Monika
Grottel
1 Funkcje ekonomiczne państwa,
www. stosunki-miedzynarodowe.pl/slownik/52-f/513-funkcje-ekonomiczne-panstwa [dostęp: 20.11.2018].
Na przestrzeni dziejów funkcje ekono-miczne państwa były realizowane w różnym stop-niu. Zmieniało się też podejście doktryn ekono-micznych do roli państwa w gospodarce i społe-czeństwie. Adam Smith – twórca ekonomii jako nauki o społecznym gospodarowaniu – oraz inni ekonomiści klasyczni i zwolennicy liberalizmu gospodarczego opowiadali się za ograniczeniem roli państwa w życiu gospodarczym do zapewnie-nia osłony prawnej prywatnej przedsiębiorczości, czyli sprowadzali ją do roli „stróża nocnego”. Natomiast sprawiedliwość w społeczeństwie i gospodarce miała być zapewniona automatycz-nie przez działaautomatycz-nie „automatycz-niewidzialnej ręki rynku”. Poglądy te utorowały drogę swobodnemu roz-wojowi kapitalizmu w okresie rewolucji przemy-słowej i następnym stuleciu.
W ostatnich stu latach znaczenie państwa w gospodarce znacznie wzrosło. Jak zauważa Zdzisław Sadowski, wpłynęło na to pięć czyn-ników:
· negatywne społeczne konsekwencje niczym nieograniczonego funkcjonowania mecha-nizmu rynkowego, takie jak: pogłębianie się podziałów społecznych, spowodowanych przez duże rozwarstwienia dochodowe i ma-jątkowe gospodarstw domowych, oraz ze-pchnięcie z powodu nędzy znacznej części ludności na margines społeczeństwa, co niszczy ład społeczny i hamuje rozwój gos-podarczy;
· cykliczne wahania koniunktury, które niosą ze sobą kryzysy gospodarcze powodujące spa-dek Produktu Krajowego Brutto i wzrost bez-robocia;
· trudności z przyspieszeniem rozwoju gospo-darczego krajów rozwijających i poprawą poziomu życia w krajach tzw. Południa; · pojawienie się zagrożeń dla przyszłości
świata, wynikających z zanieczyszczenia śro-dowiska naturalnego, ocieplania się klimatu na Ziemi, eksplozji demograficznej w najuboż-szych krajach, wzrostu terroryzmu i cyber-przestępczości oraz nasilania się migracji w skali międzynarodowej związanej z olbrzy-mimi różnicami w poziomie życia w krajach rozwiniętych i państwach targanych wojnami czy konfliktami społecznymi .2
Pod wpływem Wielkiego Kryzysu Gos-podarczego lat 30. XX wieku J.M. Keynes stwo-rzył podstawy teoretyczne interwencjonizmu państwowego, czyli silnej ingerencji państwa w życie gospodarcze, w celu zapewnienia równo-wagi rynkowej i bezpieczeństwa ekonomicznego kraju. W swym fundamentalnym dziele Ogólna
3
teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza opowiadał się
za zwiększeniem zatrudnienia w gospodarce na-rodowej i tym samym ograniczeniem bezrobocia poprzez wzrost finansowanych przez państwo in-westycji. Myśl Keynesa kontynuowali keynesiści, którzy głęboko wierzyli, że państwo poprzez kształtowanie podatków i wydatków budżeto-wych, mających wpływ na popyt globalny, oraz dzięki utrzymywaniu stopy procentowej na odpo-wiednim poziomie może łagodzić cykliczne wa-hania koniunktury. Doktryna ta przez wiele lat stanowiła podstawę polityki gospodarczej w wie-lu krajach.
W latach 70. i 80. XX wieku w krajach wysoko rozwiniętych, a zwłaszcza w USA i kra-jach skandynawskich, bardzo popularna była koncepcja państwa dobrobytu (welfare state). Jej wybitnymi przedstawicielami byli: szwedzki ekonomista Gunnar Myrdal i amerykański eko-nomista John K. Galbraith. Według tej doktryny państwo, respektując prywatną własność środ-ków produkcji, powinno ingerować w życie gos-podarcze w celu zapobiegania negatywnym zja-wiskom występującym w gospodarce rynkowej, np. bezrobociu. Państwo dobrobytu powinno stale zapewniać kompromis między interesami pracodawców i pracowników oraz dbać o równo-wagę między wzrostem gospodarczym a zasada-mi sprawiedliwego podziału dóbr w społeczeń-stwie. Dążenie państwa do zapewnienia dobro-bytu wszystkim obywatelom jest słuszne, ale realizacja tego celu ze względu na wysokie koszty – bardzo trudna. Przeciwko tej doktrynie prze-mawiają następujące argumenty: konieczność wprowadzenia wysokich podatków nie tylko na pokrycie dużych wydatków socjalnych państwa, ale także na pokrycie kosztów utrzymania roz-budowanej administracji państwowej, związane z tym marnotrawstwo środków finansowych, osłabienie ducha przedsiębiorczości w społe-czeństwie oraz zmniejszenie odpowiedzialności
2 Z. Sadowski, Refleksje o roli państwa w gospodarce, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia” 2004, t. 38, s. 15–17.
3 J.M. Keynes, Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2017, s. 253.
jednostek za swój los i wzmocnienie postaw rosz-4
czeniowych w społeczeństwie .
Ideę państwa dobrobytu i keynesowskie podejście do gospodarki ostro krytykowali w la-tach 70. XX wieku monetaryści i ideowo z nimi związani neoliberałowie. Ich głównym przedsta-wicielem był Milton Friedmana – autor
funda-5
mentalnej pracy Kapitalizm i wolność . Monetaryści byli zwolennikami ograniczenia wpływu państwa na gospodarkę i powrotu do zasad liberalizmu gospodarczego. Skupiali się na podażowej stronie gospodarki i zmniejszaniu podatków dla przed-siębiorstw, co według nich miało prowadzić do wzrostu oszczędności, inwestycji i zatrudnienia w gospodarce narodowej. Ważne miejsce w ich doktrynie ekonomicznej zajmowała restrykcyjna polityka monetarna i fiskalna, prowadzona za po-mocą wysokich stóp procentowych i ograniczania deficytu budżetowego państwa. Monetaryści i neoliberałowie mieli szczególnie duży wpływ na politykę gospodarczą USA w okresie prezyden-tury Ronalda Regana i brytyjską politykę gospo-darczą pod rządami premier Margaret Thatcher. Choć ówczesnej polityce w obu tych krajach nie można odmówić ewidentnych sukcesów, to neo-liberalne podejście do gospodarki stało się jedną z istotnych przyczyn wystąpienia w latach 2008– 2009 globalnego kryzysu finansowego i gospo-darczego.
Wpływ globalizacji ekonomicznej na rolę państwa w gospodarce
Od początku lat 90. XX wieku jesteśmy świadkami przyspieszenia globalizacji w sferze ekonomicznej. Istotą globalizacji jest zwiększa-jące się umiędzynarodowienie procesów gospo-darczych na świecie oraz łączenie się rynków krajowych i regionalnych w jeden globalny rynek
6
towarów, usług i kapitału . Pod wpływem glo-balizacji ekonomicznej zmienia się rola państwa w życiu gospodarczym zarówno krajów rozwi-niętych, jak i zaliczanych do rynków wschodzą-cych i rozwijająwschodzą-cych się. Jest to spowodowane przede wszystkim postępującą prywatyzacją i de-regulacją w gospodarce, procesami międzynaro-dowej integracji gospodarczej, dużą siłą kor-poracji transnarodowych i rosnącym znaczeniem organizacji międzynarodowych. Prywatyzacja
i deregulacja procesów gospodarczych siłą rzeczy prowadzi do zmniejszenia roli państwa w sferze gospodarczej. Jeszcze w większym stopniu do re-dukcji funkcji państwa w gospodarce przyczynia się ekspansja korporacji transnarodowych (KTN) na rynkach wschodzących i w krajach rozwijają-cych się. KTN są głównym motorem współczes-nych procesów globalizacyjwspółczes-nych. Dysponują one ogromnym kapitałem, często o większej wartości niż PKB większości krajów na świecie, innowa-cyjnymi produktami, nowoczesnym know-how w zakresie produkcji i zarządzania, tysiącami miejsc pracy i sprawnymi kanałami dystrybucji na wszystkich kontynentach. KTN są największymi inwestorami w zakresie bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ). Ze względu na olbrzymi potencjał ekonomiczny KTN pozyskaniem ich jako inwestorów żywotnie zainteresowane są państwa słabo i średnio rozwinięte, w których brakuje kapitału i nowoczesnych technologii oraz występuje wysokie bezrobocie. KTN, wiedząc o tym, wymuszają na państwach przyjmujących bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) wielorakie ustępstwa w celu uzyskania dla siebie jak największych korzyści Chodzi tutaj o ulgi podatkowe, subwencje na utworzenie nowych miejsc pracy, zabezpieczenie mieszkań dla kadry zarządzającej przedsiębiorstwami międzynarodo-wymi i zapewnienie innych profitów. Natomiast gdy KTN już prowadzą działalność w danym kraju, to niejednokrotnie w celu uzyskania jeszcze większych korzyści podatkowych lub obniżenia kosztów robocizny w wyniku uelastycznienia prawa pracy i zmniejszenia obciążeń socjalnych, szantażują rząd kraju przyjmującego kapitał, że w razie niespełnienia ich żądań przeniosą pro-dukcję do innego kraju.
W efekcie z działalnością KTN w krajach słabiej rozwiniętych, oprócz niewątpliwych korzyści, wiąże się szereg niedogodności: zmniej-szenie wpływów z tytułu podatku od przedsię-biorstw, przerzucanie części kosztów prowadze-nia firmy na pracowników, transfer zysków do kraju pochodzenia korporacji, niszczenie środo-wiska naturalnego, przejmowanie przedsię-biorstw krajowych nie po to by je dalej prowadzić, lecz w celu ich likwidacji i przejęcia rynku zbytu, przechwytywanie najlepszych pracowników 4 Szerzej zob. G. Esping-Andersen, Trzy światy kapitalistycznego państwa dobrobytu, Difin, Warszawa
2010.
5 M. Friedman, Kapitalizm i wolność, Centrum Adama Smitha & Rzeczpospolita, Warszawa 1993. 6 B. Liberska, Współczesne procesy globalizacji gospodarki światowej, [w:] Globalizacja. Mechanizmy i wyzwania,
i inne koszty. Wymuszane na rządach krajów przyjmujących kapitał ustępstwa na rzecz KTN w celu zwiększenia ich korzyści prowadzą do osłabienia roli państwa w gospodarce narodowej krajów goszczących te przedsiębiorstwa. Jest to równoznaczne z ograniczeniem jego
suweren-7
ności w sferach, którymi jest zainteresowany za-8
graniczny kapitał . Szczególnie dużą rolę odgry-wają korporacje finansowe. W okresie dobrej ko-niunktury nie życzą one sobie ingerencji państwa w gospodarkę, natomiast w okresie kryzysu, częs-to spowodowanego chciwością i transakcjami spekulacyjnymi wielkich instytucji finansowych, domagają się pożyczek i gwarancji rządowych w celu przezwyciężenia niebezpieczeństwa upad-łości.
W dobie globalizacji do zmiany sytuacji w zakresie suwerenności państw narodowych dochodzi również w wyniku zrzeczenia się części ich uprawnień na rzecz ważnych dla gospodarki narodowej organizacji międzynarodowych, ta-kich jak Światowa Organizacja Handlu i Mię-dzynarodowy Fundusz Walutowy, lub na rzecz ponadnarodowych organów ugrupowania inte-gracyjnego, np. Komisji Europejskiej. Instytucje te wywierają nacisk na szersze otwieranie się gospodarek na współpracę zagraniczną, zobo-wiązują kraje członkowskie do przyjęcia okreś-lonych regulacji i kontrolują ich funkcjonowanie, ale nie należy tego traktować jako ograniczenia czy przekreślenie suwerenności państw narodo-wych, ponieważ przystępują one dobrowolnie do organizacji międzynarodowych i jako ich człon-kowie mają mniejszy lub większy wpływ na de-cyzje podejmowane na forum tych organizacji.
Odpowiedzialność państw za globalny kry-zys finansowy i ich pomoc dla dużych ban-ków
Źródłem globalnego kryzysu finanso-wego i ekonomicznego w latach 2008–2009 i następnie kryzysu zadłużeniowego w strefie euro był splot wielu czynników związanych z niedoskonałością zarówno rynku, jak i działań podejmowanych przez rządy, banki centralne i organy nadzorujące rynki finansowe. W szcze-gólności należy wymienić następujące przyczyny kryzysu:
· boom na amerykańskim rynku kredytów hi-potecznych subprime, spowodowany łagodną polityką monetarną FED na początku XXI wieku i presją rządu USA na wzrost kredytów mieszkaniowych w celu ożywienia koniun-ktury gospodarczej;
· brak dostatecznej regulacji i nadzoru nad ryn-kami finansowymi, co stanowiło konsekwen-cję postępującej od 30 lat deregulacji sektora finansowego zgodnie z doktryną neolibera-lizmu;
· sekurytyzacja aktywów bankowych i eksplozja praktycznie niekontrolowanego rynku instru-mentów pochodnych, co prowadziło do prze-rostu sektora finansowego i jego oderwania od realnej sfery gospodarczej, a więc do finan-syzacji albo kapitalizmu kasynowego ;9
· patologie w zakresie zarządzania dużymi ban-kami (stosowanie wysokiej dźwigni finanso-wej, patologiczny system wynagrodzeń kadry kierowniczej, zawodność agencji ratingo-wych, błędny system zarządzania ryzykiem), czemu towarzyszyło przekonanie, że zgodnie z doktryną too big to fail duże instytucje finan-sowe nie mogą upaść .10
7 Suwerenność państwa w XXI w., jak pisze J.I. Symonides, oznacza przede wszystkim konstytucyjną niezależność oraz zdolność decydowania o zakresie własnej kompetencji. Suwerenność na płasz-czyźnie wewnętrznej to wykonywanie funkcji państwowych na swoim terytorium, stanowienie i egzekwowanie prawa oraz utrzymanie ładu wewnętrznego. Natomiast w stosunkach międzyna-rodowych suwerenność przejawia się w utrzymywaniu kontaktów dyplomatycznych i konsularnych z innymi państwami i dobrowolnym członkostwie w organizacjach międzynarodowych. Zob. J.I. Symonides, Państwo w procesie globalizacji, [w:] Państwo w teorii i praktyce stosunków międzynarodowych, red. M. Sułek, J.I. Symonides, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2009, s. 172. 8 W.St. Szymański, Kryzys globalny. Pierwsze przybliżenie, Difin, Warszawa 2009, s. 108–110.
9 Zob. H.W. Sin, Kasino Kapitalismus. Wie es zur Finanzkrise kam und was jetzt zu tun ist, Ullstein Buch-verlage, Berlin 2009.
10 Conclusions of the Financial Crisis Inquiry Commission: www.fcic.law.stanford.edu/report [dostęp: 20.11.2018].
Skutki kryzysu były bolesne nie tylko dla sektora finansowego (upadek niektórych banków, olbrzymie straty wielu banków na kredytach i operacjach papierami wartościowymi oraz duże problemy z utrzymaniem płynności finansowej), ale również dla realnej sfery gospodarczej. W naj-gorszym, 2009 roku PKB na świecie zmniejszył się o 0,6%, a w samych krajach rozwiniętych aż o 3,2%. Jednocześnie odnotowano spadek
świa-11 towego eksportu towarów i usług aż o 10,7% oraz znaczny wzrost liczby osób bezrobotnych i głodujących na świecie. Aby nie dopuścić do eskalacji kryzysu finansowego i gospodarczego, kraje rozwinięte przystąpiły do ratowania zagro-żonych bankructwem banków i realizacji zakro-jonych na dużą skalę programów pomocowych
dla realnej sfery gospodarczej, mających ożywić koniunkturę. W pierwszej kolejności banki centralne, przede wszystkim amerykański FED i Europejski Bank Centralny, zasiliły banki ko-mercyjne w dodatkowe płynne środki. Następnie rządy wielu krajów przyjęły programy ratunkowe dla sektora bankowego składające się ze wsparcia kapitałowego banków, gwarancji, ulg dla akty-wów o obniżonej wartości i pożyczek głównie dla dużych banków. Wartość tych programów w skali światowej przekroczyła astronomiczną sumę
12
4 bilionów euro . Na szczęście banki nie musiały tej pomocy wykorzystać w całości. Rozmiary wy-korzystanej pomocy w krajach UE przedsta-wiono w tabeli 1.
11 IMF, World Economic Outlook 2010, s. 154, 170. 12
H.W. Sinn, op. cit., s. 216.
Tabela.1. Wykorzystana pomoc publiczna dla banków w krajach UE w latach 2008–2012
Źródło: R. Wierzba i in., Polski sektor bankowy wobec wyzwań związanych z kryzysem finansowym w strefie
euro, Wydział Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, Sopot 2014, s. 44.
Państwo Irlandia Dania Grecja Belgia Wielka Brytania Cypr Holandia Łotwa Luksemburg Niemcy Hiszpania Austria Słowenia Portugalia Francja Szwecja Węgry Włochy Wsparcie kapitałowe mld € 62,8 10,8 6,3 20,4 82,4 0,0 18,9 0,5 2,6 62,3 19,3 7,4 0,3 0,0 22,5 0,8 0,1 4,1 Gwarancje mld € 284,3 145,0 56,3 44,2 158,2 2,8 40,9 0,5 1.6 135,0 62,2 19,3 2,2 8,5 92,7 19,9 0,0 10,9
Ulgi dla aktywów o obniż. wartości mld € 2,6 0,0 0,0 7,7 40,4 0,0 5,0 0,4 0,0 56,2 2,9 0,4 0,0 0,0 1,2 0,0 0,0 0,0 Pożyczki mld € 0,1 2,0 6,9 0,0 18,5 0,0 30,4 1,0 0,2 4,7 19,3 0,0 0,0 2,9 0,0 0,0 2,1 0,0 Suma mld € 349,7 157,7 69,5 72,4 299,6 2,8 95,2 2,4 4,4 259,2 103,7 27,1 2,4 11,4 116,4 20,7 2,2 15,0 Suma jako % PKB 223,5 65,9 32,3 19,7 17,2 15,9 15,8 12,1 10,4 10,1 9,7 9,0 6,7 6,7 5,8 5,4 2,2 1,0
Warto podkreślić, że polski system kowy nie ucierpiał tak bardzo jak systemy ban-kowe w strefie euro i w efekcie banki w naszym kraju nie musiały sięgnąć po pomoc państwa.
Wartość podjętych w latach 2008–2010 przez państwa G-20 programów mających oży-wić koniunkturę wyniosła 1,13 biliona USD, co stanowiło 2,6% światowego PKB w skali
rocz-13
nej . Należy przy tym zaznaczyć, że programy koniunkturalne w przeciwieństwie do pomocy dla banków oznaczały dla poszczególnych państw realne wydatki środków budżetowych. Towarzy-szyło im drastyczne ograniczenie dochodów bud-żetu państwa z powodu zmniejszenia się sprze-daży i rozmiarów PKB w okresie kryzysowym, co pociągnęło za sobą wzrost długu publicznego. W krajach UE, w których zgodnie z obowiązu-jącymi regułami deficyt budżetowy nie powinien być wyższy niż 3% PKB, a dług publiczny nie większy niż 60%, limity te w większości krajów zostały znacznie przekroczone.
W odpowiedzi na globalny kryzys finan-sowy i ekonomiczny rządy wielu krajów, między-narodowe organizacje finansowe i banki central-ne podjęły zakrojocentral-ne na szeroką skalę działania regulacyjne na rynkach finansowych w celu nie-dopuszczenia do wybuchu w przyszłości następ-nego kryzysu finansowego Zagadnienia te ze względu na ich dużą skalę i złożoność wymagają w omówienia w kolejnym opracowaniu.
Rola państwa w gospodarce narodowej i mię-dzynarodowych stosunkach ekonomicznych w perspektywie najbliższych kilkunastu lat
Państwo odgrywa bardzo istotną rolę we współczesnym życiu gospodarczym, Najdobit-niej o tym świadczy fakt, iż w krajach rozwinię-tych dzieli ono około połowy PKB i ma znaczący wpływ na podział pozostałej jego części. Analiza trendów dotyczących funkcjonowania państwa we współczesnej gospodarce pozwala prognozo-wać, że również w przyszłości istnienie państwa będzie niezbędne. Mimo dużego znaczenia pań-stwa jego funkcje ekonomiczne ciągle budzą wie-le kontrowersji wśród ekonomistów i polityków. W zależności od orientacji ekonomicznej i poli-tycznej zajmują oni pozycję od skrajnie liberalnej
14
do etatystycznej . Ci pierwsi, negując pożyteczną rolę państwa, mają poglądy zbliżone do anarchis-tów i postrzegają państwo jako organizację wręcz
przestępczą, którą należy zwalczać. Z kolei eta-tyści są zwolennikami silnej ingerencji państwa nie tylko w sferze ekonomicznej, ale także spo-łecznej i kulturalnej. Opowiadają się więc m.in. za przejmowaniem przez państwo funkcji podmiotu gospodarczego, będącego właścicielem przedsię-biorstw, producentem, pracodawcą, pożyczko-dawcą, kredytobiorcą, eksporterem i importerem. Żadne z tych skrajnych poglądów w przyszłości nie powinno stanowić podstawy polityki gospo-darczej państwa i w praktyce należy poszukiwać rozwiązań pośrednich.
Pod wpływem globalnego kryzysu finan-sowego i gospodarczego lat 2008–2009 zwięk-szyło się grono ekonomistów, którzy uważają, że państwo powinno w większym stopniu działać na rzecz wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw krajowych na rynkach międzynarodowych oraz bardziej niż dzisiaj interweniować w sferze eko-nomicznej i społecznej w celu zapewnienia spra-wiedliwszego podziału dochodów w społeczeń-stwie.
Niewątpliwie państwo pozostanie głów-nym aktorem w życiu gospodarczym, tworząc ramy prawne dla działalności gospodarczej i sto-jąc na straży przestrzegania przez podmioty gos-podarcze obowiązującego ładu ekonomicznego i społecznego. Jednakże jego rola, podobnie jak dotychczas, będzie podlegać transformacji. Moż-na prognozować, że funkcje ekonomiczne pań-stwa nadal będą się zmniejszać na rzecz korpo-racji transnarodowych i organizacji międzynaro-dowych, takich jak Międzynarodowy Fundusz Walutowy czy Światowa Organizacja Handlu oraz organów ugrupowania integracyjnego, którego członkiem jest dane państwo. Nie oznacza to jednak, że w przyszłości w gospodarce państwo całkowicie zostanie zastąpione przez prywatny biznes i instytucje ponadnarodowe. Zdecydowa-nie więc należy odrzucić tezę o zaniku państwa.
Znaczenie państwa ulega zwiększeniu szczególnie w krytycznych sytuacjach: w okresie kryzysów gospodarczych i podczas konfliktów zbrojnych. Wiele negatywnych zjawisk niesie ze sobą także globalizacja, takich jak degradacja śro-dowiska naturalnego, terroryzm, rozpowszech-nianie się układów mafijnych, pogłębianie się nierówności w dochodach między państwami i między grupami społecznymi. Problemów tych nie rozwiążą korporacje transnarodowe, które nie 13 W. Heun, Der Staat und die Finanzkrise, „Juristen Zeitung“ 2010, Nr. 2, s. 60.
14 J. Wilkin, Państwo w globalnym systemie współczesnej gospodarki. Wprowadzenie do dyskusji, [w:] Wizja
chcą ponosić odpowiedzialności za procesy rozgrywające się poza ich przedsiębiorstwami. Potrzebne zatem są państwa narodowe i orga-nizacje międzynarodowe wystarczająco silne, aby tym problemom stawić czoła. Nie chodzi przy tym o bezpośrednie interwencje państwa na rynku, lecz o dobre regulacje procesów gospodar-czych i nadzór ze strony organów państwowych szczególnie nad dużymi podmiotami finanso-wymi. Oczekiwaniom tym mogą sprostać tylko silne państwa, stające na straży przestrzegania prawa i dysponujące odpowiednimi dochodami z podatków, a nie państwa słabe, źle rządzone i skorumpowane.
Państwo i rynek wzajemnie się nie wykluczają. Siły rynku potrzebują przeciwwagi w postaci sprawnie funkcjonującego państwa. Rynek ukierunkowuje podmioty gospodarcze na działalność krótkookresową, natomiast w długim okresie zrównoważony rozwój jest w stanie zapewnić jedynie państwo. Musi ono dbać o to, aby rynki finansowe były przejrzyste, gracze na tych rynkach dysponowali niezbędnym kapitałem własnym na pokrycie ryzyka, a korzyści z globa-lizacji mogły odnosić jak najszersze kręgi społe-czeństwa. Państwo zatem nie powinno rezygno-wać ze swoich kluczowych funkcji na rzecz mechanizmów rynkowych. Państwo przyszłości musi też być silne, aby przeciwdziałać negatyw-nym skutkom globalizacji, takim jak terroryzm, cyberprzestępczość czy nasilająca się w USA i krajach UE nielegalna imigracja.
Bibliografia:
1. Conclusions of the Financial Crisis Inquiry
Com-mission:
www.fcic.law.stanford.edu/report [dostęp: 20.11.2018].
2. Esping-Andersen G., Trzy światy
kapitalistycz-nego państwa dobrobytu, Difin, Warszawa 2010.
3. Friedman M., Kapitalizm i wolność, Centrum Adama Smitha & Rzeczpospolita, Warszawa 1993.
4. Funkcje ekonomiczne państwa:
www.stosunki-miedzynarodowe.pl/ slownik/52-f/513-funkcje-ekonomiczne-panstwa [dostęp: 20.11.2018].
5. Heun W., Der Staat und die Finanzkrise, „Juristen Zeitung“ 2010, Nr. 2.
6. IMF. World Economic Outlook 2010.
7. Keynes J.M., Ogólna teoria zatrudnienia, procentu
i pieniądza, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2017.
8. Liberska B., Współczesne procesy globalizacji
gos-podarki światowej, [w:] Globalizacja. Mechanizmy i wyzwania, red. B. Liberska, Polskie
Wydaw-nictwo Ekonomiczne, Warszawa 2002. 9. Sadowski Z., Refleksje o roli państwa w
gospo-darce, „Annales Uiversitatis Mariae
Curie-Skłodowska. Section H, Oeconomia” 2004, t. 38.
10. Sin H.W., Kasino Kapitalismus. Wie es zur
Finanzkrise kam und was jetzt zu tun ist, Ullstein
Buchverlage, Berlin 2009.
11. Szymański W. St., Kryzys globalny. Pierwsze
przybliżenie, Difin, Warszawa 2009.