Punktem wyjścia do opracowania profilu w typowych sprawach karnych pozo-stają informacje: dotyczące miejsca zdarzenia – protokół i dokumentacja oględzin; dotyczące ofiary, w tym dane osobowe, sytuacja rodzinna itp.: wyniki badań kry-minalistycznych i medyczno-sądowych; inne materiały policyjne (np. notatki służ-bowe na temat dokonanych spostrzeżeń a także opis sąsiedztwa miejsca zdarzenia, z uwzględnieniem jego sytuacji kryminologicznej i socjoekonomicznej [14 s. 28].
„Informacje uzyskane z profilu pozwalają zapobiegać kolejnym przestępstwom, szczegółowa analiza modus operandi sprawcy pozwala podejmować działania pre-wencyjne, ostrzegać potencjalne ofiary o niebezpieczeństwie” [4 s. 155].
W kontekście ochrony danych osobowych profilowanie jest zjawiskiem, na które Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych (GIODO), podmioty z sektora pu-blicznego i prywatnego, eksperci od prawa i IT zwracają szczególną uwagę. Jest ono w tym wypadku zbieraniem wszelkich informacji, które pozwalają bezpośrednio lub pośrednio zidentyfikować osobę, poddawaną profilowaniu. W dobie nowych tech-nologii profilowanie odbywa się przy użyciu systemów informatycznych, w sposób zautomatyzowany, za pomocą specjalnych algorytmów uwzględniających określone wcześniej kryteria. Wyniki uzyskane z analizy danych są podstawą do oceny okre-ślonej osoby pod kątem np. jej zdolności kredytowej, sytuacji finansowej, potrzeb w zakresie ubezpieczeń, stopnia zainteresowania danymi produktami lub usługami, problemów zdrowotnych itp. Właśnie podejmowanie decyzji w stosunku do osoby, na podstawie zautomatyzowanego procesu analizy, budzi spore kontrowersje, może spowodować w wielu przypadkach niesprawiedliwe oceny oraz wykluczyć nawet z dostępu do określonych usług.
Systemy informatyczne uwzględniają bowiem wyłącznie twarde kryteria (docho-dy, posiadany majątek, posiadane długi). Nie są natomiast brane pod uwagę miękkie kryteria (zmienność czynników determinujących ocenę osoby m.in. stan zdrowia, miejsce zatrudnienia, czas spłacania długu, czynniki psychologiczne) [9].
Dzisiaj profilowanie bez przymiotnika kryminalne i pozyskane w ten sposób dane, mogą zostać wykorzystywane przez sektor prywatny, m.in. firmy ubezpiecze-niowe i marketingowe, sektor publiczny – policję i inne organy bezpieczeństwa oraz administrację w celu prowadzenia polityki społecznej.
Niesie to bardzo poważne ryzyko naruszenia prawa jednostki do prywatności oraz może prowadzić do utrwalenia niekorzystnych dla jednostek stereotypów i dys-kryminacji, np. ze względu na płeć, wiek, pochodzenie etniczne czy orientację sek-sualną [20].
Edukacja
Obecnie w Polsce nie ma możliwości uzyskania certyfikatu A, nie istnieje też po-jęcie zawodowego profilera. Osoby zajmujące się w naszym kraju profilowaniem to policjanci, psycholodzy i psychiatrzy, posiadający odpowiednią wiedzę,
doświadcze-nie i umiejętności. Osobom, które są zainteresowane dziedziną radzi się, by skoń-czyły studia z dziedziny psychologii, socjologii, antropologii, medycynę ze specjal-nością psychiatra lub również prawo, a następnie zdobyły doświadczenie pracując w jednostce policji, czy organach wymiaru sprawiedliwości, np. w prokuraturze, są-dzie, jednostce policji itp. Ubieganie się o stanowisko profilera jest zatem możliwe jedynie po zdobyciu odpowiedniej wiedzy i doświadczenia [8 s. 87].
Profiler może dużo nauczyć się z literatury specjalistycznej w tym zakresie oraz odbyć przygotowujące do takiej pracy szkolenie [8 s. 87].
Jeżeli mamy na myśli doskonalenie zawodowe, to stosunkowo trudno jest wy-brać zakres kursu, który jednocześnie zapewniłby kompleksowe i profesjonalne szkolenie o charakterze teoretycznym i praktycznym. Zapoznanie się z praktycznym wykorzystaniem poszczególnych narzędzi psychologii śledczej umożliwiają szkole-nia organizowane przez wieloletnich praktyków z poszczególnych dziedzin oraz stu-dia podyplomowe z zakresu psychologii śledczej. Tego typu stustu-dia można polecić zainteresowanym pełnym i praktycznym zapoznaniem się z większością zagadnień zaliczanych do tego przedmiotu. Psychologowie uzyskują ponadto wiedzę na temat roli, jaką mogą odegrać w postępowaniu przygotowawczym i sądowym, występując w charakterze biegłych lub udzielając wsparcia śledczym w innej formie [13]. Zaletą edukacji w zakresie profilowania kryminalnego jest przede wszystkim poszerzenie i usystematyzowanie posiadanej wiedzy oraz skonfrontowanie praktyki z wynika-mi najnowszych badań naukowych. Pogłębieniu dotychczas zdobytych uwynika-miejętności sprzyja udział w specjalnych ćwiczeniach praktycznych. Niezależnie od formy kur-sów czy wszelkiego rodzaju szkoleń, należy przede wszystkim zapoznać się z podsta-wami psychologii. Liczne publikacje i kursy dokształcające, coraz częściej wykorzy-stywane są przez cywilnych pracowników polskich służb, dzięki czemu podnoszą oni swoje kwalifikacje, które później przekładają się na lepsze i skuteczniejsze dzia-łanie, w tym przy tworzeniu profilów kryminalnych.
Niewątpliwie jednak, najwięcej umiejętności profiler lub kandydat na profilera może nabyć uczestnicząc w czynnościach procesowych, oględzinach miejsca i zwłok oraz ucząc się od innych specjalistów z różnych dziedzin naukowych wspomagają-cych tworzenie profilu sprawcy przestępstwa. [8 s. 103].
Podsumowanie
Rozwój metod i technik popełniania przestępstw wymusza szybki rozwój krymi-nalistyki [19] i nowych metod skutecznych w ustalaniu sprawców przestępstw takich jak zabójstwa, porwania czy przestępstwa na tle seksualnym. Obecnie wraz z roz-wojem nowych technik wykrywania sprawców przestępstw, warsztat przestępczy rozbudowują również kryminaliści. Stąd też istotna jest pomoc i wsparcie w rozwoju nowych technik kryminalistyki i kryminologii, chociażby z użyciem profilowania. Użycie profilowania kryminalnego jako „narzędzia śledczego” wydaje się uzasadnio-ne, ponieważ psychologiczno-kryminalistyczno-kryminologiczna, analiza pozwala na stworzenie prawdopodobnych wersji osobowych przestępstwa, a „organy ścigania
mogą nadać odpowiednią kolejność swoim czynnościom, zawęzić krąg figurantów typowanych do udziału w przestępstwie, zbudować strategię przesłuchania podej-rzanego” [1 s. 139] oraz prowadzić szeroko rozumiane działania prewencyjne w inte-resie bezpieczeństwa społecznego.
Literatura
[1] J. Gołębiowski i K. Grochowska, Profilowanie kryminalne na potrzeby sądu. Kontrower-sje wokół przydatności, http://www.bibliotekacyfrowa.pl/Content/58887/10_Jan_Gole-biowski_Kamila_ Grochowska.pdf (dostęp: 21.02.2107).
[2] B. Lach, Profilowanie kryminalistyczne, LEX, Warszawa 2014.
[3] http://www.polskatimes.pl/artykul/3375589,polscy-profilerzy-o-tym-kto-ich-odkryl-i--na-czym-polega-ich-praca,2,id,t,sa.html (dostęp: 21.02.2107).
[4] U. Cur, Znaczenie śladu psychologicznego w procesie wykrywania sprawców zabójstw, [w:] J. Konieczny, M. Szostak (red.), Profilowanie kryminalne, LEX, Warszawa 2011. [5] pk.gov.pl/plik/2016_07/c82fa37cd4ea3f6088ca6e0aa2d32cba.pdf (dostęp: 21.02.2107). [6] J. Konieczny, M. Szostak (red.), Profilowanie kryminalne, LEX, Warszawa 2011.
[7] J. Gierowski, Zabójcy i ich ofiary, Wydawnictwo Instytutu Ekspertyz Sądowych ,War-szawa 2003.
[8] B. Lach, K. Bonda, Zbrodnia niedoskonała, Muza, Katowice 2009.
[9] M. Wasiak, Profilowanie kryminalne i lingwistyka kryminalistyczna jako multidyscy-plinarne metody typowania sprawców przestępstw, Security, Economy & Law 2016, nr 2 (XI).
[10] J.K. Gierowski, T. Jaśkiewicz-Obydzińska, Zabójcy i ich ofiary. Psychologiczne podstawy profilowania nieznanych sprawców zabójstw, Wydaw. Instytutu Ekspertyz Sądowych, Kraków 2002.
[11] B. Hołyst, Psychologia kryminalistyczna, LexisNexis Polska, Warszawa 2006.
[12] http://seryjnimordercy-psyche.blogspot.com/p/blog-page_1946.html (dostęp: 24.02.3017). [13] http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,3479 (dostęp: 21.02.2107).
[14] J. Konieczny, M. Szostak, Metodologiczne problemy profilowania kryminalnego, Proble-my kryminalistyki, 274 (4), Warszawa 2011. [15] http://www.kryminalistyka.fr.pl/psycho_profilowanie_091.php (dostęp: 21.02.2107). [16] http://www.allkriminal.ru/article/15387/627 (dostęp: 12.02.2017). [17] politykabezpieczenstwa.pl/pl/a/pojecie-profilowania-i-jego-wplyw-na-ochrone-da-nych-osobowych-wg-przyjetego-rozporzadzenia-ue-o-ochronie-danych-osobowych (dostęp: 23.02.2017).
[18] B. Uhryn-Markiewicz, Potencjał psychologii śledczej a zadania procesowe Agencji Bez-pieczeństwa Wewnętrznego, Przegląd BezBez-pieczeństwa Wewnętrznego, Warszawa 2011, nr 5.
[19] http://kwartalnik.csp.edu.pl/kp/archiwum-1/2009/nr-22009/1104,TECHNIKA-KRY-MINALISTYCZNA.html (dostęp: 23.02.2017).
[20] https://www.rpo.gov.pl/pl/content/profilowanie-jako-%C5%BAr%C3%B3d%C5%82o--do-dyskryminacji (dostęp: 23.02.2017).
Treści zaprezentowane w publikacji korespondują z istotą bezpieczeństwa, wy-znaczając szczególny kierunek spojrzenia na bezpieczeństwo, jako na nauki o interdy-scyplinarnym charakterze. Interdyscyplinarność oznacza w tym ujęciu wielowymia-rowość nauk o bezpieczeństwie oraz zdolność ich powiązania z innymi dyscyplinami nauki. Obejmuje aspekty zarządzania kryzysowego, badań społecznych, stosowania metod inżynierskich w bezpieczeństwie czy edukacji dla bezpieczeństwa. Opraco-wanie przedstawia zróżnicowane kierunki działań na rzecz bezpieczeństwa rozpa-trywane pod kątem aspektów teoretycznych, praktycznych i edukacyjnych.
Kwestie przedstawione w „Teoretycznych aspektach bezpieczeństwa” to spe-kulatywne rozważania na temat problemów bezpieczeństwa. Autorzy podjęli pró-bę przedstawienia podstawowych pojęć związanych z bezpieczeństwem społecz-nym, zarządzaniem kryzysowym czy bezpieczeństwem finansowym. Spostrzeżenia z „Praktycznych aspektów bezpieczeństwa” stanowią ukazanie wykorzystania wie-dzy z zakresu bezpieczeństwa w działaniach planistycznych, zebranych doświad-czeniach zawodowych i organizacyjnych. Autorzy tej części publikacji dzielili się spostrzeżeniami zdobytymi w czasie własnej aktywności zawodowej oraz doświad-czeniami wynikającymi z wykorzystania metod badań systemowych w działaniach na rzecz bezpieczeństwa. W części trzeciej publikacji zatytułowanej „Edukacja w za-kresie bezpieczeństwa”, pokazane zostały problemy dotyczące wyzwań w zaw za-kresie edukacji różnych grup społecznych. Poprzez ukazanie doświadczeń wynikających z funkcjonowania „Bezpiecznego domu”, abstrahowanie na temat edukacji uchodź-ców i migrantów, czy próbę ujęcia edukacji dla bezpieczeństwa w aspekcie profilu kryminalnego. Nakreślona została także słuszność rozpatrywania zagadnień zwią-zanych z bezpieczeństwem wśród różnych grup odbiorców.
Współczesne środowisko bezpieczeństwa charakteryzuje się dużym powiąza-niem między różnymi sferami egzystencji człowieka. Na pierwszy rzut oka, często nietożsame kierunki działań znajdują wspólny punkt – bezpieczeństwo. Słuszne, zatem wydaje się traktowanie bezpieczeństwa, jako ogniwa, które łączy: inżynierię z naukami społecznymi, teorię z praktyką, niewiedzę z edukacją.
Niebywale ważne jest stworzenie odpowiedniego klimatu do dalszego rozwija-nia inicjatyw podjętych w niniejszej monografii. Zasadne jest podtrzymanie dzia-łań w zakresie angażowania młodych naukowców w działania na rzecz
bezpieczeń-stwa. Wieloaspektowość ludzkiej działalności skłania ku szerokiemu patrzeniu na jej zakres. Szczególnie ciekawy w ówczesnych uwarunkowaniach wydaje się punkt widzenia osób młodych, świadomych konieczności dyskusji nad problemami współ-czesnego bezpieczeństwa.
Magdalena Gikiewicz Monika Tryboń
Anna Prędecka Adrian Bralewski