Diametros nr 7 (marzec 2006): 228 – 230
228
Kilka uwag o to samo ci i jedno ci podmiotu*
Józef Bremer
1. Zagadnienia zwi zane z to samo ci i jedno ci podmiotu pojawiaj si w głosach w niniejszej dyskusji (Judycki, Neckar, Kapusta, Kofta). Moja intuicyjna teza brzmi, e wraz z pojawieniem si empirystycznych koncepcji ludzkiego podmiotu (D. Hume) nast piło swoiste przesuni cie akcentów: z mówienia o to samo ci podmiotu przechodzi si do mówienia o jego jedno ci czy o jedno ci jego wiadomo ci.
2. To samo rozumiano ró nie w historii filozofii. Np. dla Arystotelesa
„Jasne jest przeto, e to samo jest pewn jedno ci wielo ci rzeczy b d
jedno ci jednej rzeczy pojmowanej jako wielo , gdy na przykład mówimy, i rzecz jest identyczna sama ze sob ; bo ta sama rzecz jest tutaj pojmowana jako dwie” (Arystoteles, Metafizyka, 1018a). W rozdziale O to samo ci i ró nicy J. Locke zaznacza, e patrz c na jak rzecz jako istniej c w okre lonym miejscu i czasie „[...] porównujemy j z ni sam , gdy istniała kiedy indziej, i na tym opieramy idee to samo ci i ró nicy”. St d konkluduje: „To samo polega wi c na tym, e idee, którym si j przypisuje, nie ró ni si niczym od tego, czym były we wcze niejszej chwili swego bytowania, do którego porównujemy ich istnienie obecnie”. (Locke, Rozwa ania, II.27.1). Innymi słowy: Locke nie pyta, czy A jest tym samym co B, lecz czy A jest tym samym K, którym jest B. Przy czym K jest poj ciem ogólnym, wyłapuj cym rodzaj rzeczy, o których mowa (np. „czy A jest tym samym zwierz ciem, co B?”). O to samo ci osoby decyduje jej zdolno do bycia wiadomym, do bycia t sam my l c ja ni w ró nych momentach czasowych. To samo osoby zale y od ci gło ci jej stanów mentalnych, a nie od cielesnej ci gło ci.
* Niniejszy tekst nawi zuje do debaty Człowiek jako podmiot zachowania w uj ciu psychologicznym, która odbyła si na forum ICF Diametros w dniach 20 – 22 stycznia 2006 r. Wybór tekstów z tej e debaty zamie cili my w niniejszym wydaniu ICF Diametros w dziale Dyskusje (przyp. red.).
Józef Bremer Kilka uwag o to samo ci i jedno ci podmiotu
229
3. Co jednak konstytuuje to samo podmiotu, je eli, jak mówi empiry ci, jest on jedynie zlepkiem stanów i wydarze , w którym to zlepku nie ma ani pros-toty w jakim momencie czasu, ani niepodzielno ci pomi dzy dwoma momenta-mi? Ponadto to samo nie jest tutaj zwi zana z jak duchow substancj (jak w substancjalnych teoriach podmiotu). Tym samym dla empirystów pytanie o to sa-mo podmiotu jest pytaniem o jego jedno lub o jedno jego wiadosa-mo ci. Mówi si wtedy o synchronicznej jedno ci wiadomo ci (lub ja ni), tj. jedno ci zachodz cej w jakim pojedynczym momencie czasu t1, a tak e o diachronicznej
jedno ci wiadomo ci (obejmuj cej strumie wi zk wiadomo ci od t1 do t2).
4. Diachroniczna i synchroniczna jedno podmiotu umo liwiaj mu nadawa-nie krótko- i długotrwałego sensu jego prze yciom. Brak wspomnianych jedno ci wyst puje np. u pacjentów cierpi cych na ró nego rodzaju choroby psychiczne lub neurologiczne (o czym wspominaj dyskutanci). Prowadzona w potocznym obrazie analiza jedno ci ludzkiego podmiotu wi e si zało eniem jedno ci jego wiadomo ci. Przykładem tezy postuluj cej wspomnian jedno jest tak zwana
Unity Thesis [UT] T. Bayne’a i D. Chalmersa: [UT] Strumie wiadomych stanów
musi si w sposób konieczny cechowa jedno ci w czasie t1 (Bayne/Chalmers, What is the Unity of Consciousness?) Zdaniem ww. autorów, mówi c o
synchronicz-nej jedno ci wiadomo ci mo emy odró ni jej cztery rodzaje: (i) object unity (gdy dwa stany wiadomo ci s zjednoczone poprzez skierowanie na ten sam obiekt), (ii) spatial unity (dwa stany wiadome s zjednoczone przestrzennie gdy przedstawiaj obiekty jako b d ce cz ci tej samej przestrzeni), (iii) field unity (dwa przedstawiane obiekty mo emy porównywa tylko wtedy, gdy równo-cze nie zdajemy sobie z nich spraw jako z elementów tego samego pola albo aktu
wiadomo ci). Podstawow jedno ci jest jedno wiadomo ci, któr Bayne i Chalmers nazywaj : (iv) subject unity (dwa stany s zjednoczone podmiotowo, gdy w danym czasie s one stanami tego samego podmiotu). „So all of my current experiences – my perceptual experiences, my bodily sensations, my emotional experiences and conscious thoughts - are subject unified, simply because they are all my experiences” (tam e).
Józef Bremer Kilka uwag o to samo ci i jedno ci podmiotu
230
5. Jedno wiadomo ci podmiotu mo na zatem wst pnie okre li jako przedstawienie, w którym inne przedstawienia s poł czone w taki sposób, e zdawanie sobie sprawy z jednego z nich w czasie t1 oznacza tak e zdawanie sobie
sprawy z innych. Okre lenie to nale y uzupełni w tym sensie, e dodatkowo zdaj sobie spraw , i to ja sam jestem podmiotem tych przedstawie i potrafi skierowa moj uwag na dane przedstawienie.
