Artyku³ przegl¹dowy Review
Stan badañ ekonomicznych w parazytologii W latach 60. XX wieku narodzi³a siê nowa dyscyp-lina wiedzy ekonomika weterynaryjna, która, wg Swobody (20), bada z ekonomicznego punktu widze-nia podstawowe prawid³owoci i metody kierowawidze-nia, planowania, finansowania oraz przeprowadzania za-biegów weterynaryjnych w zakresie profilaktyki, tera-pii i higieny zwierz¹t. W tym celu wykorzystuje ona ekonomiczne prawa i ich konkretne zastosowania w rolnictwie, produkcji rodków spo¿ywczych i ochro-nie zdrowia (20, 21).
W latach miêdzywojennych m.in. Stefañski i Obitz zwracali uwagê na ekonomiczne konsekwencje inwa-zji paso¿ytniczych (20). W³aciwy rozwój tej proble-matyki badawczej w Polsce datuje siê od lat 40. ubieg-³ego wieku. Zainteresowanie parazytologów wetery-naryjnych ekonomicznymi konsekwencjami paso¿yt-nictwa przyczynia siê z jednej strony do rozwoju eko-nomiki weterynaryjnej sensu lato, z drugiej za do uwiadomienia ogó³owi lekarzy i hodowców zwierz¹t wagi parazytoz jako czynnika stratotwórczego. Nie-stety, w wielu opracowaniach na ten temat spotyka siê podstawowe b³êdy metodyczne w podejciu do strat paso¿ytopochodnych. Dla przyk³adu czêsto przeno-si przeno-siê bezkrytycznie wyniki cis³ych badañ przepro-wadzonych na gatunkowo jednolitym materiale paso-¿ytniczym, a nastêpnie ujmuje siê konsekwencje mie-szanych inwazji jako prost¹ sumê jej sk³adników (20). W tym uk³adzie gatunkowo urozmaiconej parazyto-fauny, szkodliwe dzia³anie poszczególnych paso¿ytów nak³ada siê wzajemnie na siebie, ale nie w sposób pros-ty. Potwierdzenie tej zale¿noci opisane zosta³o m.in. przez Kulkarniego i Bradleya (20). Badacze ci
usta-lili, ¿e patogenicznoæ zespo³ów paso¿ytów zale¿y g³ównie od ich sk³adu gatunkowego. Na przyk³ad dla kurcz¹t szczególnie silnie chorobotwórczym jest zespó³ z³o¿ony z Eimeria tenella i Heterakis gallinae, a inne zespo³y gatunkowe pierwotniaczo-robacze s¹ znacz-nie mznacz-niej patogenne (20).
W ogromnej wiêkszoci publikacji ekonomiczno--parazytologicznych (20) zwraca siê uwagê tylko na ilociowe efekty dzia³ania paso¿ytów mniej miêsa, mleka, we³ny, jaj itp., a równoczenie wy¿sze koszty produkcji (zwiêkszona iloæ karmy, d³u¿szy tucz, do-datkowe koszty leczenia, obs³ugi itp.). Tymczasem do strat wynikaj¹cych z wymienionych powodów dodaæ trzeba te¿ jakociowe zmiany w produktach zwierzê-cych zmniejszon¹ ich wartoæ konsumpcyjn¹. Dla-tego te¿ ka¿d¹ parazytozê traktowaæ nale¿y nie tylko jako schorzenie narz¹du, który zaatakowa³y paso¿yty, ale jako chorobê ¿ywiciela w ca³oci. Ustalaj¹c wiêc wysokoæ strat paso¿ytopochodnych nale¿y w równej mierze uwzglêdniæ straty powstaj¹ce w niezwykle z³o-¿onych procesach przystosowawczych ¿ywiciela do inwazji paso¿ytniczej, które s¹ stratami porednimi (20).
Rodzaje strat gospodarczych powodowanych przez parazytozy zwierz¹t u¿ytkowych
Ekonomiczna efektywnoæ zwalczania parazytoz zale¿y od tego, o jak¹ wartoæ mo¿na bêdzie zmniej-szyæ straty lub jak¹ ich czêæ uda siê ca³kowicie zlik-widowaæ oraz jakie trzeba bêdzie ponosiæ koszty zwi¹-zane z profilaktyk¹ i leczeniem chorób. Koniecznym warunkiem poprawnego rachunku strat i zysków jest mo¿liwie szczegó³owe okrelenie ostatecznych szkód, jakie wyrz¹dzaj¹ parazytozy zwierz¹t gospodarskich.
Straty ekonomiczne powodowane inwazjami
paso¿ytniczymi u zwierz¹t i sposoby ich wyceny
MIROS£AW M. MICHALSKI
Zespó³ Parazytologii i Chorób Inwazyjnych Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UWM, ul. Oczapowskiego 13, 10-719 Olsztyn
Michalski M. M.
Economic losses caused by parasite invasions in animals and methods of their evaluation
Summary
The article presents the results of studies by local as well as foreign authors concerning economic losses caused by parasite invasions in farm animals. It also discusses the state of economic studies in parasitology, types of losses caused by parasites, principles of estimating these losses as well as the rules of their estimation and evaluation based on selected examples of animals and parasites.
Szczegó³owe okrelenie wysokoci strat jest trudne, gdy¿ tylko niewielka ich czêæ mo¿e byæ bezpored-nio obliczona lub wyszacowana. Na przyk³ad w przy-padku fascjolozy byd³a przyjmuje siê, ¿e tylko oko³o 30% strat daje siê bezporednio wymierzyæ, dalsze 40% mo¿e byæ wycenione porednio, a pozosta³e 30% mo¿na jedynie oszacowaæ (20). Inwazje paso¿ytnicze przyczyniaj¹ siê (bezporednio lub porednio) do po-wstawania ró¿nego rodzaju strat gospodarczych: uszkodzenia skóry, odpadów poubojowych, opónie-nia rozwoju zwierz¹t, zahamowaopónie-nia przyrostów masy cia³a, wychudzenia zwierz¹t, zmniejszenia wydajno-ci mleka, przyrostu we³ny i pogorszenia jej jakowydajno-ci, zmniejszenia przyrostów miêsa i t³uszczu, spadku nie-noci, ja³owienia zwierz¹t. Równie¿ pogorszenia jakoci uzyskiwanego potomstwa na drodze pored-niej, np. wskutek gorszej mlecznoci matek, zmniej-szenia odpornoci organizmu, gorszego wykorzysta-nia paszy, przez co zwiêksza siê jej zu¿ycie na uzys-kanie przyrostu 1 kg masy cia³a oraz na wyproduko-wanie 1 l mleka. S¹ one tak¿e przyczyn¹ obni¿enia wydajnoci oraz wyd³u¿enia okresu tuczu lub opasu, co powoduje zwiêkszenie ogólnych kosztów utrzyma-nia zwierz¹t oraz zatrucia organizmu zwierzêcia pro-duktami metabolizmu paso¿ytów, co prowadziæ mo¿e do pora¿enia, a nawet padniêcia.
Wa¿n¹ spraw¹ jest te¿ sprecyzowanie okrelenia zahamowanie przyrostów masy cia³a, wychudzenie. Mianowicie, czy ubytki obejmuj¹ proporcjonalnie to wszystko, co sk³ada siê na masê ¿yw¹ zwierzêcia (a wiêc zarówno koci, miênie, skórê, narz¹dy we-wnêtrzne itd.), czy dotyczyæ maj¹ tkanek najbardziej wartociowych, tj. miêni i t³uszczu. Rozstrzygniêcie tej kwestii pozwoli na ustalenie, czy straty na masie powinny byæ liczone po cenach ¿ywca, czy raczej po cenach miêsa i t³uszczu (20). Okrelenie rozmiarów ka¿dej z wymienionych szkód w wielkociach natu-ralnych, a nastêpnie dokonanie ich wyceny w warto-ciach pieniê¿nych wg Tarczyñskiego (20) stanowiæ bêdzie podstawê dalszego rachunku ekonomicznego. Z tego punktu widzenia sumê ogólnych strat mo¿na podzieliæ na:
straty producentów, wyra¿aj¹ce siê zwiêkszeniem kosztów jednostkowych produkcji w wyniku zwiêk-szonych nak³adów na utrzymanie zwierz¹t chorych (zwiêkszone zu¿ycie paszy, gorsze wykorzystanie po-mieszczeñ inwentarskich, wiêksze nak³ady robocizny przy obs³udze wolniej rosn¹cych zwierz¹t) i zmniej-szon¹ wydajnoæ oraz padniêcia,
straty ponoszone przez przemys³ które obejmu-j¹ g³ównie ubytki masy tusz i skór zniszczonych przez paso¿yty, a tak¿e gorsz¹ jakoæ otrzymywanych pro-duktów (ró¿nice w sk³adzie chemicznym miêsa, mle-ka),
straty ponoszone przez konsumentów dotycz¹-ce tej czêci produktów pochodzenia zwierzêdotycz¹-cego, któ-re nie wykazuj¹ wyranych zewnêtrznych zmian, a maj¹ obni¿on¹ wartoæ od¿ywcz¹.
Ogólne zasady oceny i wyceny strat
Ocenê rzeczywistych strat wywo³ywanych przez choroby paso¿ytnicze komplikuje ich z³o¿ony charak-ter. Metodyka okrelania rozmiarów poszczególnych szkód (w wielkociach naturalnych) stanowi podsta-wow¹ trudnoæ. Wycena wartociowa jest zabiegiem metodycznie znacznie ³atwiejszym, bowiem w wiêk-szoci przypadków mo¿na okreliæ aktualn¹ ocenê tra-conych wartoci (np. cena konfiskat rzenianych, ob-ni¿enie wartoci skóry itd.). Wycena strat bezpored-nich, id¹cych w koszty zak³adów przetwórczych, mo¿e byæ dokonywana wed³ug obowi¹zuj¹cych cen. Pozo-staje jedynie do ustalenia, jakiego rodzaju ceny przyj-mowaæ za podstawê obliczeñ: ceny skupu surowców, ceny uzyskiwane przez zak³ad za gotowy produkt czy cenê detaliczn¹ p³acon¹ przez konsumenta. W przy-padku cen skupu pozostaje do rozstrzygniêcia, czy maj¹ to byæ ceny dostaw kontraktowanych, czy ceny skupu wolnorynkowego, czy te¿ rednio-wa¿one ceny p³acone za ca³oæ dostaw w danym czasie. W przy-padku strat ponoszonych przez producentów rolnych wycena mo¿e byæ dokonywana na podstawie cen p³a-conych rolnikowi za dany produkt lub faktyczne koszty produkcji. Wskutek choroby zwierz¹t producent traci nie tylko wartoæ poniesionych nak³adów, ale i dochód czysty. St¹d wydaje siê s³uszniejsze liczenie wszelkich strat wed³ug ich pe³nej wartoci, obejmuj¹cej koszty, plus spodziewany dochód czysty (zysk). Jednolity spo-sób oceny i wyceny stanowi podstawowy warunek porównywalnoci wyników ró¿nych badañ (20).
Wybrane przyk³ady strat ekonomicznych w hodowli zwierz¹t powodowanych inwazjami paso¿ytniczymi Jedn¹ z wa¿niejszych inwazji paso¿ytniczych wy-wo³ywanych przez pierwotniaki, dla których miejscem bytowania jest nab³onek jelita, s¹ inwazje kokcydii rodzaju Eimeria. Straty ponoszone przez hodowców drobiu na skutek kokcydiozy mo¿na podzieliæ na bez-porednie, wynikaj¹ce z padniêæ ptaków chorych i porednie, w postaci s³abych przyrostów masy cia³a, nierównego wzrostu, s³abszego wykorzystania paszy, niekorzystnej pigmentacji tuszki. Wed³ug Smitha i McGrudera (cyt. 9), straty na tle kokcydiozy szaco-wane s¹ rocznie w skali wiatowej na oko³o 800 mln USD, a nak³ady na leczenie tej choroby siêgaj¹ oko³o 360 mln USD. W Anglii w 1995 r. straty na tle kokcy-diozy wynios³y 38,6 mln funtów sk³ada³y siê na to w 80,6% ni¿sze wskaniki produkcyjne, a w 17,5% nak³ady poniesione na profilaktykê i leczenie (cyt. 9). W Polsce brak jest dok³adnych szacunków strat wy-wo³anych przez kokcydiozê. Badania Mazurkiewicza (9) z pierwszego pó³rocza 1996 r. wykaza³y, ¿e spo-ród ogó³u badanych ptaków na Dolnym l¹sku kok-cydiozê stwierdzono u 3,6% kurcz¹t rzenych, 11,4% kurcz¹t odchowywanych na nioski oraz 6,3% kur w okresie produkcyjnym. Na wiecie rocznie kokcy-diozê zwalcza siê u mniej wiêcej 3 × 109
odchowywa-nych ptaków (cyt. 19). W Wielkiej Brytanii profi-laktyka kokcydiozy i straty przez ni¹ powodowane w 1995 r. wynios³y blisko 64 mln USD z tej kwoty tylko oko³o 20% stanowi³y koszty profilaktyki i lecze-nia, a ponad 80% to straty wynik³e z obni¿enia wska-ników produkcyjnych (19). Jeli za³o¿yæ, ¿e produk-cja drobiu w Polsce stanowi oko³o 50% produkcji an-gielskiej, to proporcjonalnie roczne straty w naszym kraju mo¿na szacowaæ na oko³o 120 mln PLN (19).
Du¿e straty ekonomiczne przynosi te¿ kokcydioza (izosporoza) prosi¹t, wywo³ywana przez Isospora suis. Szacuje siê, ¿e 90% ferm trzody chlewnej w Polsce jest dotkniêtych inwazj¹ tego paso¿yta. Badania prze-prowadzone w kraju wykaza³y, ¿e w grupie wiñ leczonych przeciwko izosporozie rednie dzienne przy-rosty masy cia³a wynosi³y 860 g, a w grupie nieleczo-nej 818 g. Podobnie przedstawia³a siê analiza spo-¿ycia paszy na 1 kg przyrostu m.c. w okresie tuczu wynosi³a ona u wiñ leczonych 2,75 kg paszy, a u nie-leczonych 2,89 kg paszy (2).
Szacuje siê, ¿e ka¿dego roku na wiecie oko³o 600 mln sztuk zwierz¹t jest zara¿onych Fasciola hepa-tica. Wed³ug Leinati (cyt. 3), produkcja mleka u krów zara¿onych motylic¹ w¹trobow¹ jest o 1 litr dziennie ni¿sza na zwierzê w porównaniu do krów nie dotkniê-tych t¹ inwazj¹. Zwierzêta dotkniête subkliniczn¹ for-m¹ fascjolozy produkuj¹ na dobê 210 ml mleka mniej ni¿ krowy wolne od tej inwazji (cyt. 3). W latach 70. roczne szkody wyrz¹dzane przez motylicê w¹trobow¹ w Holandii szacowano na 100 mln guldenów, a w Anglii na 6 mln funtów (3). Chowaniec i wsp. (3) wykazali, ¿e w grupie krów dotkniêtych subkliniczn¹ inwazj¹ motylicy w¹trobowej, a nastêpnie odmotyli-czonych uzyskano o 8% wiêcej mleka w okresie lak-tacji, w porównaniu do grupy zwierz¹t nieleczonych. rednia wydajnoæ na 1 krowê wynosi³a 3819 l w gru-pie odmotyliczonej i 3489 l w grugru-pie nieleczonej, co da³o ró¿nicê 330 l mleka. Podobnie u jagni¹t w grupie niezra¿onej F. hepatica, rednie przyrosty m.c. po 16 tygodniach chowu wynios³y 14,1 kg, a w grupie zara-¿onej 10,1 kg, co stanowi o 17% mniej (15).
Wed³ug Thompsona (23), w latach 70. roczne straty z powodu b¹blowicy owiec, byd³a i wiñ w Wielkiej Brytanii wynosi³y 55 000 £, a w przypadku koni 15 000 £. W Polsce w 1997 r. b¹blowicê u byd³a stwier-dzono w 0,01%, u wiñ w 4,56%, z najwy¿sz¹ eksten-sywnoci¹ inwazji w województwie zamojskim, ³om-¿yñskim i che³mskim (7). Z kolei w¹grzycê stwierdzo-no w 1985 r. u 0,81% byd³a poddanego ubojowi i u 0,002% wiñ (6). W latach 1986-1994 na terenie by³e-go województwa katowickieby³e-go ekstensywnoæ inwa-zji w¹grzycy byd³a wynosi³a przeciêtnie 0,18%, a w¹g-rzycy wiñ 0,0001% (4).
Aktualnie inwazje nicieni przewodu pokarmowego u wiñ przebiegaj¹ w postaci subklinicznej i uchodz¹ uwadze zarówno hodowcy, jak i lekarza weterynarii. Stwierdzono, ¿e w przypadku subklinicznej inwazji glist dzienne przyrosty masy cia³a by³y rednio o 80 g
mniejsze, a zu¿ycie paszy na 1 kg przyrostu masy cia-³a o 230 g wiêksze (cyt. 1). Prawie identyczne straty zanotowano w przypadku inwazji Oesophagostomum dentatum. W subklinicznej inwazji wêgorków przy-rosty dzienne by³y rednio mniejsze o 70 g, a zu¿ycie paszy wiêksze o 350 g. Najwiêksze jednak straty wy-wo³ywa³a inwazja w³osog³ówek. W³osog³ówczyca po-wodowa³a o 150 g ni¿sze przyrosty dzienne oraz wiêk-sze zu¿ycie paszy na 1 kg przyrostu o 730 g. U macior wolnych od paso¿ytów uzyskiwano od 0,6 do 1,5 pro-siêcia wiêcej w miocie ni¿ od macior zarobaczonych (cyt. 1). Przyrosty masy cia³a prosi¹t pochodz¹cych od macior nie zara¿onych w³osog³ówkami by³y o 20,0--22,8% wy¿sze ni¿ od macior nieodrobaczonych. Stwierdzono te¿, ¿e odrobaczanie wysokopronych macior wywiera istotny wp³yw na stan inwazjologicz-ny i zdrowotinwazjologicz-ny prosi¹t, a tak¿e na ich przyrosty masy cia³a. Od maciory odrobaczonej odchowywano wiêk-sz¹ liczbê prosi¹t w miocie 10,5 prosiêcia, a od ma-cior zarobaczonych 9,7 oraz uzyskiwano wiêkszy przy-rost masy miotu, rednio o 24,4 kg. Odrobaczenie wysokopronych macior przyczyni³o siê do zwiêksze-nia przyrostów masy cia³a prosi¹t o oko³o 22,8-25,04% (cyt. 1).
Straty z tytu³u subklinicznego zara¿enia wiñ nicie-niami wynosz¹ od 70 g do 192 g na sztukê w przyros-tach dziennych i od 200 g do 540 g w przypadku zu¿y-cia paszy na 1 kg przyrostu masy zu¿y-cia³a (12). Roma-niuk i wsp. (16) badaj¹c wp³yw odrobaczenia warchla-ków w po³owie tuczu, stwierdzili u zwierz¹t odroba-czonych zwiêkszenie masy cia³a, zmniejszenie o 30 g zu¿ycia paszy dziennie na 1 kg przyrostu masy cia³a, a ich tusze wykaza³y poubojowo wy¿sz¹ masê, wy¿sz¹ wydajnoæ rzen¹ i lepsz¹ jakoæ miêsa w stosunku do zwierz¹t nieodrobaczonych. Odrobaczone warchla-ki po zakoñczeniu tuczu wa¿y³y o 6,1-12,8 kg wiêcej, a przyrost dzienny masy cia³a by³ wiêkszy o 55 g. U warchlaków zara¿onych nicieniami z rodzaju Asca-ris i Oesophagostomum nie wykazuj¹cych ¿adnych ob-jawów chorobowych, rednia masa cia³a zwiêkszy³a siê o 3,4 kg po odrobaczeniu (25).
Thomas i Rowlinson (22) oceniaj¹c produkcjê mle-ka w 305-dniowej laktacji u krów zara¿onych nicie-niami ¿o³¹dkowo-jelitowymi i odrobaczonych, wyka-zali, ¿e produkcja mleka u zara¿onych wynosi 5608 kg a u odrobaczonych 5445 kg (ró¿nica 163 kg), a Wi-liams i wsp. (cyt. 17) wykazali u byd³a odrobaczanego przeciwko inwazji nicieni ¿o³¹dkowo-jelitowych wy¿-sze przyrosty masy cia³a o 31,1 kg w stosunku do zwie-rz¹t nieodrobaczanych. W stadzie byd³a zara¿onego nicieniami ¿o³¹dkowo-jelitowymi zwierzêta trzykrot-nie odrobaczone w okresie 180-dniowego wypasu mia³y wiêksz¹ masê koñcow¹ w granicach od 40,1 kg do 48 kg w stosunku do sztuk zara¿onych (10). U owiec zara¿onych nicieniami ¿o³¹dkowo-jelitowymi wyka-zano w okresie wypasu od maja do sierpnia ni¿sze o 1,633 kg rednie tygodniowe przyrosty masy cia³a w stosunku do owiec wolnych od inwazji (11).
Fuda-lewicz-Niemczyk i wsp. (5) prowadz¹c badania w ho-dowli wielkostadnej owiec wykazali, ¿e przebiegaj¹-ce bezobjawowo robaczyprzebiegaj¹-ce ¿o³¹dkowo-jelitowe by³y przyczyn¹ zahamowania wzrostu i rozwoju jagni¹t oraz strat w u¿ytkowaniu we³nisto-miêsnym doros³ych owiec. Stwierdzili m.in. obni¿enie masy cia³a owiec jednorocznych zara¿onych o 20-30%, co w przelicze-niu na wartoæ ¿ywca stanowi³o w 1970 r. kwotê 280--380 z³ na sztuce, a w wydajnoci rzenej straty siêga-³y 10-20%. Natomiast obni¿enie wydajnoci strzy¿nej wynosi³o 20-25%, do tego dochodzi³o obni¿enie war-toci konsumpcyjno-handlowej tusz i patologiczne pocienienie we³ny. Po dwukrotnym odrobaczeniu masa owiec w zale¿noci od rasy i wieku zwiêkszy³a siê o 2-10 kg, uzyskano te¿ od nich od kilkunastu deka-gramów do 1,5 kg wiêcej we³ny. Nast¹pi³o równie¿ zwiêkszenie plennoci w jednym stadzie o 14%, a w drugim o 16,8%.
W przebiegu wszawicy wiñ, przy ustalaniu wyso-koci strat nale¿y zwracaæ uwagê nie tylko na uszko-dzenia skóry, ale te¿ na opónienia w rozwoju, zaha-mowanie lub zmniejszenie przyrostów masy cia³a i gorsze wykorzystanie paszy. Stwierdzono, ¿e dobo-we przyrosty masy cia³a u prosi¹t i tuczników po od-wszawieniu by³y wy¿sze w porównaniu ze zwierzêta-mi kontrolnyzwierzêta-mi rednio o 53,2 g (13).
Wa¿nym problemem ekonomicznym w chowie zwierz¹t s¹ te¿ wszo³owice, szczególnie u drobiu. Za-ra¿one ptaki mog¹ sk³adaæ o 11% mniej jaj. Powa¿ne problemy w chowie byd³a przysparzaj¹ inwazje gzów bydlêcych Hypoderma bovis i H. lineatum. Skutkiem wêdrówek larw jest zmniejszenie masy cia³a, produk-cji mleka, masy tuszy spowodowane koniecznoci¹ usuniêcia z jej powierzchni kawa³ków miêsa, w któ-rym paso¿ytuj¹ larwy. Zmniejszenie masy cia³a w wy-niku tej inwazji jest oceniane od 8,5 kg do 29,8 kg, a czasami nawet na 31,0 kg. Rozbie¿noci w ocenie zale¿¹ od intensywnoci zara¿enia byd³a. Straty w pro-dukcji mleka ocenia siê na 15-19% (cyt. 17). Haema-tobia (Lyperosia) irritans jest najgroniejszym owa-dem dla hodowli byd³a w USA. Roczne straty w pro-dukcji byd³a w USA spowodowane inwazj¹ tej muchy wynosz¹ oko³o 876 mln dolarów (cyt. 17). Straty te s¹
zwi¹zane z mniejszymi przyrostami masy cia³a i spad-kiem produkcji mleka w wyniku utraty krwi, stresu i ci¹g³ego niepokojenia zwierz¹t.
Znaczne straty u wiñ mog¹ byæ powodowane przez wierzbowce dr¹¿¹ce. Inwazje wystêpuj¹ce u tuczni-ków prowadzi³y do zmniejszenia masy ubojowej (red-nio o oko³o 5,5 kg), dziennych przyrostów masy cia³a o oko³o 50 g, gorszego o oko³o 3-9% wykorzystania paszy na przyrost kg masy cia³a, póniejszego o 10-15 dni uzyskiwania masy rzenej, a u macior rednio o 0,6 prosiêcia mniej w miocie i mniejsz¹ masê miotu red-nio o 4 kg. winie zara¿one wierzbowcami musz¹ byæ ¿ywione o 8,6 dni d³u¿ej i zu¿ywaj¹ 9-12% paszy wiêcej ni¿ zdrowe (18). Badania przeprowadzone we Francji wykaza³y, ¿e przy odchowie prosi¹t od jednej maciory zara¿onej wierzbowcami w pe³nym cyklu traci siê oko³o 80 kg ¿ywca na maciorê rocznie. W jed-nym z dowiadczeñ warchlaki zara¿one wierzbow-cami dr¹¿¹cymi zu¿y³y w okresie tuczu (160 dni ¿y-wienia) od 29 kg do 38 kg paszy pe³noporcjowej wiê-cej ni¿ leczone (8).
Przyczyn¹ powa¿nych strat ekonomicznych w ho-dowli drobiu s¹ inwazje ptaszyñców Dermanyssus gallinae. W stadzie kur niosek zara¿onym tym rozto-czem ma miejsce wiêcej padniêæ kur, obni¿ona nie-noæ w stosunku do przewidywanej, zwiêkszenie pro-centowego udzia³u jaj o mniejszej masie. W 29. tygo-dniu ¿ycia kur wystêpuje najwiêksza miertelnoæ i naj-ni¿sza nienoæ (14). W przypadku tej inwazji odse-tek pad³ych kur zwiêkszy³ siê z 1% do 4%, a nienoæ zmniejszy³a z 91-93% do 80-82% (24). Wyst¹pienie inwazji D. gallinae w jednej z ferm spowodowa³o stra-ty siêgaj¹ce 36 000 PLN w cyklu hodowlanym (24).
Maj¹c na uwadze krajowe i wiatowe dane na temat wielkoci strat ekonomicznych w przebiegu niektórych parazytoz byd³a, obliczono hipotetyczne straty, jakie mog¹ powstaæ w gospodarstwie na terenie Warmii i Mazur (tab. 1).
Straty ekonomiczne, do których dochodzi w wyni-ku inwazji paso¿ytniczych mo¿na czêciowo lub ca³-kowicie ograniczyæ. Przede wszystkim nale¿y wpro-wadzaæ programy zwalczania, podawaæ skuteczny lek w odpowiednim okresie rozwoju paso¿yta i cyklu hodowlanym zwierz¹t, pro-wadziæ okre-sowe badania helmintolo-giczne i zwra-caæ uwagê na higienê utrzy-mania zwie-rz¹t w okresie chowu alkie-rzowego. Le-karze wetery-narii czêsto s³ysz¹ narze-s i p O Wielkoci y w o r k 1 d o a k e l m a n n e iz d æ o n j a d y w a i n d e r 22 ilrty ij c a t k a l w y w o r k 1 d o a k e l m a j c k u d o r P 6710 ilrtów l(aktacja305dn)i w ó r k 0 4 e iz d a s b o y z r p e i w t s r a d o p s o g w a k e l m a j c k u d o r p a n z c o r a i n d e r 4 ×0 6710l=268400 ilrtów a w t s r a d o p s o g z a k e l m u p u k s a n e c a i n d e r 1,10z/³1 ilrt a k e l m y ¿ a d e z r p s e z a w t s r a d o p s o g d ó h c o d y n z c o r i n d e r 268400×1,10=295240z³ :) e i n z c o r( a k e l m ij c k u d o r p w t a rt s a j c a l u m y S ) % 8 -6 y t a rt s ( a z o l o j c s a f ) ê j c a t k a l/ ê w o r k / a k e l m g k 3 6 1 o j e i n m ( h c y w o ti l e j-o w o k d ¹ ³ o ¿ i n e i c i n e jz a w n i ) % 9 1 -5 1 y t a rt s ( a c i w a z g ) % 4 y t a rt s ( a c i w a z g ³ z 9 1 6 3 2 o d ³ z 4 1 7 7 1 d o = a k e l m l 2 7 4 1 2 -4 0 1 6 1 ³ z 2 7 1 7 = a k e l m l 0 2 5 6 ³ z 5 9 0 6 5 o d ³ z 6 8 2 4 4 d o = a k e l m l 6 9 9 0 5 -0 6 2 0 4 ³ z 9 0 8 1 1 = a k e l m l 6 3 7 0 1
kania rolników na nieop³acalnoæ produkcji, a sami odczuwaj¹ tak¿e jej skutki, poniewa¿ spada zapotrze-bowanie na us³ugi weterynaryjne. Nie zawsze mo¿li-we jest dok³adne obliczenie strat w produkcji zwie-rz¹t spowodowane paso¿ytami. Wymaga to prowadze-nia d³u¿szych obserwacji, do czego rolnicy i lekarze weterynarii nie s¹ przyzwyczajeni. Mimo to istnieje sta³a potrzeba odrobaczania zwierz¹t, jako jedna z mo¿liwych form poprawy efektywnoci produkcji zwierzêcej.
Pimiennictwo
1.Balicka-Ramisz A., Ramisz A., Prost M.: Ekonomiczne konsekwencje inwazji nicieni przewodu pokarmowego u trzody chlewnej. Wiad. Parazytol. 1999, 45, 163-167.
2.Blum M., Rypu³a K., Zielonka £.: Wp³yw podania preparatu BAYCOX 5% (toltrazuril) na efekty ekonomiczne w cyklu produkcyjnym trzody chlewnej. Magazyn Wet., Suppl. 2005, 6, 101-102.
3.Chowaniec W., Paciejewski S., Ziomko I.: Obserwacje nad wp³ywem od-motyliczania krów na ich wydajnoæ mleczn¹, Medycyna Wet. 1976, 32, 682--684.
4.Dery³o A., Szilman P.: Wystêpowanie tasiemczyc u ludzi oraz w¹grzycy u byd³a i wiñ na terenie woj. katowickiego. Wiadomoci Parazytol. 1995, 41, 443-454.
5.Fudalewicz-Niemczyk W., Malczewski A., Nowosad B.: Problem robaczyc ¿o³¹dkowo-jelitowych w hodowli wielkostadnej owiec. Wiadomoci Parazy-tol. 1980, 26, 429-433.
6.Lis H.: Wyniki badania san.-wet. zwierz¹t rzenych w Polsce i ich znaczenie ekonomiczne, Medycyna Wet. 1988, 44, 519-524.
7.Lis H.: Ocena wyników badania sanitarno-weterynaryjnego zwierz¹t rze-nych i miêsa w Polsce w latach 1987-1997, Medycyna Wet. 1999, 55, 243--246.
8.Materia³y szkoleniowo-reklamowe firmy NOACK, 1996.
9.Mazurkiewicz M.: Immunoprofilaktyka kokcydiozy u drobiu, Magazyn Wet., Suppl. 2005, 5, 51-53.
10.Mercier P., Steffan P. E., White C. R.: Effects of treatments with endectocide on the weight gain of grazing cattle in a warm temperate climate, Vet. Rec. 2001, 149, 266-269.
11.Morgan D. O., Corner H. H.: Helminth parasites in lambs on a Scottish border farm, J. Helminthol. 1939, 17, 203-210.
12.Nosal P.: Wp³yw zara¿enia nicieniami jelitowymi na produkcyjnoæ loszek uzyskiwan¹ w stacjach kontroli SKURTCH, Wiad. Parazytol. 2001, 47, 675--680.
13.Nosal P., Petryszak A.: Wp³yw zara¿enia paso¿ytami skóry na produkcyj-noæ loszek uzyskiwan¹ w stacjach kontroli SKURTCH, Wiad. Parazytol. 2001, 47, 681-685.
14.Pilarczyk B., Balicka-Ramisz A., Ramisz A., Paj¹k B.: Wp³yw inwazji Der-manyssus gallinae na zdrowotnoæ i produkcyjnoæ kur niosek, Medycyna Wet. 2004, 60, 874-876.
15.Ramisz G., Ramisz A., Balicka-Ramisz A.: Ekonomiczne konsekwencje in-wazji Fasciola hepatica u jagni¹t, Mat. X Kongresu PTNW, Wroc³aw 1996, 2, 390.
16.Romaniuk K., Wajda S., Szel¹giewicz M.: Wp³yw pónego odrobaczania wiñ na przebieg tuczu, wydajnoæ rzen¹ i cechy jakociowe miêsa. Medycyna Wet. 1992, 48, 324-326.
17.Sanson D. W., DeRosa A. A., Oremus G. R., Foil L. D.: Effect of horn fly and internal parasite control on growth of beef heifers, Veterinary Parasitology 2003, 117, 291-300.
18.Smets K., Neirynck W., Vercruysse J.: Eradication of sarcoptic mange from a Belgian pig breeding farm with a combination of injectable and in-feed ivermectin, Vet. Rec. 1999, 145, 721-724.
19.Szeleszczuk P.: Chemioprofilaktyka kokcydiozy drobiu, Magazyn Wet., Suppl. 2005, 5, 59-64.
20.Tarczyñski S., Wilamowski B., Wrzeniowski Z.: Podstawowe zasady meto-dyki oceny rzeczywistych strat ekonomicznych wywo³ywanych przez paso-¿ytnicze choroby zwierz¹t u¿ytkowych, Wiadomoci Parazytol. 1975, 21, 297--314.
21.Tarczyñski S.: Paso¿yty a ekonomika produkcji zwierzêcej, Kosmos A 1977, 2, 191-196.
22.Thomas R. J., Rowlinson P.: Epidemiology and control of nematodiasis in cattle, Vet. Med. Anim. Sci. 1981, 9, 101-115.
23.Thompson R. C. A.: Hydatidosis in Great Britain, Helminthol. Abstr. A 1977, 46, 837-861.
24.Wójcik A., Grygon-Franckiewicz B., ¯bikowska E., Wasilewski L.: Inwazja Dermanyssus gallinae (De Geer, 1778) w fermach drobiu w rejonie Torunia, Wiad. Parazytol. 2000, 46, 511-515.
25.Ziomko I.: Zapobiegaæ czy leczyæ choroby paso¿ytnicze?, Trzoda Chlewna 1997, 35, 68-70.
Adres autora: dr hab. Miros³aw M. Michalski, ul.Wyszyñskiego 24/27, 10-457 Olsztyn; e-mail: michmm@uwm.edu.pl
