Podstawowe zasady niemieckiego postępowania insolwencyjnego na tle polskiego prawa upadłościowego i układowego
12
0
0
Pełen tekst
(2) Paweł Dąbek. 6. znanymi i podnoszonymi jego mankamentami4. Konstrukcja obecnego polskiego prawa upadłościowego jest zbliżona do poprzednio obowiązującego niemieckiego prawa upadłościowego. W Niemczech liczne wady tego prawa spowodowały pojawienie się pomysłu jego gruntownego zreformowania, czego wyrazem jest właśnie prawo insolwencyjne, które w swoim założeniu stara się te wady dotychczasowego prawa upadłościowego usunąć. W polskiej literaturze liczne są głosy krytyczne obowiązujących u nas rozwiązań prawnych. Krytykuje się w szczególności nadmierną ochronę interesu publicznego i niewielką przez to skuteczność ochrony interesów pozostałych wierzycieli oraz stosunkowo małą w praktyce rolę prawa układowego. Spojrzenie na niemieckie prawo insolwencyjne przez pryzmat mankamentów polskiego prawa upadłościowego i układowego wydaje się zatem istotne w rozważaniach nad ewentualnym kierunkiem i kształtem zmian polskiego prawa upadłościowego i układowego, dając cenne wskazówki de lege ferenda. 2. Zało˝enia ogólne post´powania insolwencyjnego Zastąpienie dotychczasowego prawa upadłościowego prawem insolwencyjnym oznacza nie tylko drobną nowelizację dotychczasowych zasad postępowania. Niesie ono bowiem zmianę zasadniczą: zmianę celu postępowania prowadzonego w sytuacji niewypłacalności dłużnika5. Nadal celem zasadniczym jest zaspokojenie roszczeń wierzycieli6. Jednak obok interesu wierzycieli, podstawowym celem postępowania jest ochrona dłużnika7. Tym podstawowym celom podporządkowana została zmiana sposobów realizacji postępowania insolwencyjnego. Zaspokojenie wego przygotowywanego przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego. W dniu 28 lutego 2003 r. uchwalono ustawę z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (wchodzi w życie z dniem 1 października 2003 r.). Ustawa ta została oparta na założeniach wspomnianego projektu. Zawarte zatem w niniejszym artykule rozważania nie straciły na aktualności. 4 Por. m.in. J. Brol, Propozycje do założeń polskiego prawa upadłościowego i układowego, „Przegląd Prawa Handlowego” 2000, nr 6 oraz projekt nowego prawa upadłościowego przygotowany przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego. 5. Na temat celu postępowania insolwencyjnego por. m.in. H.G. Landfermann, Najważniejsze problemy…, s. 17 i nast. 6 Por. § 1 ustawy Prawo insolwencyjne: „Postępowanie insolwencyjne służy temu, aby wierzyciele dłużnika zostali kolektywnie zaspokojeni w taki sposób, że majątek dłużnika zostanie spieniężony, a uzyskana suma będzie podzielona albo zostanie znalezione inne rozwiązanie w ramach planu insolwencyjnego, w szczególności polegające na dalszym utrzymaniu przedsiębiorstwa dłużnika. Uczciwemu dłużnikowi należy dać sposobność uwolnienia się od pozostałych zobowiązań”. 7 Niemieckie koncepcje modyfikacji głównego celu postępowania upadłościowego poprzez ochronę dłużnika i umożliwienie mu szansy na nowy początek, zaczerpnięte zostały z prawodawstwa amerykańskiego (Chapter 11 US Bankruptcy Code), por. m.in. S. Schmid, Grundzüge des.
(3) Podstawowe zasady niemieckiego postępowania…. 7. wierzycieli ma następować nie tylko – jak dotychczas – przez sprzedaż mienia upadłego i podział uzyskanej sumy między wierzycieli, ale również przez inne niż sprzedaż rozwiązanie, ustalone w „planie insolwencyjnym”, w szczególności polegające na utrzymaniu przedsiębiorstwa dłużnika. Wybór drogi należy do wierzycieli, którzy sami ocenią, czy korzystniejsze od wyprzedaży jest prowadzenie przedsiębiorstwa dłużnika, co z kolei pozwoli im lepiej zaspokoić swoje wierzytelności. W praktyce bowiem szybka sprzedaż majątku upadłego nie zawsze służy interesom wszystkich wierzycieli. Zainteresowanymi w sprzedaży majątku będą wierzyciele uprzywilejowani (np. zabezpieczeni hipotecznie). W przypadku sprzedaży majątku upadłego wierzyciele ci otrzymają spłatę swoich wierzytelności. Pozostali wierzyciele mogą jednak nic nie otrzymać, dla nich zatem tego rodzaju rozwiązanie nie będzie korzystne na przykład w sytuacji, gdy jedynym składnikiem majątku upadłego jest nieruchomość zabudowana budynkiem biurowo-usługowym, który przynosi dochody8. Priorytetowym celem postępowania insolwencyjnego jest zatem jak najpełniejsze zaspokojenie wierzycieli, przy uwzględnieniu jednak ochrony dłużnika. Decydujący głos należy do wierzycieli, którzy rozstrzygają, czy nastąpi likwidacja, czy naprawa. Ich uchwały podlegają jednak kontroli sądu insolwencyjnego, który niejako z urzędu rozważa możliwość innego niż wyprzedaż zaspokojenia wierzycieli. Tego rodzaju zmiana sposobu zaspokajania wierzycieli spowodowała w konsekwencji uchylenie w prawie niemieckim odrębnej ustawy o postępowaniu układowym. Z chwilą więc wejścia w życie prawa insolwencyjnego układ zastąpiony został planem insolwencyjnym, którego opracowanie, przyjęcie i zatwierdzenie normuje prawo insolwencyjne. Cechą charakterystyczną niemieckiego prawa insolwencyjnego jest zatem to, że nie rezygnując z dążenia do zaspokojenia wierzycieli, podkreśla kolektywność tego zaspokojenia, a ponadto szerzej ujmuje cel postępowania, wskazując na potrzebę poszukiwania rozwiązania zmierzającego do dalszego utrzymywania przedsiębiorstwa dłużnika, a także na możliwości uwolnienia dłużnika, który przestrzega reguł postępowania, od części jego zadłużenia. Interes wierzycieli uprzywilejowanych jest wprawdzie nadal dominujący, nie jest już jednak jedynym i nadrzędnym celem tego postępowania. Tego rodzaju zmiany powodują wyraźne zwiększenie zainteresowania postępowaniem insolwencyjnym samych dłużników, nie oznacza ono bowiem definitywnej likwidacji ich przedsiębiorstwa, lecz stwarza szansę przetrwania kryzysu. Sprzyja temu szereg szczegółowych rozwiązań prawnych, stwa amerykańskiego (Chapter 11 US Bankruptcy Code), por. m.in. S. Schmid, Grundzüge des neuen Insolvenzrechts, München 1999, s. 9, 11–12, cyt. za: F. Zoll, Czy niemieckie prawo upadłościowe powinno być wzorem dla polskiego ustawodawcy?, „Studia Prawnicze” 2001, nr 1, s. 46. 8. Szerzej na ten temat por. M.A. Zieliński, Ochrona wierzyciela w prawie insolwencyjnym RFN [w:] Niemieckie prawo…, pod red. J. Brola, s. 29 i nast..
(4) 8. Paweł Dąbek. zwłaszcza zaś zasady dotyczące wszczęcia tego postępowania i łączące się z nimi możliwości ograniczenia jego kosztów, jak też ograniczenie uprawnień rzeczowo zabezpieczonych wierzycieli. 3. Podstawa wszcz´cia post´powania insolwencyjnego Jednym z głównych mankamentów dotychczasowego postępowania upadłościowego był brak środków na jego prowadzenie. Rozszerzono wobec tego możliwość wszczęcia postępowania insolwencyjnego. Dłużnik może bowiem złożyć wniosek o wszczęcie postępowania w sytuacji zagrożenia niewypłacalnością (o czym niżej). Tylko wcześnie złożony wniosek o wszczęcie postępowania w większości wypadków gwarantuje pozytywne jego przeprowadzenie. Zbyt późne złożenie wniosku o wszczęcie postępowania powoduje, że z powodu braku środków na pokrycie choćby kosztów postępowania, nie może ono zostać wszczęte. Ustawa stanowi, że podstawą wszczęcia postępowania jest: – niewypłacalność dłużnika, polegająca na tym, że nie jest w stanie uiścić wymagalnych zobowiązań (§ 17), – zagrożenie niewypłacalnością, które występuje wówczas, gdy zachodzi prawdopodobieństwo, że dłużnik nie będzie w stanie wypełnić istniejących zobowiązań płatniczych w terminie ich wymagalności (§ 18), – nadmierne zadłużenie, które istnieje wtedy, gdy majątek dłużnika nie pokrywa już istniejących zobowiązań (§ 19). Taka regulacja, mająca na celu przeciwdziałanie zjawisku „ubóstwa masy” poprzez zdopingowanie do wczesnego wszczynania postępowania, jest zdecydowanie szersza od podstaw wszczęcia postępowania upadłościowego. Niezależnie bowiem od tradycyjnej funkcji postępowania upadłościowego, postępowanie insolwencyjne daje inne niż dotychczas spojrzenie na sposób realizacji tego celu, jak choćby poprzez możliwość złożenia wniosku o oddłużenie (§ 286). 4. Post´powanie przed rozpoznaniem wniosku o wszcz´cie post´powania insolwencyjnego Po wpłynięciu wniosku sąd ma obowiązek podjąć wszelkie środki, jakie uzna za konieczne, aby do czasu rozpatrzenia wniosku zapobiec niekorzystnej dla wierzyciela zmianie sytuacji majątkowej dłużnika (§ 21 Insolvenzordnung). W szczególności sąd może powołać tymczasowego syndyka insolwencyjnego, nałożyć na dłużnika całkowity zakaz zarządzania majątkiem lub orzec, że do skuteczności podejmowanych przez dłużnika czynności zarządu majątkiem konieczne jest uzyskanie zgody tymczasowego syndyka insolwencyjnego, zakazać.
(5) Podstawowe zasady niemieckiego postępowania…. 9. prowadzenia egzekucji przeciw dłużnikowi bądź ją tymczasowo wstrzymać, gdy egzekucja prowadzona jest do ruchomości. W razie wyznaczenia tymczasowego syndyka insolwencyjnego i nałożenia na dłużnika ogólnego zakazu zarządzania majątkiem uprawnienie do zarządzania i rozporządzania majątkiem przechodzi na tego syndyka. Tymczasowy syndyk insolwencyjny ma w szczególności zadanie zbadania, czy majątek dłużnika wystarcza na pokrycie kosztów postępowania. Ponadto bada, czy istnieją podstawy do otwarcia postępowania i jakie są perspektywy dalszego prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika. Tymczasowy syndyk insolwencyjny jest uprawniony do wejścia do pomieszczeń służbowych dłużnika i dokonywania tam przeszukań. Dłużnik jest zobowiązany umożliwić syndykowi wgląd do swoich ksiąg i dokumentów handlowych. Jest on zobowiązany udzielać wszystkich wymaganych informacji. Po zakończeniu działań, w terminie wyznaczonym przez sąd, tymczasowy syndyk insolwencyjny składa sprawozdanie sądowi. 5. Wszcz´cie post´powania insolwencyjnego Po złożeniu sprawozdania przez tymczasowego syndyka insolwencyjnego, sąd podejmuje decyzję bądź o wszczęciu postępowania insolwencyjnego, bądź o odmowie wszczęcia takiego postępowania (§ 26 i 27 Insolvenzordnung). Odmowa wszczęcia postępowania następuje w szczególności wówczas, gdy majątek dłużnika nie wystarczy prawdopodobnie na pokrycie kosztów postępowania. W razie otwarcia postępowania insolwencyjnego sąd wyznacza syndyka insolwencyjnego. W postanowieniu tym wzywa się wierzycieli, aby w określonym terminie zgłosili swoje wierzytelności syndykowi insolwencyjnemu. Koniecznym elementem postanowienia jest wyznaczenie terminów zgromadzenia wierzycieli, na którym na podstawie sprawozdania syndyka insolwencyjnego zostanie podjęta uchwała w sprawie kontynuowania postępowania insolwencyjnego oraz zgromadzenia wierzycieli, na którym nastąpi sprawozdanie zgłoszonych wierzytelności. Postępowanie insolwencyjne obejmuje cały majątek należący do dłużnika w chwili wszczęcia postępowania i nabyty w toku postępowania (masa insolwencyjna). Objęcie masą insolwencyjną także majątku nabytego po wszczęciu postępowania insolwencyjnego (§ 35) jest kolejnym sposobem na przeciwdziałanie zjawisku „ubóstwa masy”. W trakcie postępowania insolwencyjnego dłużnik jest uprawniony do zarządzania i rozporządzania masą insolwencyjną pod nadzorem zarządcy (Sachwalter)9, jeżeli sąd w postanowieniu o otwarciu postępowania insolwencyjnego zasądzi 9. Należy odróżnić zarządcę (Sachwalter) od syndyka (Insolvenzverwalter)..
(6) 10. Paweł Dąbek. zarząd własny majątkiem (§ 270). Zarząd własny może również zostać powołany w terminie późniejszym na wniosek zgromadzenia wierzycieli. Zarządcą z reguły ustanawiany jest wówczas dotychczasowy syndyk. Zarząd własny dłużnika zostanie uchylony, jeżeli taki wniosek zostanie złożony przez wierzycieli bądź dłużnika. Założeniem tego rodzaju „samozarządzania” jest szczególnie fakt, że w zależności od okoliczności nie można oczekiwać, że zarząd własny dłużnika doprowadzi do strat wierzycieli. Pozostawienie zarządu w ręku dłużnika następuje z reguły wówczas, gdy dłużnik zachowuje się poprawnie i cieszy się zaufaniem swoich wierzycieli. Należy także podkreślić, że zarząd własny dłużnika jest tańszy niż zarząd sprawowany przez syndyka. Wierzycielom powinno wobec powyższego również zależeć, aby zarząd został pozostawiony w ręku dłużnika, jeżeli oczywiście mają do niego zaufanie. W przypadku gdy nie ustanowiono zarządu własnego, syndyk insolwencyjny obejmuje niezwłocznie w posiadanie cały majątek należący do masy insolwencyjnej i zarządza nim. Istotnym obowiązkiem syndyka insolwencyjnego jest dokonanie spisu całego majątku należącego do masy insolwencyjnej. Początkowa faza postępowania kończy się zgromadzeniem wierzycieli, które musi zostać zwołane najpóźniej w ciągu trzech miesięcy od wszczęcia postępowania (jest to tzw. termin sprawozdawczy). Na zgromadzeniu tym syndyk informuje wierzycieli o sytuacji ekonomicznej dłużnika i jej przyczynach. Syndyk powinien w szczególności podać, czy istnieją perspektywy zachowania przedsiębiorstwa dłużnika w całości albo w częściach, jakie są możliwości stworzenia planu insolwencyjnego i jakie skutki wynikną z tego dla zaspokojenia wierzycieli. Na zgromadzeniu tym wierzyciele postanawiają o dalszym toku postępowania. Wierzyciele podejmują zatem uchwałę o tym, czy przedsiębiorstwo dłużnika ma zostać unieruchomione, czy tymczasowo nadal prowadzone. Wierzyciele mogą zlecić syndykowi opracowanie planu insolwencyjnego i podać mu jego cel. Uprawnienia wierzycieli zostały zwiększone w porównaniu z poprzednim stanem prawnym. Jednym z założeń reformy było „uelastycznienie” postępowania oraz wzmocnienie autonomii wierzycieli. Zgromadzenie wierzycieli stało się jednym z podstawowych organów działających w trakcie postępowania insolwencyjnego. Uprawnienia wierzycieli są bardzo duże, mogą oni np. dokonać wyboru syndyka na pierwszym zgromadzeniu wierzycieli, po ustanowieniu przez sąd syndyka. Sąd może jednak sprzeciwić się powołaniu wybranego przez zgromadzenie wierzycieli syndyka, ale tylko wtedy, gdy wybrana osoba nie nadaje się na to stanowisko. Wierzyciele mają także zasadniczy wpływ na kierunek postępowania insolwencyjnego. Jak zostało to już wskazane wyżej, decydują oni, czy przedsiębiorstwo dłużnika ma być prowadzone w dalszym ciągu, czy też nastąpi jego likwidacja..
(7) Podstawowe zasady niemieckiego postępowania…. 11. 6. Plan insolwencyjny Podstawowym celem tego planu jest korzystne ulokowanie majątku dłużnika10. W porozumieniu między dłużnikiem i wierzycielami ma zostać osiągnięte rozwiązanie, które pod względem ekonomicznym jest sensowniejsze niż likwidacja majątku dłużnika. Plan insolwencyjny przedstawia syndyk insolwencyjny bądź dłużnik. Plan składa się z dwóch części: części opisowej, w której przedstawione są gospodarcze środki naprawy przedsiębiorstwa i części konstytutywnej, która ustala zmiany w prawach wierzycieli (np. rezygnacja z części ich wierzytelności, odroczenie terminu płatności). Po sporządzeniu planu insolwencyjnego wymaga on zatwierdzenia przez wierzycieli. Plan zostaje przyjęty, jeżeli głosowała za nim zwykła większość głosujących wierzycieli i jeżeli suma roszczeń wierzycieli głosujących za planem wynosi więcej niż połowa sumy roszczeń wierzycieli uczestniczących w głosowaniu. Należy także nadmienić, że głosowanie odbywa się w grupach (np. osobną grupę tworzą wierzyciele, którzy posiadają zabezpieczenie itp.). Sposób obliczenia głosów podanych wyżej dotyczy każdej z grup. Jeżeli jednak tylko jedna z wielu grup nie wyrazi zgody, to plan i tak zostanie przyjęty, pod warunkiem że wierzyciele grupy odrzucającej nie znajdą się w wyniku planu w gorszej sytuacji, niż byliby w przypadku likwidacji niewypłacalnego przedsiębiorstwa oraz dodatkowo, jeżeli będą oni uczestniczyć proporcjonalnie w podziale wartości dodatkowej, która powstanie na skutek naprawy przedsiębiorstwa. Dokonując podziału wierzycieli na grupy należy kierować się kryterium wspólnego interesu, dotyczącego wierzycieli znajdujących się w jednakowej sytuacji prawnej. Obligatoryjnie należy stworzyć grupy wierzycieli uprzywilejowanych, jeżeli plan ingeruje w ich prawa, wierzycieli z wyższą kategorią wierzytelności oraz kategorie wierzycieli insolwencyjnych z niższą kategorią wierzytelności, jeżeli ich wierzytelności mają być wyłączone od zaspokajania. Istnieje jednak również możliwość tworzenia dalszych grup wierzycieli. Kryteria podziału na poszczególne grupy muszą być usprawiedliwione i wykazane w treści planu. Możliwość tworzenia grup służy ułatwieniu przyjęcia planu. Składający wniosek może bowiem wyróżnić grupy interesów w ten sposób, aby potencjalni przeciwnicy przyjęcia planu znaleźli się w mniejszości w ramach poszczególnych grup. Na plan powinien wyrazić zgodę również dłużnik. Zgoda jest uważana za udzieloną, jeżeli dłużnik nie zgłosi sprzeciwu do planu najpóźniej w chwili głosowania. Należy także podkreślić, że sprzeciw dłużnika nie będzie brany pod uwagę, jeżeli dłużnik na podstawie planu uzyskał nie gorszą pozycję, niż miałby bez planu, jak również, jeżeli żaden z wierzycieli nie otrzyma wartości 10. Por. część 6 Insolvenzordnung (§ 217–269) – Insolvenzplan..
(8) Paweł Dąbek. 12. gospodarczej, która przekraczałaby pełną sumę jego wierzytelności. Po zatwierdzeniu planu przez wierzycieli oraz zgodzie dłużnika wymaga on ostatecznie zatwierdzenia przez sąd. 7. Likwidacja Jeżeli zgromadzenie wierzycieli zdecyduje się na likwidację niewypłacalnego przedsiębiorstwa albo jeżeli plan insolwencyjny się nie powiedzie, syndyk sprzedaje masę insolwencyjną objętą postępowaniem. Ze sprzedaży majątku dłużnika w pierwszej kolejności pokrywa się koszty postępowania oraz zobowiązania wynikające z umów, które syndyk zawarł na rzecz masy albo które istnieją nadal ze skutkiem dla masy. Reszta zostaje podzielona między wierzycieli zwykłych, nie zabezpieczonych np. prawem zastawu. Zaspokojenie wierzycieli zabezpieczonych odbywa się z przedmiotu zabezpieczenia. Po zakończeniu podziału sąd wydaje postanowienie o uchyleniu postępowania insolwencyjnego. 8. Umorzenie post´powania Postępowanie insolwencyjne może zostać umorzone11, jeżeli po jego otwarciu okaże się, że masa insolwencyjna nie wystarcza na pokrycie kosztów postępowania. Jeżeli natomiast koszty postępowania zostały pokryte, ale masa insolwencyjna nie wystarcza na pokrycie pozostałych wymagalnych zobowiązań masy, syndyk zgłasza sądowi, że masa jest niewystarczająca. To samo dotyczy sytuacji, jeżeli masa nie wystarczy prawdopodobnie na spłacenie istniejących pozostałych zobowiązań masy w terminie ich płatności. Po sprzedaży istniejącego majątku następuje umorzenie postępowania insolwencyjnego. Jeżeli powodem otwarcia postępowania insolwencyjnego było nadmierne zadłużenie, postępowanie to należy umorzyć na wniosek dłużnika, jeżeli zostanie wykazane, że po umorzeniu postępowania dłużnik nie będzie niewypłacalny ani nie będzie mu groziła niewypłacalność, ani też nadmierne zadłużenie. Postępowanie insolwencyjne może zostać umorzone także na wniosek dłużnika, jeżeli zgodzą się na to wszyscy wierzyciele.. 11. Por. rozdz. trzeci części piątej Insolvenzordnung (§ 207–216)..
(9) Podstawowe zasady niemieckiego postępowania…. 13. 9. Zwolnienie z reszty zad∏u˝enia Zasada ta (Rechtschuldbefreiung) ma stworzyć dla dłużnika możliwość uwolnienia się od ciążących na nim długów12. Nazywana jest również „nowym początkiem” dla dłużnika. Dotychczas zdarzało się bowiem tak, że pomimo ukończenia postępowania upadłościowego, dłużnik i tak nie mógł rozpocząć nowej działalności gospodarczej. Dalej wierzyciele niezaspokojeni w trakcie postępowania upadłościowego mogli skutecznie dochodzić od dłużnika swoich wierzytelności, powstałych przed wszczęciem postępowania upadłościowego. Wprowadzona w prawie insolwencyjnym zasada zwolnienia z reszty zadłużenia ma dać dłużnikom możliwość dalszego prowadzenia działalności gospodarczej, bez konieczności oddawania wierzycielom całości swoich dochodów z nowo rozpoczętej działalności, a w konsekwencji zwolnienie z zobowiązań na rzecz wierzycieli powstałych przed wszczęciem postępowania insolwencyjnego. Uwolnienie od długów musi zostać jednak poprzedzone siedmioletnim okresem próby (tzw. Wohlverhaltensperiode)13. Zwolnienie z reszty zadłużenia dotyczy jedynie dłużników będących osobami fizycznymi. Osoby te muszą ponadto złożyć odpowiedni wniosek, postępowania tego nie można bowiem wszcząć z urzędu. O dopuszczalności wszczęcia postępowania o zwolnienie z długów orzeka sąd. Przesłanki, z powodu których sąd może odmówić wszczęcia postępowania o zwolnienie z długów, zostały wymienione taksatywnie. Wraz z wszczęciem postępowania o zwolnienie z długu zostaje ustanowiony powiernik, który wstępuje w miejsce dłużnika jako wierzyciel z tytułu wynagrodzenia ze stosunku służbowego lub bieżącego wynagrodzenia. Powiernik zarządza przekazanymi mu wierzytelnościami i uzyskane z tego tytułu kwoty dzieli pomiędzy wierzycieli. Część należności uzyskuje również dłużnik. Jeżeli dłużnik prowadzi samodzielną działalność gospodarczą, to ma wówczas obowiązek płatności powiernikowi kwot w takim zakresie, jaki miałby miejsce przy nawiązaniu stosowanego stosunku służbowego (wolne od zajęcia). Wszelka spłata zadłużenia na rzecz wierzycieli może następować jedynie za pośrednictwem powiernika. Po pomyślnym upływie próby, sąd zwalnia dłużnika z reszty długów na rzecz wierzycieli insolwencyjnych. Należy zaznaczyć, że dotyczy to również tych wierzycieli, którzy nie zgłosili swoich wierzytelności w trakcie postępowania insol12 § 286 Insolvenzordnung stanowi, że jeżeli dłużnik jest osobą fizyczną, po spełnieniu warunków określonych w § 287–303 zostaje on zwolniony z zobowiązań, które nie zostały wykonane w postępowaniu insolwencyjnym, w stosunku do wierzycieli insolwencyjnych. 13 Jest to bardzo długi termin; dla porównania: prawo amerykańskie pozwala na niemal natychmiastowe uwolnienie od reszty długów, por. m.in. H.P. Kirchof, Leitfaden zum Insolvenzrecht, Berlin 1998, s. 137, cyt. za: F. Zoll, Czy niemieckie prawo…, s. 54..
(10) Paweł Dąbek. 14. wencyjnego. Zobowiązania wierzycieli, powstałe przed wszczęciem postępowania insolwencyjnego, przekształcają się w zobowiązania naturalne. 10. Konsumenckie post´powanie insolwencyjne Ciekawą instytucją, zupełnie nieznaną dotychczasowym polskim rozwiązaniom prawnym, jest także przewidziane w niemieckim prawie insolwencyjnym tzw. konsumenckie postępowanie insolwencyjne14. Jest ono obligatoryjne dla osób wymienionych w § 304 Insolvenzordnung, tj. osób fizycznych, które nie prowadzą działalności gospodarczej lub prowadzą ją w znikomym zakresie. Składa się ono z trzech obowiązkowych etapów, tj. próby zawarcia ugody pozasądowej, przedłożenia planu „oczyszczenia się” z długów (uważa się go za przyjęty, jeżeli żaden z wierzycieli nie sprzeciwi mu się w ciągu 1 miesiąca od doręczenia) i właściwego konsumenckiego postępowania insolwencyjnego, w którym zamiast syndyka powołuje się powiernika o ograniczonych w porównaniu z syndykiem uprawnieniach i w którym przewidziano możliwość uproszczonego podziału masy. W przypadku złożenia przez dłużnika wniosku o uwolnienie od reszty długów zastosowanie znajdują zasady ogólne. 11. Podsumowanie Niemieckie prawo insolwencyjne, którego podstawowe zasady zostały powyżej wskazane, stanowi niewątpliwie interesujący sposób rozwiązania problemów, z którymi boryka się polskie prawo upadłościowe i układowe. Jak wskazuje praktyka pierwszych dwóch lat jego funkcjonowania w Niemczech, także ono nie jest rozwiązaniem w pełni idealnym, pozbawionym wszelkich wad15, wiele jednak jego rozwiązań uznać należy za cenne i godne naśladowania. Na uwagę zasługują w moim przekonaniu rozwiązania dotyczące samej konstrukcji celu tego postępowania i sposobu jego realizacji, w szczególności zaś środki zmierzające do przeciwdziałania „ubóstwu masy” (m.in. instytucje dopingujące dłużnika do jak najwcześniejszego złożenia wniosku o wszczęcie postępowania insolwencyjnego, instytucja samodzielnego zarządu masą przez dłużnika pod kontrolą nadzorcy 14. Por. na ten temat m.in. P. Tereszkiewicz, Postępowanie upadłościowe i oddłużeniowe dla konsumentów w Stanach Zjednoczonych i w niektórych krajach europejskich, „Transformacje Prawa Prywatnego” 2000, nr 1–2, s. 103. 15 Szerzej na temat wad aktualnych rozwiązań prawa insolwencyjnego pisze m.in. F. Zoll, Czy niemieckie prawo…, s. 45–70, oceniając negatywnie zwłaszcza zbytnią autonomię wierzycieli oraz instytucję planu insolwencyjnego. Por. też tegoż autora: Czy austriackie prawo dotyczące niewypłacalności może stanowić wzór dla polskiego ustawodawcy, „Studia Prawnicze” 2001, nr 2, s. 31–42..
(11) Podstawowe zasady niemieckiego postępowania…. 15. itp.), jak również założenia dotyczące sposobu rozwiązania konfliktu pomiędzy wierzycielami publicznymi i mającymi zabezpieczenie na majątku dłużnika a pozostałymi wierzycielami (poprzez rezygnację z katalogu wierzytelności uprzywilejowanych oraz szczegółowe rozwiązania dotyczące zabezpieczeń rzeczowych). Rozwiązania te wydają się godne uwagi w pracach nad nowelizacją polskich regulacji prawnych. Efekty trwających obecnie w Polsce prac nad nowym polskim prawem upadłościowym16 wyraźnie wskazują, że ewoluuje ono w kierunku niemieckiego postępowania insolwencyjnego. Z projektu nowego prawa upadłościowego wynika jednak, że głównym i jedynym celem postępowania będzie jak najszybsze i efektywne zaspokojenie wierzycieli. Brakuje zatem rozwiązań zmierzających do ochrony dłużników. Wydaje się, że jest to sprzeczne z coraz częściej pojawiającą się na świecie tendencją zmierzającą do ratowania przedsiębiorstwa i zachowania miejsc pracy. Wydaje się także, iż ustawodawca polski powinien wprowadzić do nowego prawa upadłościowego instytucję zwolnienia z reszty długów. Wprowadzając tę nową instytucję, należałoby jednak skrócić okres próby bądź też zupełnie go wyeliminować. Znaczne ograniczenia w uzyskiwaniu dochodów przez dłużnika mogą bowiem w konsekwencji doprowadzić do zniweczenia podstawowego celu tego postępowania. Mimo wielu niedostatków niemieckiej regulacji konsumenckiego prawa insolwencyjnego, w szczególności w zakresie braku precyzyjnego rozgraniczenia prowadzonej przez dłużnika działalności gospodarczej „drobnych rozmiarów” od działalności w znaczniejszym rozmiarze, możliwości wszczynania takiego postępowania przez podmioty, które już wprawdzie nie prowadzą działalności gospodarczej, ale których zadłużenie powstało w związku z prowadzeniem takiej działalności, stosunkowo dużych kosztów oraz bardzo skomplikowanych formularzy, postępowanie konsumenckie uznać należy za godne uwagi dla polskiego ustawodawcy, po wyeliminowaniu oczywiście jego wad. Szkoda więc, że przygotowany projekt nowelizacji polskiego prawa upadłościowego i układowego nie przewiduje wprowadzenia instytucji „konsumenckiego prawa insolwencyjnego” do polskiego prawa upadłościowego. Brak uregulowania tej kwestii spotkał się zresztą z krytyką ekspertów zagranicznych17. Jak się wydaje, ustawodawca polski powinien czerpać z praktycznych doświadczeń obowiązującego w Niemczech prawa insolwencyjnego. Pojawiające się tam 16 Por. projekt nowego prawa upadłościowego przygotowany przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego. 17 Por. uwagi ekspertów z Holandii i Niemiec na konferencji odbytej w dniu 14 grudnia 2001 r. w Ministerstwie Sprawiedliwości, powołujących się na art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, gwarantującej swoiste prawo do oddłużenia, I. Lewandowska, Interes wierzycieli na pierwszym planie, „Rzeczpospolita” z 17 grudnia 2001, s. C2..
(12) Paweł Dąbek. 16. bolączki dotyczą w szczególności nie rozwiązanej do końca kwestii zabezpieczeń (wśród nich w szczególności przewłaszczenia na zabezpieczenie oraz cesji na zabezpieczenie18). Istnienie tych zabezpieczeń oraz możliwości zaspokajania wierzycieli zabezpieczonych wymagają dogłębnego uregulowania. Brak bowiem szczegółowego uregulowania tych kwestii w prawie insolwencyjnym nie wyeliminował kryzysu upadłości niemieckiej. Dla ustawodawcy polskiego kwestia ta powinna być również jedną z priorytetowych. Korzystanie z obowiązujących rozwiązań niemieckich nie może oczywiście oznaczać wiernego ich kopiowania do polskiej regulacji. Z jednej bowiem strony uchwalając nowe prawo upadłościowe należy wziąć pod uwagę specyfikę warunków ekonomicznych panujących w naszym kraju, z drugiej zaś – korzystając z analizy praktycznych doświadczeń niemieckich – wyeliminować błędy, które pojawiły się tam na tle prawa insolwencyjnego. Przy tworzeniu nowego prawa upadłościowego należy również wziąć pod uwagę przepisy ustaw mających pośredni wpływ na prawo upadłościowe (np. prawo pracy, prawo podatkowe). Niemieckie prawo insolwencyjne stanowi jednak niewątpliwie dla nowego polskiego prawa upadłościowego wzór, na którym mogą być oparte przyszłe rozwiązania. Principles of German Insolvency Procedure in the Light of Polish Insolvency Law This article describes the principles of German insolvency procedure in the light of Polish insolvency law. The author's goal is to compare German and Polish regulations and to formulate de lege ferenda conclusions. The 1994 German Insolventrecht differs from Konkursrecht (currently not in force). At present, German law assumes that two main goals of insolvency procedure exist: the old one – settling a claim – and the new one – debtor's protection. This is why insolvency procedure should be executed in two ways: selling the insolvent's property (as in the past) and keeping the insolvent's company functioning.. 18. Z treści § 51 pkt 1 Insolvenzordnung wynika, że „z wierzycielami wymienionymi w § 50 (uprzywilejowanymi) zrównani są […] wierzyciele, na rzecz których dłużnik w celu zabezpieczenia wierzytelności przeniósł prawo własności do rzeczy ruchomej lub prawa”, a więc że tego rodzaju zabezpieczenia nie uprawniają wierzycieli do wyłączenia przedmiotów z masy, lecz jedynie dają im prawo odrębności–uprzywilejowanie..
(13)
Powiązane dokumenty
Wyrok Simmenthal czytany w świetle wyroku IN.CO.GE’90 oznacza, że nadal obowiązkiem sądu i organu administracji jest jedy- nie odmowa zastosowania takiego przepisu krajowego
Profesora kon centrują się wokół zagadnień kościelnego praw a publicznego (funda m entalnego) i rzeczow ego oraz konkordatow ego, ustroju Kościoła, historii
Кшиштоф Рутковски — Об употреблении кавычек при толковании конфессиональной лексики в словарях русского языка советского периода. Эва Бялэк
1936.. jako sąd w yższy prawa niem ieckiego, do którego miano się zwracać po ortyle z sądów prawa niem ieckiego... Tej podwójnej działalności sądu krakowskiego
As discussed earlier (3-5), after completed precipitation and relaxation, the Al- rich phase lattice parameter is still larger with an amount Aa^(°°) than its equilibrium value,
Zgodnie z art. 5 Statutu: „Jurysdykcja Trybunału jest ograniczona do naj poważniejszych zbrodni wagi międzynarodowej”. Obejmuje ona zbrodnię ludo bójstwa, zbrodnie przeciwko
Referaty na podane poniżej tematy wygłoszą studenci z Koła Naukowego i Szkoły Prawa Niemieckiego oraz studenci z wymiany studenckiej ERASMUS+. Bundestaat
W ten sposób teologia katolicka zaczęła się dzielić na poszcze gólne stru m ien ie, o b ejm ujące swoim zasięgiem coraz szersze te reny... Do działu tego
