tak finansowane jak przeciwdziałanie innym, wio-dącym przyczynom śmierci. Wspólnie można za-inicjować dyskusję na temat zdrowia psychicz-nego i powstrzymać umieralność z powodu odebrania sobie życia.
Poniżej zostaną zaprezentowane dwa wydarzenia w przestrzeni miejskiej związanej z problematyką samobójstw. To, na co zwracana jest uwaga, gdy dana osoba ma skłonności samobójcze, to zmiana zachowania lub obecność całkowicie nowych zachowań. Jest to niezwykle ważne, jeśli nowe lub zmienione zachowanie wią-że się z bolesnym wydarzeniem, utratą lub zmianą w życiu. Większość ludzi, którzy pozbawiają sie-bie życia, wykazuje jeden lub więcej znaków ostrzegawczych, albo przez to, co mówią, albo przez to, co robią (https://afsp.org/about-suicide/risk-factors-and-warning-signs/). Samobójca w centrum Lublina
Pierwszy przykład pojawienia się kwestii samobójstwa w przestrzeni miejskiej zostanie zaprezentowany na przykładzie Lublina. Dnia 6 września 2018, około godziny 23 przechodnie dostrzegli postać stojącą na gzymsie kamienicy w centrum miasta. Obecni świadkowie powiado-mili o prawdopodobnym niebezpieczeństwie służby ratunkowe. Na miejsce przyjechała straż pożarna, zespół ratownictwa medycznego oraz policja. Natychmiast podjęta została decyzja o zamknięciu dla ruchu wskazanych ulic, zaś stra-żacy rozstawili specjalny skokochron. Mężczyzna jednak cały czas stał nieruchomo i nie można było z nim nawiązać żadnego kontaktu. Kiedy użyto dodatkowego oświetlenia, okazało się, że to manekin. Ustawiono go na gzymsie w ramach Festiwalu Sztuki, wcześniej nie informując o tym władz. Montaż manekina przeprowadzono w dniu 6 września 2018 po godzinie 22. Nieco później przechodnie zaalarmowali służby ratun-kowe. Co więcej, straż pożarna, policja ani pogo-towie ratunkowe nie zostały poinformowane o tym, że tego typu instalacja artystyczna zostanie umieszczona.
Manekin trafił na komisariat, a policjanci prowadzili czynności wyjaśniające w tej sprawie. W tym czasie na miejscu pojawiła się osoba, która poinformowała, że to jeden z elementów rozpo-czynającego się X Festiwalu Sztuki w Przestrzeni Publicznej Otwarte Miasto/Open City. W ra-mach wydarzenia w 12 miejscach na terenie mias-ta zamontowano różnego rodzaju insmias-talacje arty-styczne.
Nikt nie przewidział, że to sztuka, ele-ment festiwalu. Przechodnie byli przerażeni, ktoś zauważył „próbę samobójczą” i wezwał pomoc. Nic dziwnego – manekin, zwłaszcza oglądany z pewnej odległości (drugie piętro, ok. 10 met-rów), jest bardzo realistyczny.
Autorami pracy są Monika i Tomasz Bielakowie. Instalacja została nazwana Balans.
Artyści, wprowadzając tę realistyczną figurę w miejsce, w którym odbywa się nieustanny przepływ ludzi i wzmo-żony ruch uliczny, próbują wytworzyć rodzaj napięcia i za-skoczenia, chcą wytrącić przechodniów z codziennej rutyny
– informacje te zawarte są w opisie instalacji. Manekin powrócił na miejsce, jednak tym razem został umieszczony piętro niżej. Dzięki temu ca-łość wygląda mniej dramatycznie, a przechodnie łatwiej rozpoznają, że to manekin, a nie prawdzi-wy samobójca.
W mediach pojawiły się tytuły artyku-łów:
• Akcja w centrum Lublina. „Człowiek stoi na gzym-sie!” Zaalarmowana straż pożarna zamiast samo-bójcy znalazła manekina
• Dramatyczna akcja ratunkowa miała miejsce w cen-trum Lublina. Jak się okazało, samobójcą okazał się manekin
• Manekin samobójcy powrócił na gzyms budynku przy Placu Litewskim. Wcześniej on (i akcja strażaków i policji) wywołały gigantyczne emocje
• To jedna z prac powstałych w ramach festiwalu Open City, który trwa w Lublinie. Manekin na ścianie bu-dynku pojawił się w czwartek, ale... długo tam nie wisiał
• Napięcie i zaskoczenie bez wątpienia powstały. Zwłaszcza przy pierwszej „próbie samobójczej”.
Analizując przykładowe tytuły, można znaleźć w nich wiele błędów, które nie powinny pojawiać się w informacjach, niezależnie, czy to ogólnopolskie, czy lokalne wydania. Wyrażenie:
zamiast samobójcy znalazła manekina brzmi jak
zawód, że to jedynie sztuka. Wywołały gigantyczne
emocje to ponownie nawiązywanie do tego, czego
współcześnie oczekuje odbiorca – sensacji. Długo
tam nie wisiał lub napięcie [pojawiło się] zwłaszcza przy pierwszej „próbie samobójczej” – niektóre
ele-menty nie powinny nigdy być pokazywane od-biorcom, w znacznym stopniu może to powo-dować efekt Wertera lub to, że kolejnym razem pomoc nie zostanie wezwana, bo „może to zno-wu żart”. Wieść o „próbie samobójczej” mane-kina obiegła sieć i media. Internauci pytali o sens takich instalacji i o to, kto poniesie koszty niepo-trzebnej akcji służb ratunkowych.
Konieczne jest zwracanie uwagi na to, że samobójstwom należy zapobiegać. W tym mo-mencie warto wspomnieć o tym, że przeciwień-stwem efektu Wertera jest efekt Papageno, w ra-mach którego stosuje się metody pozwalające osobie na pozytywne poradzenie sobie z nega-tywnymi emocjami. Nazwa pochodzi od wystę-pującej w operze Mozarta Czarodziejski flet po-staci, która z obawy o utratę ukochanej osoby za-mierza popełnić samobójstwo, jednak zostaje powstrzymana przez osobę z bliskiego otoczenia (Sisask, Värnik, 2012: 123–38).
Projekt 84 w Londynie
Na dachu budynków telewizji ITV w Londynie od 2 kwietnia 2018 przez tydzień można było zobaczyć stworzoną przez artystę szokującą instalację. Miała ona zwrócić uwagę na problem zdrowia psychicznego i porażająco wysoki współczynnik samobójstw w Wielkiej Brytanii. Komentarze były pozytywne: świetna
i szokująca instalacja amerykańskiego artysty wzbudziła wiele kontrowersji, ponadto akcja była promowana
i władze zostały wcześniej poinformowane o za-mierzeniach – w przeciwieństwie do tego, co stało się w Lublinie.
Według statystyk każdego tygodnia w Wielkiej Brytanii odbiera sobie życie 84 męż-czyzn. Aby zwrócić uwagę na ten problem i uwrażliwić ludzi na niesienie pomocy osobom w depresji, artysta Mark Jenkins, przy pomocy współpracowniczki Sandry Fernandez, połączył siły z fundacją CALM (Campaign Against Living Miserably) i stworzył szokującą instalację. Każda ze stojących na dachach budynków 84 figurek opowiada historię jednej osoby, która postano-wiła popełnić samobójstwo. W przygotowaniu akcji brali udział ich bliscy – niektóre z historii można poznać na filmie traktującym o akcji oraz na głównej stronie projektu.
Autor zwrócił uwagę na często pomi-jane kwestie, otóż statystyki są szokujące. Średnio co dwie godziny w Wielkiej Brytanii odbiera sobie życie mężczyzna. Instalacja przeraża i obrazuje to, co jest niewidoczne na pierwszym planie. Osoby chore i cierpiące na zaburzenia natury psychicznej są często niezauważane. Męskie samobójstwo i zdrowie psychiczne to poważny problem, któ-rego nie można dłużej ignorować. To niedopusz-czalne, że tak wielu mężczyzn umiera codziennie na skutek samobójstwa, ale tak niewielu ludzi mówi o tym. W doniesieniach medialnych można wyróżnić informacje, że „ktoś popełnił samobój-stwo”, niestety zapomina się o tym, że ktoś był
synem, ojcem, mężem i pełnił wiele ważnych ról społecznych – o tym chcą przypomnieć osoby odpowiedzialne za ekspozycję, a następnie ofi-cjalną stronę projektu.
Profilaktyka
W ramach inicjatywy społecznej w Szwajcarii wykazano, że współpraca między badaczami i mediami doprowadziła do redukcji sensacyjnych i długich raportów o samobój-stwach w prasie (Michel et al., 2000: 1–10). Nie podjęto jednak próby zmierzenia wpływu tychże informacji na samobójstwa w populacji. Podjęto wysiłki, aby ograniczyć zgłaszanie samobójstw w metrze w Wiedniu. Dzięki interdyscyplinarnej współpracy zmniejszano liczbę samobójstw i prób samobójczych za pomocą ograniczenia traumatycznych informacji przekazywanych ogółowi społeczeństwa (Etzersdorfer, Sonne, 1998: 67–74).
Wpływ mediów na zachowanie samo-bójcze wydaje się być najbardziej prawdopodob-ny, gdy opisana zostanie metoda samobójstwa. Jest to wyjątkowo niebezpieczne szczególnie wte-dy, gdy zostanie ona przedstawiona szczegółowo – w dramatyczny i obrazowy sposób, np. ze zdję-ciami zmarłych. Metoda, która jest błędna, jednak zwraca uwagę odbiorcy, to wykorzystywanie dużych nagłówków, fontów czy informacji o śmierci celebrytów (Hawton et al., 1999: 972–977; Stack, 1987: 401–412, Philips, 1974: 340–354.). Na wpływ mediów najbardziej podat-ni wydają się młodzi ludzie, choć ograpodat-niczone dowody wskazują również na osoby starsze. Ko-lejnym czynnikiem jest podobieństwo między bodźcem medialnym lub modelem a obserwa-torem pod względem wieku, płci i narodowości. Ważnym aspektem prezentacji samobójstwa w mediach jest to, że zwykle przedstawiane są uproszczone przyczyny, jako powód wskazuje się pojedyncze czynniki, takie jak katastrofy finanso-we, zerwane związki lub niepowodzenia na egza-minach. Najczęstszy czynnik prowadzący do sa-mobójstwa, choroby psychiczne, jest często po-mijany (Fishman, Weimann, 1997: 199–212)
Zwalczanie problemów suicydalnych to jeden z elementów zapobiegania samobójstwom i jest o tym mowa w opublikowanej niedawno w Anglii Krajowej strategii zapobiegania samobójstwom
(Department of Health, National Suicide Prevention
Strategy for England). Odpowiednimi pytaniami są
zatem, jak należy to zrobić i czy może być ono skuteczne. Jednym ze sposobów zapobiegania samobójstwom było opracowanie dla mediów
wytycznych, których jest teraz kilka (www.afsp. org/education/recommendations/index.html; www.Samaritans.org/know/media_guide.shtm). Wszystkie podkreślają potrzebę unikania drama-tycznego zgłaszania lub przedstawiania samo-bójstwa i podawania konkretnych informacji (np. stosowane środki, skok z wysokości itd.). Więk-szość zaznacza celowość dostarczania dokład-nych faktów na temat przyczyn, w tym z należy-tym naciskiem na problemy ze zdrowiem psy-chicznym.
Ciekawymi badaniami są te przeprowa-dzone przez austriacki zespół badawczy (Nie-derkrotenthaler et al., 2009). Ich celem było ustalenie, czy zwiększone ryzyko samobójstwa związane jest z cechami społecznymi i czy różni się to w zależności od podobieństwa zgłoszonych samobójstw. Zebrane zostały raporty dotyczące wszystkich 179 indywidualnych samobójstw wymienionych w 13 największych austriackich gazetach ogólnokrajowych w latach 1996–2006. Wyodrębniono informacje o statusie społecznym i cechach socjodemograficznych zgłoszonych samobójstw, o pewności oznaczania śmierci jako samobójstwa oraz o zastosowanych metodach samobójstwa. Odkrycia potwierdzają hipotezę, że zmienne społeczne zgłaszanych samobójstw wpływają na ryzyko zachowań naśladowczych (modelowanie). Dowody na efekt naśladowców wydawały się najsilniejsze w przypadku samo-bójstw, które były podobne do schematu postę-powania dewianta w odniesieniu do grupy wieko-wej, płci i motywów samobójstwa.
Zasady prezentowania informacji na temat samobójstw
1. Nie używaj słowa „popełnił”; zamiast tego użyj wyrażenia „zmarł śmiercią samobój-czą” lub „pozbawił siebie życia”.
2. Zawsze podawaj numer infolinii lub miejsca, gdzie osoba może uzyskać pomoc w kry-zysie.
3. Nie dołączaj szczegółów dotyczących sa-mobójstwa.
4. Wyklucz graficzne przedstawienie śmierci samobójczej.
5. Nie dołączaj obrazów ani zdjęć z miejsca zdarzenia.
6. Nie opisuj zastosowanych metod, gdyż mo-gą być one wyzwalające i inspirujące dla osób chcących popełnić samobójstwo. 7. Nie odnoś się do samobójstwa jako
„na-rastającego problemu”, „epidemii” czy „plagi”.
8. Unikaj podawania szczegółów na temat lokalizacji zdarzenia.
9. Nie podawaj danych odnośnie szczegółów zostawionych notatek lub listów samobójcy. 10. Nie odnoś się do próby samobójczej jako
„udana” lub „nieudana próba”.
11. Unikaj zgłaszania, że śmierć spowodowana samobójstwem została „spowodowana” przez pojedyncze wydarzenie, ale raczej połączenie czynników
(https://afsp.org/about-suicide/risk-factors-and-warning-signs/).
12. Unikaj nadmiernie uproszczonych infor-macji, które mogą wprowadzać odbiorcę w błąd.
13. Przekazuj, że myśli i zachowania samo-bójcze można zmniejszyć przy odpowied-niej terapii.
14. Wykorzystuj aktualne dane na temat samo-bójstw.
15. Podziel się nadzieją, że samobójstwo jest możliwe do uniknięcia, tzn. „samobój-stwom da się zapobiegać”.
16. Nie umieszczaj w widocznym miejscu hi-storii o samobójstwach.
17. Nie powtarzaj zbyt często historii na temat samobójstw.
18. Używaj języka, który nie wywołuje sensacji. 19. Stwórz komunikat, który nie sugeruje, że
samobójstwo może być konstruktywnym rozwiązaniem problemów.
20. Załączaj informacje na temat sposobów zapobiegania samobójstwom i możliwości radzenia sobie z negatywnymi aspektami funkcjonowania człowieka
(http://apps.who.int/iris/handle/10665/ 258814).
Zakończenie
Kolejne pytanie, ale bez odpowiedzi, brzmi: czy media przedstawiające pozytywne radzenie sobie z przeciwnościami losowymi, które mogły prowadzić do aktów samobójczych, stanowią model i są także w stanie ograniczyć zachowania samobójcze. Zjawisko to nie było w Polsce badane, ale badania międzynarodowe potwierdzają taką zależność. Niniejsza kwestia związana jest z efektem Papageno, gdyż media w znacznym stopniu mogą przyczynić się do obniżenia liczby osób popełniających samo-bójstwo. W związku z powyższym bardzo ważne jest to, aby w materiałach, opisach, akcjach czy wypowiedziach zawierać informacje dotyczące tego, jak zapobiegać samobójstwom oraz w jaki
Podobne inicjatywy profilaktyczne i edukacyjne w zakresie informowania społeczeń-stwa o zdarzeniach suicydalnych powinny zostać udostępnione tym, którzy jako specjaliści są już zatrudnieni w dziedzinach zajmujących się pracą z ludźmi. Wreszcie profilaktyka, zasady publiko-wania informacji – powinno się w znaczny spo-sób zwracać uwagę producentów i redaktorów na świadomość ich potencjalnego wpływu na przyszłych samobójców. Wystarczy wyobrazić sobie taka sytuację – osoba z trudnościami psy-chicznymi ma myśli samobójcze i zastanawia się nad odebraniem sobie życia i wówczas widzi kogoś, kto robi właśnie to, o czym ona myśli. W środku dużego miasta. Niestety może to być czynnik, który zadecyduje. Każde wydarzenie zachęcające do samobójstwa jest złe. Czasem nieświadomie można doprowadzić kogoś do podjęcia takiej decyzji. Samobójstwa to temat bardzo delikatny, warto zaplanować, jakie cele chcemy osiągnąć.
Podane przykłady realnie wskazują na to, jak przechodnie potrafią się zachować – dzwonią po pomoc. Nie wolno jednak nadużywać w ten sposób ich dobroci. W Lublinie samobójca okazał się manekinem – oby nie stało się tak, że w sytuacji ekstremalnej osoba, która zachowała się w danym momencie idealnie, gdyż chciała
uratować życie ludzkie, nie zrobi tego po raz kolejny. Przy następnej okazji może pomyśleć, że to żart – właśnie wtedy, gdy ktoś będzie potrze-bował realnej pomocy.
Drugi przykład to współpraca z Mar-kiem Jenkinsem, uznanym na arenie międzynaro-dowej artystą, i Sandrą Fernandez w celu stwo-rzenia 84 indywidualnych rzeźb, które opowia-dały historię zmarłej osoby. Przyjaciele i członko-wie rodziny zmarłego pomogli w procesie tworzenia postaci. Każda z nich to przejmujące przypomnienie utraconego życia i wezwanie do towarzystwa, aby się spotkać i ostatecznie prze-ciwdziałać samobójstwom mężczyzn.
W Polsce w ubiegłym roku (2017) 5276 osób popełniło samobójstwo. Co ważne, dotyczy to wszystkich grup wiekowych: dzieci, młodzieży, młodych dorosłych, dorosłych, osób starszych. Na jedno samobójstwo przypada oko-ło 100 prób samobójczych, zatem można uznać, że jest to porażająca liczba osób, które w taki spo-sób chcą zakończyć swoje życie. Temat jest ważny także dlatego, że Polska jest w gronie państw o wysokim współczynniku umieralności z powo-du śmierci samobójczej (http://zobaczznikam. pl/category/statystyki/).
Bibliografia:
1. Pirkis J., Blood R.W., Suicide and the media:
a critical review, Commonwealth Department
of Health and Aged Care, Canberra 2001. 2. Alao A.O., Yolles J.C., Armenta W.,
Cyber-suicide: the Internet and suicide, „American Jour -nal of Psychiatry” 1999, No. 156.
3. Baume P., Cantor C.H., Rolfe A., Cybersuicide:
the role of interactive suicide notes on the Internet,
„Crisis” 1997, Vol. 18, No. 2.
4. Centers for Disease Control and Prevention, National Institute of Mental Health, Office of the Surgeon General, Reporting on suicide:
recommendations for the media, „Suicide
Life--Threatening Behavior” 2002, Vol. 32. 5. Department of Health, National suicide
pre-vention strategy for England, London 2002.
6. Etzersdorfer E., Sonneck G., Preventing
sui-cide by influencing mass-media reporting. The Vien-nese experience 1980–1996, „Archives of Sui -cide Research” 1998, Vol. 4.
7. Fishman G., Weimann G., Motives to commit
suicide: statistical versus mass-mediated reality,
„Archives of Suicide Research” 1997, Vol. 3. 8. Hawton K. et al., Effects of a drug overdose in
a television drama on presentations to hospital for self poisoning: time series and questionnaire study,
„British Medical Journal” 1999, Vol. 318. 9. Michel K. et. al., An exercise in improving suicide
reporting in print media, „Crisis” 2000, Vol. 21,
No. 2.
10. Phillips D.P. The influence of suggestion on
suici-de: substantive and theoretical implications of the Werther effect, „American Sociological Re -view” 1974, Vol. 39.
11. Samaritans, Media guidelines. Portrayals of
suici-de, Samaritans, Ewell 2002,
www.Samaritans.org/know/media_guide. shtm [accessed: 24 Oct 2002].
12. Sisask M., Värnik A., Media roles in suicide
pre-vention: a systematic review, „International Jour -nal of Environmental Research and Public Health” 2012, Vol. 9 (1).
13. Stack S., Celebrities and suicide: a taxonomy and
analysis, „American Sociological Review”
1987, Vol. 52. Strony internetowe: 1. https://afsp.org/about-suicide/risk-factors-and-warning-signs/. 2. https://afsp.org/education/ recommendations/index.html https://afsp.org/take-action/. 3. http://apps.who.int/iris/handle/10665/ 258814. 4. https://www.change.org/p/theresa-may- make-suicide-prevention-and-support-a-government-minister-s-responsibility. 5. https://kurierlubelski.pl/akcja-w-centrum- lublina-czlowiek-stoi-na-gzymsie- zaalarmowana-straz-pozarna-zamiast- samobojcy-znalazla-manekina-zdjecia/ar/13474034. 6. http://lublin.eska.pl/poznaj-miasto/ manekin-na-gzymsie-krakowskie- przedmiescie-lublin-proba-samobojcza-lublin-open-city/737389. 7. http://www.lublin112.pl/samobojca- centrum-lublina-instalacja-artystyczna-narobila-sporego-zamieszania-zdjecia/. 8. https://noizz.pl/kultura/project-84- samobojcy-na-dachach-budynkow-w-londynie/y7lkjx9?placement= WidgetSeeAlsoExtended&position=8. 9. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/ articles/PMC1124845/. 10. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/ 19682782. 11. https://www.projecteightyfour.com/. 12. https://www.samaritans.org/media-centre/media-guidelines-reporting-suicide . 13. http://www.who.int/mental_health/ advocacy/en/. 14. http://zobaczznikam.pl/category/ statystyki/.
Teza: Cofnięcie pozwu w sytuacji, w której pozwany zaprzeczył zasadności powództwa, składając sprzeciw od nakazu zapła-ty, skutkuje obowiązkiem zwrotu kosztów procesu
1
mu (art. 203 § 2 zdanie drugie k.p.c. ) także wtedy, gdy do-chodzone w pozwie świadczenie zostało wyegzekwowane.
Zagadnienie skutków cofnięcia pozwu, m.in. w sferze kosztów postępowania, stanowi od dawna przedmiot dyskusji
2
w judykaturze i nauce cywilnego prawa procesowego . Glosowana uchwała zdaje się przedstawiać słuszny kierunek oceny tego, jak należy rozpatrywać oświadczenie powoda o zaniechaniu dalszego popierania powództwa w sytuacji, gdy uzyskał on zaspokojenie na drodze przymusu państwowego, a pozwany przeczy zasadności wy-wodzonego przez stronę czynną roszczenia. Wnioski analizowane-go judykatu wydają się bowiem wypełniać zasadę równości stron, a także zbliżać stosowanie przepisów procesowych do adekwatne-go odzwierciedlania rzeczywistości stosunków społecznych, zobo-wiązaniowych i gospodarczych.
Przedmiotowa uchwała podjęta została na skutek pytania prawnego skierowanego do SN przez Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim, który w toku rozpoznawania zażalenia na koszty