Sałuda, Bronisław
"Tak wykuwaliśmy zwycięstwo",
Iwan Bagramian, przełożył
Franciszek Czuchrowski, Warszawa
1980 : [recenzja]
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 597-600
R e ce n zj e i o m ó w i e n i a
597
z o k u p o w a n y c h o b s z a r ó w Z S R R i p r z e n o s z e n i a f r a n c u s k i c h j e ń c ó w n a s t a t u s r o b o t n i k ó w c y w i l n y c h . S t r u k t u r a g o s p o d a r c z a p r o w i n c j i w s c h o d n i o p r u s k i e j s p o w o d o w a ł a , iż p r z e z c a ł y o k r e s w o j n y p r z e w a ż a j ą c ą c z ę ś ć r o b o t n i k ó w z a g r a n i c z n y c h r ó ż n y c h n a r o d o w o ś c i k i e r o w a n o g ł ó w n i e d o p r a c y w r o l n i c t w i e . T a k w i ę c i p u b l i k o w a n e w s p o m n i e n i a i r e l a c j e d o t y c z ą g ł ó w n i e p r a c y w te j g a ł ę z i g o s p o d a r k i . A u t o r z y r e l a c j i i w s p o m n i e ń w y w o d z ą -się z r ó ż n y c h g r u p z a w o d o w y c h , r ó ż n y j e s t t a k ż e w i e k r e s p o n d e n t ó w , g ł ó w n i e j e d n a k d o m i n u j ą u r o d z e n i w l a t a c h 1920— 1925, n i e b r a k t e ż m ł o d o c i a n y c h (r o c z n ik i 1926— 1928). K i l k a r e l a c ji p o c h o d z i od o s ó b s t a r s z y c h , k t ó r e w l a t a c h w o j n y o s i ą g n ę ł y j u ż w i e k d o j r z a ł y . W i ę k s z o ś ć a u t o r ó w r e l a c j i z n a l a z ł a s i ę n a r o b o t a c h p r z y m u s o w y c h w w y n i k u i m i e n n e g o w e z w a n i a p r z e z A r b e i t s a m t , in n i t r a f i a l i n a r o b o t y z o b o z ó w p r z y m u s o w y c h , j e s z c z e in n i z o s t a l i s c h w y t a n i p o d c z a s ł a p a n e k . W p u b l i k o w a n y c h r e l a c j a c h i w s p o m n i e n i a c h w y r ó ż n i ć m o ż n a n a s t ę p u j ą c e z a g a d n i e n i a , p o r u s z a n e p r z e z p r z e w a ż a j ą c ą w i ę k s z o ś ć a u t o r ó w : m e t o d y w e r b u n k u n a r o b o ty , s t o s o w a n e p r z e z N i e m c ó w , w a r u n k i p r a c y i z a k w a t e r o w a n i a , s z y k a n y N i e m c ó w , w a l k a z g ł o d e m i f i z y c z n ą s ł a b o ś c i ą w y c i e ń c z o n e g o o r g a n i z m u , w z a j e m n a p o m o c P o l a k ó w i r o b o t n i k ó w p r z y m u s o w y c h i n n y c h n a r o d o w o ś c i . W y r a z e m a k t y w n e j p o s t a w y P o l a k ó w w o b r o n i e g o d n o ś c i o s o b i s t e j i n a r o d o w e j b y ł i c h s t o s u n e k d c b e z w z g l ę d n e g o n a k a z u n o s z e n i a n a o d z i e ż y z n a k u z l i t e r ą , ,P ” — d a j e t e m u z n a m i e n n y w y r a z w i e l e r e l a c j i. K a r t y p u b l i k o w a n y c h r e l a c j i i w s p o m n i e ń z a w i e r a j ą p o n a d t o p r z y k ł a d y s z l a c h e t n y c h p r z y j a ź n i , z a w i e r a n y c h p r z e z l u d z i r ó ż n y c h n a r o d o w o ś c i — z w ł a s z c z a P o l a k ó w , R o s j a n i F r a n c u z ó w — z ł ą c z o n y c h w s p ó l n ą d o lą . C a ł y p r z e d s t a w i o n y w p r e z e n t o w a n e j p r a c y , b a r d z o c e n n y , m a t e r i a ł w s p o m n i e n i o w y z a w i e r a b o g a t y p r z e g l ą d n i e j e d n o k r o t n i e t r a g i c z n y c h p r z e j ś ć i d o ś w i a d c z e ń P o l a k ó w , w c i e l o n y c h d o w i e l o m i l i o n o w e j a r m i i n i e w o l n i k ó w III R z e s z y . M a o n t a k ż e c h a r a k t e r d o k u m e n t a l n y . J e s t j e s z c z e j e d n y m , w a r t o ś c i o w y m i i n t e r e s u j ą c y m , ś w i a d e c t w e m p o l s k i e g o l o s u w l a t a c h II w o j n y ś w i a t o w e j . M a r ia R u t o w s k a I w a n B a g r a m i a n . T a k w y k u w a l i ś m y z w y c i ę s t w o , W y d a w n i c t w o M i n i s t e r s t w a O b r o n y N a r o d o w e j , W a r s z a w a 1980, ss. 619. P r z e ł o ż y ł F r a n c i s z e k C z u c h r o w s k i. T y t u ł o r y g i n a ł u : T a k s z l i т у к p o b t e d ie , W o je n i z d a t , M o s k w a 1977. J e s t t o d r u g i t o m w s p o m n i e ń 1 m a r s z a ł k a Z w i ą z k u R a d z i e c k i e g o , k t ó r y na p o c z ą t k u II w o j n y ś w i a t o w e j b y ł s z e f e m F r o n t u P o ł u d n i o w o - Z a c h o d n i e g o , a w k o ń c o w e j f a z i e w o j n y g ł ó w n o d o w o d z ą c y m I F r o n t u B a ł t y c k i e g o . W y z w a la ł o n Ry.gę i K ł a j p e d ę . W o j s k a p r z e z n i e g o d o w o d z o n e w a l c z y ł y n a P ó ł w y s p i e S a m b i j s k i m , w y z w o l i ł y K r ó l e w i e c o r a z w i e l e m i e j s c o w o ś c i p ó ł n o c n e j c z ę ś c i o b s z a r u P r u s W s c h o d n i c h , k t ó r e p o II w o j n i e ś w i a t o w e j z n a l a z ł y s ię w g r a n i c a c h p a ń s t w a p o l s k i e g o . A u t o r o m a w i a n e j k s i ą ż k i n a t e r e n i e P r u s W s c h o d n i c h z n a l a z ł s i ę 9 lu t e g o 1945 r o k u . W t y m c z a s i e r e s z t k i w o j s k h i t l e r o w s k i c h G r u p y A r m i i „ P ó ł n o c ” 1 P i e r w s z y t o m w s p o m n i e ń I. B a g r a m i a n a n o s i t y t u ł T a k i b y t p o c z ą t e k w o j n y . P r a c a u k a z a ł a s ię n a k ł a d e m W y d a w n i c t w a M i n i s t e r s t w a O b r o n y N a r o d o w e j w 1972 r.598
R ec en z j e i o m ó w i e n i a z o s t a ł y z a m k n i ę t e na P ó ł w y s p i e S a m b i j s k i m , z a b l o k o w a n e i p r z y c i ś n i ę t e do m o r z a w r e j o n i e K r ó l e w c a i n a p o ł u d n i o w y z a c h ó d o d t e g o m i a s t a w L i d z b a r s k i m R e j o n i e U m o c n i o n y m . P r z e ł a m a n i e s ię w o j s k R o k o s s o w s k i e g o n a b r z e g Z a l e w u W i ś l a n e g o w r e j o n i e E l b l ą g a o d c ię t o w o j s k o m n i e m i e c k i m d r o g ę n a z a c h ó d s. S p r a w o m , k t ó r e w s p o s ó b b e z p o ś r e d n i d o t y c z ą n a s z e g o r e g i o n u , p o ś w i ę c o n e są w p a m i ę t n i k u m a r s z a ł k a B a g r a m i a n a w z a s a d z i e d w a o s t a t n i e r o z d z ia ły : d z i e s i ą t y — O p e r a c j a „ S a m b i a " i c z ę ś ć j e d e n a s t e g o — Z w y c i ę s t w o , łą c z n ie o k o ł o 90 s t r o n d r u k u . W y d a r z e n i a o p i s a n e w t y c h d w u r o z d z i a ł a c h d o t y c z ą o k r e s u 9 l u t y . — 9 m a j 1945 r o k u . A o to k i l k a s p r a w , p o r u s z o n y c h p r z e z p a m i ę t n i k a r z a . M a r s z a l e k I w a n B a g r a m i a n g r a n i c ę P r u s W s c h o d n i c h p r z e k r o c z y ł r a n k i e m 9 l u t e g o 1945 r o k u , k i e d y to w r a z z g r u p ą g e n e r a ł ó w j e c h a ł d o d o w ó d z t w a 3 F r o n t u B i a l o i u s k i e g o , b y k i e r o w a ć w o j s k a m i w a l c z ą c y m i p r z e c i w k o h i t l e r o w s k i e j g r u p i e a r m i j n e j „ S a m b ia " , z a b l o k o w a n e j n a P ó ł w y s p i e S a m b i j s k i m i w K r ó l e w c u . A u t o r p a m i ę t n i k a p e ł n i ł r ó w n o c z e ś n i e f u n k c j ę z a s t ę p c y d o w ó d c y 3 F r o n t u B i a ł o r u s k i e g o . P o d k o n i e c w o j n y , g d y m a r s z a ł e k W a s i l e w s k i o d w o ł a n y z o s t a ł p r z e z K w a t e r ę G ł ó w n ą i w y j e c h a ł n a w s c h ó d , I w a n B a g r a m i a n z o s t a ł d o w ó d c ą 3 F r o n t u B i a ł o r u s k i e g o . A u t o r w s p o m i n a , że m i a l w r a ż e n i e , j a k b y z n a l a z ł s i ę n a t e r e n i e u f o r t y f i k o w a n y m , g d y ż m u r o w a n e o s ie d la r o b i ł y w r a ż e n i e p r z y g o t o w a n y c h d o o b r o n y punktów- o p o r u . S z c z e g ó l n i e s i e d z i b y j u n k r ó w w y g l ą d a ł y ja k t w i e r d z e . T a k u r z ą d z a li s ię — p i s z e — z a z w y c z a j k o n k w i s t a d o r z y , a j u ń k r z y p r u s c y b y l i p r z e c i e ż s p a d k o b i e r c a m i K r z y ż a k ó w . G d y m o w a o Z a k o n i e K r z y ż a c k i m , t r u d n o n i e w s p o m n i e ć o G r u n w a l d z i e , o d z i w n e j p o l i t y c e k rólów ' p o l s k i c h w o b e c K r ó l e s t w a P r u s k i e g o , p r z y s z ł e g o g r a b a r z a „ w i e l k i e j R z e c z y p o s p o l i t e j " . R o s j a n in n i e m ó g ł p o n a d t o n i e p r z y p o m n i e ć m i e j s c w s ł a w i o n y c h z m a g a n i a m i r o s y j s k i e g o o r ę ż a z p o t ę g ą P r u s . C h o c i a ż b y J a g a r z e w o , o p o d a l k t ó r e g o w 1757 r o k u R o s j a n i e p o b i l i n a g ł o w ę a r m i ę F r y d e r y k a II. N a s t ę p n e g o r o k u P r u s a c y p o n i e ś l i k l ę s k ę p o d w s i ą Z o r n d o r f , a w 1759 r o k u o d n i e ś l i s ł a w n e z w y c i ę s t w o p o d K u n e r s d o r f e n . Z P r u s W s c h o d n i c h s z ł y w o j s k a H i t l e r a n a p o d b ó j P o l s k i w 1939, a w 1941 — n a Z w i ą z e k R a d z ie c k i. O m a w i a n y p a m i ę t n i k j e s t k o p a l n i ą w i a d o m o ś c i o s k ł a d z i e i s t r u k t u r z e o r g a n i z a c y j n e j w o j s k r a d z i e c k i c h , u c z e s t n i c z ą c y c h w o p e r a c j i w s c h o d n i o p r u s - k ie j . H i s t o r y k w o j s k o w o ś c i u z y s k u j e z p i e r w s z e j r ę k i n i e t y l k o in f o r m a c j e o i s t n i e n i u i r u c h a c h w i e l k i c h j e d n o s t e k , le c z r ó w n i e ż o d y r e k t y w a c h i z a s a d a c h p r a c y s z t a b o w e j . R z u c a s i ę p r z y t y m w o c z y o l b r z y m i a d y n a m i k a p r z e o b r a ż e ń o r g a n i z a c y j n y c h , k t ó r y m p o d l e g a m a s z y n a w o j e n n a , p r a c u j ą c a n a d z n i s z c z e n i e m w o j s k h i t l e r o w s k i c h o d c i ę t y c h w P r u s a c h W s c h o d n i c h . W i d o c z n e j e s t c i ą g l e d o s k o n a l e n i e d o w o d z e n i a , n i e u s t a n n e d ą ż e n i e , b y d o s t o s o w a ć s t r u k t u r ę d o w o d z e n i a d o w c i ą ż z m i e n i a j ą c e j s ię s y t u a c j i i d o a k t u a l n y c h z a d a ń . N i e k t ó r e z m i a n y z o s t a ł y w y m u s z o n e p r z e z los, j a k n p . ś m i e r ć p o d P i e n i ę ż n e m d o w ó d c y 3 F r o n t u B i a ł o r u s k i e g o , g e n e r a ł a I w a n a C z e r n i a - c h o w s k i e g o . D z i a ł a n i a n a t e r e n i e P r u s W s c h o d n i c h c e c h o w a ł a d u ż a s y s t e m a 2 W . . K o m u n i k a t a c h M a z u r s k o - W a r m i ń s k i c h ” z a m i e s z c z o n o r e c e n z j e n a s t ę p u j ą c y c h k s i ą ż e k , d o t y c z ą c y c h d z ia ł a ń w o j s k r a d z i e c k i c h n a i n t e r e s u j ą c y m n a s o b s z a r z e w 1945 r . : O tto L a s c h , S o f i e l K ö n i g s b e r g , K a m p f u n d U n t e r g a n g v . O s t r e u s s e n s H a u p t s t a d t , M ü n c h e n (1958), ss. 141 (rc c M. W ie c z o r e k , 1966, n r 2, ss. 304—306); T r a u g o t t E h r h a r d t , D ie G e s c h i c h t e d e r F e s t u n g K ö n i g s b e r g ( P r . 1257—1945), W ü r z b u r g I960, ss. 100, (re c . S. H e r b s t , 1963, n r 1, ss. 133—135); S z t u r m K e n i g s b i e r g a , K a l i n i n g r a d 1966 (re c . B. S a l u d a , 1966, n r 3, ss. 424—425; p o r . te ż re c . S t a n i s ł a w a L a n c a , 1977, n r i, ss. 126—128).R ec en z j e i o m ó w i e n i a