W dziejach ludzkości, człowiek ciągle poszukiwał dla siebie miejsc bardziej bezpiecznych, obfitujących w żywność, o korzystnych warunkach klimatycznych. Opuszczając miejsca swojego dotychczasowego pobytu, udawał się na ciągle to nowe obszary. Mając na uwadze ten fakt, staje się jasne, że wędrowniczy styl życia był czło-wiekowi bliższy niźli prowadzenie go w trybie osiadłym. Zjawisko przemieszczania się ludzi, było więc niemal zawsze powszechne [11 s. 13] i dopóki odbywa się ono zgodnie z literą prawa, nie powinno być czymś niepokojącym. Jednak problem poja-wia się wtedy, gdy tak się nie dzieje.
Nielegalna migracja polega na wjeździe lub pobycie obcokrajowca na terytorium danego państwa z równoczesnym pogwałceniem przepisów tego państwa, stano-wiących o przyjmowaniu cudzoziemców [12 s. 13]. W tym miejscu, należy zaznaczyć, że cele deklarowane przez migranta nie zawsze są wyznacznikiem legalności jego pobytu za granicą.
Bywa tak, że zarówno wyjazd i wykonywana praca odbywała się w sposób legal-ny, jednak może nastąpić sytuacja, gdy wyjazd był legallegal-ny, jednakże sposób podjęcia pracy naruszył bądź był niezgodny z przepisami prawa, a w jeszcze innym wypadku, nielegalny może być zarówno wyjazd, jak i podejmowana przez migranta praca [13 s. 29].
Obowiązującymi w Polsce aktami prawnymi, których zapisy dotyczą nielegalnej migracji są m.in. takie ustawy jak [14 s 9]:
¨ Ustawa z 12 października 1999 r. o Straży Granicznej (t.j. DzU z 2014 r., poz. 1402, z późn. zm.);
¨ Ustawa z 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (DzU z 2013 r., poz. 1650, z późn. zm.);
¨ Ustawa z 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na teryto-rium Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. DzU z 2012 r., poz. 680, z późn. zm.); ¨ Ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (DzU z 1997 r., nr 88, poz. 553,
z późn. zm.).
Według SG, na skalę zjawiska nielegalnej migracji w kraju wpływa m.in. czynnik usytuowania geopolitycznego Polski – wiodące przez terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (RP) korytarze transportowe mają charakter tranzytowy, polska scena poli-tyczna jest stabilna, a gospodarka się rozwija.
Procederowi sprzyja także znaczna długość odcinka granicy państwowej z Fede-racją Rosyjską, Republiką Białorusi oraz Ukrainą [15 s. 53–54]. Nielegalna migracja jest jednym z najpoważniejszych przejawów przestępczości transgranicznej, a także
pozostaje ona głównym źródłem dochodu zorganizowanych grup przestępczych [16 s. 101-102]. Grupy te zapewniają osobie zainteresowanej transport na każdy etap jej podróży, schronienie w państwach tranzytowych, a także sfałszowane dokumenty. Sprawcy wykazują się kreatywnością w stosowanych metodach przekraczania grani-cy oraz łatwo przystosowują się do nowych warunków. Przekłada się to na trudność w określeniu ich typowego działania [17 s. 102]. Dodatkowym utrudnieniem w prze-ciwdziałaniu nielegalnej migracji jest także szereg niepożądanych zjawisk, które ze sobą niesie. Niektóre z nich można odnaleźć w Raporcie o stanie bezpieczeństwa
w Pol-sce w 2014 roku [18]. Są to:
¨ wykorzystywanie połączeń lotniczych z państw trzecich do obszaru Schengen; ¨ przerzut migrantów w zamkniętych przestrzeniach ładunkowych pojazdów; ¨ uzyskiwanie prawa pobytu za pomocą fikcyjnych małżeństw i pozorów do
podej-mowania nauki na uczelniach czy w szkołach specjalistycznych;
¨ próby uzyskania dokumentów pobytowych w Polsce na podstawie
nieprawdzi-wych informacji dotyczących pobytu w innym państwie członkowskim Unii Euro-pejskiej (głównie obywatele państw azjatyckich);
¨ handel własnymi dowodami tożsamości dokonywany przez obywateli państw
członkowskich Unii Europejskiej [19 s. 104].
Raport wskazuje także na zjawiska, które mogą stanowić zagrożenie dla bez-pieczeństwa zewnętrznego kraju i z tej racji należy im w przyszłości przeciwdziałać. Zostały w nim wyróżnione takie zjawiska jak:
¨ nielegalna migracja cudzoziemców pochodzących z krajów tzw. wysokiego ryzyka; ¨ nielegalna migracja realizowana tzw. kanałem nadbałtyckim;
¨ nadużywanie procedur administracyjnych związanych z udzieleniem zezwolenia
na zamieszkanie na czas oznaczony przy legalizacji pobytu na terytorium Polski;
¨ przenikanie na obszar UE/Schengen elementów ekstremistycznych w związku
z migracją uchodźczą i ekonomiczną [19 s. 104].
Aktualna i prognozowana światowa sytuacja migracyjna, stawia przed państwa-mi strefy Schengen ważne i istotne dla bezpieczeństwa regionu zadania. Powodem zakłócenia stanu bezpieczeństwa, jest rosnące niezadowolenie i frustracja społeczna ludności zamieszkującej kraje biedne. Potęguje to wciąż pogłębiająca się pomiędzy nimi a krajami bogatymi przepaść, a co za tym idzie ich opóźnienie rozwojowe, ubó-stwo, wybuchy epidemii, a w konsekwencji niekontrolowane migracje [21 s. 53].
Czynniki skłaniające do podjęcia migracji są różne. Można je skategoryzować wymienionymi we słowie wstępu kryteriami rozpatrywania migracji. Jeden z nich koncentruje się na tym, czy decyzja o migracji była podjęta zależnie czy też nieza-leżnie od migrujących, jest to tzw. kryterium dobrowolności migracji. W kontekście powyższego wyróżnia się zatem migrację:
¨ deportacje, przesiedlenia obejmujące grupy społeczne – etniczne lub na-rodowe – mówi się wówczas o przesiedleńcach lub wysiedleńcach; ¨ ucieczka przed prześladowaniami, zagrożeniem utraty życia, zdrowia –
uchodźcy;
¨ naciski, presja na tle politycznym –emigranci polityczni; 2) dobrowolną:
¨ poszukiwanie pracy, lepszych zarobków; ¨ w celu łączenia rodzin [22 s. 28].
Kolejne kryterium – kryterium przyczyn – uwzględnia cele migracji. Dzięki nie-mu, można wyróżnić migracje ekonomicznie i pozaekonomiczne.
1) Migracje ekonomiczne – główny cel to korzyści materialne, znalezienie do-brze płatnej pracy.
2) Migracje pozaekonomiczne, które mają swoje źródło w:
¨ aspiracjach edukacyjnych (poszerzenie wiedzy, zdobycie kompetencji zawo-dowych);
¨ prześladowania religijne, turystyka, pielgrzymowanie – potrzeba zapewnie-nia bezpieczeństwa wyznawazapewnie-nia wiary;
¨ „klęski żywiołowe i katastrofy ekologiczne (…) – znalezienie nowego terenu życia w miejsce zniszczonego”;
¨ zapewnienie bezpieczeństwa własnego i bliskich (np. w wyniku konfliktu wojennego) [23 s. 28-29].
Dodatkowo, zważywszy na okres trwania migracji, można ją podzielić na migra-cję stałą (zaplanowaną, z zamiarem pozostania w nowym miejscu), okresową (dłu-gotrwałą – minimum roczna i krótkotrwałą – nie dłuższa niż rok) oraz sezonową (powiązana z okresowymi pracami rolnymi) [24 s. 29].
Przedstawione czynniki, uzmysławiają i pozwalają stwierdzić, dlaczego nielegal-ni migranci próbują osiedlić się w innych państwach. Są onielegal-ni bowiem często znielegal-niechę- zniechę-ceni trudnościami życia w swoim ojczystym kraju i tak, część z nich obiera kierunek przez lub do Polski. Polska przez nielegalnych imigrantów traktowana jest w więk-szości przypadków, jako kraj tranzytowy do Niemiec, jednak w przypadku, gdy nie udaje im się do nich przedostać (np. przez brak niezbędnych do dalszej podróży środ-ków), decydują się na uzyskanie w Polsce prawa stałego pobytu [25 s. 54]. Akcesja Polski do strefy Schengen wraz z otwarciem granic, przyniosła wiele niepożądanych, często trudnych do identyfikacji zjawisk. Wśród nich, wyróżnić można jedno z naj-ważniejszych zagrożeń jakim jest nielegalna migracja i związana z nią działalność zorganizowanych grup przestępczych [26 s. 55].
Należąca do strefy Schengen Polska, odpowiada za to, aby wschodnia granica UE była bezpieczna. Długość tej granicy sięga ponad 1000 km, a rozciąga się ona wzdłuż terytoriów Rosji, Białorusi i Ukrainy (rys. 1). W swoich działaniach Polska skupia się, aby metody zarządzania zewnętrzną granicą były jak najbardziej skuteczne, by po-zwalały one na ograniczenie nielegalnej migracji (m.in. poprzez zwalczanie proce-deru fałszowania dokumentów uprawniających do przekroczenia granicy), zjawiska przemytu czy zagrożenia terroryzmem [27 s. 53].
Granica państwa stanowi swoistą przeszkodę dla działań prowadzonych przez ludzi trudniących się przestępczością zorganizowaną, bowiem należy się przez nią, w jakiś sposób przedostać [28 s. 13]. W Polsce, formacją odpowiedzialną za zwalcza-nie przestępczości transgranicznej, w tym przeciwdziałazwalcza-nie zwalcza-nielegalnej migracji, jest Straż Graniczna.
Rys. 1. Długość granicy państwowej
Źródło: opracowano na podstawie [29]