Rozwój technik komputerowych odgrywa niekwestionowaną rolę w rozwoju ba-dań naukowych. Nadzwyczaj widoczna jest dynamizacja metod ilościowych w bada-niach społecznych wraz z postępem technologicznym. E. Babbie zestawia tę zależ-ność z wagą odkrycia mikroskopu dla biologii, czy teleskopu dla astronomii. Wśród podstawowych możliwości oferowanych przez komputer badaniom ilościowym wymienia: analizowanie zbiorów danych z wielu perspektyw, zastosowanie filtrów umożliwiające tworzenie podzbiorów oraz testowanie procesów przyczynowych przy pomocy komputera. „To jakby obracać w dłoni część społeczeństwa, by przyj-rzeć się jej z różnych punktów widzenia” [8 s. 21] – konstatuje. Wspomniane zalety prezentowane przez programy przeznaczone do analizy statystycznej skłaniają do ich poznania. Nieumiejętne opracowanie danych może jak wiadomo prowadzić do wyciągania błędnych wniosków, nawet z najlepiej zorganizowanych metodologicz-nie badań.
Oprogramowanie IBM SPSS Statistics jest przykładem narzędzia udostępniają-cego szereg rozwiązań technicznych, które pozwalają na automatyzację i przyspie-szenie pracy. Główny człon nazwy – SPSS – to skrót od Statistical Package for Social Sciences. Autorki „Statystycznego Drogowskazu” podkreślają szerokie spektrum dyscyplin – znacznie wykraczające poza te sugerowane nazwą, w których program znajduje zastosowanie. „Pakiet ten wykorzystywany jest powszechnie w naukach społecznych: psychologii, socjologii czy pedagogice, ale służy także do analizy da-nych z systemów operacyjda-nych, transakcyjda-nych, dada-nych sprzedażowych, wyszuki-wania zagrożeń w transakcjach internetowych, poszukiwyszuki-wania nadużyć w systemach rejestracji usług medycznych” [12 s. 34]. Taka charakterystyka oprogramowania wy-daje się odpowiadać potrzebom bezpieczeństwa, którego nieodłącznym przymiotem jest interdyscyplinarność.
Na początku pracy z programem należy zapoznać się ze strukturą oprogramo-wania, która nie cechuje się szczególną złożonością. Praca w programie odbywa się w kilku typach okien, które noszą nazwę edytorów. Spośród nich trzy mają auto-nomiczną funkcję, co stwarza możliwość zapisania ich jako samodzielnych plików, o odpowiednim dla siebie rozszerzeniu. Są to edytory: danych, raportów oraz poleceń.
W Edytorze Danych, w którym zaczynamy zwykle pracę, wprowadzamy suro-we dane zebrane podczas badania oraz tworzymy „słowniczek” zmiennych. Widok okna Edytora Danych zaprezentowano na rys. 1. W przedstawionej Zakładce Zmien-ne w kolejnych kolumnach mamy możliwość szczegółowego opisania zmiennych. Najistotniejsze dla czytelności wydruku i wygody użytkownika są kolumny: Nazwa, Etykieta oraz Wartości. Wprowadzenie nazwy jest równoznaczne z utworzeniem nowej zmiennej. Pozostałe kolumny użytkownik uzupełnia fakultatywnie.
„By czar komputera zaczął działać, musi on być w stanie odczytać dane, które zebrałeś w toku badań” [8 s. 367] – zauważa E. Babbie. IBM SPSS Statistics, jak wie-le podobnych programów rozumie jedynie język liczb. Dane jakościowe wymagają kwantyfikacji, którą zajmiemy się w kolumnie Wartości. Każdej odpowiedzi należy przyporządkować wartość liczbową, aby program mógł wykonać na niej jakiekol-wiek analizy. Świadomość tej reguły już na etapie budowy kwestionariusza pozwoli nam w istotny sposób zredukować czas poświęcony kodowaniu danych.
Po utworzeniu „słowniczka” zmiennych, który ma ułatwić nam orientację w pli-ku oraz przyspieszyć wprowadzanie danych, przechodzimy do drugiego okna w Edy-torze Danych – Zakładki Dane (rys. 2). Dane to wszelkie fakty, informacje, o któ-re możemy zapytać naszych o któ-respondentów. Każdy pojedynczy kawałek informacji o respondencie stanowi natomiast zmienną. Opisane wcześniej zmienne pojawią się w kolejnych kolumnach Zakładki Dane. Interpretując dane jako zestaw zmiennych o danym respondencie odpowiedzi każdego badanego muszą znaleźć się w sąsied-nich kolumnach tylko jednego wiersza.
Graficzna wizualizacja danych i wyniki analiz w postaci tabel i wykresów poja-wiają się i przechowywane są przez program w Edytorze Raportów. Wyniki wszel-kich operacji obliczeniowych, po ich potwierdzeniu przyciskiem „OK”, zostaną umieszczone w specjalnym pliku, który można ponownie otworzyć, a także – jak
wspomniano – zapisać jako samodzielny plik. Edytor ten pozwala na dodawanie szczegółowych komentarzy i opisów tabel oraz wykresów, a także na swobodne edy-towanie tabel przy pomocy panelu przestawiania.
Rys. 1. Okno Edytora Danych – widok Zmienne
Źródło: [13]
Rys. 2. Okno Edytora Danych – widok Dane
Edytor Poleceń jest narzędziem przeznaczonym dla bardziej zaawansowanych użytkowników, który umożliwia alternatywne wykonanie każdej operacji przy uży-ciu języka poleceń (Syntax). Wykorzystanie języka poleceń znacząco zwiększa efek-tywność pakietu, co ma szczególne znaczenie przy pracy na rozbudowanych bazach danych, tudzież kiedy wielokrotnie powtarzamy ten sam typ analiz.
Użyteczny w pracy z pakietem jest także kreator importu. Program IBM SPSS Statistics pozwala na import danych z Excela, danych tekstowych oraz innych pro-gramów statystycznych, takich jak Statistica czy SAS. W kilku krokach kreator im-portu pomoże nam zaimportować dane w taki sposób, aby jak najprecyzyjniej odpo-wiadały naszym potrzebom.
Podsumowanie
Poznanie metodologii badań naukowych stanowi fundament wartościowych badań. Na początku procesu badawczego, zwłaszcza niedoświadczonym badaczom, zajmowanie się metodologią może wydawać się nieatrakcyjne. Przygotowanie meto-dologiczne jest bowiem, w procesie badawczym, etapem poprzedzającym właściwe badania. Nadrzędnym celem każdych badań są jednak wartościowe, z punktu wi-dzenia naukowego, wyniki, o których użyteczności decyduje odpowiednie przygoto-wanie merytoryczne badacza.
Kolejnym aspektem zachęcającym do szczegółowego zaplanowania realizowa-nych badań na wstępie jest optymalizacja pracy oraz rezultatów badań. Narzędzie badawcze, z którym badacz „wychodzi zza biurka”, aby przeprowadzić badania tere-nowe musi spełniać swoją rolę jako źródło informacji, powinno także, najbardziej jak to możliwe skracać czas poświęcony obróbce zebranego materiału. Kolejnym krokiem w procesie badawczym, umożliwiającym lepsze spożytkowanie danych oraz pracy włożonej przez badacza jest przegląd dostępnych środków technicznych przeznaczonych do pogłębionej eksploracji. Programy komputerowe dostępne na rynku pomagają w prosty sposób przeprowadzać rozbudowane analizy, będące tencjalnym źródłem nowych, świeżych wniosków z badań. Zastosowanie się do po-wyższych wytycznych pozwoli, przede wszystkim młodym naukowcom, podnieść wartość ich pracy oraz stanowić będzie fundament do obrony wniosków, wysuwa-nych z otrzymawysuwa-nych wyników.
Literatura
[1] I. Muchnicka, Metoda sondażu w pedagogice empirycznej, [w:] Metodologia pedagogiki społecznej, (red.) R. Wroczyński, T. Pilch, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1974.
[3] Słownik wyrazów obcych, (red) M. Bańko, PWN, Warszawa 2004. [4] S. Nowak, Metodologia badań socjologicznych, PWN, Warszawa 1970.
[5] A. Kamiński, Metoda, technika, procedura badawcza w pedagogice empirycznej, [w:] Metodologia pedagogiki społecznej, (red.) R. Wroczyński, T. Pilch, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1974.
[6] W. Chojnacki, Bezpieczeństwo a nauka, [w:] Bezpieczeństwo w teorii i badaniach nauko-wych, (red.) B. Wiśniewski, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie, Szczytno 2011.
[7] M. Cieślarczyk, Metody badań w naukach o bezpieczeństwie, [w:] Bezpieczeństwo w teorii i badaniach naukowych, (red.) B. Wiśniewski, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie, Szczytno 2011.
[8] E. Babbie, Badania społeczne w praktyce, PWN, Warszawa 2004.
[9] A.W. Maszke, Metodologiczne podstawy badań pedagogicznych, Wydawnictwo Uniwer-sytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2003.
[10] T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych, Wydawnictwo akademickie „Żak”, Warszawa 2001.
[11] S. Nowak, Metody badań socjologicznych, PWN, Warszawa 1965.
[12] S. Bedyńska. A. Brzezicka, Statystyczny Drogowskaz, Wydawnictwo SWPS Academica, Warszawa 2007.
[13] Zrzut ekranu z programu IBM SPSS Statistics.
[14] A. Czupryński, Właściwości badań naukowych bezpieczeństwa, [w:] Bezpieczeństwo w teorii i badaniach naukowych, (red.) B. Wiśniewski, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Policji, Szczytno 2011.
[15] T. Pilch, Metodologia pedagogicznych badań środowiskowych, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1971.
[16] M. Łobocki, Metody i techniki badań pedagogicznych, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2000.
[17] T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Wydawnictwo akademickie „Żak”, Wrocław – Warszawa 1997.
Wydział Inżynierii Bezpieczeństwa Cywilnego Szkoła Główna Służby Pożarniczej