Polskie Muzeum : malarstwo, rzeźba, przemysł artystyczny. R. 1, z. 4

(1)

ROCZNIK PIERWSZY.

ZESZYT IV.

_{CENA ZESZ. 2 K=1 Rb.}

POLSKIE

MU Z E U M

MALARSTWO - RZEZBA - PRZEMYSŁ ARTYST.

WYDAWCY

FELIKS KOPERA I JULIAN PAGACZEWSKI

KRAKÓW

NAKŁADEM ST. ZAREWICZA I SPÓŁKI.

EKSPEDYCYA GŁÓWNA W KSIĘGARNI G. GE BETHNERA I SPÓŁKI W KRAKOWIE ORAZ GEBETHNERA I WOLFFA W WARSZAWIE.

(2)

Malarz żyjący w S zw ajcaryi w połow ie XVI w.

Portret króla Zygmunta Augusta.

Z r. 1554 t. j. w trzydziestym piątym ro k u życia. D rzew oryt wys. 0-235 m., szer. 0-160 m.

Kraków . Muzeum N arodow e, oddział im. E. hr. Czapskiego. P o rtre t ten znajduje się w dziele M arcina K rom era:

De orgine et rebus gestis Polonorum drukow anem po raz

pierw szy w Bazylei w r. 1555 a także w innych nieco pó źniejszych w ydaniach. W ykonał go m onogram ista H. S., najpraw dopodobniej Hans Sauerdum m , m alarz, którego m o nogram w idzim y na praw o ponad ram ieniem króla. W tern sam em dziele zn ajduje się nadto p o rtre t Zygm unta Starego, rów nież opatrzony m onogram em H. S., ale znacznie słabszy. P o rtre t jed n ak Zygm unta Augusta przeznaczony na czoło dzieła w idocznie w ydaw ca polecił sam em u m alarzow i w y ry so w ać na klocku a potem ry su n ek oddał do w ycięcia biegłem u drzew orytnikow i. Toteż sądzim y, że m onogram odnosi się nie do drzew orytnika, ale do m alarza, tem b ar- dziej, że nad m onogram em znajdujem y piórko, godło r y sow nika.

P o rtre t przed staw ia króla w trzydziestym piątym roku życia w pełnem popiersiu na tle k o tary i h erb ó w państw a. K ról w w ysokiej futrzanej czapie u b ran y je st w bardzo bogato haftow any i w yszyw any stró j: u delii widzim y sze ro k i kołnierz futrzany, na szyi w isi bogaty łańcuch a rękę ozdabiają pierścienie. A rtysta tym i p ro sty m i środkam i, do k tó ry ch ograniczyć się m usi drzew o ry tn icza kom pozycya, um iał p rzedstaw ić z artyzm em p o rtre t króla i odtw orzyć szczegóły, co uw ydatnia się zw łaszcza w pięknym i trudnym układzie rąk.

Napis pod ry c in ą objaśnia kogo ry cin a w yobraża. Tę sam ą ry cin ę odbito w w ydaniu tegoż samego dzieła z r. 1558 i 1559 a także ją kopiow ano. Zaznaczyło się to przede wszy stkiem w w ydaniu z r. 1568, gdzie herb Polski um ieszczono na pierw szem m iejscu a na drugiem h erb Li tw y, gdy w starszy ch w yd aw n ictw ach przeciw nie herb L itw y rysow nik błędnie postaw ił na pierw szem m iejscu. Hozyusz użył do Confessio fidei z r. 1557 klocka pierw szego z błędnem ustaw ieniem herbu.

oraz portret włoskiej damy i wojewodzianki Zofii.

Wys. iO'144 m., szer. 0-199 m. — Wys. 0"059, szer. 0-079. — Wys. 0.059, szer. 0-079.

K raków . Muzeum N arodow e, oddział E. hr. Czapskiego. P ierw sza ry c in a zdobi dzieło M arcina Bielskiego p. t.:

Kronika wszytkiego świata w ydane r. 1551. Dzieło to opow iada

naprzód dzieje od Adama do Noego a opow ieść rozpoczyna ry c in a zatytułow ana: R ay zyem skich roskoszy. D rzew oryt w stylu w spółczesnego niem ieckiego m alarstw a, p rz e d sta wia nam ideał szczęśliw ego ży-cia ja k sobie go w spół cześni w yobrażali. Kom pozycya je st bardzo rozw inięta jak na d rzew o ry t stosunkow o niew ielkich rozm iarów . W idzim y pałac w stylu późnego odrodzenia otoczony ogrodem , lasem i łąkami. P rzed pałacem stoi szem rząca fontanna a dalej w śró d drzew na ław ie m ężczyzna w e w spółczesnym stro ju gra na gitarze, p rzy nim siedzi kobieta zasłuchana a druga zbliża się z kw iatem w ręk u . Na drzew ie p rzed pałacem wisi klatka z ptakiem . W ogrodzie pasą się b aran k i i przem yka zając. Za m urem ogrodu na łące spostrzegam y konia i krow y. Mimo błędów ry su n k u i p ersp ek ty w y d rzew o ry t je st c ie kaw y ze w zględu na tem at i kom pozycyą.

K ronika Bielskiego m a 256 drzew orytów n ajró żn o ro d n iejszy ch pod w zględem fo rm y i treści. R yciny te za sługują na osobne studyum .

Dwie dalsze ryciny w zięte są z dziełka: Christophori

Kobileński, eguitis Poloni, uariorum eppigram atum ad

Sta-kowie. Jedna zdobi epigram at zatytułow any in imaginem

cuiusdam heroinae italae dono datam a w ięc w iersz na p o r

tre t darow any pew nej w łoskiej heroinie a druga epigram at na cześć w ojew odzianki Zofii obdarow anej w ieńcem . Oba są bardzo dobrze narysow ane i w ycięte a ciekaw e rów nież ze w zględu na typy i strój.

D R ZEW O R Y T OZDABIAJĄCY

kartę tytułową Figlików Mikołaja Reja.

W ys. 15-5, szer. 1(M,

Kraków . Muzeum N arodow e, oddział im. E. hr. Czapskiego.

Figliki albo rozlicznych ludzi przypadki dworskie Mi

kołaja R eja drukow ane r. 1570 w K rakow ie u Macieja W ierzbięty m ają bardzo pięknie skom ponow aną k artę ty tułow ą w stylu niem ieckiego odrodzenia. Piętno tego nie m ieckiego odrodzenia uw ydatnia się przedew szystkiem w użyciu m otyw u k artu sza w zorow anego na kartuszach w ycinanych z blachy. K artusz ten oplata ornam ent roślinny. W śród takich ornam entacyi ig ra ją satyrow ie: dw aj na dole siedząc trą b ią na puzonach czy fletach, dw aj nad nim i sy m etrycznie rozstaw ieni p atrzą ku sobie; w górnej zaś części w idzim y pół kobiety" a pół kozy- po jednej stronie, po d ru giej zaś satyra, w środku ładnie opracow any kartusz. W ogóle d rzew o ry t odznacza się artystycznie obm yślaną kom pozycyą, o p artą na sym etryi w edług zasad renesansu, dobrym rysunkiem , w yciętym w praw nie w drzew ie. R ycina zdaje się by-ć um yślnie skom ponow aną do Figlików, toteż być może że w ykonano ją w K rakow ie na zam ów ienie księgarni Wierzbięty-. Ten sam arty-sta niezaw odnie w yko nał piękne godło d ru k arn i Wierzbięty-, k tó re odbito na końcu Figlików .

H A N S B A LD U N G GRIEN.

ur. 1476 r. w okolicy- S trasburga, um. tam że 1545 r.

Ukrzyżowanie.

Muzeum N arodow e, oddział im. E. hr. Czapskiego. D rzew oryt wys. 17-2, szer. 0-123.

D rzew oryt zdobi książkę z r. 1510 p. t.: Missale Cra-

couiense d rukow aną w S trasburgu na zam ów ienie Mikołaja

Scliickew ieka oby-watela i księgarza krakow skiego. Oprócz niego są i inne m niejsze a w szystkie, o ile nam w iadom o, są nieznane w h isto ry i niem ieckiego d rzew o ry tn ictw a. W śród ty-ch drzew orytów znajdujem y Ś. Stanisław a i S. Floryana, h erb H abdank biskupa krakow skiego, herb y Ka pituły- i K rakow a.

Hans Baldung Grien był m alarzem i drzew orytnikiem . Jako m alarz m iłuje się w jasnych i silnych b a rw ach i dąży- do osiągnięcia kolory-sty-czny-ch efektów . Z w raca baczną uwagę na punkt ośw ietlenia i sta ra się konsekw entnie p rz e prow adzić efekta św ietlane. T a dążność do uzyskania kolory-stycznych efektów cech u je jego drzeworyty-.

P rzedstaw ił je arty-sta mimo nieodłącznych od techniki d rzew o ry tu kresek raczej plam am i św ietlanym i. Układ figur, pro p o rey e, znajom ość form w obrysow aniu konturam i, w szystko to cechuje w ybitnego arty stę, zw łaszcza ręce m ają układ tru d n y i pełen akcentu. P rzedew szystkiem uw agę zw rócić należy na efekta św iatła. Scena U krzyżow ania n a j w idoczniej ośw ietlona je st popołudniow em słońcem . Grę św iatła i cieni p rzedstaw ił arty sta przez ży-wy- kontrast, jak i odrazu nas uderza między- białym i, nietkniętym i ry-lcem pow ierzchniam i a silnie uw ydatnionym i cieniam i fałdów draperyi. Pozostaw ienie w olnych p rzestrzen i białego p apieru je st takim sam ym środkiem odtw arzania plam św iatła w d rz e

w orycie, jakiego używ ał arty-sta w sw ych znany-ch i cenio nych rysunkach, w którym posługując się kolorow ym p a pierem , kładł na nim obszerne plamy- białej farby.

Ukrzy żow anie je st najlepszym przykładem ile można by-ło w ydobyć artysty-cznych efektów posługując się w y 

(3)

Muzeum Narodowe

Oddział im. E. hr. Czapskiego.

K R A K Ó W

_{X V I W IE K}

Drzeworytnictwo w Polsce.

JAN SAUERDUM M

P o rtre t Z ygm unta A ugusta.

Drzeworyt. Wys. 0,235 m., szer. 0,160 m.

(4)

Muzeum Narodowe

X V I W IEK

Drzeworvtnictwo w Polsce.

Stop śpenuificfj

mtojty.

AUTOR NIEZNANY

Raj ziemskich rozkoszy. P o rtre t włoskiej damy. P o rtre t wojewodzianki.

Drzeworyt. Wys. 0,114 m-> szer. 0,199 m. — Wielkość naturalna.

(5)

Muzeum narodowe.

K R A K Ó W

X V I W IE K

Drzeworytnictwo w Polsce.

AUTOR NIEZNANY

K a rta tytułow a »Figlików« Mikołaja Reja.

Drzeworyt Wielkość oryginału.

(6)

Muzeum narodowe.

X V I W IE K

Drze wory tnictwo niemieckie w Polsce.

HANS BALD UNG GRIEN

Ukrzyżowanie.

Drzeworyt. Wys. i y i m., szer. C123 m.

(7)

TA R N Ó W

Katedra.

X V I W IE K

Rzeźba włoska w Polsce.

RZEŹBIARZ NIEZNANY

Grobowiec B arb ary z Tenczyńskich Tarnow skiej.

Piaskowiec i marmur.

(8)

RZEŹBIARZ NIEZNANY.

Ok. r. 1522.

Grobowiec Barbary z Tenczyńskich Tarnowskiej,

T arnów K atedra. Piaskow iec i m arm ur.

W T arnow ie w kościele katedralnym zn ajd u ją się dw a grobow ce, k tó re najpraw dopodobniej wyszły z p ra cow ni artystów Zygm nntow skiej kaplicy. Jednym z nich je st w łaśnie grobow iec B arbary z Tenczyńskich T arnow skiej zm. r. 1521. Jest on przyścienny i m ieści się w praw ej naw ie ściany zachodniej a że osadzony je st wysoko, a rty ście chodziło w ięcej o architektoniczny efekt, aniżeli o ornam entacyjny; całą jego ozdobą je st zatem szlachetność form przytem ten artystyczny efekt zaakcentow ano przez stosow ne zestaw ienie piaskow ca z czerw onym m arm urem . W nyży utw orzonej z dw u pilastrów p o d p arty ch konso lami, a dźw igających a rc h itra w z tym panonem m ieści sic tum ba, na któ rej stoi sarkofag; na sarkofagu leży postać kobieca pochylona ku przodow i. Noga lew a nieco podnie siona, ręk a p ra w a podpiera głowę a lew a lekko rzucona, praw ie bezw ładna spoczyw a przy łonie. Tło nyży dzieli się na cztery części, w środku m ieści się m edalion p rzed staw iający Madonnę z Dziecięciem, po bokach zaś tarcze z h e r bem L e liw a iT o p ó r przypom inają tarcze k ra ty kaplicy Zyg- m untow skiej. R zeźbiarskiej dekoracyi użył arty sta do ozdoby konsoli nak ry w ając ją lekko liściem akantu. Na sarkofagu u naroży w idzim y rów nież liść akantu. Nadto zdobi go ornam entacya o m otyw ie palm ety i stylizow anych liści uzy skana przez pogłębienia tła. Podnicbie nyży i spód gro

pom iędzy konsolam i w ypełnia ścianka z czerw onego m a r m uru, pod k tó rą w idzim y ornam ent z dw u odw róconych esow nic ozdobionych roślinnością stylizow aną a z pośród ty ch esow nic dobyw a się bukiet z liści w ypełniając przestrzeń.

Figurę wykonano w sposób m istrzow ski. Układ za czerpnął arty sta z ż}rcia. Renesans w pierw szej fazie ro z w oju związanej ściśle ze starożytną sztuką i k u ltu rą unikał w idoku śm ierci i jeśli przyszło śm ierć przedstaw ić, w y o b ra żano ją jako sen. A rtysta pojął postać jakby na chw ilę za snęła, ułożył ją przytem tak, aby otrzym ać efekt linii i układu ciała; cofnął głowę i pierś w stecz, łono i nogi ułożył w ten sposób, aby linia układu ciała była jak najłagodniejsza. Dla k o n trastu linię tę p rzerw ał odpow iednim układem ręki, bardzo pięknie opracow anej. Jak rzeźbiarz był znakom icie w ykształcony, jak opanow ał form y, św iadczy trak to w an ie ciała pod d rap ery ą a szczególnie kolan. Dla rów now agi rzucił część d rap ery i u nóg na sarkofag. D rap ery a w yko nana wogóle z biegłością techniki.

Medalion w nyży podobnie jak w grobow cu Zy gm unta Starego, przedstaw ia Madonnę z Dziecięciem. Ma donna ta skom ponow ana je st jednak odm iennie, ciałem zw raca się w praw o, głow a zaś skierow ana jest w p rz e ciw nym kierunku, Dziecię w ychyla się żywo w praw o, w ten sposób arty sta w prow adził urozm aicony układ ciała. Na tum bie tarcza z renesansow em i uszam i a na niej napis r e nesansow ą m ajuskułą oznajm ia, że grobow iec postaw ił Jan h r. T arnow ski kasztelan żonie sw ej B arbarze z Tenczjm a zm arłej r. 1521 w 31 roku życia.

Grobow iec pow stał praw dopodobnie zaraz po r. 1521. N azw iska artysty nie znamy.

Warunki prenumeraty:

W Krakowie

Galicyi, Austryi i K sięstwie Poznańskiem :

Zeszyt pojedynczy . . . . . K. 2‘— z p rzesy łk ą...

. K.

2-20

k w a r ta ln ie ...

. . . .

»

5‘50

»

...

»

6-—

p ó łr o c z n ie ...

. . .

» 1T—

»

...

12-—

rocznie

...

. . . .

» 22-—

»

...

» 2 4

-W K rólestw ie Polskiem i Cesarstwie:

Zeszyt pojedynczy . . . . . . . Rb. T— z p r z e s y łk ą ...

Rb.

T20

k w a r t a l n i e ...

. . .

»

2*50

»

...

»

T

-półrocznie

...

. . . »

5-—

»

...

»

6 -r o c z n ie ...

. . .

» 10‘—

»

...

»

12*—

Ekspedycya główna

w Księgarni G. Gebethnera i Spółki w Krakowie

oraz Gebethnera i W olffa w Warszawie.

(9)