Interdyscyplinarność bezpieczeństwa. Teoria, praktyka, edukacja · Biblioteka SGSP

Magdalena Gikiewicz

Monika Tryboń

Anna Prędecka

Adrian Bralewski

st. kpt. dr Monika Tryboń mł. bryg. dr inż. Anna Prędecka mł. kpt. mgr inż. Adrian Bralewski

stawowych potrzeb. Samorealizacja jest nieodłącznym elementem towarzyszącym ludziom podczas całego życia, przyczynia się do ciągłej pracy nad sobą, a tym samym rozwijania swojego potencjału.

Wartości, które obecnie są najczęściej przywoływane, to według W. Pokruszyń-skiego m.in.: prawo do życia i wolności, swobody obywatelskie, prawo do pokoju, praca, godziwy poziom socjalny i możliwość samorealizacji, a także demokratyczny porządek społeczny [5 s. 16]. Wszystkie prawa, jakie przysługują obywatelom dają gwarancję bezpieczeństwa i wolności, zabezpieczają jednostkę przed nadmierną ingerencją państwa w jej życie prywatne (wolność sumienia i wyznania, prawo do życia, nietykalność osobista), dlatego odgrywają bardzo ważną rolę w życiu każdego obywatela.

Bezpieczeństwo społeczne w Unii Europejskiej

W wyniku postępujących procesów globalizacji, w tym integracji europejskiej, w której bezapelacyjnie na pierwsze miejsce wysuwa się rozwój techniki, technologii oraz wciąż rozwijającej się współpracy między państwami, ustanowiono wspólny rynek, a także realizację swobód osób, usług, towarów i kapitału [1 s. 20]. Stopnio-wa likwidacja kontroli na granicach, oprócz oczekiStopnio-wanych rezultatów, stworzyła doskonałą okazję do powstawania i prężnego rozwijania się grup oraz organizacji przestępczych. W związku z tym, postanowiono powołać EUROPOL – Europejskie Biuro Policji. Powołane przez państwa członkowskie Unii Europejskiej (UE) ma za zadanie zwiększanie poziomu bezpieczeństwa w Europie poprzez zapewnianie or-ganom ścigania pomocy.

Należy również zwrócić uwagę na system europejskiej polityki społecznej, któ-rego głównym celem jest wyrównywanie warunków socjalnych najsłabszych eko-nomicznie grup ludności. Działalność owego systemu realizowana jest na obszarze państw wspólnoty, które wyznaczają realizację określonego programu polityki, a co najważniejsze, w ramach tego programu minimalne standardy zabezpieczenia spo-łecznego dla wszystkich członków. W Unii Europejskiej dużą rolę odgrywa polityka społeczna. Jest istotnym elementem, gdyż jej główny cel to nie tylko wyrównywanie, ale i polepszanie warunków życia oraz pracy [1 s. 20]. Dodatkowo obejmuje takie aspekty, jak prawo do bezpieczeństwa i higieny pracy oraz do godnego wynagrodze-nia. Przełomowym momentem stał się również swobodny przepływ pracowników wewnątrz Unii Europejskiej i swoboda zakładania przedsiębiorstw na terenie Unii.

Bezpieczeństwo społeczne w Polsce

Zagrożenia dla bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej w dużej mierze są toż-same z zagrożeniami, jakie w otaczającym świecie widzą jej sojusznicy. Uważa się, że zagrożenia XXI wieku, w dobie rozwijającej się globalizacji, często wykraczają poza granice państw czy kontynentów, dlatego bardzo ważna jest poprawa bezpie-czeństwa socjalnego i społecznego Polaków, a przede wszystkim zaangażowanie do

działań wszystkich podmiotów działających na rzecz bezpieczeństwa, tj. rządowych, samorządowych oraz pozarządowych. Najważniejszym zadaniem RP jest przeciw-działanie zagrożeniom bezpieczeństwa energetycznego oraz potencjalnemu osłabie-niu więzów, które łączą wspólnotę europejską i transatlantycką [1 s. 25].

Terroryzm międzynarodowy również jest zagrożeniem dla bezpieczeństwa Pol-ski. Należy jednak pamiętać, że obecnie istnieje nie tylko swobodny przepływ dóbr czy usług (otwarte granice), ale coraz częściej na pierwszy plan wysuwają się zagro-żenia związane z narkomanią, handlem ludźmi oraz AIDS.

Społeczne zagrożenia w Polsce to także szerzące się bezrobocie, bezdomność czy alkoholizm. Powodują dysfunkcję grup społecznych, a w konsekwencji prowadzą do patologii. Na bezpieczeństwo Polski oddziałują przede wszystkim procesy i zjawi-ska w Europie oraz wspólnocie euroatlantyckiej. Członkostwo w Unii Europejskiej stwarza Polsce warunki, które sprzyjają rozwojowi gospodarczemu oraz postępowi cywilizacyjnemu, zwiększając tym samym bezpieczeństwo [1 s. 25].

Problemy demograficzne

Strategia Bezpieczeństwa Narodowego do najważniejszych niebezpieczeństw zalicza zmiany demograficzne, na które składa się wysoka skala emigracji oraz ni-ski przyrost naturalny. Najważniejszy czynnik rozwoju społeczno-gospodarczego stanowi ludność. Wpływa on również na poziom bezpieczeństwa oraz środowisko naturalne.

W Polsce obecnie obserwuje się wzrost obszarów objętych depopulacją [2 s. 75]. Oznacza ona wyludnienie – czyli stopniowe zmniejszanie się liczby mieszkańców na danym terenie. Proces ten postępuje w największych miastach, ale również jest coraz częściej spotykany na obszarach wiejskich. Obecnie w Polsce zauważamy tzw. modernizację populacji, np. pod względem spadku rodności. Prognozy niestety za-powiadają dalszy spadek narodzin. Zmiany demograficzne związane są z coraz rzad-szym zawieraniem związków małżeńskich oraz zawieranie ich w wieku coraz póź-niejszym mają nieodzowny wpływ na stopę urodzeń. Możemy także zaobserwować wydłużenie się przeciętnego czasu trwania życia – spowodowane jest to m.in. roz-winięciem się medycy oraz postępem gospodarczym, dzięki którym długość życia wydłużyła się, a także wzrósł jego poziom. Potencjał demograficzny, taki jak liczba ludności, struktura jej wieku, wielkość emigracji i liczba migrantów w najbliższej przyszłości będą stanowić słabą stronę Polski [2 s. 76].

Napływ cudzoziemców nadaje społeczeństwom charakter wielokulturowy i sta-nowi czynnik potencjalnie niebezpieczny dla wizerunku i siły państwa. Migracje mogą stać się zagrożeniem dla spójności i stabilności społecznej, również gdy wydają się ekonomicznym ciężarem dla ogółu społeczeństwa. Spowodowane to jest faktem, iż utrzymują się ze świadczeń socjalnych. Co więcej często lokalna ludność trak-tuje imigrantów jako potencjalnych przestępców [1 s. 37]. Przyjmowani są wrogo jeśli społeczeństwo do którego przybywają postrzega ich jako zagrożenie dla swojej kultury. Jedną z głównych przyczyn migracji jest bezrobocie. Część ludzi deklaruje

swoją chęć oraz zdolność do podjęcia pracy, jednak mimo to nie może znaleźć za-trudnienia.

Do 2020 roku liczba ludności w Polsce zmniejszy się o milion osób, a już w na-stępnej dekadzie o półtora miliona. Ubytek ludności dotknie przede wszystkim miast, głównie z powodu mniejszej dzietności w miastach niż na wsi. Kolejna przy-czyna to przemieszczanie się ludności miejskiej na tereny wiejskie bądź na peryferia. Do 2030 roku średni wiek mieszkańca Polski wzrośnie do 45 lat, z tendencją do dal-szego wzrostu. Po 2020 roku liczba osób w wieku 85 lat i powyżej wzrośnie o ponad 50% [1 s. 39].

Obecnie zauważyć możemy tendencję do przenoszenia się ludności z miast na tereny mniej zamieszkałe – wioski. Należy również zaznaczyć, że bycie starzejącym się społeczeństwem jest zagrożeniem dla każdego państwa. Zmniejsza się liczba osób w wieku rozrodczym, co grozi spadkiem liczby urodzeń i wzrostem w społe-czeństwie osób starszych.

Wybrane zagrożenia społeczne

Bezrobocie

Według Encyklopedii Powszechnego Wydawnictwa Naukowego, bezrobocie jest zjawiskiem braku pracy zarobkowej dla osób zdolnych do pracy i gotowych do jej podjęcia na typowych warunkach płacowych występujących w gospodarce [6].

W  Polsce obecnie brak pracy jest zjawiskiem masowym. Bezrobocie obniża standard życia, powoduje utratę kwalifikacji oraz uczucie frustracji. Przyczynia się również do powstawania konfliktów społecznych oraz patologii społecznych. Groź-nym skutkiem bezrobocia jest wzrost przestępczości, ale także zaprzestanie uczest-nictwa w życiu kulturowym. Ma ono bardzo duży wpływ na psychikę człowieka, gdyż powoduje uczucie bezsilności i często prowadzi do izolacji społecznej. Dużą rolę w życiu osób bezrobotnych odgrywają media, które przedstawiają je jako osoby nieambitne, niewykwalifikowane, mające na celu wyłudzenie od państwa zasiłku [2 s. 78]. Powoduje to w skrajnych przypadkach posunięcie się do kradzieży, a tym samym do wzrostu przestępczości [1 s. 72]. Bezpośrednią przyczyną bezrobocia jest z reguły niewystarczająca liczba wolnych miejsc pracy dla ubiegających się o nie, ale przyczynami mogą być również: wadliwa organizacja rynku pracy, brak odpowied-nich kwalifikacji bezrobotnych. Skutkiem bezrobocia są także narastające konflikty wewnątrzrodzinne, które mogą prowadzić do rozbicia i rozpadu rodziny.

Ubóstwo

Zjawisko społeczne polegające na braku dostatecznych środków materialnych do zaspokajania potrzeb życiowych jednostki lub rodziny nazywamy ubóstwem [1 s. 76]. W skrajnym ubóstwie w Polsce żyje 2,1 mln osób. Najbardziej narażone są osoby słabo wykształcone, dzieci i młodzież – tak wynika z danych przedstawionych

na X Konwencji Ruchu Przeciw Bezradności Społecznej [7]. Ubóstwem zagrożone są przede wszystkim rodziny osób bezrobotnych, wielodzietnych i niepełnosprawnych.

Najczęściej dotyka ono rodzin mieszkających na wsi i w małych miasteczkach. Największe zagrożenie ubóstwem jest w województwie świętokrzyskim, warmiń-sko-mazurskim, lubelskim, podlaskim i kujawsko-pomorskim. A najmniejsze w wo-jewództwie opolskim [8 s. 76].

W wyniku marginalizacji czy wykluczenia społecznego zachwiane zostają funk-cje rodziny. Warto również spojrzeć na kwestię edukacji w rodzinach, gdzie wystę-puje takie zjawisko – gdyż właśnie tam edukacja szkolna traktowana jest jak zło ko-nieczne [9 s. 76]. Ubóstwo nie pozwala ludziom na uczestnictwo w życiu zbiorowym, pomniejszając możliwości uczestnictwa właśnie w rodzinie czy społeczeństwie. W Polsce wiele rodzin żyje na granicy ubóstwa. Jest wiele przyczyn ubóstwa, część spowodowana jest bezrobociem, brakiem odpowiedniego wykształcenia czy patolo-giami [1 s. 77]. Jednak niektóre mogą spowodowane być przypadkiem losowym, np. sytuacją kryzysową. Osoby z tak zwanego „marginesu społecznego” przez swoją sy-tuację życiową wkraczają na drogę przestępczą. Za wszelką cenę chcą zmienić swój status materialny, stąd szerzą się kradzieże, rozboje czy handel narkotykami.

Wykluczenia społeczne – marginalizacja

Termin „wykluczenie społeczne” określa sytuację, w której dana jednostka bę-dąca członkiem społeczeństwa nie może uczestniczyć w działaniach obywateli tego społeczeństwa, przy czym ograniczenie to nie wynika z jej wewnętrznych przeko-nań, ale znajduje się poza kontrolą wykluczonej jednostki. Wykluczenie społeczne jest zjawiskiem wielowymiarowym i w praktyce oznacza niemożność uczestnictwa w życiu gospodarczym, politycznym, jak i kulturowym, w wyniku braku dostępu do zasobów, dóbr i instytucji, ograniczenia praw społecznych oraz deprywacji potrzeb [10].Cechuje się poczuciem niższości społecznej lub utratą statusu społecznego. Do grup, które narażone są na wykluczenie społeczne często należą osoby niepełno-sprawne, chore psychicznie, ofiary patologii, bezdomni, a także starsze osoby samot-ne. Marginalizacja prowadzi do wykluczenia społecznego poprzez brak uczestnictwa jednostek i grup społecznych w życiu gospodarczym, politycznym oraz kulturowym. Osoby te często izolują się od reszty społeczeństwa.

Pochodzą często z rodzin wielodzietnych, oraz z takich, gdzie poziom wykształ-cenia jest niski [1 s. 80]. Dzieci pochodzące z takich rodzin często czerpią wzorce zachowań od rodziców, a patologiczne zachowania powielają w życiu dorosłym.

Bullying

Tyranizowanie (z ang. bullying) oznacza patologiczne zachowanie młodzieży szkolnej, polegające na tyranizowaniu słabszych uczniów. Wobec ofiary stosuje się głównie przemoc fizyczną, ale coraz częściej spotykamy się także z psychicznym znęcaniem się nad ofiarą. Jest to celowe i agresywne zachowanie służące często

pu-blicznemu upokorzeniu ucznia. Celem „tyrana” jest skrzywdzenie ofiary i zdobycie nad nim kontroli.

Sprawcami bullyingu są najczęściej uczniowie, którzy sprawiają problemy wy-chowawcze, natomiast ofiarami stają się osoby z niskim poczuciem bezpieczeństwa oraz brakiem wiary w siebie. Tyranizowanie uczniów rozpowszechnione jest w Wiel-kiej Brytanii, Irlandii i Stanach Zjednoczonych [1 s. 96]. W Polsce bullying często zastępowany jest pojęciem mobbingu – jest to terror psychiczny, tj. zaczepianie, wy-kluczenie z grupy koleżeńskiej. Występuje także w miejscu pracy, objawia się często przemocą i molestowaniem. Jest to zjawisko niepokojące i niestety coraz częściej spotykane.

Siecioholizm

Internet Addiction Disorder (IAD), czyli uzależnienie od Internetu. Korzystanie z Internetu stało się bardzo popularne, chociaż niesie ze sobą ryzyko uzależnienia od komputera, które przejawia się najczęściej w postaci uzależnień od gier kompu-terowych oraz Internetu. Daje możliwość bardzo szybkiej wymiany informacji oraz czerpania z niego ogromnej wiedzy. Osoby cierpiące na siecioholizm spędzają przed komputerem bardzo dużo czasu. Niepokojące jest jednak to, że uzależnieni często próbują ukryć fakt, ile naprawdę czasu grają bądź też „serfują po Internecie”. Osoby uzależnione mają zaburzone relacje rodzinne, zaniedbują swoje codzienne obowiąz-ki. Spędzanie czasu głównie przed komputerem ma też niebagatelny wpływ na zdro-wie uzależnionego. Znacznie pogarsza się wzrok, uzależnieni cierpią także na ból kręgosłupa czy – w przypadku uczniów – na zaburzenia koncentracji. Przyjmuje się, że jeśli osoba spędza przed monitorem ok. 70 godzin tygodniowo, świadczy to o jej uzależnieniu [1 s. 104]. Internet jest coraz częściej używany do celów służbowych oraz podczas nauki. Rodzice powinni jednak nadzorować dzieci podczas korzysta-nia z komputera oraz kontrolować, aby choćby ze względów zdrowotnych spędzały przed komputerem do dwóch godzin na dobę.

Podział grup społecznych

Ze względu na właściwości wyróżniamy różne typy grup społecznych. Ze wzglę-du na liczebność członków rozróżniamy grupy małe oraz wzglę-duże.

W grupach małych, ze względu na niewielką liczbę członków, ich struktu-ry są proste, często jednopoziomowe. Zapewnia to zaspokajanie potrzeb każdego uczestnika owej grupy. Sukcesywnie osiągają również cele, do których dążą. Przy-kładem takich grup są pracownicy jakiejś firmy, przedsiębiorstwa, którzy mogą być jednocześnie współwłaścicielami i ponosić z tego tytułu współodpowiedzial-ność za swoją działalwspółodpowiedzial-ność [11 s. 30]. Relacje pomiędzy członkami takiej firmy są bezpośrednie, często oparte na relacjach osobistych. Do drugiej kategorii nale-żą grupy duże. W przeciwieństwie do grup małych, zespalają większą liczbę osób, których potrzeby na ogół są różne. Są to wielopoziomowe struktury. Wielkość

takich grup może wzrastać. W dużym przedsiębiorstwie pracownicy nie pozosta-ją w osobistych stosunkach ze wszystkimi osobami, mogą ograniczyć się jedynie do osób, z którymi ściśle współpracują. Kolejnym typem grup społecznych są ta-kie, które wyróżniamy ze względu na rodzaj więzi. Wyodrębniamy więzi osobiste oraz przedmiotowe. W grupach małych przejawia się skłonność do więzi osobi-stych – podmiotowych, a w grupach dużych przedmiotowych. Istnieje także po-dział na grupy formalne oraz nieformalne. Przykładem grupy o niskim poziomie sformalizowania może być rodzina, natomiast o wysokim poziomie – jednostka wojskowa, której funkcjonowanie oparte jest na regulaminach, schematach dzia-łania. Wyróżniamy jeszcze jeden typ grup społecznych – otwarte i zamknięte. W grupach otwartych nabór nowych członków odbywa się przy spełnieniu mini-malnych kryteriów naboru – np. opłata członkowska. Generalnie członkiem takich grup może być każda osoba, nie musi ona spełniać wygórowanych kryteriów. Grupy zamknięte reglamentują przyjęcie do grup [11 s. 33]. Członkostwo jest ograniczone licznymi wymogami, dopiero ich spełnienie umożliwia przyłączenie się do niej.

Podsumowanie i wnioski

Bezpieczeństwo to jedna z największych potrzeb społeczeństwa. Wstępowanie do organizacji międzynarodowych, a także członkostwo w chociażby Unii Europej-skiej przyczyniają się do zwiększania poziomu bezpieczeństwa. Bardzo ważne jest prowadzenie odpowiedniej polityki związanej z poprawą bezpieczeństwa socjalnego i społecznego Polaków. Wszystkie te czynniki pozwalają obywatelom nie tylko czuć się bezpiecznie w swoim kraju, lecz także dają możliwości rozwoju. Obecnie, co-raz częściej pojawiają się zagrożenia terroryzmem, a że globalizacja wciąż postępuje. Polska również może odczuwać konsekwencje problemów, z jakimi zmagają się inni gracze polityczni. Otwarte granice stały się doskonałą drogą ułatwiającą działanie grup przestępczych. Migracje, to kolejny powód, przez który Polacy często czują się zagrożeni – często postrzegają imigrantów jako potencjalnych przestępców. Ma to wpływ na fundusze państwa, gdyż utrzymują się ze świadczeń socjalnych. W XXI wieku mamy także do czynienia z szerzącym się bezrobociem, które w dużej mierze przyczynia się do ubóstwa oraz wykluczenia społecznego. Skutki ubóstwa rodzą ko-lejne problemy, takie jak dezintegracja rodziny – jest to dla naszego społeczeństwa bardzo groźne, gdyż obecnie mamy coraz niższy przyrost naturalny oraz stajemy się starzejącym się społeczeństwem. Wszystko to prowadzi do szeroko pojętych patolo-gii społecznych np. rozwoju przestępczości, marginalizacji czy chorób alkoholowych. Najważniejsza jest nieustanna poprawa poziomu bezpieczeństwa, w którym kluczo-wą rolę odgrywają wszystkie podmioty odpowiedzialne za zapewnienie bezpieczeń-stwa i porządku publicznego.

Wszystkie inicjatywy pochodzące od wyżej wspomnianych podmiotów oraz oby wateli mogą tylko wzmocnić bezpieczeństwo oraz zminimalizować niekorzyst-ne zjawiska, które wpływają na jakość życia, rozwój państwa a co najważniejsze oby-wateli.

Literatura

[1] L. Wełyczko, M. Marian, Kształtowanie bezpieczeństwa społecznego, Wyd. WSOWL, Wrocław 2012.

[2] H. Spustek, System bezpieczeństwa wewnętrznego państwa – Synergia zagrożeń, Wyd. WSOWL, Wrocław 2014.

[3] Z. Zamiar, L. Wełyczko, Zarządzanie Kryzysowe, Wyd. WSOWL, Wrocław 2012. [4] A. Skrabacz, Bezpieczeństwo społeczne – podstawy teoretyczne i praktyczne, Wyd. Dom

Wydawniczy ELIPSA, Warszawa 2012.

[5] W. Pokruszyński, Teoretyczne aspekty bezpieczeństwa. Podręcznik akademicki, Wyższa Szkoła Gospodarki Euroregionalnej im. Alcide De Gasperi w Józefowie, Józefów 2010 z: L. Wełyczko, M. Marian, Kształtowanie bezpieczeństwa społecznego, wyd. WSOWL, Wrocław 2012.

[6] http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/bezrobocie;3876818.html (dostęp: 01.06.2016) [7] http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/ubostwo;3990730.html (dostęp: 01.06.2016).

[8] http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114873,8525542,Polska__w_skrajnym_ ubostwie_zyja_ponad_2_mln_ludzi.html z : L. Wełyczko, M. Marian, Kształtowanie bezpieczeństwa społecznego, wyd. WSOWL, Wrocław 2012.

[9] http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114873,8525542,Polska__w_skrajnym_ ubostwie_zyja_ponad_2_mln_ludzi.html z : L. Wełyczko, M. Marian, Kształtowanie bezpieczeństwa społecznego, wyd. WSOWL, Wrocław 2012.

[10] https://mfiles.pl/pl/index.php/Wykluczenie_spo%C5%82eczne (dostęp: 01.06.2016). [11] J. Maciejewski, Grupy dyspozycyjne. Analiza socjologiczna, Wyd. Uwr, Wrocław 2014.

Wydział Inżynierii Bezpieczeństwa Pożarowego Szkoła Główna Służby Pożarniczej

Teoretyczne zastosowania

„Bezpiecznego domu”

Wstęp

Na poziom bezpieczeństwa wpływają między innymi znajomość zasad bezpiecz-nego funkcjonowania w danym środowisku, świadomość występujących w nim za-grożeń oraz umiejętność przeciwdziałania zaistniałym zdarzeniom zagrażającym życiu lub mieniu. Dynamiczne procesy społeczne oraz rozwój technologii sprawiają, że należy podejmować coraz to nowe, właściwe kierunki działania w celu zapewnie-nia bezpieczeństwa [1].

Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej odnotowuje wzrost liczby zda-rzeń stanowiących zagrożenie dla życia i mienia. Dane na lata 2013-2014 pokazują, że w 2014 roku liczba pożarów wyniosła 145 237. Jest to wzrost o 14% w stosunku do roku 2013, a spowodowane straty w mieniu to 1 294 775,5 zł (wzrost o 30%). Liczba ofiar śmiertelnych w tych wypadkach spadła o 4% w stosunku do roku 2013, jednak-że odnotowano wzrost liczby zgonów wśród dzieci. Ranni, w tym dzieci stanowią 10% ofiar pożarów, co jest wzrostem o ponad 6% do roku 2013 [2].

Wychodząc naprzeciw tym wyzwaniom, Rada Ministrów przyjęła rządowy pro-gram „Bezpieczna+” [3], którego celem jest poprawa bezpieczeństwa uczniów, nie tylko w szkole, ale i poza nią. Program stanowi kontynuację i rozszerzenie Rządowe-go programu na lata 2014–2016 „Bezpieczna i przyjazna szkoła”.

„Bezpieczna+” dotyczy czterech sfer bezpieczeństwa: cyberprzestrzeni, czasu wol-nego od zajęć szkolnych, szkoły oraz bezpieczeństwa przeciwpożarowego. Założenia do strażackiej ścieżki edukacyjnej oparto na doświadczeniach Państwowej Straży Pożarnej, między innymi z Rakoniewic, Tarnowa i Krakowa [4].

Cel szczegółowy sfery bezpieczeństwa pożarowego określa: Tworzenie warunków

do prowadzenia w jednostkach Państwowej Straży Pożarnej praktycznych zajęć eduka-cyjnych z zakresu bezpieczeństwa, w szczególności przeciwpożarowego. W tym celu

edukację przeciwpożarową zwaną „Ognik” przy jednostkach Państwowej Straży Pożarnej.

„Ogniki” realizują praktyczne zajęcia edukacyjne z zakresu bezpieczeństwa prze-ciwpożarowego. Ponadto Ministerstwo Edukacji Narodowej w ramach tego projek-tu finansuje szkolenia dla strażaków prowadzących zajęcia z dziećmi [5].

Rys. 1. Logo rządowego programu Bezpieczna+

Źródło: [7]

Opis „Bezpiecznego domu”

Dom, czyli symbol bezpieczeństwa, nie jest wolny od zagrożeń, dlatego warto wiedzieć, jak unikać sytuacji niebezpiecznych oraz jak reagować, kiedy takowa na-stąpi [7]. Projekt „Bezpieczny dom” powstał w ramach sal dydaktycznych „Ognik”. Służy do efektywnego edukowania w zakresie bezpiecznego zachowania w sytu-acjach zagrażających życiu na obszarze domu — miejsca, w którym spędza się dużo czasu i zna się jego układ. „Bezpieczny dom”, jak nazwa wskazuje, ma wiernie od-wzorować typowe pomieszczenia mieszkalne: przedpokój, salon, sypialnię, kuchnię i łazienkę [8]. Tego rodzaju symulator ma zwizualizować skutki zaniedbań, których można doświadczyć w domu. Ponadto możliwości, jakie ze sobą niesie, dotyczą również zastosowana czujek dymu i czadu. Urządzeń i elementów sygnalizujących ewakuację, które podczas przeprowadzanych zajęć reagują na zmiany zachodzące w pomieszczeniach.

Założenia „Bezpiecznego domu” bazują na pomieszczeniach z klasycznym ume-blowaniem domowym, dlatego nieistotna jest lokalizacja czy specjalnie

wybudowa-ne pomieszczenie, lecz realnie przygotowawybudowa-ne pomieszczenie. Projekt opiera się na przystosowaniu pomieszczeń do wizualizacji warunków domowych w jednostkach straży pożarnej. Program edukacyjny przygotowano dla dzieci i młodzieży szkolnej, aby propagować prawidłowe przyzwyczajenia i styl życia od najmłodszych lat życia oraz pozytywnie wpływać na działania rodziców.

Nowe spojrzenie na edukację dla bezpieczeństwa

Nadrzędnym celem projektu jest rozszerzenie treści realizowanych w placów-kach oświatowych w ramach zajęć Edukacja dla bezpieczeństwa, które, ze względu na obszerność materiału dydaktycznego realizowanego w ramach przedmiotu, opi-sują tematykę ogólnikowo i nie obrazują skutków wystąpienia zagrożenia w sposób wystarczający. „Bezpieczny dom”, jako narzędzie edukacyjne, łączy ze sobą nowe technologie, pozwalające w bezpieczny sposób zasymulować realnie niebezpieczne sytuacje oraz specjalistyczną wiedzę w tej dziedzinie omawianą przez fachowców.

Nowoczesne metody dydaktyczne są oparte na efektach wizualnych, dźwięko-wych czy bodźcach zapachodźwięko-wych. 70% informacji z otoczenia pobieranych jest za pomocą wzroku. Pozwala on na uzyskanie urozmaiconych, ale przy tym bardziej rzeczowych danych. Efekty dźwiękowe oparte na zmyśle słuchu również w dużym stopniu wpływają na percepcje zmysłowe człowieka. Zastosowanie dźwięków wpły-wa na strefę uczuciową, a tym samym na określone reakcje, np. ucieczka po usły-szeniu dźwięku syreny alarmowej w budynku. Kolejnym bodźcem wpływającym na zmysły jest zapach. Wpływa on na emocje i odczucia, przywołuje wrażenia związane z danym zapachem oraz kształtuje w umysłach trwały obraz w odniesieniu do da-nej sytuacji. Jest najdłużej przechowywany w pamięci w porównaniu do obrazów i dźwięków. Wszelkie bodźce tworzone przez dźwięki, kolory, oświetlenie czy zapach wywołują określone reakcje wśród odbiorców. Wprowadzają stany emocjonalne, które wpływają na zachowanie, mogące mieć charakter pozytywny (dążenie) bądź negatywny (unikanie) [9]. Przy zastosowaniu elementów wizualnych, dźwiękowych, zapachowych uwaga odbiorców jest większa, co intensywniej wpływa na ludzką psy-chikę, a tym samym ułatwia zapamiętanie tego, czego się doświadczyło. Jest to bar-dzo istotne, gdy odbiorcami są dzieci i młodzież, których trudniej jest czymś dłużej zainteresować i skupić uwagę przez określony czas na konkretnych elementach.

Efektywność edukacyjna zajęć prowadzonych w warunkach limitowanego za-grożenia oraz przedstawienia w istniejących warunkach dzieciom właściwych spo-sobów reagowania, jest bardzo wysoka i pozwala na wyposażenie dzieci w przydatne kompetencje, jakimi są wiedza, postawa i umiejętności.

Zadania „Bezpiecznego domu”

Kluczowym celem powstania „Bezpiecznego domu” jest poprawa bezpieczeń-stwa pożarowego w obiektach mieszkalnych, co doprowadzi do zmniejszenia liczby ofiar śmiertelnych, jak i rannych. Celami pośrednimi są między innymi:

¨ ograniczenie wartości strat materialnych powodowanych przez pożary, ¨ wzmocnienie znaczenia prewencji pożarowej,

¨ zwrócenie uwagi społecznej na zagrożenia pożarowe,

¨ wzmocnienie poczucia samo odpowiedzialności za własne bezpieczeństwo [10].

Profilaktyka pożarowa przy zastosowaniu „Bezpiecznego domu” ma na celu wpłynąć na prawidłowe postępowanie, dlatego uczestnicy aktywnie i dynamicznie uczą się:

¨ poruszania w zadymionych pomieszczeniach, ¨ właściwej reakcji na gorące drzwi,

¨ postępowania po uruchomieniu czujek, ¨ powiadamiać otoczenie o zagrożeniu, ¨ oznaczeń sygnalizacji ewakuacyjnej [11].

Kluczowym jest zwrócenie uwagi na fakt, że zajęcia mają mieć swobodną for-mę, w rozumieniu odpytywania czy wprowadzania musztry obowiązującej w pracy straży pożarnej. Dzieci zdobywają wiedzę w postaci zaprezentowania ciekawostek. Instruktorzy, mając na uwadze wiek odbiorców projektu, nie skupiają swojej uwagi podczas prowadzenia zajęć na elementach budowy urządzeń pożarowych lub ro-dzajach wybuchów, lecz na niebezpiecznych połączeniach czynności czy elementów, które powodują niebezpieczeństwo dla życia i/lub mienia.

Na podstawie tych założeń układ zagrożeń w pomieszczeniach wygląda nastę-pująco: w kuchni zainstalowano symulator płomieni, który ma przestrzec przed nie-właściwym użytkowaniem kuchenki. W łazience piecyk gazowy oraz czujkę gazu, w celu uświadomienia zagrożenia wynikającego z ulatniania się gazów. W salonie postawiono: deskę do prasowania z żelazkiem oraz przedłużacz ze zbyt dużą liczbą podłączonych urządzeń, które mają uświadomić źródła powstania pożaru. Ponadto w pomieszczeniu są zainstalowane drzwi, które podczas symulacji pożaru stają się gorące. Na rys. 2 przedstawiono realizację tych założeń wykonanych w sali eduka-cyjnej „Ognik” w Komendzie Miejskiej Państwowej Straży Pożarnej w Radomiu [12]. Wszystkie wymienione elementy są aktywne i powodują zadymienie, w wyniku któ-rego całe mieszkanie zostaje objęte dymem, który ma wpłynąć na uzmysłowienie czasu powstania pożaru oraz warunków, jakie wtedy panują w mieszkaniu.

Rola „Bezpiecznego domu” w kształtowaniu

bezpieczeństwa

Specyfiką „Bezpiecznego domu” jest uzupełnienie zajęć teoretycznych prowadzo-nych w placówkach oświatowych oraz opracowanie nowych metod dydaktyczprowadzo-nych do praktycznych działań edukacyjno-wychowawczych z zakresu bezpieczeństwa przeciw pożarowego. Istotą jest przygotowanie programów nauczania związanych z bezpieczeństwem na podstawie obszarów zainteresowania i środowiska, w którym żyją odbiorcy projektu. Aktywna reakcja instruktorów podczas zajęć na obszary za-interesowania grup oraz właściwe dopasowanie scenariuszy zajęć wpisuje się w

zało-żenia, jakimi kierował się zespół konstruujący program. Nie mniejszą rolę w procesie kształtowania bezpieczeństwa mają szkoły, które po przeprowadzonych zajęciach w „Bezpiecznym domu” powinny powtórzyć najważniejsze elementy z przeprowa-dzonej lekcji, aby dzieci mogły w warunkach neutralnych ponownie przeanalizować zdarzenia w celu utrwalenia wiadomości. Kluczowa jest współpraca z placówkami oświatowymi oraz baza materiałów na podstawie elementów i działań wykonywa-nych w „Bezpiecznym domu” dla dopełnienia ścieżki kształcenia.

Uczenie dzieci prawidłowych postaw przez realne działania wpływa na ich psy-chikę. Powtarzanie zasad bezpieczeństwa w szkole i podczas zajęć praktycznych utrwala i poszerza znacząco zakres posiadanej wiedzy, to zaś przekłada się na sa-mych odbiorców, ale także na ich najbliższe otoczenie, ponieważ osoby wyeduko-wane są w stanie wychwycić nieprawidłowości w funkcjonowaniu, a tym samym zapobiec czyhającemu niebezpieczeństwu.

Wymierną rolą działań prowadzonych w ramach „Bezpiecznego domu” jest zmniejszenie liczby ofiar śmiertelnych i rannych, co znacznie wpływa na między in-nymi budżet państwa. Przez ograniczenie prowadzonych działań opieki zdrowotnej, służb takich, jak straż pożarna i Policja, działań likwidacyjnych w wyniku

zaistnia-Rys. 2. Wyposażenie pomieszczeń „Bezpiecznego domu” w KM PSP w Radomiu

łych szkód oraz strat psychicznych spowodowanych utratą kogoś bliskiego czy do-robku całego swojego życia lub spadku po najbliższych członkach rodziny.

Zapotrzebowanie na edukację w liczbach

Według danych pozyskanych z Banku Danych Lokalnych [13] Głównego Urzę-du Statystycznego wyraźna jest tendencja wzrostu liczby dzieci uczęszczających do przedszkoli (rys. 3) i szkół podstawowych (rys. 4), które obecnie są główną grupą uczęszczającą na zajęcia proponowane przez sale edukacyjne „Ognik”.

Rys. 3. Liczba dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym w latach 2003-2016

Źródło: [5]

W grupie dzieci przedszkolnych wzrost ich liczby jest znaczny oraz stale zwyżko-wy, co może wskazywać na zmianę polityki dostępu do edukacji wczesnoszkolnej jak i wzrostowi urodzeń. Jest to grupa czuła na prawidłowe, rzetelne wykonywanie tego, co zostało im powierzone zarówno przez szkołę jak i rodziców/opiekunów. W związ-ku z czym od najmłodszych lat uczyć się powinny poprawnych postaw.

Rys. 4. Liczba uczniów szkół podstawowych w latach 1998-2015

Po wyraźnym spadku liczby uczniów szkół podstawowych można dostrzec ten-dencję wzrostu uczniów tej grupy, która rozpoczyna się wraz z 2014 rokiem, a w 2015 jest już znaczna. Grupa ta charakteryzuje się już znacznym rozumieniem świata w  porównaniu z przedszkolami, potrafi samodzielnie określić, czy coś jest wyko-nane prawidłowo oraz co jest dla nich dobre i złe. Przy czym ma znaczny wpływ na rodziców/opiekunów ze względu na ścisłe, wspólne oddziaływanie, poprzez ilość wspólnie spędzanego czasu.

Rys. 5. Liczba uczniów szkół gimnazjalnych z podziałem na lata między 1999-2015

Źródło: [5]

Rys. 6. Liczba uczniów uczęszczających do szkół ponadgimnazjalnych w latach 2010-2015

Źródło: [5]

Szkoły gimnazjalne i ponadgimnazjalne są szczególną grupą odbiorców. Przeka-zywana wiedza do tej grupy powinna być przystosowana do jej specyfiki, ponieważ są to ludzie posiadający wiedzę, swoje upodobania. Potrafią określić siebie i otocze-nie. Aby trafić do tych grup, należy rzeczowo i skrupulatnie określić otaczające je

za-grożenia i skutki z nich wynikające. Z danych GUS (rys. 5 i rys. 6) wynika, że obecnie są to grupy, w których widoczny jest niż demograficzny. Zaciekawienie gimnazjali-stów i uczniów szkół ponadgimnazjalnych bezpiecznym zachowaniem w domu, na ulicy, w kinie, nad morzem, w górach itp. może mieć bezpośredni wpływ na liczbę ludności w Polsce, która jest spadkowa (rys. 7). Likwidowanie najpopularniejszych zachowań zagrażających życiu poprzez np. prawidłowe poruszanie się pieszych po drodze czy umiejętność postępowania podczas pożaru może realnie wpływać na śmiertelność.

Rys. 7. Prognoza liczby ludności w Polsce od 2014 do 2047 roku

Źródło: [6]

Mając na uwadze obecny wzrost liczby dzieci uczęszczających do przedszkoli i szkół podstawowych oraz prognozę liczby ludności w Polsce do 2047 (rys. 7), zasad-nym jest uczenie jak największej liczby ludności od najmłodszych lat. Coraz dłuższy czas życia przeciętnego obywatela oraz stopniowa wymieralność społeczeństwa po-wodują, że należy eliminować negatywne skutki (ranni, hospitalizowani, śmiertelni) wszelkiego rodzaju zagrożeń, które dzięki wczesnej profilaktyce można z łatwością ograniczyć. Częste powtarzanie zagadnień teoretycznych oraz ćwiczenie nabytej wiedzy daje szanse uratowania własnego i innych życia.

Przewidywany rozwój projektu „Bezpieczny dom”

Przewidywany rozwój programu opiera się na założeniach wynikających z kon-cepcji programowych oraz na realizacjach wynikających z zapotrzebowania szerze-nia tematyki ochrony przeciwpożarowej na terenie Polski. Wedle podstaw

rządowe-go programu „Bezpieczna+” ilość takich placówek powinna wzrosnąć i powinny one znajdować się na terytorium całego kraju. Istotą programu jest, aby dzieci miały jak najlepszy dostęp do placówek tego typu, aby zdobywanie wiedzy nie było zarezerwo-wane dla dzieci z dużych miast. W związku z tym zapotrzebowaniem powinny zostać opracowane mobilne wersje „Bezpiecznych domów”, np. przy wykorzystaniu kon-tenerów, które ułatwiłyby dostęp do większej ilości odbiorców oraz zniwelowałyby koszty modernizacji i wyposażenia wielu sal. Ponadto założenia projektu powinny zmienić ograniczenia wiekowe, które mogłyby być rozszerzone o dzieci uczęszcza-jące do przedszkoli, których jest coraz więcej oraz szkół ponadgimnazjalnych, które w równej mierze powinny być edukowane i doszkalane. Kolejnym ważnym elemen-tem jest współpraca „Bezpiecznych domów” z placówkami oświatowymi na szczeblu co najmniej dyrektorów placówek. Dotychczas z sal edukacyjnych korzystają jedynie zainteresowane oddziały szkolne.

Podsumowanie

Wszechobecna technologia stała się dobrodziejstwem oraz wielkim niebezpie-czeństwem dla ludności. Możliwości wynikające z dostępności wielu zastosowań czy przedmiotów wnikają we wszystkie możliwe dziedziny życia. W związku z tym niekiedy zbyt duże nagromadzenie lub niewłaściwe użytkowanie powoduje kata-strofalne skutki, głównie dla użytkownika, ale też dla jego otoczenia. Wychodząc naprzeciw skali, w jakiej to dotyczy dzieci, Ministerstwo Edukacji oraz Państwowa Straż Pożarna stworzyły program, który ma pozytywnie wpłynąć na poprawę bez-pieczeństwa najmłodszych obywateli.

„Bezpieczny dom” realizowany w salach edukacyjnych „Ognik” niesie ze sobą wiele korzyści. Uzupełnia wiedzę zdobytą w szkole na temat ochrony przeciwpo-żarowej, pozwala sprawdzić swoje zachowanie podczas realnie zaaranżowanych sy-tuacji kryzysowych, zwraca uwagę na najczęściej popełniane błędy w codziennym życiu, wpływa na postawę odbiorcy, czyli realizowanie bezpiecznych czynności i za-chowań. Jednakże nie jest to program bez wad. Jedną z nich są wysokie koszty przy-stosowania i wyposażenia takich pomieszczeń, które mimo dofinansowań ze strony Ministerstwa Edukacji mogą nadal stanowić znaczną barierę uniemożliwiającą re-alizację projektu.

Kolejnym problemem są osoby oddelegowane do prowadzenia zajęć. Na podsta-wie programu mają to być oddelegowani strażacy, istotą w tym przypadku jest to, że mimo odpowiednich przeszkoleń, nie każdy posiada w sobie zasoby i predyspozycje do pracy z dziećmi. Inną równie dyskusyjną kwestią jest brak obligatoryjnego ko-rzystania z „Bezpiecznego domu” przez placówki oświatowe. Brak tego kryterium powoduje, że zakres odbiorców może mieć mniejszy zasięg niż powinien.

Podsumowując „Bezpieczny dom” jest projektem niezwykle potrzebnym, posia-dającym dobrze skonstruowane założenia do prawidłowego funkcjonowania. Ma w  sobie bardzo duży potencjał, dlatego też mimo kilku wad, powinien w najbliż-szych latach swoim działaniem objąć terytorium całego kraju.

Literatura

[1] Uchwała nr 89/2015 Rady Ministrów z 23 czerwca 2015 r. w sprawie Rządowego pro-gramu wspomagania w latach 2015–2018 organów prowadzących szkoły w zapewnieniu bezpiecznych warunków nauki, wychowania i opieki w szkołach – „Bezpieczna+”. [2] M. Zalewska, Merchandising sensoryczny, [w:] A. Grzegorczyk (red.), Merchandising,

Szkoła Promocji, Warszawa 2014.

[3] Załącznik do uchwały nr 89/2015 Rady Ministrów z 23 czerwca 2015 r.. [4] https://bdl.stat.gov.pl/BDL/start (dostęp: 28.02.2017). [5] https://bdl.stat.gov.pl/BDL/dane/podgrup/wykres (dostęp: 28.02.2017). [6] https://bdl.stat.gov.pl/BDL/metadane/cechy/3561# (dostęp: 28.02.2017). [7] www.jrgandrychow.wordpress.com/2014/03/19/bezpieczny-dom/ (dostęp: 30.06.2016). [8] www.ppoz.pl/aktualnosci/807-ogniki-w-psp (dostęp: 30.06.2016). [9] www.radioplus.com.pl/radom/radom-ma-bezpieczny-dom-11993 (dostęp: 30.06.2016). [10] www.siedlce-straz.pl/index.php/item/68-szkolenie-w-ramach-programu-ognik (dostęp: 30.06.2016). [11] www.straz.lodz.pl/page/470,bezpieczny-dom.html (dostęp: 30.06.2016). [12] www.zgasryzyko.pl/pl/846/projekt----bezpieczny-dom---.html (dostęp: 30.06.2016). [13] www.zgasryzyko.pl/pl/839/cele-programu.html (dostęp: 30.06.2016).

Akademia Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte

Zagrożenia powodziowe gminy Wleń

Wstęp

Pojęcie bezpieczeństwa, a w zasadzie jego poziom, jest uwarunkowany liczbą oraz natężeniem zagrożeń, które mogą wystąpić na danym terytorium w określo-nym czasie. Zagrożenie to nic innego jak niebezpieczeństwo lub szkodliwość [1 s. 27]. Jest to również sytuacja niekorzystna, w której znalazła się jednostka i została na-rażona na oddziaływanie negatywnych i niesprzyjających czynników. Wśród źródeł zagrożeń, biorąc pod uwagę kryterium pochodzenia zagrożenia, wyróżniono zagro-żenia, których źródłem jest człowiek, a także jego wytwory, wynikające z zachowań sił przyrody oraz pochodzące od świata zwierząt lub świata roślin czy bakterii [1 s. 32]. Ze względu na podjęty temat artykułu, warto przybliżyć pojęcie oraz podział zagrożeń naturalnych, do których zaliczana jest powódź. Zagrożenia, których przy-czyną są zjawiska naturalne i oddziaływanie sił przyrody, mają swój początek jeszcze zanim na Ziemi pojawił się człowiek. Wśród głównych źródeł tego rodzaju zagrożeń wymienia się zarówno wodę, jak i powietrze, a także ziemię, ogień i kosmos. Cechą charakterystyczną dla zagrożeń naturalnych jest ich cykliczność i sezonowość oraz występowanie na danym terytorium [2 s. 25].

Na rys. 1 została przedstawiona typologia zagrożeń naturalnych zaproponowana przez K. Ficonia. Zgodnie z nią wyróżniono cztery rodzaje zagrożeń o charakterze naturalnym, a mianowicie biologiczne, kosmiczne, tektoniczne oraz klimatyczne. W ostatniej grupie znalazło się zagrożenie powodziowe, które ze względu na znacze-nie dla omawianego tematu, zostaznacze-nie poddane głębszej analizie.

Zagrożenia powodziowe

W literaturze przedmiotu znajduje się wiele definicji powodzi. Jedna z nich, za-warta w ustawie Prawo wodne, a także powielana w dokumentach sporządzanych przez Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej, traktuje powódź jako czasowe pokrycie

przez wodę terenu, który w normalnych warunkach nie jest pokryty wodą, a w szczególno-ści wywołane przez wezbranie wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kana-łach oraz od strony morza, z wyłączeniem pokrycia przez wodę terenu wywołanego przez wezbranie wody w systemach kanalizacyjnych [4 s. 14].

W Vademecum ochrony przeciwpowodziowej, powódź opisywana jest jako jedno z zagrożeń o charakterze naturalnym, które jest najczęściej powtarzalnym zjawi-skiem. Zgodnie z definicją tam zawartą, powódź to wezbranie wody, podczas którego

woda po przekroczeniu stanu brzegowego lub poziomu korony wału przeciwpowodzio-wego zalewa dolinę rzeczną, powodując szkody oraz straty finansowe i pozaekonomiczne (społeczne, moralne, przyrodnicze itp.) [5 s. 11].

Analizując termin powodzi, należy podkreślić, że zdarzają się przypadki, iż jest on utożsamiany z terminem wezbrania. Otóż zasadniczą różnicą pomiędzy powo-dzią, a wezbraniem, które oznacza wzrost poziomu wody w zbiorniku (w rzece, je-ziorze, czy morzu), jest to, że drugie pojęcie odnosi się do sytuacji hydrologicznej, zaś pierwsze do sytuacji gospodarczej.

Zgodnie z danymi Wojewódzkich Centrów Zarządzania Kryzysowego z roku 2013, w Polsce zagrożenie powodziowe występowało na obszarze 1039 gmin (z czego zagrożonych było ponad 86,5 tys. budynków mieszkalnych, 2,6 tys. budynków uży-teczności publicznej oraz 2 tys. mostów) [6].

Warto podkreślić, że zarówno powódź, jak i wezbranie jest zagrożeniem o cha-rakterze naturalnym, którego człowiek nie może całkowicie wyeliminować, ale może podjąć próbę kontroli tego zagrożenia oraz minimalizacji strat będących jego następ-stwem. Jest to możliwe poprzez takie działania, jak: ochrona koryta rzeki, budow-li inżynierskich czy obiektów komunikacyjnych przed niebezpiecznym poziomem wody, przekraczającym dopuszczalny poziom, a także przez tworzenie sztucznych zbiorników retencyjnych, których głównym zadaniem jest gromadzenie płynących

Rys. 1. Klasyfikacja zagrożeń naturalnych

Zagrożenia naturalne

⇑

⇑

Biologiczne Kosmiczne

choroby zakaźne i epidemie szkodliwe promieniowanie słoneczne skażenia żywności i wody inwazja kosmiczna

⇑

⇑

Tektoniczne Klimatyczne

trzęsienia ziemi powodzie erupcje wulkanów upały i susze

fale tsunami śnieżyce, oblodzenia, lawiny osunięcia ziemi mgły

intensywne opady atmosferyczne wyładowania elektryczne efekt cieplarniany

wód. Można także doprowadzić do zwiększenia retencyjności terenowej lub objąć ochroną tereny zalewowe posiadające znaczącą wartość gospodarczą [5 s. 9].

Poza pojęciem zagrożenie powodziowe w literaturze przedmiotu funkcjonuje ter-min ryzyko powodziowe. Jego wyjaśnienie znajduje się w Dyrektywie 2007/60/WE Par-lamentu Europejskiego i Rady. Dokument ten został potocznie nazwany Dyrektywą Powodziową i zaczął obowiązywać od 26 listopada 2007 roku. Zgodnie z nim, ryzyko

powodziowe jest to kombinacja prawdopodobieństwa wystąpienia powodzi oraz nega-tywnych skutków powodzi dla zdrowia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej [7]. Wejście w życie tejże dyrektywy nakłada na państwa

członkowskie Unii Europejskiej szereg zobowiązań. Jednym z nich jest wykonanie oceny ryzyka powodziowego dla swojego kraju oraz zilustrowanie go na mapach. Konieczne będzie także wykonanie planów zarządzania zdiagnozowanym ryzykiem powodziowym.

Polska wywiązała się ze zobowiązań w grudniu 2013 roku, kiedy to opracowa-ne mapy ryzyka powodziowego zostały oddaopracowa-ne do powszechopracowa-nego dostępu. Są oopracowa-ne dostępne pod adresem http://mapy.isok.gov.pl. Warto zaznaczyć, że znajdują się tam zarówno mapy prezentujące zagrożenie powodziowe, jak i ryzyko powodziowe. Pierwszy rodzaj map wykonano dla tych terenów, które wymieniono we wstępnej ocenie ryzyka powodziowego jako narażone na niebezpieczeństwo powodzi. Za-wierają one także informacje dotyczące prawdopodobieństwa wystąpienia powo-dzi (niskie, średnie, wysokie) oraz obszary, które mogą zostać zalane, gdy dojpowo-dzie do uszkodzenia albo całkowitego zniszczenia wału przeciwpowodziowego. Drugi rodzaj, a mianowicie mapy ryzyka powodziowego, są niejako uzupełnieniem map zagrożenia powodziowego. Swoim zakresem obejmują szacunkowe straty spowo-dowane przez wezbranie oraz przedstawiają prawdopodobieństwo wystąpienia po-wodzi dla poszczególnych obszarów czy obiektów. Mapy ryzyka popo-wodziowego dla gminy Wleń zostały przedstawione na poniższych rys. 2-5.

Na rys. 2 przedstawiono obszar gminy Wleń oraz gminy z nią sąsiadujące. War-to zwrócić uwagę na zbiornik wodny znajdujący się w Pilchowicach, którego rola zostanie opisana w dalszej części rozdziału. Przez gminę przepływa rzeka Bóbr, któ-ra mimo ochrony miasta przez wały przeciwpowodziowe, może wyrządzić szkody zarówno dla mieszkańców, infrastruktury, jak i środowiska. Mapa (rys. 2) jest defi-nitywnym potwierdzeniem, że obszar gminy Wleń jest narażony na występowanie powodzi.

Na rys. 3 i 4 została przedstawiona mapa ryzyka powodziowego dla gminy Wleń. Na mapie została przedstawiona gmina Wleń z przepływającą przez jej teren rzeką Bóbr. Jest to mapa ryzyka powodziowego bez zaznaczonych obszarów, dla których takie ryzyko występuje. Na rys. 4 przedstawiono mapę ryzyka powodziowego z za-znaczonymi obszarami, na których występuje prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi 0,2%, co oznacza, że wezbranie takich rozmiarów może występować raz na 500 lat.

W Planie Zarządzania Kryzysowego gminy Wleń znajdują się mapy ryzyka po-wodziowego dla obszarów, które mogą zostać zalane co 10 lat oraz co 50 lat (rys. 5).

Rys. 2. Mapa obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi w województwie dol-nośląskim

Źródło: [8]

Rys. 3. Mapa ryzyka powodziowego

Rys. 4. Obszary występowania ryzyka powodziowego

Źródło: [8]

Rys. 5. Obszary występowania ryzyka powodziowego, co 10 lat i co 50 lat

Tereny należące administracyjnie do gminy Wleń są nieustannie narażone na ryzyko występowania powodzi. Bardzo duże prawdopodobieństwo wystąpienia po-wodzi, bo co 10 lat, negatywnie wpływa nie tylko na mieszkańców tych terenów, ale także na środowisko i infrastrukturę. Mimo zabezpieczenia miasta wałami przeciw-powodziowymi, nie ma możliwości, aby całkowicie wyeliminować ryzyko wezbrań na tym obszarze. Potwierdzeniem występowania cyklicznych powodzi na terenie gminy Wleń niewątpliwie są wezbrania odnotowane w wieku XXI, tak jak te z roku 2001, 2006 oraz 2011 i 2013.

Rodzaje powodzi oraz ich klasyfikacja

Aby dokonać uporządkowania powodzi, które występują na terenie kraju, na-leżałoby wziąć pod uwagę szereg kryteriów, takich jak: przyczyny powodzi, okres występowania, zasięg czy warunki atmosferyczne oraz każde inne czynniki, które w jakikolwiek sposób mogą wpływać na przebieg zjawiska powodzi. Główne kryte-ria klasyfikacji powodzi zostały przedstawione na rys. 6.

Rys. 6. Kryteria klasyfikacji powodzi

KRYTERIA KLASYFIKACJI POWODZI

geneza zasięg

wielkość Źródło: opracowano na podstawie [5 s. 13-14]

Podczas charakterystyki i analizy każdej powodzi konieczne jest określenie trzech głównych kryteriów, a mianowicie przyczyn jej powstania, zasięgu oraz wiel-kości. Przyczynami powstania powodzi mogą być silne opady, a taka powódź jest nazywana powodzią opadową lub gwałtowne topnienie śniegów, skutkiem czego jest powódź roztopowa. Wśród kolejnych przyczyn powodzi znajdują się silne wia-try występujące na wybrzeżu morskim czy na zalewach, taka powódź jest powodzią sztormową. Ostatnim rodzajem powodzi charakteryzującym kryterium jej genezy jest powódź zimowa będąca skutkiem skumulowania i natężenia zjawisk lodowych. Warto podkreślić, że powodzie opadowe występują szczególnie w miesiącach letnich (od czerwca nawet do września, chociaż najczęściej w lipcu oraz w sierpniu), zaś roz-topowe w miesiącach wiosennych (najczęściej w marcu, wyjątkowo w styczniu oraz w lutym), kiedy dochodzi do wzrostu temperatury powietrza i następuje proces top-nienia śniegu. Spośród wszystkich typów powodzi to właśnie powodzie opadowe są najbardziej niebezpieczne ze względu na swoją intensywność i gwałtowność.

Drugim kryterium klasyfikacji powodzi jest ich zasięg, czyli teren, na którym do-szło do wezbrania. Wyróżnia się powodzie lokalne, regionalne oraz krajowe. Pierw-sze z nich, lokalne, obejmują najmniejPierw-sze terytorium, a ich przyczyną są najczęściej gwałtowne opady deszczu. Powodzie regionalne dotyczą nie danego rejonu geogra-ficznego, lecz hydrograficznego. Ostatni typ obejmuje swoim zasięgiem największy obszar, a mianowicie kilka regionów.

Kolejnym, a zarazem ostatnim kryterium powodzi jest jej wielkość. W literatu-rze pliteratu-rzedmiotu wyróżniono powodzie o wielkości zwyczajnej, wielkiej, a także ka-tastrofalnej.

Zgodnie z Krajowym Planem Zarządzania Kryzysowego 2013/2015 wyróżnia się sześć typów powodzi, a mianowicie powódź rzeczną, opadową, od wód gruntowych oraz powódź od urządzeń wodno-kanalizacyjnych. Wskazano także na inne typy powodzi, których geneza nie jest znana [6].

W tym samym dokumencie zostały przedstawione także skutki występowania powodzi. Wyróżniono skutki dla ludności, gospodarki oraz mienia i infrastruktury, a także skutki dla środowiska. Podczas występowania powodzi na danym terenie ludność, która go zamieszkuje, jest narażona nie tylko na niebezpieczeństwo utraty zdrowia, a nawet życia, ale także na zniszczenie całego dorobku. Podczas niektó-rych wezbrań konieczne jest także opuszczenie swoich domów, co niekiedy wywo-łuje panikę wśród mieszkańców terenu, na którym wystąpiła powódź. Niepewność przebiegu fali powodziowej, utrata majątku, strach o siebie oraz o swoich bliskich mogą negatywnie wpływać na psychikę osób dotkniętych wezbraniem. Dlatego u niektórych występuje zespół stresu pourazowego, depresja, a nawet próby samo-bójcze. Wśród negatywnych skutków dla gospodarki oraz mienia i infrastruktury znajdują się przede wszystkim wszelkiego rodzaju zniszczenia zbiorów oraz hodowli. To zaś skutkuje nie tylko podwyżką cen niektórych produktów, ale ogólnym osłabie-niem przemysłu spożywczego [6 s. 10]. Istotnym skutkiem dla zapewnienia bezpie-czeństwa na zalanym terenie jest również zniszczenie istotnej infrastruktury, takiej jak wały przeciwpowodziowe czy zapory, mosty, przepusty czy tunele bądź drogi. W trakcie wezbrania może dojść do zniszczenia zakładów, których głównym zada-niem było wytwarzanie energii elektrycznej czy energii cieplnej. Poza tym, na zala-nie i zniszczezala-nie są narażone wszystkie budynki znajdujące się na terezala-nie, który jest zagrożony powodzią, w tym budynki mieszkalne, szkoły, szpitale, urzędy i zakłady pracy. Takie niekontrolowane wezbranie wody ma negatywne skutki nie tylko dla ludności czy mienia, ale również dla środowiska. Środowisko naturalne może zostać zdegradowane bądź skażone.

Charakterystyka powiatu lwóweckiego i gminy Wleń

Powiat lwówecki położony jest w południowo-zachodniej części Dolnego Ślą-ska z siedzibą w Lwówku Śląskim. Zajmuje powierzchnię 710 km2, a w jego skład wchodzi 5 gmin oraz 28 sołectw. Klimat panujący na tym terenie jest określany jako łagodny, zaś średnia roczna temperatura waha się w granicach 8 stopni Celsjusza.

W lipcu oraz sierpniu spada najwięcej deszczu. Główne rzeki występujące na terenie powiatu to Bóbr oraz Kwisa. Powierzchnia zlewni rzeki, na opisywanym obszarze, Bóbr wynosi 440 km2, zaś rzeki Kwisa 270 km2. Długość Bobru na terenie powiatu to 36 km, a Kwisy 18,6 km [11] . Ze względu na występowanie dwóch rzek, które nie są uregulowane, a także posiadają wiele dopływów w postaci potoków i stru-mieni, powiat lwówecki wielokroć zmagał się z powodziami. Zagrożenie wezbrania występowało w powiecie niezależnie od pory roku. Najczęściej przyczyną były obfite opady deszczu (w miesiącach lipiec – sierpień) czy gwałtowne topnienie śniegu (w miesiącach luty – marzec).

Gmina Wleń o łącznej powierzchni 860 ha położona jest w południowej części województwa dolnośląskiego i stanowi 12% powierzchni powiatu. Pod względem geograficznym obszar gminy należy do Sudetów Zachodnich i mieści się w obrębie mezoregionów: Góry Kaczawskie, Pogórze Kaczawskie i Pogórze Izerskie. Rzeźba terenu gminy jest mocno zróżnicowana i charakteryzuje się znacznym rozczłonko-waniem wzgórz, przy gęstej sieci dolin rzecznych. W krajobrazie gminy wyraźnie wyróżnia się przełomowa dolina Bobru, rozcinająca południkowo Pogórze. Posiada ona strome zbocza, często o charakterze krawędziowym w postaci skalnych progów. Obszar wiejski podzielony jest na 12 sołectw: Bełczyna, Bystrzyca, Klecza, Łupki, Marczów, Modrzewie, Nielestno, Pilchowice, Przeździedza, Radomice, Strzyżowiec, Tarczyn.

Zagrożenie powodziowe na terenie gminy może wystąpić w wyniku intensyw-nych opadów deszczu bądź gwałtowintensyw-nych roztopów wiosenintensyw-nych. Dotyczy wsi Pil-chowice, Nielestno, Marczów oraz Przeździedza. Zabezpieczenie przed powodzią tej gminy stanowią, między innymi, takie urządzenia melioracyjne jak zmeliorowane użytki rolne, rowy melioracyjne oraz przepusty, mostki, brody i zastawki. Miasto Wleń zostało także zabezpieczone wałami przeciwpowodziowymi, w których skład wchodzą zarówno wały jak i przepompownie oraz mobilne systemy zabezpieczeń. Istotne zabezpieczenie przed zalaniem terenu gminy stanowi zapora w Pilchowicach.

Jezioro Pilchowickie jest największym zbiornikiem wodnym na terenie Sude-tów Zachodnich. Jego głębokość przy zaporze wynosi około 46 m, długość wynosi 6 km, zaś szerokość 2 km. Może w sobie pomieścić 50 mln m3 wody, a powierzchnia tafli to 240 ha. Warto zauważyć, że jest to jezioro zaporowe, czyli akwen utworzo-ny przez człowieka, sztuczutworzo-ny obiekt wodutworzo-ny, powstały wskutek przegrodzenia doli-ny rzecznej zaporą [12]. Celem podstawowym Jeziora Pilchowickiego jest działanie przeciwpowodziowe i produkcja energii elektrycznej. W ciągu stu lat istnienia Za-pory Pilchowickiej, zbiornik był czterokrotnie opróżniany. Po raz pierwszy miało to miejsce w roku 1932. Prace konserwacyjne i kolejne opróżnienie odbyło się w roku 1959, a także w 1975. Ostatni raz zaporę opróżniano 34 lata temu. Wykonanie prac konserwacyjnych planowano także na rok 2009, jednak nie doszły one do skutku.

Częste powodzie oraz podtopienia, które występowały w dorzeczu Odry, a także rozwój przemysłowy stały się bodźcem, aby zbudować zbiornik, który będzie chronił mieszkańców pobliskich terenów oraz wytwarzał energię. W lipcu 1900 roku za-padła decyzja o budowie zapory. Pierwsze prace przygotowujące teren pod budowę

rozpoczęto dwa lata później. Jej głównymi projektantami zostali: profesor Otto In-tze oraz inżynier Curt Bachmann. W 1904 roku przystąpiono do prac nad kanałem bocznym. Po ośmiu latach, w 1912 roku zakończono wszelkie prace wykończeniowe i nastąpiło oficjalne otwarcie, którego dokonał Wilhelm II Hohenzolern [13]. Trzy miesiące później zapora została oddana do eksploatacji. Należy dodać, że na terenie Pilchowic przygotowano całą infrastrukturę, która była związana z budową, między innymi: mieszkania dla robotników, tartaki, stolarnie, a także kamieniołomy i mie-szalnie betonu. Wysokość zapory wynosi 62 m, jej długość 301 m, a grubość przy podstawie 50 m zaś przy koronie 7,5 m. Maksymalna głębokość zapory to 60 m [14].

Historia występowania powodzi na terenie gminy Wleń

Powodzie, zarówno te o dużym zasięgu i katastrofalnych skutkach, jak i te nie-wielkie podtopienia, są nieodłącznym elementem historii gminy Wleń. W wieku XIX występowały w roku 1804, 1845, 1856, 1888 oraz 1897. Ta ostatnia była najbardziej niszcząca i przyczyniła się do podjęcia decyzji o budowie zapory na Jeziorze Pilcho-wickim. W lipcu 1897 roku zalanych zostało wiele miast i wsi, poza tym pod wodą znalazły się domy, drogi, mosty, a także użytki rolne [5 s. 28]. W wieku XX powodzie miały miejsce w roku 1906, 1908, 1909, 1915, 1958, 1977 oraz 1997. W sto lat po lipco-wej powodzi z 1897 roku, w której śmierć poniosło ponad 100 osób, rzeka Bóbr znów wylała. Wszelkie wartości graniczne zabezpieczające miasto zostały przekroczone. W połowie lipca do Wlenia dotarła fala powodziowa, która spowodowała ogromne straty. Zarówno powódź z roku 1897, jak i 1997 to powodzie opadowe. W XXI wieku, na terenie gminy wezbrania miały miejsce w 2001, 2006, 2011 oraz 2013 roku.

Poddając analizie wezbrania z trzech ostatnich wieków, można zauważyć pew-ną cykliczność. Otóż powodzie nawiedzały gminę Wleń w roku 1958, 1977 i 1997. Czy mieszkańcy gminy powinni być przygotowani na wezbranie, które może nadejść w 2017 roku? Powódź z 1958 roku jest zaliczana do wezbrań o katastrofalnych roz-miarach w dorzeczach Odry. Z roku 1977 była nazwana „wielką powodzią śląską”, zaś z roku 1997 osiągnęła rozmiary klęski żywiołowej. Jeśli w tym roku wystąpi wez-branie, to jakich będzie rozmiarów? Czy służby są gotowe na powódź? Czy posiadają odpowiednie siły i środki?

Analiza sytuacji kryzysowej

W sytuacji wystąpienia zagrożenia powodziowego na terenie gminy Wleń w

Pla-nie Zarządzania Kryzysowego znajdują się zadania oraz obowiązki dla poszczególnych

osób. Zostały one przedstawione za pomocą siatki bezpieczeństwa, z podziałem na organ odpowiedzialny, organ koordynujący oraz organ współdziałający. Zgodnie z siatką bezpieczeństwa, zwaną także siatką odpowiedzialności w przypadku wystą-pienia powodzi burmistrz będzie organem odpowiedzialnym za wszelkie działania prowadzone na terenie gminy. Organami koordynującymi będą: Ochotnicza Straż Pożarna (jednostki znajdujące się na terenie gminy), Komisariat Policji oraz

Komór-ki Urzędu Gminy. Gminne Centrum Zarządzania Kryzysowego będzie zaś organem współpracującym [10].

W Powiatowym Planie Zarządzania Kryzysowego Powiatu Lwóweckiego zostały wy-szczególnione siły i środki, które znajdują się na terenie gminy Wleń, a tym samym będą najszybciej zadysponowane w momencie wystąpienia zagrożenia, a także mogą być użyte w każdej z pozostałych trzech faz zarządzania kryzysowego. Gmina Wleń dysponuje (stan na II półrocze 2015 roku) łącznie 91 osobami, z których 40 to człon-kowie Obrony Cywilnej, 24 to strażacy ratownicy OSP, a 18 osób to osoby z zakła-dów pracy. Sprzęt jakim dysponuje gmina to, między innymi, 2 samochody ciężkie, 2 samochody dostawcze, 3 ciągniki z przyczepami oraz 2 autobusy, 2 500 sztuk wor-ków oraz 3 zespoły prądotwórcze [11].

Warto wspomnieć, że w roku 2015 na terenie gminy zostały przeprowadzone ćwiczenia Fala 2015. Miały one zasięg o charakterze powiatowym, a ich głównym celem było nie tylko sprawdzenie procedur alarmowania i dysponowania jednostek do zagrożeń powodziowych, ale także sprawdzenie systemu zabezpieczenia przeciw-powodziowego miasta Wleń i doskonalenie współdziałania pomiędzy podmiotami, które będą zadysponowane do zwalczania zagrożenia powodziowego.

Wnioski

Zagrożenie powodziowe niewątpliwie od wieków występuje na terenie gminy Wleń. W związku z tym należy podjąć działania, które będą zapobiegać powodziom lub w jak największym stopniu zmniejszą negatywne skutki ich występowania na opisywanym terytorium.

Ważnym elementem jest dostosowanie Planu Zarządzania Kryzysowego do czę-stotliwości występowania zagrożeń na terenie gminy i przygotowanie procedur re-agowania dla poszczególnych zagrożeń. Poza działaniami teoretycznymi konieczne są działania praktyczne. A zatem należy ćwiczyć postępowanie zgodne z procedura-mi, współdziałanie z innymi jednostkami oraz mieszkańcami gminy.

Niemniej istotnym elementem jest edukowanie ludności zamieszkującej teren gminy Wleń, ponieważ to właśnie ludzie najbardziej odczuwają skutki powodzi. Można prowadzić zajęcia w przedszkolu oraz szkole, informując o zagrożeniach związanych z powodzią. Można także zapoznać mieszkańców z Rodzinnym Planem

Powodziowym, który jest dostępny na stronie internetowej Krajowego Zarządu

Go-spodarki Wodnej. Taki plan zawiera praktyczne informacje jak należy się przygoto-wać do powodzi, jak zabezpieczyć budynek, jak się przygotoprzygoto-wać do ewakuacji, co ze sobą zabrać kiedy musimy opuścić nasz dom, a także co zrobić po powrocie do niego. Stworzenie takiego planu na pewno ułatwi działanie w momencie wystąpienia za-grożenia, kiedy to ludzie często zachowują się chaotycznie.

Ostatnią konkluzją niech będą działania, które pozwalają zminimalizować ne-gatywne skutki powodzi, a mianowicie: budowanie obwałowania, tworzenie zbior-ników retencyjnych oraz polderów, ograniczanie bądź całkowity zakaz budowania na terenach zalewowych, a także prowadzenie skutecznej ewakuacji.

Literatura

[1] S. Pieprzny, Administracja bezpieczeństwa i porządku publicznego, Wydawnictwo Uni-wersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2008.

[2] J. Ziarko, J. Walas-Trębacz, Podstawy zarządzania kryzysowego, Oficyna Wydawnicza AFM, Kraków 2010.

[3] K. Ficoń, Inżynieria zarządzania kryzysowego. Podejście systemowe, PWN, Warszawa 2007.

[4] Ustawa z 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (DzU2015.poz. 469).

[5] S. Bednarczyk, T. Jarzębińska, S. Mackiewicz, E. Wołoszyn, Vademecum ochrony prze-ciwpowodziowej, Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej, Gdańsk 2006.

[6] Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego 2013/2015, Rządowe Centrum Bezpieczeństwa, Warszawa 2013.

[7] http://www.kzgw.gov.pl/dyrektywa-powodziowa.html (dostęp: 21.02.2017). [8] http://www.kzgw.gov.pl/files/file/Materialy_i_Informacje/WORP/Woj_Dol/1.jpg [9] (dostęp: 21.02.2017).

[10] http://mapy.isok.gov.pl/imap/ (dostęp: 21.02.2017).

[11] Gminny Plan Zarządzania Kryzysowego Gminy Wleń 2015. [12] Plan Ratowniczy Powiatu Lwóweckiego, Lwówek Śląski 2013.

[13] http://portalwiedzy.onet.pl/45859,,,,retencyjny_zbiornik,haslo.html (dostęp: 22.02.2017). [14]

http://www.wlen.org.pl/atrakcje/jezioro_pilchowickie_zapora_pilchowicka_hydroelek-trownia_pilchowice_zalew_pilchowicki.html (dostęp: 22.02.2017). [15] http://www.wleninfo.pl/readarticle.php?article_id=7 (dostęp: 02.06.2017).

Wydział Administracji Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie

Przestępczość w bankowości

elektronicznej jako główne

zagrożenie dla bezpieczeństwa

finansowego w Polsce

Wstęp

Bankowość jest bez wątpienia istotnym elementem gospodarki, który odpowie-dzialny jest za płynny i bezpieczny przepływ środków pieniężnych, a banki uznawa-ne są za instytucje zaufania publiczuznawa-nego. Z każdym rokiem, coraz więcej osób prze-konuje się do banków i kont internetowych oraz licznych aplikacji pozwalających na szybkie i łatwe dysponowanie swoimi pieniędzmi. Taki stan rzeczy wynika między innymi z coraz łatwiejszego dostępu do tego typu usług oraz ich atrakcyjności. Dzię-ki nim mamy możliwość dostępu do swoich środków w każdym momencie, bez ko-nieczności osobistej wizyty w banku. W bankowości elektronicznej, w przeciwień-stwie do tradycyjnej, na przestrzeni ostatnich kilku lat zaobserwowano znaczny wzrost liczby zagrożeń dla jej użytkowników. Fakt ten wynika m.in. z rosnącej po-pularności bankowości bazującej na przetwarzaniu danych w sposób elektroniczny, ale także z braku świadomości i wiedzy osób korzystających z tych usług na temat istniejących niebezpieczeństw.

Bankowość elektroniczna jest niezaprzeczalnie charakterystycznym znakiem i nieodzownym elementem współczesnych czasów. Dzięki niej prowadzenie własne-go rachunku bankowewłasne-go stało się łatwe. Nie trzeba posiadać specjalistycznej wiedzy na temat finansów, żeby spełnić warunki konieczne do założenia własnego konta. Jednak, oprócz wygody i łatwości obsługi, korzystanie z bankowości elektronicznej niesie ze sobą wiele zagrożeń. Wraz ze wzrostem liczby usług, dających możliwość dostępu do rachunku bankowego praktycznie w  każdym miejscu i czasie, klienci narażeni są na coraz więcej niebezpieczeństw i ataków, mających na celu m.in.

wy-łudzenie danych umożliwiających dostęp do ich kont i dokonywanie na nich niepo-żądanych operacji.

Bankowość elektroniczna – zagadnienia ogólne

Definicja bankowości elektronicznej

Rozpoczynając, należałoby zdefiniować pojęcie bankowości elektronicznej. Nie jest to jednak łatwe zadanie, gdyż owe zagadnienie było co prawda zawarte w ustawie z 12 września 2002 r. o elektronicznych instrumentach płatniczych (DzU z 2012 r. poz. 1232), lecz 11 lat później przestało ono funkcjonować na mocy ustawy z 12 lipca 2013 r. o zmianie ustawy o usługach płatniczych oraz niektórych innych ustaw (DzU z 2013 r. poz. 1036). W tym przypadku nawet doktryna nie była w stanie wypracować jednolitej i kompletnej definicji tego zagadnienia. Ze względu na szeroki zakres owe-go terminu, w literaturze funkcjonuje cały szereg pojęć usiłujących opisać banko-wość elektroniczną. Ze względu na różnorodne kryteria, mające na celu podkreślenie konkretnych, poszczególnych jej właściwości, dokonano różnych interpretacji tego zagadnienia. Biorąc pod uwagę formy utrzymywania kontaktu banków z  klienta-mi, możemy spotkać się z opisem, iż bankowość elektroniczna to „system, w którym rozliczenia finansowe odbywają się bez obiegu mediów papierowych, komunikacja między bankiem, a jego klientami oraz w obrębie samego banku odbywa się w dro-dze teletransmisji i wszelkie dane przechowywane i przetwarzane są w bazach da-nych systemu” [1 s. 25]. Z kolei inna definicja określa bankowość elektroniczną jako „ogół środków teleinformatycznych umożliwiających dostęp do rachunku bankowe-go, przy wykorzystaniu urządzeń elektronicznych, takich jak komputer, telefon (sta-cjonarny lub komórkowy), elektroniczne czytniki kart” [2 s. 8]. Z kolei w art. 2 pkt 4 ustawy z 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (DzU z 2016 r. poz. 1030 z późn. zm.) poprzez świadczenie usługi drogą elektroniczną rozumie się

wyko-nanie usługi świadczonej bez jednoczesnej obecności stron (na odległość), poprzez przekaz danych na indywidualne żądanie usługobiorcy, przesyłanej i otrzymywanej za pomocą urządzeń do elektronicznego przetwarzania, włącznie z kompresją cyfrową, i przechowy-wania danych, która jest w całości nadawana, odbierana lub transmitowana za pomocą sieci telekomunikacyjnej w rozumieniu ustawy z 16 lipca 2004 r. – Prawo telekomunika-cyjne. Natomiast sieć telekomunikacyjna zgodnie z art. 2 pkt. 35 ustawy z 16 lipca

2004 r. Prawo telekomunikacyjne [DzU z 2004 r., nr 171, poz. 1800] to systemy

trans-misyjne oraz urządzenia komutacyjne lub przekierowujące, a także inne zasoby, w tym nieaktywne elementy sieci, które umożliwiają nadawanie, odbiór lub transmisję sygnałów za pomocą przewodów, fal radiowych, optycznych lub innych środków wykorzystujących energię elektromagnetyczną, niezależnie od ich rodzaju. Z wyżej przytoczonych definicji

można stworzyć pojęcie bankowości elektronicznej, która może być rozumiana jako „forma usług świadczonych przez banki na rzecz klientów, polegająca na umożliwie-niu dostępu do rachunku bankowego na odległość, za pomocą urządzeń do elek-tronicznego przetwarzania i przechowywania danych, takich jak komputer, telefon,