiego, w którym mieściła się poradnia zdrowia psychicz-nego26. Co warto podkreślić, członkowie Komisji Psychologii LTN nie tylko zainicjowali powstanie regionalnego oddziału Polskiego Towarzystwa Psycho-logicznego z siedzibą w Zielonej Górze, ale w naturalny sposób weszli w jego skład. J. Piotrowska już w 1968 r. uczestniczyła w XX Walnym Zgromadzeniu i Zjeździe Naukowym PTP w Krakowie (16–19 października 1968 r.)27.
Zielonogórski Oddział PTP pracuje już 18 kadencji. Do tej pory zarządzało nim dziewięciu przewodniczących. Z okazji jubileuszu 50-lecia istnienia, we współpracy z Zarządem Głównym PTP, została wydana publikacja, którą sfi -nansowano z własnych środków. Została ona oceniona jako nowatorska w skali
24 B. Hajduk, Początki, s. 12.
25 M. Różak, Historia Oddziału, s. 14–16.
26 Tamże, s. 14.
27 Tamże.
kraju, o czym świadczy wypowiedź przewodniczącej PTP dr Małgorzaty Toe-plitz-Winiewskiej: „Po raz pierwszy w 70-letniej powojennej historii Polskie-go Towarzystwa PsychologicznePolskie-go otrzymujemy wnikliwy i bardzo ciekawy przegląd dokumentacji oddziału”. Jest on rezultatem „dążenia do zachowania tych wszystkich, często ulotnych informacji o zaangażowaniu, pracy i wkładzie twórczym wielu członków oddziału i tych, którzy podejmowali się zadań kiero-wania jego pracami”28.
Zakończenie
W zakończeniu warto wyeksponować kilka ważnych ustaleń związanych z działalnością środowiska psychologów na Ziemi Lubuskiej. Ze względu na zmieniające się warunki funkcjonowania tej grupy zawodowej w regionie śro-dowisko to ciągle jeszcze się kształtuje. Z powodu braku możliwości kształ-cenia na miejscu, lokalni psychologowie są obecnie absolwentami psychologii wszystkich uniwersytetów (kształcących na tym kierunku) w Polsce. Związki z innymi ośrodkami dotyczą kształcenia na poziomie magisterskim, doktor-skim i habilitacyjnym. Od początku swojej działalności psychologowie byli wspierani w ramach LTN przez pracowników naukowych UAM w Poznaniu oraz Trenowy Oddział PTP w Poznaniu. Natomiast od lat 80. odnotować moż-na wzrastający udział i opiekę ośrodka wrocławskiego (pracowników Politech-niki Wrocławskiej i Uniwersytetu Wrocławskiego oraz oddziału PTP we Wro-cławiu).
Lokalnie w rozwoju zawodowym i naukowym psychologów miały i nadal mają swój udział instytucje takie jak: Polskie Towarzystwo Psychologiczne (od 1968 r.), Lubuskie Towarzystwo Naukowe, a w nim Komisja Psychologii, Wyż-sza Szkoła Pedagogiczna im. T. Kotarbińskiego, a w niej Zakład Psychologii na Wydziale Pedagogicznym, a od 2001 r. – Uniwersytet Zielonogórski, a w nim Katedra Psychologii obecnie (od 2014 r.) mająca status Instytutu Psychologii.
W roku akademickim 2018/2019 Instytut Psychologii Uniwersytetu Zielo-nogórskiego opuszczą pierwsi absolwenci z tytułem magistra psychologii, co znacząco zmieni warunki pracy oraz stworzy kolejne wyzwania dla rozwoju środowiska naukowegi i społecznego Ziemi Lubuskiej.
28 M. Toeplitz-Winiewska, Słowo wstępne, s. 7.
Bibliografi a
Brzeziński Jerzy Marian, Urbański Mariusz, Historia Instytutu Psychologii UAM, http://psycholo-gia.amu.edu.pl/4365-2/o-ip-uam/historia-instytutu-psychologii/ [dostęp: 18 września 2018 r.].
Dolański Dariusz, Zielonogórska droga do Uniwersytetu, Zielona Góra 2011, s. 12–34.
Hajduk Barbara, Początki zorganizowanej i zinstytucjonalizowanej działalności psychologów na terenie Ziemi Lubuskiej w latach 60-tych XX wieku, w: Magdalena Różak, Marzanna Farnicka (red.), Jubileusz 50 lat istnienia Oddziału Terenowego Polskiego Towarzystwa Psychologicznego w Zielonej Górze 1968–2018, Warszawa 2018, s. 11–12.
Koniusz Janusz, Archeologia Środowiska, http://zlp.like.pl/oddzial_zlp_w_zielonej_gorze-z_ycia_
literackiego_na_ziemi_lubuskiej-archeologia_rodowiska-p22.html [dostęp: 19 września 2018 r.].
Korniluk Izabela, Lubuskie Towarzystwo Kultury 1957–1992, Zielona Góra 2015, s. 15–20.
Kotlarek Dawid (oprac.), Studia Zielonogórskie: bibliografi a zawartości tomów 1–20: 1995–2014, Zielona Góra 2015, s. 20–30.
Kronika Komisji Psychologii LTN (17.02.1964–1.07.1966), „Prace Lubuskiego Towarzystwa Na-ukowego”, t. II, Zielona Góra 1967, s. 149–154.
Makowska-Cieleń Anna (red), Regionalne towarzystwa kultury w województwie lubuskim, Go-rzów Wlkp. 2002, s. 50–75.
Miłkowska Grażyna, Furmanek Marek, Wstęp, w: Grażyna Miłkowska, Marek Furmanek (red.), Kształtowanie się tożsamości zielonogórskiej pedagogiki, Zielona Góra 2011, s. 9–25.
Od redakcji, „Prace Lubuskiego Towarzystwa Naukowego II. Komisja Psychologii”, z. 1. LTN, Zie-lona Góra 1967, s. 3–6.
Od redakcji, „Rocznik Lubuski” 1959, s. 5.
Różak Magdalena, Historia Oddziału Terenowego PTP w Zielonej Górze, w: Magdalena Różak, Marzanna Farnicka (red.). Jubileusz 50 lat istnienia Oddziału Terenowego Polskiego Towarzy-stwa Psychologicznego w Zielonej Górze 1968–2018, Warszawa 2018, s. 13–21.
Różak Magdalena, Janina Piotrowska – osoba szlachetna, w: Magdalena Różak, Marzanna Farnic-ka (red.), Jubileusz 50 lat istnienia Oddziału Terenowego Polskiego Towarzystwa Psychologicz-nego w Zielonej Górze 1968 2018, Warszawa 2018, s. 67–76.
Stachowski Ryszard, Wspomnienia o Bolesławie Hornowskim, „Kronika Miasta Poznania” 1984, nr 3–4, s. 135–138.
Statut Lubuskiego Towarzystwa Naukowego uchwalony przez Walne Zgromadzenie dn. 31.05.2012 r.
par. 4 i 5, s. 2, http://www.ltn.uz.zgora.pl/statut.php [dostęp: 18 września 2018 r.].
Toeplitz-Winiewska Małgorzata, Słowo wstępne, w: Magdalena Różak, Marzanna Farnicka (red.), Jubileusz 50 lat istnienia Oddziału Terenowego Polskiego Towarzystwa Psychologicznego w Zie-lonej Górze 1968 2018, Warszawa 2018, s. 7.
Wasilewski Krzysztof, Rola prasy lokalnej procesie budowania tożsamości „małych ojczyzn” na przykładzie Ziemi Lubuskiej 1945–1999, w: Emanuel Kulczycki, Michał Wendland (red.), Ko-munikologia. Teoria i praktyka komunikacji, Poznań 2012, s. 231–236.
Waśkiewicz Andrzej Krzysztof, Cztery dekady literatury lubuskiej, http://zlp.like.pl/oddzial_
zlp_w_zielonej_gorze-z_ycia_literackiego_na_ziemi_lubuskiej-cztery_dekady_literatury_
lubuskiej-p21.html [dostęp: 19 października 2015 r.].
Waśkiewicz Andrzej Krzysztof, O lubuskim środowisku literackim – dwa razy i z dwóch perspektyw, w: Małgorzata Mikołajczak, Kamila Gieba, Marika Sobczak (red.), Miejsce i tożsamość: litera-tura lubuska w perspektywie poetyki przestrzeni i antropologii, Zielona Góra 2013, s. 83–100.