Solidarność jako cnota społeczna

ANDRZEJ DERDZIUK OFMCap

SOLIDARNOS´C

´ JAKO CNOTA SPOECZNA

Definiowanie pewnej rzeczywistos´ci jako cnoty spoecznej wskazuje na postawe osoby jako trwa a sprawnos´c´ bed ac a owocem dziaania aski i moral-nego wysiku czowieka, która to postawa przejawia sie w zachowaniach wobec innych osób. Okres´laj ac cnote jako owoc wspódziaania moralnego wysiku z ask a Boga wskazuje sie na jej nadprzyrodzony charakter, który pynie z wiary i prowadzi do udzielania odpowiedzi Bogu powouj acemu do penienia misji na ziemi. Kazda cnota ma zatem, obok swego wymiaru moral-nego, takze aspekt kultyczny, gdyz przez jej praktykowanie czowiek oddaje chwae Bogu zapraszaj acemu swoje stworzenie do czynienia dobra i wyposa-zaj acemu go w zdolnos´c´ czynienia tegoz dobra.

W rozwazaniu cnoty solidarnos´ci trzeba najpierw wskazac´ na zakres tres´-ciowy tego pojecia oraz sposób jego ksztatowania sie w dziejach teologii. Kolejnym zagadnieniem bedzie prezentacja solidarnos´ci jako drogi realizacji mios´ci spoecznej, która suz ac dobru wspólnemu rozwija tez samego miuj  a-cego. Ostatnim elementem opracowania bedzie wskazanie miejsc, w których ujawnia sie i rozwija cnota solidarnos´ci.

I. TRES´C´ I DZIEJE KSZTATOWANIA SIE POJECIA CNOTY SOLIDARNOS´CI

Solidarnos´c´ przynalezy do cnót pokrewnych cnoty sprawiedliwos´ci i jawi sie jako praktyczny wymiar naleznej troski o dobro bliz´niego. Opieraj ac sie

Prof. dr hab. ANDRZEJ DERDZIUK OFMCap – prorektor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawa II; kierownik Katedry Historii Teologii Moralnej KUL; adres do korespondencji: Al. Kras´nicka 76, 20-718 Lublin; e-mail: aderdziu@kul.pl

na fundamencie godnos´ci osoby ludzkiej chrzes´cijanin odczytuje wezwanie do traktowania jej z mios´ci a, zgodnie z norm a personalistyczn a, która winna prowadzic´ do uszanowania dobra osoby i zabiegania o jego zachowanie i pomnozenie. Solidarnos´c´ jest postaw a moraln a czowieka okazywan a w zy-ciu spoecznym, pod wpywem której czowiek przyjmuje zyczliwe nastawie-nie do bliz´nastawie-niego. Ujmuj ac solidarnos´c´ jako cnote spoeczn a, mozna j a za Janem Pawem II definiowac´ jako „mocn a i trwa a wole angazowania sie na rzecz dobra wspólnego, czyli dobra wszystkich i kazdego”1.

Pojecie solidarnos´ci pojawio sie w dziejach teologii jako wyraz popraw-nych relacji miedzyludzkich opartych na sprawiedliwos´ci i mios´ci. Przypomi-naj ac historie ksztatowania sie terminu „solidarnos´c´” Jan Pawe II w encykli-ce Centesimus annus stwierdzi, ze najpierw dotyczya ona kwestii robotniczej i obejmowaa relacje miedzy ludz´mi pracy, a potem dopiero rozszerzaa sie na inne zakresy wzajemnych relacji miedzyludzkich. „Tak wiec zasada, któr a dzis´ nazywamy zasad a solidarnos´ci, i której aktualnos´c´ zarówno w porz adku wewnetrznym kazdego Narodu, jak i w porz adku miedzynarodowym przy-pomniaem w encyklice Sollicitudo rei socialis, jawi sie jako jedna z funda-mentalnych zasad chrzes´cijan´skiej koncepcji organizacji spoecznej i politycz-nej. Mówi o niej wielokrotnie Leon XIII, nazywaj ac j a  podobnie jak filozo-fia grecka  «przyjaz´ni a»; Pius XI uzywa tu niemniej znamiennego okres´le-nia: «mios´c´ spoeczna», zas´ Pawe VI, w aczaj ac do tego pojecia wielorakie wspóczesne wymiary kwestii spoecznej, mówi o «cywilizacji mios´ci»”2.

Mianem przyjaz´ni i mios´ci spoecznej okres´la solidarnos´c´ takze Katechizm Kos´cioa Katolickiego dodaj ac, ze jest ona wymogiem ludzkiego i chrzes´ci-jan´skiego braterstwa3. Definiuj ac solidarnos´c´ jako cnote chrzes´cijan´sk a, Jan Pawe II twierdzi, ze winna ona byc´ znakiem rozpoznawczym uczniów Chrys-tusa4. Bed ac zakorzeniona w tajemnicy trynitarnej, cnota ta pozwala na budo-wanie prawdziwie chrzes´cijan´skiej spoecznos´ci, gdyz czyni ludzi brac´mi i dziec´mi jednego Boga ozywianych darem aski. „W s´wietle wiary solidarnos´c´ zmierza do przekroczenia samej siebie, do nabrania wymiarów specyficznie chrzes´cijan´skich cakowitej bezinteresownos´ci, przebaczenia i pojednania”5.

Z adna dziaalnos´c´ ludzka, nawet ta dotycz aca wymiaru gospodarczego, „nie moze abstrahowac´ od bezinteresownos´ci, która szerzy i ozywia

solidar-1_{Por. SRS 38.} 2_{CA 10.}

3_{Por. KKK 1939.} 4_{Por. SRS 40.} 5_{SRS 40.}

nos´c´ oraz odpowiedzialnos´c´ za sprawiedliwos´c´ i dobro wspólne w swoich róznych podmiotach i aktywnych uczestnikach”6. Benedykt XVI stwierdza tez, ze „powszechna solidarnos´c´, która jest faktem i dobrodziejstwem dla nas, jest równiez powinnos´ci a”7. Przypomina on, ze „solidarnos´c´ to przede wszyst-kim fakt, ze wszyscy czuj a sie odpowiedzialni za wszystkich, dlatego nie mozna jej odnosic´ jedynie do pan´stwa”8. Solidarnos´c´ zapewnia mozliwos´c´ budowania odpowiedzialnos´ci we wspólnocie.

Podstaw a zaistnienia cnoty solidarnos´ci jest odkrycie faktu róznego rodzaju wspózaleznos´ci osób w zyciu spoecznym i zwi azania swego losu z losem innych. Z tego odkrycia rodzi sie poczucie odpowiedzialnos´ci za drugiego, które przyjmuje ksztat zyczliwej troski o zapewnienie mu warunków integral-nego rozwoju. Istotnym warunkiem zaistnienia solidarnos´ci w relacjach miedzyludzkich jest wzajemne uznanie wasnej podmiotowos´ci i przypisywa-nie kazdemu czowiekowi równej godnos´ci. Solidarnos´c´ jest przejawem bra-terstwa i przyjaz´ni, które wykraczaj a poza relacje sprawiedliwos´ci i maj a swe z´ródo w mios´ci9.

Przykadem cnoty solidarnos´ci jest sam Chrystus, który sta sie solidarny z ludzkos´ci a i unizaj ac samego siebie, sta sie czowiekiem, dziel ac los dziec-ka, emigranta, robotnidziec-ka, nauczyciela i wychowawcy ludzkos´ci oraz skazan´ca zawieszonego na drzewie krzyza. Jan Pawe II stwierdzi, ze „ukrzyzowany Chrystus jest jakims´ dowodem solidarnos´ci Boga z cierpi acym czowiekiem. Bóg staje po stronie czowieka”10. Przykad Chrystusa objawia czowiekowi jego najwyzsze powoanie do mios´ci bliz´niego, która nie jest tylko zewnetrz-nym nakazem, ale staje sie wewnetrzzewnetrz-nym imperatywem, od wewn atrz popy-chaj acym czowieka do suzenia bratu. Przez to bowiem osoba ludzka po-twierdza przez to swoj a wartos´c´ i ujawnia nadprzyrodzon a godnos´c´ kogos´, kto zosta stworzony na obraz Trójjedynego Boga bed acego komuni a Osób. Chrystusowe oddanie sie w rece ludzi zapodmiotowane jest w Jego gotowos´ci oddania Siebie Ojcu, by przywrócic´ na nowo s´wiat do zamierzonego w stwo-rzeniu obiegu mios´ci i doprowadzic´ do jego przenikniecia Duchem S´wietym ozywiaj acym wszystko mios´ci a. Trynitarne zakorzenienie ofiary Jezusa,

pro-6 _{CiV 38.} 7 _{CiV 43.} 8 _{CiV 38.}

9_{Por. J. N a g ó r n y. Solidarnos´c´. W: Jan Pawe II. Encyklopedia nauczania}

moralne-go. Red. J. Nagórny, K. Jezyna. Radom 2005 s. 490-499.

wadz ace Go do unizenia sie w solidarnos´ci z ludz´mi, ujawnia droge osi agania peni czowieczen´stwa przez bezinteresowny dar z siebie11.

Rozwój rodziny ludzkiej mozliwy jest jedynie dzieki zaangazowaniu wszystkich ludzi w budowanie wzajemnych relacji solidarnos´ci opartych na sprawiedliwos´ci i wzajemnym poszanowaniu. S´wiatem os´wietlaj acym takie d azenia chrzes´cijan jest tajemnica Trójcy S´wietej bed aca absolutn a jednos´ci a Osób Boskich stanowi acych czyst a relacyjnos´c´. Pragnienie Boga przy aczenia ludzi do boskiej jednos´ci jest elementem Objawienia, które ma na celu w  a-czenie czowieka w nurt mios´ci powoduj acej pen a przejrzystos´c´ relacji i ge-bok a wiez´ osobow a. Dzieki posudze Kos´cioa chrzes´cijanie maj a dostep do jednos´ci z Bogiem poprzez sakramenty jednocz ace z Chrystusem, poddaj ace osobe dziaaniu Ducha S´wietego i ukierunkowuj ace j a na penienie woli Ojca. Osoby Boskie, oddaj ac sie sobie nawzajem, nic nie trac a ze swej tozsamos´ci i przenikaj ac sie wzajemnie ukazuj a sposób ubogacania sie ludzi12.

Solidarnos´c´ jako cnota ma zatem wymiar spoeczny nie tyle przez fakt suzenia drugiemu czowiekowi, ale bardziej jeszcze przez pene odsoniecie relacyjnej natury czowieka, który jest z innymi i dla innych. Wyrazi to Jan Pawe II, gdy podczas homilii w Gdan´sku na Zaspie w 1987 roku woa: „Solidarnos´c´  to znaczy: jeden i drugi, a skoro brzemie, to brzemie niesione razem, we wspólnocie. A wiec nigdy: jeden przeciw drugiemu. Jedni przeciw drugim. I nigdy «brzemie» dz´wigane przez czowieka samotnie. Bez pomocy drugich. Nie moze byc´ walka silniejsza od solidarnos´ci. Nie moze byc´ pro-gram walki ponad propro-gramem solidarnos´ci”13. Koniecznym dopenieniem cnoty solidarnos´ci staje sie spoeczna zasada pomocniczos´ci, która pozwala na zachowanie równowagi w relacjach miedzy osobami i miedzy instytucjami. Bowiem trzeba pamietac´, ze „solidarnos´c´ bez pomocniczos´ci moze atwo zostac´ zredukowana do opiekun´czos´ci, z drugiej strony zas´ pomocniczos´c´ bez solidarnos´ci moze wzmacniac´ formy egoistycznego preferowania interesów lokalnych”14.

11_{Por. SRS 40.} 12_{CiV 54.}

13_{J a n P a w e  II. Homilia w czasie Mszy s´wietej dla ludzi pracy (12.06.1987). W:}

Jan Pawe II w Polsce (8-14 czerwca 1987). Trzecia pielgrzymka do Ojczyzny. Warszawa 1987

s. 114-115. 14_{KNSK 351.}

II. WYRAZ MIOS´CI SPOECZNEJ

Przezwyciezenie walki klas i rywalizacji miedzy ludz´mi rodzi sie ze s´wia-domos´ci wspólnego pochodzenia od Ojca i przez to otwiera sie na potrzeby rodziny ludzkiej, w której osoby s a dla siebie brac´mi i siostrami. Potwierdza-j ac swoj a wasn a godnos´c´ w szacunku okazywanym bliz´niemu, czowiek spenia odwieczny zamys Boga, „aby stanowili jedno” (J 17, 22). Juz sama s´wiadomos´c´ wzajemnej zaleznos´ci, lez aca u podstaw solidarnos´ci, prowadzi do przekonania, ze pomaganie drugiemu przynosi równoczesn a korzys´c´ same-mu pomagaj acemu. Wynika to nie tylko z faktu wspólnego tworzenia spoecz-nos´ci, ale tez wskazuje na mozliwos´ci rozwojowe samej osoby s´wiadcz acej mios´c´. Przez troske o innych odkrywa ona zdolnos´c´ do wspóodpowiedzial-nos´ci oraz us´wiadamia sobie, ze potrzebuje innych osób i moze przezywac´ rados´c´ z przynaleznos´ci do kogos´ innego. Poniewaz w strukturze kazdej mi-os´ci zawarta jest gotowos´c´ do dawania i umiejetnos´c´ przyjmowania, dlatego dialogiczny charakter mios´ci, przez któr a czowiek nawi azuje z innym relacje osobowe, ze swej natury rodzi wspólnote, która sie wzajemnie dopenia i przyczynia do rozwoju osobowego15.

Solidarnos´c´ jest wyrazem mios´ci spoecznej, w której czowiek realizuje siebie przez s´wiadczenie pomocy drugiemu. Oparcie solidarnos´ci na funda-mencie podstawowej zyczliwos´ci, okres´lanej tez mianem mios´ci, zakada zrozumienie wartos´ci godnos´ci osoby ludzkiej i przyjecie postawy, która zostaa okres´lona mianem „normy personalistycznej”. Oznacza to, ze jedynym was´ciwym odniesieniem do osoby ludzkiej jest szacunek, przyjmuj acy forme mios´ci. Z yczliwa postawa wobec drugiego, wyrazaj aca sie w gotowos´ci przy-chodzenia mu z pomoc a, zawiera w sobie komponent bezinteresownos´ci, ale tez zakada umiejetnos´c´ odczytania, ze was´nie mios´c´ jest takze tym, co rozwija samego daj acego16.

Benedykt XVI, wskazuj ac na potrzebe nowego adu w ekonomii, podkres´la koniecznos´c´ bezinteresownos´ci, która otwiera czowieka na personalistyczny wymiar relacji spoeczno-gospodarczych. W encyklice Caritas in veritate papiez naucza: „Kiedy logika rynku oraz logika pan´stwa zgodnie usiuj a zachowywac´ monopol swoich wasnych obszarów kompetencji, na duzsz a mete w stosunkach miedzy obywatelami brakuje solidarnos´ci, uczestnictwa

15 _{Por. F. D’A g o s t i n o. Sprawiedliwos´c´ miedzy indywidualizmem a solidarnos´ci a.} „Communio” 2000 nr 5 s. 78-90.

16 _{Por. W. K a s p e r. Solidarnos´c´ jako rys charakterystyczny zycia chrzes´cijan´skiego}

i poparcia, bezinteresownego dziaania, co jest czyms´ innym wobec dac´, aby miec´, was´ciwym dla logiki wymiany, i to dac´ z obowi azku, was´ciwym dla logiki zachowan´ publicznych narzuconych przez prawo pan´stwowe. Przezwy-ciezenie niedorozwoju wymaga pracy nie tylko nad polepszeniem transakcji opieraj acych sie na wymianie, nie tylko nad przesunieciami struktur opiekun´-czych natury publicznej, ale przede wszystkim nad stopniowym otwarciem sie, w konteks´cie s´wiatowym, na formy dziaalnos´ci ekonomicznej charakte-ryzuj ace sie elementami bezinteresownos´ci i komunii”17.

Solidarnos´c´ jest zatem postaw a, w której istotna jest umiejetnos´c´ bezintere-sownego dawania i znoszenia pewnych ciezarów nabieraj acych swej sensow-nos´ci w perspektywie nadziei zakadaj acej mozliwos´c´ pozytywnej przemiany s´wiata. W konteks´cie chrzes´cijan´skim cnota solidarnos´ci oparta jest na mi-os´ci, która  bed ac darem Boga dla czowieka  uzdalnia do skadania ofiar i okazywania gotowos´ci do daru z siebie. W ostatecznym rachunku solidar-nos´c´ jako cnota zakada odniesienie do wiary religijnej, w której idea nagrody staje sie istotnym elementem odniesienia do Boga. Solidarnos´c´, pozostaj ac cnot a chrzes´cijan´sk a, przekracza miare konfesyjnej wartos´ci moralnej, gdyz staje sie nieodzownym fundamentem wspódziaania miedzyludzkiego. Choc´ ludzie nie s a w stanie zbudowac´ na ziemi idealnej spoecznos´ci, to jednak pragnienie oparcia codziennego postepowania na mios´ci przemienia rzeczy-wistos´c´ doczesn a i staje sie wyrazem odpowiedzialnos´ci za zycie wieczne, do którego bed a mieli wstep ci, którzy zostan a pozytywnie os adzeni z mios´ci. Przezwyciezaj ac napiecie miedzy indywidualizmem a kolektywizmem solidarnos´c´ wnosi w zycie spoeczne was´ciw a koncepcje osoby i wprowadza nowe ujecie relacji miedzy jednostk a a spoecznos´ci a18. Oparcie solidarnos´ci na przekonaniu, ze istnieje dobro wspólne, prowadzi do poszukiwania pokojo-wego sposobu wspódziaania z innymi, które moze przynosic´ obustronn a korzys´c´. Trzeba jednak zaznaczyc´, ze ów motyw korzys´ci nie jawi sie jako cos´ oczywistego, czy natychmiastowego. Solidarnos´c´, odnosz ac sie do porz  ad-ku osobowego, przekracza miare doraz´nych rachub ekonomicznych nastawio-nych na szybkie odnoszenie korzys´ci. Poprzez cnote solidarnos´ci czowiek ksztatuje w sobie bogatsze czowieczen´stwo i staj ac sie wrazliwym na dru-giego, odkrywa now a jakos´c´ zycia, która pozwala mu doznawac´ szczes´cia przekraczaj acego miare doraz´nej przyjemnos´ci. Niekiedy owoc solidarnos´ci

17_{CiV 39.}

18 _{Por. J. N a g ó r n y. Posannictwo chrzes´cijan w s´wiecie. T. 1. S´wiat i wspólnota.} Lublin 1997 s. 193-197.

ujawnia sie w dugofalowej perspektywie, w której wazny jest sam rozwój osobowy jednostki i zapewnianie odpowiednich warunków dla rozwoju spo-ecznos´ci.

III. MIEJSCA FORMOWANIA SIE I UJAWNIANIA SOLIDARNOS´CI

Podstawowym miejscem ksztatowania i ujawniania sie solidarnos´ci jest rodzina, w której czowiek uczy sie wspózaleznos´ci i gotowos´ci do przekra-czania siebie, by suzyc´ drugiemu19. Dzielenie sie rzeczami i pos´wiecanie innym swego czasu oraz zdolnos´c´ do przebaczenia i ust apienia bliz´niemu wypywa nie tyle z rezygnacji ze swoich praw, ale z mios´ci i sprawiedli-wos´ci nakazuj acych danie drugiemu takiej samej miary, której sie oczekuje dla siebie20. Dos´wiadczaj ac przyjecia i bezinteresownej troski ze strony ro-dziców i krewnych, dziecko uczy sie odpowiadania mios´ci a na potrzeby swoich bliskich i poszerza kr ag osób, wobec których chce s´wiadczyc´ dobro. Solidarnos´c´ objawia sie w zakresie ksztatowania relacji spoecznych, promuj ac godnos´c´ osoby i zabiegaj ac o wprowadzenie sprawiedliwos´ci w dziedzinie zatrudnienia oraz podziau dóbr. Katechizm Kos´cioa Katolickie-go przypominaj ac, ze „solidarnos´c´ przejawia sie przede wszystkim w podziale dóbr i w wynagrodzeniu za prace”21, podkres´la jednak, ze ta cnota wykracza poza wartos´ci materialne i przejawia sie w heroicznej mios´ci dziel acej sie wiar a oraz wiezi a z Chrystusem, która niejednokrotnie bya okupiona meczen´-stwem ze strony s´wietych22. Solidarnos´c´ zawiera w sobie podejmowanie wy-sików na rzecz bardziej sprawiedliwego porz adku spoecznego, w którym napiecia bed a mogy byc´ atwiej likwidowane i gdzie promuje sie rozwi azanie konfliktów na drodze negocjacji i dialogu23.

W sferze polityki solidarnos´c´ wyraza sie w czynnym zaangazowaniu w troske o dobro wspólne. Owo zaangazowanie jest prawem i obowi azkiem obywateli, którzy mog a i powinni przyczyniac´ sie do wzajemnego wspomaga-nia i ubogacawspomaga-nia sie darami duchowymi i materialnymi. Nieodzownym warun-kiem urzeczywistniania solidarnos´ci jest wspódziaanie z wadzami pan´stwo-wymi i samorz adowymi oraz organizacjami pozytku publicznego. Przez to

19_{Por. KNSK 246-247.} 20_{Por. KKK 2224.} 21_{KKK 1940.} 22_{KKK 1942.} 23_{Por. KKK 1940.}

ksztatuje sie kultura troski o dobro wspólne i ujawnia oblicze spoeczen´stwa obywatelskiego, które umozliwia zaangazowanie wszystkich mieszkan´ców kraju w podejmowanie odpowiedzialnos´ci za losy ojczyzny. Solidarnos´c´ jawi sie przez to jako droga do pokoju, gdyz wyrównuje niesprawiedliwos´ci i od-rzuca mys´lenie naznaczone podziaami i wyzyskiem. Warunkiem realizowania solidarnos´ci na paszczyz´nie wspólnot i narodów jest wolnos´c´ zapewniaj aca kazdemu z uczestników zycia spoecznego równe prawa i warunki angazowa-nia sie w tworzenie dobra wspólnego24.

W ramach wspólnoty jednego narodu solidarnos´c´ przyczynia sie do geb-szego odczytywania wiezi miedzyludzkich. Jedn a z cnót wspomagaj acych rozwój wspódziaania w ramach wspólnoty pan´stwowej jest zdrowe poczucie patriotyzmu przynaglaj ace do poznawania historii i wielkos´ci narodu oraz uczenia sie szacunku dla innych nacji. Na ten temat Jan Pawe II mówi w Gdyni: „Solidarnos´c´ to znaczy sposób bytowania wielos´ci ludzkiej, na przykad narodu, w jednos´ci, w uszanowaniu wszystkich róznic, wszystkich odmiennos´ci, jakie pomiedzy ludz´mi zachodz a, a wiec jednos´c´ w wielos´ci, a wiec pluralizm, to wszystko mies´ci sie w pojeciu solidarnos´ci. Sposób byto-wania ludzkiej wielos´ci mniejszej lub wiekszej, caej ludzkos´ci, poszczególne-go narodu, bytowania w jednos´ci poszczególne-godnej czowieka”25.

Papiez Benedykt XVI zwraca uwage na potrzebe solidarnos´ci miedzypoko-leniowej, która bierze pod uwage zasoby dóbr doczesnych i poszanowanie s´rodowiska oraz promowanie wartos´ci kulturowych. Owa solidarnos´c´ wyraza sie zatem na paszczyz´nie ekologicznej, prawnej, ekonomicznej, politycznej i kulturowej26. Nadmierna eksploatacja bogactw naturalnych oraz rabunkowe podejs´cie do przyrody w postaci niszczenia lasów i zasobów natury staje sie wyrazem pokoleniowego egoizmu depcz acym solidarnos´c´ z ludz´mi, którzy bed a zyc´ w przyszos´ci. Kongregacja do Spraw Wychowania Katolickiego w dokumencie Wskazania dotycz ace studiów i nauczania doktryny spoecznej Kos´cioa w ramach formacji kapan´skiej wzywa zatem do pomagania spoe-czen´stwu „w zrozumieniu koniecznos´ci ograniczania konsumpcji i w nabywa-niu cnót umiarkowania oraz solidarnos´ci, a takze gotowos´ci do prawdziwych

24 _{Por. A. D e r d z i u k. Solidarnos´c´. W: Leksykon obywatela. Red. S. Serafin,} B. Szmulik. Warszawa 2008 s. 27-28.

25_{J a n P a w e  II. Homilia w czasie liturgii sowa skierowana do ludzi morza (11.06.}

1987). W: Drogowskazy dla Polaków Ojca S´wietego Jana Pawa II. Pielgrzymki do Ojczyzny.

T. 2. Kraków 1999 s. 446. 26_{Por. CiV 48.}

ofiar”27. Zarazem trzeba ostroznie podchodzic´ do hase ekoterrorystycznie nastawionych obron´ców przyrody, którzy chroni ac rzadkie gatunki ros´lin i zwierz at s a gotowi dopuszczac´ zabijanie dzieci w onach matek.

Szczególnie istotn a kwesti a jest solidarnos´c´ miedzy narodami i pan´stwami, które musz a sobie us´wiadomic´ koniecznos´c´ wspódziaania wynikaj ac a ze wzajemnej zaleznos´ci. Globalizacja oddziaywan´ gospodarczych i ekologicz-nych domaga sie globalizacji solidarnos´ci, która zapewni wszystkim ludziom dostep do dóbr tego s´wiata28. W tym zakresie nalezy zwrócic´ uwage na role mediów, które przekazuj ac informacje formuj a s´wiadomos´c´ ludzi w wymiarze dobra wspólnego. S´wiat, który sta sie globaln a wiosk a, w duzej mierze zale-zy od twórców przekazu medialnego, którzy mog a budowac´ solidarnos´c´ lub tez eskalowac´ konflikty. Papieska Rada do Spraw S´rodków Spoecznego Przekazu, podejmuj ac refleksje nad oddziaywaniem mediów, stawia drama-tyczne pytanie: „Czy przysza «siec´», zamiast byc´ globaln a wspólnot a, stanie sie ogromn a, rozdrobnion a zbiorowos´ci a odosobnionych jednostek  ludzkich owadów zamknietych w swoich kokonach  które wymieniaj a informacje zamiast porozumiewac´ sie z sob a nawzajem? W takim s´wiecie cóz stanie sie z solidarnos´ci a, co stanie sie z mios´ci a?”29. Katechizm przypomina, ze „so-lidarnos´c´ jawi sie jako konsekwencja prawdziwej i susznej informacji oraz swobodnej wymiany mys´li, które sprzyjaj a poznaniu i poszanowaniu drugiego czowieka”30.

Uczestnictwo w zyciu spoecznym poprzez przynaleznos´c´ do róznych orga-nizacji lub partii zakada gotowos´c´ do solidarnej troski o realizacje wspólnych celów. Ws´ród róznych form solidarnos´ci w zyciu obywatela mozna wskazac´ gotowos´c´ do dzielenia sie rzeczami materialnymi zbieranymi w czasie zbiórek spoecznych i akcji charytatywnych, s´pieszenie z pomoc a ludziom znajduj  a-cym sie w wielkiej potrzebie oraz okazywanie wsparcia moralnego i prawne-go w obliczu zagrozenia utraty istotnych wartos´ci. Solidarnos´c´ objawia sie tez poprzez wspólne dziaania w osi aganiu dobrego celu.

27_{Kongregacja do Spraw Wychowania Katolickiego. Wskazania dotycz ace studiów i}

nau-czania doktryny spoecznej Kos´cioa w ramach formacji kapan´skiej. Watykan 1988 nr 26.

28_{Por. J. G o c k o. Potrzeba nowej solidarnos´ci. Moralno-spoeczne implikacje}

globa-lizacji. W: Wezwanie do pojednania w perspektywie Jubileuszu Roku 2000. [Materiay z sym-pozjum KUL, 6-7 grudnia 1999]. Red. J. Nagórny, K. Jezyna. Lublin 2000 s. 242-243.

29_{Papieska Rada do Spraw S´rodków Spoecznego Przekazu. Etyka w s´rodkach spoecznego}

przekazu. Watykan 2004 nr 29.

W tym konteks´cie papiez Jan Pawe II w adhortacji dotycz acej posan-nictwa s´wieckich podkres´la znaczenie wolontariatu, jako formy bezinteresow-nego zaangazowania sie w pomoc potrzebuj acym. „Paradoksalnie, mios´c´ ta staje sie tym bardziej potrzebna, im bardziej instytucje rozwijaj ac sw a skom-plikowan a strukture organizacyjn a wysuwaj a roszczenia do opanowania wszystkich dostepnych dziedzin zycia, co doprowadza do tego, ze same pada-j a ofiar a bezosobowego funkcjonalizmu, przerostu biurokracji, niesprawiedli-wych, prywatnych interesów, atwej i ogarniaj acej ca a instytucje bezczyn-nos´ci”31. W podobnym tonie wypowiada sie Benedykt XVI, gdy promuje wolontariat jako forme szkoy zycia ucz acej solidarnos´ci oraz gotowos´ci do dawania nie tylko czegos´, ale siebie samych. Przez to modzi ludzie sprzeci-wiaj a sie antykulturze s´mierci, która prowadzi do koncentracji jedynie na wasnych sprawach32.

Najwyzsz a form a solidarnos´ci jest gotowos´c´ do dzielenia z kims´ jego losu i znoszenie sytuacji, które stay sie jego udziaem. Jan Pawe II wskaza na forme solidarnos´ci w postaci wyobraz´ni miosierdzia, która oznacza zdolnos´c´ do wczucia sie w los drugiego i umiejetnos´c´ znalezienia sposobu przyjs´cia mu z pomoc a33. Poprzez postawe solidarnos´ci czowiek, okazuj ac innemu wspóczucie, nie poniza jego godnos´ci, ale traktuj ac go jak brata wyraza swoje zrozumienie i odkrywa kreatywnos´c´ mios´ci zdolnej do zaradzenia napotykanym wyzwaniom. Solidarnos´c´, która staa sie tez nazw a zwi azku zawodowego, jest dzis´ szczególnie potrzebna jako ewangeliczne przynaglenie do ponownego odkrycia wzajemnej zaleznos´ci wszystkich ludzi bed acych dziec´mi jednego Ojca w niebie34.

BIBLIOGRAFIA

B e n e d y k t XVI: Encyklika Caritas in veritate. Watykan 2009. B e n e d y k t XVI: Encyklika Deus caritas est. Watykan 2005.

D’A g o s t i n o F.: Sprawiedliwos´c´ miedzy indywidualizmem a solidarnos´ci a. „Communio” 2000 nr 5 s. 78-90.

31_{ChL 41.} 32_{Por. DCE 30.}

33_{Por. A. D e r d z i u k. Wyobraz´nia miosierdzia. „Ethos” 17:2004 nr 1-2 s. 381-395.} 34_{Por. J. T i s c h n e r. Etyka Solidarnos´ci. Kraków 2005 s. 35-36.}

D e r d z i u k A.: Solidarnos´c´. W: Leksykon obywatela. Red. S. Serafin, B. Szmulik. War-szawa 2008 s. 27-28.

D e r d z i u k A.: Wyobraz´nia miosierdzia. „Ethos” 17:2004 nr 1-2 s. 381-395.

G o c k o J.: Potrzeba nowej solidarnos´ci. Moralno-spoeczne implikacje globalizacji. W: Wezwanie do pojednania w perspektywie Jubileuszu Roku 2000. [Materiay z sym-pozjum KUL, 6-7 grudnia 1999]. Red. J. Nagórny, K. Jezyna. Lublin 2000 s. 237-250. J a n P a w e  II: Adhortacja apostolska Christifideles laici. Watykan 1988.

J a n P a w e  II: Encyklika Centesimus annus. Watykan 1991. J a n P a w e  II: Encyklika Sollicitudo rei socialis. Watykan 1987.

J a n P a w e  II: Homilia w czasie liturgii sowa skierowana do ludzi morza (11.06.1987). W: Drogowskazy dla Polaków Ojca S´wietego Jana Pawa II. Pielgrzymki do Ojczyzny. T. 2. Kraków 1999 s. 446.

J a n P a w e  II: Homilia w czasie Mszy s´wietej dla ludzi pracy (12.06.1987). W: Jan Pawe II w Polsce (8-14 czerwca 1987). Trzecia pielgrzymka do Ojczyzny. Warszawa 1987 s. 111-117.

J a n P a w e  II: Przekroczyc´ próg nadziei. Lublin 1994.

K a s p e r W.: Solidarnos´c´ jako rys charakterystyczny zycia chrzes´cijan´skiego w naszych czasach. „Communio” 10:1990 nr 5 s. 57-67.

Katechizm Kos´cioa Katolickiego. Poznan´ 1994.

Kongregacja do Spraw Wychowania Katolickiego. Wskazania dotycz ace studiów i nauczania doktryny spoecznej Kos´cioa w ramach formacji kapan´skiej. Watykan 1988.

N a g ó r n y J.: Posannictwo chrzes´cijan w s´wiecie. T. 1. S´wiat i wspólnota. Lublin 1997. N a g ó r n y J.: Solidarnos´c´. W: Jan Pawe II. Encyklopedia nauczania moralnego. Red.

J. Nagórny, K. Jezyna. Radom 2005 s. 490-499.

Papieska Rada do Spraw S´rodków Spoecznego Przekazu. Etyka w s´rodkach spoecznego przekazu. Watykan 2004.

T i s c h n e r J.: Etyka Solidarnos´ci. Kraków 2005.

SOLIDARITY AS A SOCIAL VIRTUE

S u m m a r y

This paper discusses the notion of solidarity defined as a social virtue and as an attitude displayed by a Christian. John Paul II defined solidarity as „strong and lasting will to get engaged for the benefit of the common good, that is the good of all people and of each per-son.” Apart from the presentation of the semantic scope of the notion of solidarity and the outline of its historical development in theological studies, the paper presents solidarity as a virtue – an actual manifestation of love towards one’s community: it serves the common good, but it also enriches the person who loves his community. The family and the internatio-nal community are those areas where solidarity is best visible and where it grows. Solidarity manifests itself through political engagement, care for the poor and through patriotic attitudes.

Translated by Konrad Klimkowski

Sowa kluczowe: teologia moralna, solidarnos´c´, aretologia, patriotyzm. Key words: moral theology, solidarity, aretology, patriotism.