Przegląd Chemiczny : organ Związku Inżynierów Chemików R.P., Polskiego Towarzystwa Chemicznego i Związku Chemików Polskich, 1939.09 nr 9

P R Z E G L Ą D

C H E M I C Z N Y

o r g a n

Z w i q z k u I n ż y n i e r ó w C h e m i k ó w R. P.

o r a z

Polskiego Towarzystwa Chemicznego i Z w ią z k u C h e m ik ó w Polskich

m i e s i ę c z n i k

W IADOMOŚCI PRZEMYSŁU CHEMICZNEGO organ Związku Przemysłu Chemicznego R. P.

____________ Rok X III. N r 15, 16.

o

E

3

C

' U

o

im

Zebranie dyskusyjne Sekcji Przem. Nieorg. Z. I. Ch.

„W s p ra w ie z a o p a tr z e n ia k ra ju w s ia rk ę i je j z w ię z k i n ie o rg a n ic z n e na tle polskich w a ru n k ó w su ro w co w y ch " w W arszawie 13. V I. 1938 r.

J. Z A W A D ZK I i S. BRETSZNAJDER : Współczesne metody produkcji

kwasu siarkowego i siarki . . . . . .

Dyr. Inż. E. TR E P K A i Dyr. Inż. T. ZA M O Y SK I: Krajowe zapotrzebo­

wanie siarki i jej związków nieorganicznych . . . Dyskusja . -.

Dr CZESŁAW KUŹNIAR: Krajowe złoża surowców siarkowych . Dr Inż. ANDRZEJ BOLEW SKI: Sposoby otrzymywania siarki ze skał

siarkonośnych z uwzględnieniem warunków krajowych Dyskusja . .

Inż. WOJCIECH O LPIŃ SKI: Siarka langbeinitu . . . .

Dyskusja • • • . # • • • •

Inż. SZYMON BOJANOWSKI: Koksownie jako źródło siarki i jej związków Dr Inż. B. ROGA: Masa pogazowa jako źródło siarki . . D r Inż. T. PIECHOW ICZ: Huty żelazne jako źródło siarki i jej związków Inż. ZBIG N IEW STANISZ : Odzyskiwanie siarki z gazów przy pomocy

węgla aktywnego. . . . . . .

Dyskusja . . . . . . . . . .

S. BRETSZNAJDER: Siarczany jako źródło otrzymywania kwasu siarko

wego i siarki . . , . . .

Inż. A N TO N I KACZOROW SKI: Gips, jako źródło otrzymywania siarczanu amonowego i dwutlenku siarki, z uwzględnieniem możliwości do'

koncentrowywania . . . . . .

Dyskusja . . . . . . . . .

D r Inż. STA N IS ŁA W M ICEW IC Z: Hutnictwo cynkowe w Polsce jako

producent kwasu siarkowego . . . . .

Prof. D r Inż. W. D O M IN IK : Przeróbka pirytów na siarkę

Dyr. JAN W ALCZYŃSKI: Otrzymywanie kwasu siarkowego z pirytów

Dyskusja . . . . .

Inż. CZESŁAW W YSZYŃSKI: Otrzymywanie siarczynów, tiosiarczanów ciekłego SO2 i innych związków siarki na tle krajowej sytuacj

surowcowej . . . . . . .

Inż. JAN G Ó R N IA K : Przeróbka ‘■iarczanu baru

Dyskusja: . . . . . . . .

Inż. Z. BAC HLEDA : Zagadnienie samowystarczalności aparaturowe w dziedzinie produkcji kwasu siarkowego

Dyskusja . . . . . . . . .

Bezpieczeństwo i higiena pracy :

Przepisy i normy z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy Wiadomości bieżące : .

Przegląd literatury: . . . . . . .

Przegląd nowości zagranicznych : . . . . .

Notatki bibliograficzne . . . . . . .

Zjazdy i wystawy: Siarka na tegorocznym Zjeździe V . D. CH. w Bayreuth

Komunikaty . . . . . . . ,

Od Redakcji . . . . . . . .

str.

501 504 510 510 512 518 519 520 521 524 528 530 531 532

534 538 539 543 545 552

552 555 558 558 561 562 566 568 572 573 575 576 576

A d re s R e d a k c ji i A d m in is tra c ji: L w ó w , P o litech n ika

T e l e f o n

W a r s z a w . 6 8 4 _ g 2 Al. 3 - gu m aia 1 4

£ h e ITI j k Cl I M

D o s t a w y

J A K O Ś Ć D E C Y D U J E !

Precyzja w ykonania i trw ałość k o n s tru k c ji stanowią o pierwszeństwie maszyn do pisania

E R I K A i I D E A Ł

W y łq c z n e p rz e d s ta w ic ie ls tw o i s p r z e d a ż :

J U L I A N Ł O M A G A

L w ó w , u lica W a ło w a I. 11. — T elefo n N r 2 2 8 - 7 0

Spółka Akcyjna J. JOHN w Łodzi

O D L E W Y

O D L E W Y

T R A N S M I S J E , P R Z E K Ł A D N I E K O Ł A Z Ę B A T E

T O K A R K I

K O T Ł Y Ż E L IW N E

w y k o n y w a :

z ż e l i w a w y s o k o w a r t o ś c i o w e g o

o d o w o ln y m składzie chem icznym , w y tw a rz a n e g o m etodą bezkoksow ą.

d l a p r z e m y s ł u c h e m i c z n e g o

z żeliw a kw aso-ługo- i o g nio o dp o rn e go , ja k a u to k la w y , d o u b e lfo n y i m isy.

s p r z ę g ł a c i e r n e , n a p r ę ż a c z e p a s ó w itp . z ę b a t e i ś l i m a k o w e o r a z m o t o r e d u k t o r y . czołow e z zębam i fre z o w a n y m i p ro s ty m i, skośnym i i daszko­

w y m i oraz k o ła zębate sto żko w e z zębam i h e b lo w a n ym i.

szyb ko tn ą ce o najnow szej k o n s tru k c ji 8-m iu ty p ó w oraz w ie rta rk i k o lu m n o w e dla w ie rce n ia do 32 i 40 m m średnicy.

system u S tre b e l’a i ra d ia to ry d o o g rzew a ń ce n tra ln ych .

P o z n a ń s k i e Z a k ł a d y I z o l a c y j n e

EDMUND INEROWICZ

POZNAŃ, ULICA DĄBROWSKIEGO 79. TELEF. 63-54.

W y k o n u j ą w s z e l k i e p r a c e i z o l a c y j n e w t e c h n i c e c i e p l n e j i z i m n e j .

R udzkie

Gwarectwo Węglowe

W

R u d a S l q s k a

W ę g ie l g a zow y i p ło m ie n n y z k o p a ln i W a le n ty - W a w e l w Rudzie, P o kó j w N o w y m B y to m iu , Em inencja w K a ­ to w ica ch , K o k s h u tn ic z y i o p a ło w y oraz p ro d u k ty uboczne (smoła, siar­

czan a m o n o w y , benzole i t. p.) z k o ­ k s o w n i W a le n ty w R udzie. W y ro b y ceglarskie i szam otow e z f a b r y k i K A R O L E M A N U E L , s t y l i s k a i t r z o n k i d o ł o p a t i in n y c h na­

rzędzi z fa b ry k i stylisk w R udzie SI.

S p r z e d a ż :

w ę g l a i k o k s u p r z e z

R o b u r w K a t o w i c a c h

p r o d u k t ó w u b o c z n y c h p r z e z

Związek Koksowni w Katowicach

w y r o b ó w ceram icznych i tabryki stylisk przez

B i u r o s p r z e d a ż y :

RUDZKIEGO GWARECTWA WĘGLOWEGO

o O

GIESCHE

SPÓ ŁKA A K C Y JN A

K A T O W I C E

ul. P o d g ó r n a I. 4.

W Ę G I E L K A M I E N N Y

C Y N K : s u ro w y , ra fin o w a n y , elek­

tro lity c z n y , pra sow a n y B lach a c y n k o w a

K ad m

O łó w , w y r o b y o ło w ia n e , m in ia i g le jta o ło w ia n a

K w a s s ia rk o w y , oleu m .

W Y S O K O W A R T O Ś C I O W E W Y R O B Y S Z A M O T O W E

CEGŁA W YM IARÓW NORMALNYCH I KSZTAŁTOWA

p ó lkw a śna , n e u tra ln a , zasadowa, w y - sokozasadow a, kw a so o d p o rn a , iz o ­ lacyjna

dla cegielń, w a p ie n n ik ó w , ce m e nto ­ w ni, szklarni, prze m ysłu m e ta lu rg icz­

nego, cu kro w n icze g o , n a fto w e g o , chem icznego.

„ G I E S C H E"

F a b r y k a P o r c e la n y Sp. A k c . K a to w ic e II.

P o r c e l a n a :

S T O Ł O W A : b i a ł a i d e k o r o w a n a

T E C H N I C Z N A : m o n ta żow a i instalacyjna

IZ O L A T O R Y do niskiego i w ysokie g o napięcia

Aparaty do

samoczynnej f i l t r a c j i

J l

| Oczyszczanie.

Ekstrahowanie.

l l

Perkolowanie.

W wg. Prof. Kapsenfoerga, DRGM.

J *IS k k ^

Ż ą d a j c i e p r o s p e k t ó w nr . 5 9 7 5 .

J E N A er G LA S W E R K SCHOTT & G E N ., J E N A

Rozpuszczalniki znorm alizow ane

O c t a n y :

b u ty lu , am ylu, p ro p y lu , e tylu , R O Z P U S Z C Z A L N IK I S P E C J A L N E , B U T A N O L N O R M A L N Y

A l d e h y d y

o c t o w y i k r o t o n o w y

P R O D U K U J Ą

ZAKŁADY CHEMICZNE „ K U T N O " S p . A k c .

Z A R Z Ą D : W a rs z a w a , A le ja Róż 7. — Tel. 9 5 4 -8 9 .

Adres telegraficzny: ETANOL, Warszawa.

W Y B U C H O W Y C H I A Z O T U Ska Akc.

W Ł A Z I S K A C H — G O R N Y C H

D y r e k c j a : Ł a z is k a — G órne G /Sl.

T e l e f o n y : G ó r n . S i e ć A u t . 213-54 i 213-55.

A d re s te le g r.: „ Z j e d n o c z o n e “ Łaziska — G órne.

W y t w ó r n i e : M a te ria łó w W y b u c h o w y c h — Ł a ziska — G órne, st. kol. B ra d a G. SI.

A z o tu , tle n u, u tw a rd z a ln ią o le jó w zw ierzę cych i ro ślin n ych — W y ry , st. ko l. Łaziska G /Śl.

L O N T Ó W — J A W O R Z N O , ST. K O L . J A W O R Z N O .

Polskie

Kopalnie Skarbowe

na G ó r n y m S l q s k u

S P Ó Ł K A D Z IE R Ż A W N A S P Ó Ł K A A K C Y J N A w K a t o w i c a c h

A d r e s :

C h o rzó pl. M. P iłsu dskiego 11.

A d re s t e l e g r a f i c z n y : I ’®*®))

\

S K A R B O F E R M E - C h o r z ó w ,

T e l e f o n n r 4 0 9 - 0 1 .

S P R Z E D A Ż :

węgla, koksu, brykietów i siarczanu

t

amonu z kopalń:„KROL" w Chorzowie,

„ B I E L S Z O W I C E " i „K N U R Ó W ".

cD ?€>! ó h ) '3 j i 1 o j -i on

P R Z E G L Ą D C H E M I C Z N Y

o rg a n

Z w i q z k u I n ż y n i e r ó w C h e m i k ó w R. P.

o r a z

P o ls k ie g o T o w a rz y s tw a C h e m ic zn e g o i Z w i ą z k u C h e m i k ó w P o l s k i c h

K o m iłe ł R e d a k c y jn y : B r u d z e w s k i K a zim ie rz, B r z o z o w s k i Tadeusz, D o l i ń s k i Ja ro sła w ,

==: D o r a b i a l s k a A lic ja , G i z i ń s k i B ronisław , H i l c z e r Juliusz, K a r p i ń s k i Bohdan, K u c z y ń s k i Tadeusz, M a ł a c h o w s k i Rom am , P i ł a t S tanisław , P r e b e n d o w s k i S tanisław , S k r o w a c z e w s k a Z o fia , S t a n i s z Z b ig n ie w .

Zebranie dyskusyjne Sekcji Przem. N ie o rg .Z . I. Cii.

„W s p r a w i e z a o p a t r z e n i a k r a j u w s i a r k ę i j e j z w i g z k i n i e o r g a n i c z n e na t l e p o l s k i c h w a r u n k ó w s u ro w c o w y c h "

w Warszawie 13. VI. 1938 r.

N a p ro g ra m Z e b ra n ia , k tó r a o d b y ło się w a u d y to riu m T e c h n o lo g ii N ie o rg a n ic z n e j P o lit e c h ­ n ik i W a rs z a w s k ie j z ło ż y ło się 18 k ilk u n a s to m in u - to w y c h r e fe r a tó w o ra z o b s z e rn a d y s k u s ja .

Z e b ra n ie z a g a ił w ic e p rz e w o d n ic z ą c y S e k c ji, in ż. J. Z. Z a l e s k i , w ita ją c lic z n ie p r z y b y ły c h p rz e d s ta w ic ie li z a k ła d ó w n a u k o w y c h , b a d a w c z y c h i p rz e m y s ło w y c h o ra z k o le g ó w (o k . 80 o sób ).

Z k o le i p o d z ię k o w a ł w s z y s tk im p re le g e n to m za p o d ję c ie się o p ra c o w a n ia w y s z c z e g ó ln io n y c h w p r o ­ g ra m ie r e fe r a tó w w d o b rz e z ro z u m ia n y m in te re s ie ro d z im e g o p rz e m y s łu , o ra z z e b ra n y m u c z e s tn ik o m za p rz y b y c ie . M ó w c a p o d k re ś la , że o be cno ść zn a cz­

n ej lic z b y o s ó b ś w ia d c z y o c e lo w o ś c i te g o ro d z a ju z e b ra ń i a k tu a ln o ś c i z a k re ś lo n e g o p ro g ra m u . N a P rz e w o d n ic z ą c e g o Z e b ra n ia p ro p o n u je J. M . P ana

R e k to ra P r o f. d r J. Z a w a d z k i e g o, co z o s ta ło p rz y ję te p rz e z a k la m a c ję .

R e k to r P r o f. J. Z a w a d z k i po p o d z ię k o ­ w a n iu za w y b ó r i p o w o ła n iu P re z y d iu m p o d a je c a ły szereg u w a g na te m a t z a g a d n ie ń , k tó re b ę d ą p o ru s z a n e na z e b ra n iu . M ó w c a u w a ż a , że w c h w ili o b e c n e j P o ls k a p o s ia d a n a d p r o d u k c ję k w a s u s ia r­

k o w e g o , ale z d r u g ie j z n ó w s tr o n y s y tu a c ja o b e cn a , c h a ra k te ry z u ją c a się s k u p ie n ie m z n a czn e j części p ro d u k c ji k w a s u s ia rk o w e g o i in n y c h z w ią z k ó w s ia r k i na G ó rn y m Ś lą s k u je s t d la k r a ju n ie k o rz y s tn a . P o z a ty m z w ra c a się d o z e b ra n y c h , b y w o b ra d a c h s ta ra n o się w z ią ć p o d u w a g ę w a ru n k i g o s p o d a rc z o - e k o n o m ic z n e te g o p rz e m y s łu , k tó r e t o w c ią g u o s ta tn ic h 20 la t u le g a ły s to p n io w o c ią g ły m z m ia ­ n om .

J. Z A W A D Z K I i S. BRETSZNAJDER

( W a rs z a w a )

Współczesne metody produkcji kwasu siarkowego i siarki

K w a s s ia r k o w y je s t po d a w n e m u je d n y m z p o d s ta w o w y c h p ó łp r o d u k tó w . W y s o k ie c y f r y p r o d u k c ji ś w ia to w e j:

1 3 1 0 0 000 to n w r. 1929

12 500 000 „ „ 1934

13 800 000 „ „ 1935

1 5 1 0 0 000 „ „ 1936

m o g ą b y ć m ia rą zn acze nia k w a s u s ia r k o w e g o d la p rz e m y s łu c h e m ic z n e g o , w szcze gó ln ości d la p rz e ­ m y s łu n a w o z ó w s z tu c z n y c h ( s u p e rfo s fa t, s ia rc z a n a m o n u ), d la n a fc ia rs tw a , m e ta lu r g ii, s o li itp .

O d s ze re gu la t m ożn a z a u w a ż y ć d ąże n ia do z a s tą p ie n ia w p e w n y c h d z ia ła c h p r o d u k c ji k w a s u s ia rk o w e g o in n y m i z w ią z k a m i; m ożn a tu z a n o to ­

w a ć w y tw a r z a n ie n a w o z ó w fo s fo r o w y c h bez H 2S 0 4 (n p . s u p e rto m a s y n a ) ró ż n y c h n a w o z ó w a z o to w y c h , ja k s a le tra w a p n io w a , s a le trz a k , n itr o fo s itp ., m a­

ją c y c h z a s tą p ić siarczan a m o n u , o trz y m y w a n ie k w a s u fo s fo ro w e g o b ą d ź d ro g ą e le k tro te rm ic z n ą , b ąd ź d ro g ą ro k ła d u fo s f o r y t ó w H N O s (z a m ia s t H 2S 0 4), w re s z c ie n o w e m e to d y o czyszczan ia p r o ­ d u k tó w n a fto w y c h bez H 2S 0 4. Ja k w id a ć ze s ta ­ t y s t y k i w p ły w ty c h c z y n n ik ó w na ro z m ia r p ro ­ d u k c ji H 2S 0 4 je s t m in im a ln y .

P rz e m y s ł p o ls k i H 2S 0 4 z n a jd u je się w w a ­ ru n k a c h n ie c o ró ż n y c h o d p rz e m y s łu in n y c h p a ń s tw , u nas g łó w n a część p ro d u k c ji H 2S 0 4 p rz y p a d a na h u ty c y n k o w e , g d zie c y n k je s t p ro d u k te m g łó w n y m , H 2S 0 4 p ro d u k te m u b o c z n y m .

Z w ią z a n ie p r o d u k c ji k w a s u s ia rk o w e g o z p ro d u k c ją c y n k u i u z a le ż n ie n ie je j o d k o n iu k t u r y na c y n k m oże s tw a rz a ć tru d n o ś c i.

P rz e m y s ł c y n k o w y n ie m oże b y ć je d y n y m p r o d u ­ c e n te m k w a s u s ia rk o w e g o w P olsce, z a p o trz e b o ­ w a n ie b o w ie m na c y n k i H 2S 0 4 n ie r o z w ija się ró w n o le g le . P o za ty m b u d o w a na Ś lą s k u z a k ła ­ d ó w w y tw a rz a ją c y c h tle n e k c y n k u z r u d u b o g ic h w p ie c a c h o b r o to w y c h (W a lz v e rfa h re n K ru p p a ) bez ró w n o c z e s n e g o w y tw a r z a n ia H 2S 0 4 ró w n ie ż o g ra n ic z a ro lę p rz e m y s łu c y n k o w e g o w p rz e m y ś le k w a s u s ia rk o w e g o .

Z ty c h p o w o d ó w je s t g o s p o d a rc z o uzasad­

n io n e p o w s ta w a n ie fa b r y k k w a s u s ia rk o w e g o z p ir y tu , p rz e ra b ia ją c y c h o b e c n ie s u ro w c e k r a ­ jo w e , k t ó r y c h e k s p lo a ta c ję z a p o c z ą tk o w a ła k o ­ p a ln ia S z ta s z ic , p o z a ty m s z c ze g ó ln ie w la ta c h u b ie g ły c h p ir y t y z a g ra n ic z n e . R ó w n ie ż m a rk a z y t o trz y m y w a n y u b o c z n ie p rz y flo t a c ji b le n d y c y n ­ k o w e j je s t d o r y w c z o p rz e ra b ia n y .

L a n g b e in it z a w ie ra ją c y M g S 0 4 o ra z n ie w ie l­

k ie z ło ż a z a w ie ra ją c e s ia rk ę ro d z im ą , k tó rą m o ż n a b y w z b o g a c a ć d ro g ą f lo t a c ji m o g ą b y ć b ra n e p o d u w a g ę ra c z e j ja k o s u ro w c e d o w y ­ tw a rz a n ia s ia r k i. S ia rk i te j p o trz e b a co ra z w ię c e j (C S 2 d o s z tu c z n e g o je d w a b iu , c h lo re k s ia rk i w p rz e ­ m y ś le k a u c z u k o w y m , d o g a z ó w b o jo w y c h itp .) . Is tn ie ją p oza ty m s p o s o b y o trz y m y w a n ia s ia rk i r ó w n ie ż z p ir y t ó w w z g lę d n ie m a rk a z y tó w , m ię d z y in n y m i s ia rk ę z p ir y t u w y tw a r z a fa b r y k a O r k le G ru b e .

J a k o dalsze s u ro w c e d o w y ro b u k w a s u s ia r­

k o w e g o , s z c z e g ó ln ie w c h w ila c h , g d y trz e b a p ro ­ d u k o w a ć bez w z g lę d u na k o s z ty , m ogą b y ć b ra n e p o d u w a g ę g ip s i a n h y d r y t ; za g ra n ic ą ( w N ie m ­ czech B a y e r w L e v e rk u s e n , w e F ra n c ji S t. C h a ­ m áis, w A n g lii B illin g h a m ) is tn ie je k ilk a fa b r y k p ro d u k u ją c y c h H 2S 0 4 i c e m e n t p o r tla n d z k i z C a S 0 4.

P o n ie w a ż p o s ia d a m y b a rd z o b o g a te z ło ż a g ip s u w w ie lu m ie js c a c h k r a ju , z a g a d n ie n ie w y ­

p ra c o w a n ia sp o so b u o trz y m y w a n ia H 2S 0 4 z g ip s u b y ło u nas o d d a w n a a k tu a ln e . Z a ró w n o obsze rn e b a d a n ia n a d ro z k ła d e m i re d u k c ją C a S 0 4 J), p r o ­ w a d z o n e o d r. 1921 w Z a k ła d z ie T e c h n . C hem . N ie o rg . P o lit e c h n ik i W a rs z a w s k ie j, ja k p ró b y w s tę p n e i p ró b a te c h n ic z n a , p rz e p ro w a d z o n e p rze z C h e m ic z n y I n s ty tu t B a d a w c z y * 2) w 1931 r., ja k te ż w re s z c ie sze re g p ró b w y k o n a n y c h w la ta c h o s ta tn ic h w Z. T . C h . N . w ró ż n e j s k a li, p ro w a ­ d z ą d o w n io s k u , że d ro g ą je d y n ie ra c jo n a ln ą z p u n k tu w id z e n ia o p ła c a ln o ś c i pro cesu je s t z łą ­ czenie w y tw a r z a n ia H 2S 0 4 z fa b r y k a c ją c e m e n tu z g ip s u .

P o w a ż n y m ź ró d łe m s ia r k i je s t w ę g ie l. J e ż e li s p a la m y w ę g ie l w p a le n is k a c h , u z y s k u je m y s ia rk ę w g aza ch s p a lin o w y c h w p o s ta c i S 0 2 b a rd z o ro z c ie ń c z o n e g o . D o ty c h c z a s n ie o p ła c a się zn a ­ n y m i s p o s o b a m i o d z y s k iw a ć tę s ia rk ę , a c z k o lw ie k m ożn a z a n o to w a ć b a rd z o c ie k a w e p ra c e n a d w y ­ m y w a n ie m S 0 2 ze s p a lin i p rz e ra b ia n ie m na H 2S 0 4 d ro g ą u tle n ia n ia w ro z tw o rz e w o b e c n o ś c i jo n ó w M n ja k o k a ta liz a to r a . P o d o b n o w in s ta la c ja c h p ó łte c h n ic z n y c h w (S o w ie ta c h ) u z y s k a n o d o b re w y n ik i.

U s u w a n ie s ia r k i z gazu ś w ie tln e g o i gazu k o k s o w n ic z e g o , g e n e ra to ro w e g o itp . je s t na ra z ie z n aczn ie w a ż n ie js z y m z a g a d n ie n ie m . P o za p o w ­ sze chn ie z n a n y m i s p o s o b a m i s u c h y m i, p o le g a ją ­ c y m i na z a s to s o w a n iu m asy czyszczącej z w o d o ­ ro tle n k ie m żelaza (s k rz y n ia lu b n ow sze — w ie że m ające na ce lu z m n ie jsze n ie p o trz e b n e j p rz e s trz e n i i o b n iż e n ie k o s z tó w in w e s ty c y jn y c h ) o ra z poza o czyszcza n ie m za p o m o c ą a d s o rp c ji w ę g le m a k t y ­ w o w a n y m w p o łą c z e n iu z łu g o w a n ie m s ia rc z k ie m a m o nu is tn ie je w ie le s p o s o b ó w m o k ry c h , w k t ó ­ r y c h w y p łu k u je się z w ią z k i s ia r k i z g a zu za p o m o cą o d p o w ie d n ic h ro z p u s z c z a ln ik ó w , n a s tę p n ie o t r z y ­ m u ją c s ia rk ę ja k o ta k ą .

D a w n ie j o p ra c o w a n e m e to d y o m a w ia ł w s w o im czasie na ła m a c h P rz e m y s łu C h e m ic z n e g o doc. d r W a ­ s ile w s k i. S p o ś ró d s p o s o b ó w n o w s z y c h w y m ie n ić na ­ le ż y : „ T h y lo x “ — u s u w a n ie H 2S a lk a lic z n y m r o z ­ tw o re m z w ią z k ó w A s o ra z s p o s o b y o p ra c o w a n e p rze z I. G . „ A lk a z id v e r f a h r e n “ 8) — w y m y w a n ie

J) J. Zawadzki i współpracownicy — Bretsznajder, Konarzewski, Kossak, Kowalczewski, Lichtenstein, Morgen­

stern, Narbutt, Sibera, Syryczyński, Szymankiewicz, Wach- stejński, Żeromski: Przemysł Chemiczny 6,235 (1921) Rocz­

niki Chemii 5,488 (1925); 6,236 (1926); 8,358 (1928); 10,501 (1930); 10,715 (1930); 12,457 (1932); Przemysł Chemiczny 18,668 (1934).

J. Zawadzki : Zts. anorg. allgem. Chem. 205,180 (1932);

S. Bretsznajder, Roczniki Chemii 12,457 (1932).

2) L. Wasilewski, J. Zaleski, A. Kaczorowski i W. Bą- dzyński, Przemysł Chemiczny 18,633 (1934).

8) Patrz „Przegląd Literatury“ Red.

r o z tw o ra m i s o li a m in o k w a s ó w 3), „ K a ta s u lfv e r fa h - r e n “ — sp osó b o p a rty na r e a k c ji : ( N H 4) 2S 0 3 + + 2 (N H 4) H S 0 3 = 2 (N H 4) 2S 0 4 + S + H 20 .

O trz y m u je się t u s ia rc z a n a m o n u i s ia rk ę . W e d łu g ty c h s p o s o b ó w p ra c u ją ju ż duże in s ta la c je p rz e m y s ło w e . Z a z n a c z y ć n a le ży, że w ła ­ s n o ś c i s ia r k i o trz y m y w a n e j ró ż n y m i m e to d a m i, ro z ró ż n ia ją c e j się p rz e d e w s z y s k im s to p n ie m d y ­ s p e rs ji (ro z d ro b n ie n ia ), m ogą się z n aczn ie ró ż n ić , co z p u n k tu w id z e n ia z a s to s o w a n ia d o ty c h czy in n y c h c e ló w m oże m ie ć duże zn acze nie.

P ie rw s z y m s ta d iu m w p r o d u k c ji H 2S 0 4 z S, s ia rc z k ó w , g ip s u itp . je s t w y tw a rz a n ie S 0 2. B ra k czasu n ie p o z w a la na z a s ta n a w ia n ie się n a d p o ­ s tę p a m i w m e to d a c h p ra ż e n ia n p . b le n d y c y n k o ­ w e j ; k t o m ia ł sp o s o b n o ś ć w id z ie ć ja k w p rz e c ią g u o s ta tn ic h la t 20 z m ie n iła się p ra c a na Ś lą sku (z m ie rz c h n ie t y lk o d a w n y c h B r o w n ó w , S a vel- b e rg ’ ó w , lecz ta k o p ty c z n ie im p o n u ją c y c h H e g e - le ró w ), zd aje so bie s p ra w ę z p o s tę p u w te j d z ie ­ d z in ie ! A n a liz a p ro c e s u p ra ż e n ia : d o p u s z c z a n ie p o w ie tr z a ta m , g d z ie one je s t p o trz e b n e (p o m a g a a n ie s z k o d z i) i re g u la c ja o d p o w ie d n ia te m p e ra tu r, r o z b ic ie p ro ce su na d w ie fa z y , a p a ra ty D w ig h t - L lo y d , p ra ż e n ie bez d o d a tk o w e g o o g rz e w a n ia m a­

te r ia łu d ro b n o m ie lo n e g o i ro z p y lo n e g o itp ., w s z y s tk ie te rz e c z y p r z y ję ły się w k r ó t k im o k r e ­ sie czasu.

P rz e c h o d z ą c d o m e to d p r o d u k c ji H 2S 0 4 n a ­ le ż y z a n o to w a ć p o s tę p u ją c e p rz e s u n ię c ie z m e to d y k o m o ro w e j na k o rz y ś ć m e to d k o n ta k to w y c h . N p.

N ie m c y w y t w o r z y ły sp oso be m k o n ta k to w y m : 1929 r. — 2 5 % ca łe j p r o d u k c ji 1935 r. - 3 8 % „

1936 r. - 4 8 % „

T e n s ta n rz e c z y s p o w o d o w a n y je s t p o p ie r w ­ sze z b ro je n ia m i (p rz e m y s ł m a te r ia łó w w y b u c h o ­ w y c h z u ż y w a stę ż o n y H 2S 0 4 i o le u m ), po d ru g ie w ie lk im p o s tę p e m , ja k i p o c z y n iły m e to d y k o n ta k ­ to w e . P o s tę p te n w y ra ż a się w z a s to s o w a n iu k o n ­ t a k t ó w w a n a d o w y c h , ta ń s z y c h i m n ie j c z u ły c h na z a tru c ie o d k o n ta k tó w p la t y n o w y c h ; c o p ra w d a , w o s ta tn ic h czasach u k a z a ł się na r y n k u n o w y k o n ta k t p la ty n o w y f ir m y H erae u s, k t ó r y p o d o b n o n ie u s tę p u je k o n ta k to m w a n a d o w y m .

D z ię k i te m u iż o b e c n ie czyszcze n ie g a z ó w w m e to d z ie k o n ta k to w e j m oże b y ć m n ie j s ta ra n n e , n iż d a w n ie j, n o w e in s ta la c je są p ro s ts z e , tańsze z p u n k tu w id z e n ia k o s z tó w e n e rg ii i o b s łu g i i m og ą s k u te c z n ie k o n k u ro w a ć z kw a se m k o m o ro w y m w d z ie d z in ie k w a s ó w s ła b y c h . D a lsze p o ta n ie n ie

3) Roztwory te absorbują zarówno H 2S jak i C 0 2>

jednak w odpowiednich warunkach szybkość pochłaniania H 2S jest wielokrotnie większa od szybkości chłonięcia C 0 2 ; dzięki temu można wydzielić H 2S zawierający tylko nie­

wiele C 0 2.

p r o d u k c ji o s ią g n ię to s to s u ją c w ie lk ie je d n o s tk i k o n ta k to w e , p ro d u k u ją c e p o 60 i w ię c e j to n m o ­ n o h y d r a tu na d o b ę o ra z w ie lk ie je d n o s tk i d o o c z y ­ szcza nia g a z ó w i d o a b s o rp c ji S 0 3.

N ie z m ie rn ie c ie k a w e p ra c e nad tz w . „ m o k r ą k a ta liz ą “ , tj. nad o trz y m y w a n ie m H 2S 0 4 k o n t a k t o ­ w e g o z g a z ó w z a w ie ra ją c y c h d u ż o p a r y w o d n e j (n p . 1 m o l H 20 na 1 m o l S 0 2) z o s ta ły u w ie ń ­ czo ne p o w o d z e n ie m ; o d p a ru la t p ra c u ją już in s ta ­ la c je z k o n ta k te m w a n a d o w y m , w y tw a rz a ją c e H 2S 0 4 z g a z ó w m o k r y c h , o trz y m a n y c h np. p o s p a le n iu H 2S.

P o s tę p w m e to d a c h o tr z y m y w a n ia H 2S 0 4 z u ż y c ie m tle n k ó w a z o tu ja k o k a ta liz a to r a z a w d z ię ­ cza m y p rz e d e w s z y s tk im p o g łę b ie n iu n a s z y c h w ia ­ d o m o ści o m e c h a n iź m ie r e a k c ji w s y ste m ie k o m o ­ ro w y m . Z a g a d n ie n ie to w ią ż e się z n o w y m o k r e ­ sem w d z ie d z in ie c h e m ii fiz y c z n e j. N a d z w y c z a j p ło d n y m d la p o s tę p u n a u k i i s z y b k o ś c i p ro c e s ó w , a te n w ła ś n ie c z y n n ik je s t b o d a j n a jw a ż n ie js z y d la te c h n ik a , b y ło z d a n ie s o b ie s p ra w y , że nasze ró w n a n ia c h e m ic z n e są t y lk o r ó w n a n ia m i b ila n ­ s o w y m i p rz e d s ta w ia ją c y m i je d y n ie s ta n p o c z ą tk o w y i sta n k o ń c o w y . W r z e c z y w is to ś c i zaś m a m y d o c z y n ie n ia z p ro c e s a m i z ło ż o n y m i. B y p o z n a ć to , co się n a p ra w d ę d z ie je m u s im y g łę b ie j w n ik n ą ć w m e c h a n iz m p ro c e s u , ro z b ić p ro c e s y z ło ż o n e na p ro c e s y e le m e n ta rn e i d o p ie r o d o ty c h p ro c e s ó w e le m e n ta rn y c h s to s o w a ć ró w n a n ia k in e ty c z n e , u p ra w n ia ją c e d o z g o d n y c h z rz e c z y w is to ś c ią w n io ­ s k ó w .

W z a s to s o w a n iu d o H 2S 0 4 m ożn a tu w y ­ m ie n ić na p ie rw s z y m m ie js c u p ra c e M u lle r a , k t ó r y o d p o w ie d n io u w y p u k lił r o lę fa z g a z o w e j i c ie k łe j o ra z m ie jsca z e tk n ię c ia fa z ja k o ś r o d o w is k p o ­ s z c z e g ó ln y c h p ro c e s ó w s k ła d o w y c h re a k c ji su m a ­ ry c z n e j. Z d ru g ie j s tr o n y p o s tę p y in ż y n ie r ii c h e ­ m ic z n e j w y w a r ły s w ó j w p ły w na uję cie n a u k o w e i ra c jo n a liz a c ję a p a ra tu ry p rocesu.

N a tle te g o n o w e g o u ję c ia P e te rs e n p o d k r e ś lił r o lę c z y n n ik a k o o r d y n a c ji w ie lk o ś c i p rz e s trz e n i g a z o w e j k o m ó r (p rz e s trz e n i, w k tó r e j u tle n ia się N O na N 0 2) i w ie lk o ś c i p o w ie rz c h n i z e tk n ię c ia się fa z y g a z o w e j z c ie k łą (na k tó r e j to "p o w ie rz c h n i p rz e b ie g a ją p ro c e s y ro z p u s z c z a n ia g a z ó w i t w o ­ rz e n ia H 2S 0 3) w z a g a d n ie n iu in te n s y fik a c ji p ro c e s u . P rz y s p ie s z e n ie je d n e g o p ro c e s u s k ła d o w e g o , p o d ­ czas g d y d r u g i p ro c e s o d b y w a się b a rd z o p o w o li m ija się z celem . O d p o w ie d n io d o b ie ra ją c o b ję ­ to ś ć p rz e s trz e n i g a z o w e j i w ie lk o ś ć p o w ie rz c h n i zrasza ne j w y p e łn ie n ia P e te rs e n o sią g a w s w o im s y ste m ie w ie ż o w y m p r o d u k c ję 30, a n a w e t 45 k g H 2S 0 4 z i m 3 a p a ra tu ry . D a ls z ą z a le tą te g o s y ­ s te m u je s t m ożn ość p rz e ra b ia n ia g a z ó w z im n y c h , m o k ry c h lu b z a w ie ra ją c y c h t y lk o n is k i p ro c e n t S 0 2 na k w a s 60° Be.

In ne p ró b y in te n s y fik a c ji, p o le g a ją c e na za­

s to s o w a n iu ró ż n y c h a p a ra tó w z m e c h a n ic z n y m r o z p y la n ie m k w a s u (n p . z n a n y syste m S c h m ie d e l- K le n k e ) z b y t m a ło z w ra c a ją c e u w a g i na w s p o ­ m n ia n ą k o o rd y n a c ją o k a z a ły się n ie re n to w n e . D w ie f a b r y k i p o ls k ie , k tó re p o d o b n y c h a p a ra tó w u ż y w a ły , z a rz u c iły ic h s to s o w a n ie .

P r ó b y la b o r a to r y jn e w y k a z a ły , że is tn ie ją in n e d r o g i do in te n s y fik a c ji s y s te m ó w k o m o ro - w y c h : B e r i !) p ro w a d z ą c s w e d o ś w ia d c z e n ia p o d c iś n ie n ie m k ilk u n a s tu a tm o s fe r u z y s k iw a ł w y d a j­

n ości sięg ają ce 3 000 k g H 2S 0 4/1 m 3 a p a ra tu ry . P o d o b n e d o ś w ia d c z e n ia z a p a ra tu rą p ó łte c h n ic z n ą p rz e p r o w a d z ił w R o s ji S o w ie c k ie j F rid e l. W o b e c z n a c z n y c h tr u d n o ś c i ze z n a le z ie n ie m o d p o w ie d n io o d p o rn e g o m a te ria łu na a p a ra tu ry z o d p ro w a d z e ­ n ie m c ie p ła r e a k c ji p ró b y te n ie z o s ta ły jeszcze z re a liz o w a n e w s k a li te c h n ic z n e j.

Z te o re ty c z n e g o p u n k tu w id z e n ia p ró b y B e rła są c ie k a w e , o k a z u je się b o w ie m , że p o d w y s o k im i c iś n ie n ia m i re a k c ja tw o rz e n ia się H 2S 0 4 z S 0 2, 0 2 i H 20 w o b e c n o ś c i tle n k ó w a z o tu p rz e b ie g a in n y m i d ro g a m i (p rz e z in n e z w ią z k i p o ś re d n ie ), n iż się to z a z w y c z a j p rz y jm u je w s y s te m ie k o m o - r o w y m . W ty c h w a ru n k a c h m ia n o w ic ie re a k c ją g łó w n ą sta je się z a p e w n e re a k c ja , k tó ra w z w y ­ k ły c h w a ru n k a c h p ro c e s u k o m o ro w e g o o d g ry w a t y lk o p o d rz ę d n ą r o lę i je s t ra c z e j n ie p o ż ą d a n y m p ro cese m u b o c z n y m . R ó w n ie ż p o z a g ra n ic ę d o ­ ś w ia d c z e ń n ie w y s z ły in n e p ró b y in te n s y fik a c ji, 1

1) E. Beri Chem. M et. Eng. 571 (1934).

m ia n o w ic ie z a s to s o w a n ie p o w ie trz a w z b o g a c o n e g o w tle n (p ra c u je t a k p o d o b n o je d n a fa b r y k a w e W ło s z e c h ) o ra z z a s to s o w a n ie g a z ó w o b a rd z o w y s o k im s tę ż e n iu S 0 2.

S tę ż a n ie celem u z y s k a n ia w y s o k o p ro c e n to ­ w e g o S 0 2 z g a z ó w ro z c ie ń c z o n y c h je s t w a ż n y m z a g a d n ie n ie m n ie t y lk o d la p rz e m y s łu H 2S 0 4. Poza d a w n ie j z n a n y m i d ro g a m i a b s o rp c ji S 0 2 w w o d z ie o ra z a d s o rp c ji za p o m o c ą że lu k rz e m io n k i a k t y w ­ n ej, d o c z e k a ły się re a liz a c ji d w ie n o w e m e to d y , w k tó r y c h ś ro d k ie m a b s o rb u ją c y m je s t b ą d ź m ie ­ sza nina k s y lid y n y z w o d ą , b ąd ź r o z t w o r y zasa­

d o w e g o s ia rcza n u g lin o w e g o .

M e to d y te m a ją sz c z e g ó ln ie duże znaczenie d la m e to d o trz y m y w a n ia s ia rk i d ro g ą r e d u k c ji g a z ó w z a w ie ra ją c y c h S 0 2. J a k o ś ro d e k r e d u k u ­ ją c y m o ż n a s to s o w a ć w ę g ie l, C O , H 2, C H 4 it p . P o z a re a k c ją g łó w n ą tw o rz e n ia się s ia r k i z a c h o ­ d zą te ż lic z n e re a k c je u bo czne , p o w s ta je H 2S, C O S , C S 2 it p . M o ż n a je d n a k o w o ż d o b ie ra ją c o d ­ p o w ie d n io w a ru n k i r e a k c ji u z yska ć d o b re w y d a j­

n o ś c i s ia r k i.

O tr z y m y w a n ie s ia rk i p rz e z re d u k c ję S 0 2 o ra z o trz y m y w a n ie s ia rk i z g ip s u d ro g ą

C a S 0 4 re d u k c ja

-> C aS r o z k ła d u c

h2o + ć o; 2

b y ły p rz e d m io te m s tu d ió w , w y k o n a n y c h w Z a k ła ­ d zie T e c h n . C h e m . N ie o rg . P o lit e c h n ik i W a r ­ s z a w s k ie j.

S p o s ó b r e d u k c ji C a S 0 4 z o s ta ł p rz y ty m w y ­ p ra c o w a n y w d uże j s k a li p ó łte c h n ic z n e j i d a ł d o b re w y n ik i.

Dyr. Inż. E. TREPKA i Dyr. Inż. T. Z A M O Y SK I

K r a j o w e z a p o t r z e b o w a n i e s i a r k i i jej z w i q z k ó w

M ia r ą w s z c h s tro n n e g o ro z w o ju p o ls k ie g o p rz e m y s łu ch em iczn e go , a ró w n ie ż i in n y c h g ałęzi w y tw ó rc z o ś c i k r a jo w e j je s t s ta le rosnące z a p o trz e ­ b o w a n ie na s ia rk ę i je j z w ią z k i, w s z c z e g ó ln o ś c i zaś n a t a k p o w a ż n y p ó łp r o d u k t, ja k im je s t k w a s s ia r k o w y .

Z a p o trz e b o w a n ie na s ia rk ę b ęd ącą p o d s ta ­ w o w y m s u ro w c e m w szeregu g a łę z i p ro d u k c ji, a w ię c w p rz e m y ś le s z tu c z n y c h w łó k ie n , m a te ria ­ łó w w y b u c h o w y c h w p rz e m y ś le g u m o w y m i in ­ n y c h — w z ro s ło w o k re s ie p o k ry z y s o w y m p rz e ­ s z ło tr z y k r o t n ie i w y n o s iło w r o k u 1937 o k . 6 000 t. S ia rk a k o n s u m o w a n a w P o lsce je s t do o b e c n e j c h w ili w y łą c z n ie p o c h o d z e n ia z a g ra n ic z ­ n e g o , je s t je d n a k n a d z ie ja , że w o b e c in te n s y w n e j

J) Streszczenie.

n i e o r g a n i c z n y c h 11

p ra c y w y ż s z y c h z a k ła d ó w n a u k o w y c h , n a u k o w y c h in s t y t u t ó w b a d a w c z y c h o ra z p rz e m y s łu n a d w y ­ k o rz y s ta n ie m k r a jo w y c h złóż s ia r k i ro d z im e j i in ­ n y c h m in e ra łó w (g ip s u , la n g b e in itu ), w re s z c ie nad o trz y m y w a n ie m s ia rk i ja k o p r o d u k tu u b o c z n e g o p rz y o c z y s z c z a n iu g a z u k o k s o w n ic z e g o i g a z o w ­ n ic z e g o — ukaże się na r y n k u w n ie d a le k ie j p r z y ­ sz ło ś c i p r o d u k t p o c h o d z e n ia k ra jo w e g o .

N a w y k re s ie ilu s tr a c y jn y m p rz y w ó z s ia r k i (ry s . 1) c h a ra k te ry s ty c z n y m je s t le k k i s p a d e k za­

p o trz e b o w a n ia na s ia rk ę o cz y s z c z o n ą na k o rz y ś ć w z ro s tu k o n s u m c ji s u ro w e j, c o je s t o c z y w iś c ie d o d a tn im o b ja w e m z p u n k tu w id z e n ia g o s p o d a r­

cze go . J e ś li p rz y jr z y m y się z a p o trz e b o w a n iu na p o d s ta w o w e s u ro w c e o trz y m y w a n ia kw asu s ia r k o ­ w e g o , ja k im i są p ir y t y , m a rk a z y ty , b le n d a c y n -

T o n

'I8O.000

4 6 0 . o o o .4 4 0 -0 o o 4 2 .0 .0 o o 4 0 0 . o o o go. o o o

6 0 . o o o

<40.0 O O

Z o . o o o

lata 9932 9924- -1955 '1936 993] 9933 9924 9935 4936 995] /£>&

Rys. 2.

Wydobycie i przywóz pirytu i blendy cynkowej.

p i r y t

*---H^oloiyCK.

---p Y z y w ół og6Te.rv->

/ 0-4.63«

/ / 7 S - & * 3

3339»/ / /

/ 2 6 4 6 -

25.3oJ j/03 ^{'3P .02 .J}

2 J .0 8 9 4 4

\ " 2 .C W

>.5 7/

6 /e n d a cyn ko w o -

4 6 J .903

[■i'9-A'icr

\

\

\

\

4 3 3 }442_

4 0 6 8 2 3 't

\ 4 4 6 4

1 6«

---h/yo>o6ycit

---przyh/ÓTL.

---ogóTer>~, t 4 l 2 -

\s

\

1 3 ę j . 2 8 4

^132. 1

S6.682.

Ac ■6 2 .8

k o w a to i tu s p o s trz e ż e m y w y b it n y w z ro s t k o n - s u m c ji s u ro w c ó w (ry s . 2). P o d k re ś lić n a le ż y d o ­ d a tn ie z ja w is k o s to p n io w e g o o b n iż a n ia się p rz y ­ w o z u p ir y t ó w p rz y ró w n o c z e ś n ie w y b itn ie r o z w i­

ja ją c e j się k o n s u m c ji p ir y t u k ra jo w e g o , k tó re g o e k s p lo a ta c ja d a tu je się o d r o k u 1933 i w y n o s i

Z a p o trz e b o w a n ie na k w a s s ia r k o w y , t a k za­

s a d n ic z y p ó łp r o d u k t w y tw ó r c z o ś c i c h e m ic z n e j je s t w y ra z e m d u ż e j ż y w o tn o ś c i p o ls k ie g o p rz e m y s łu . O g ó ln a p r o d u k c ja k w a s u s ia rk o w e g o w y n io s ła w r o k u 1937 p rz e s z ło 300 000 t ( w p rz e lic z e n iu na 50° B ć ), c o w p o ró w n a n iu z r o k ie m 1933 w y -

4 9 3 3 - 1 9 3 4 - 4 9 3 6 4 9 3 6 4 9 3 J

T c z e /n L/S T n a w o z ó w S z tu c z n y c h

4-]% %

'P v z e n n y s T n a w o z ó w S z t u c z n y c h

4-8,0%

T V z e m y s T n a w o z ó w s z t u c z n y c h

4 2 ,9 %

'p v z e r n y s T n a w o z ó w S z t u c z n y c h

5 0 , 2 %

P v z e n n y s T n a w o z ó w

S z t u c z n y c h 4 0 , / %

P v z e n n y s T n a f f o w y

/ W o

Rvzeno. w a t . w y 6 - &,~jy0 meta/owLj 6,/%

~PYzewys7~

C h e m ic z n y 4 2 ,8 °%

T / z e . m y s r h a f t ó w u

4 3 ,5 %

P t z e m y s T h a f t o w y

4 4 ,5 %

'P v z .e .rn u s T h a f t o w y

4 9 ,6 % P /ze /n .

Wt,6- 3,Gy0

T ó z e rn y s l ~ n a f I o w y

9 , 9 % J Evzem.

Wyb ■ Ą ,s y 0 'py-z.e w LjsT hneta/o wy 14%

7>/zem - m s it.

w y 6* 4-, 7% P / z e m . m a t -

w y 6- 6,8%

P v z e m y s T m e ta lo w y 1,9%

'P v z e m y s T m e ta lo w y 6,o%

P v z e m y s T c h e m i c z n y

4 4 ,4 % /

R vz e w , y s T m e ta /o w y 74%

'P Y z & n n L jś t c h e m i c z n y

4 5 , 6%,

p y z e n n y s T c h e m i c z n y

4Ó,Z%

~Pvzem y s l c h e w > >c z n y

4 0 , 9 % T y z e w y s T

w ló k ie h n iczy 9,9/o

T v z e m y s T w T o k ie n h ic z y

4 8 ,9 %

'Pvz.Qnn y s T W łó k ie n n ic z y

89,6%

' k vzeno y s r w łó k ie n n ic z y

89, r / 0

T

e n o y s T w T ó k ie n n iczc,

1 3 ,0 °%

Tózewi .pap ie v. Op°j.

R ó ż n e , Z,/°/0 ?% <= ■l.'T-'A -Różnó -i,-4-“So Ex/oov+ o,zy0

'R a z e m ■ ■ 40 5.7 O d to n

Expovt~ O, 2.%

444SZ72C t o n

E xpovh O,/'/o P a z e . n o .- 4 2 8 .6 2 2 . t o n

T 4 .a z .e n n r 4 2 . f t . 8 6 2 . t o n

R ó ż n e 0,8%

P a z e n n : 1 5 5 .4 7 0 t o n

Rys. 3 a.

Zbyt kwasu siarkowego w procentach w/g poszczególnych kategorii przemysłu w latach 1933—1937 1).

o b e c n ie p rz e s z ło 7 0 0 0 0 t ( w y d o b y c ie roczn e).

O g ó ln a k o n s u m c ja p ir y t ó w w P o lsce w y k a z u je się c y fr ą ro c z n ą 100 000 t i p o w o li z b liż a się d o c y f r w y d o b y c ia i p rz y w o z u b le n d y c y n k o w e j, s to p n io w o u s tę p u ją c e j m ie jsca p ir y t o w i, ja k o s u ro w c o w i d o o trz y m y w a n ia kw a s u s ia rk o w e g o .

k a z u je w z ro s t o o k . 100 000 t (ry s . 3 ) . 1 Z a s to s o ­ w a n ie z a p o trz e b o w a n ia na k w a s s ia r k o w y ( o p ra ­ c o w a n e p rz e z Z je d n o c z e n ie S p rz e d a ż y K w a s u S ia r­

k o w e g o ) (ry s 3 a) w g p o s z c z e g ó ln y c h k a te g o r ii p rz e ­ m y s łu w la ta c h 1933— 1937 w y k a z u je , że d o m in u ją ­ c y m k o n s u m e n te m te g o p r o d u k tu je s t p r z e m y s ł n a w o z ó w s z t u c z n y c h , z u ż y w a ją c y o k . 5 0 % w y tw a r z a n e g o w P o lsce k w a s u s ia rk o w e g o .

*) Dane „Zjednoczenia Sprzedaży Kwasu Siarkowego“.

N a d a ls z y m p la n ie s to i p r z e m y s ł n a f ­ t o w y , w id z im y t u je d n a k s to p n io w e z m n ie jsza n ie się s to s o w a n ia k w a s u s ia rk o w e g o d o ra fin a c ji, w o b e c w p ro w a d z a n ia in n y c h n o w o c z e s n y c h m e­

t o d o czyszcza n ia , p rz e m y s ł m a te ria łó w w y b u c h o -

Rys. 4.

Superfosfaty w przeliczeniu na 16®/o«we»

w y c h , z u ż y w a ją c y o k . 7° /0 k w a s u , p rz e m y s ł m e­

ta lo w y , s ta le ro z w ija ją c y się i k o n s u m u ją c y o k . 8 °/0 k w a s u s ia rk o w e g o , p rz e m y s ł w łó k ie n n ic z y (13°/o) o ra z sze re g in n y c h . W y b itn y m w z ro s te m c h a ra k te ry z u je się k r a jo w e zu życie g łó w n e g o k o n ­ s u m e n ta k w a s u s ia rk o w e g o — s u p e rfo s fa tó w — k tó r y c h ro c z n a k o n s u m c ja d o c h o d z i o be cn ie d o 160 000 t ( r o k 1937) i w p o ró w n a n iu z ro k ie m 1934 w z ro s ła p ra w ie 2 ra z y (rys. 4). R o czn a p ro d u k c ja siarczan u a m o nu s p rz e d a w a n e g o g łó w n ie na cele ro ln ic z e w y n o s i o b e c n ie 6 1 0 0 0 t i m a te n d e n c ję

Rys. 6.

Siarczek węgla.

/arfci

2 o o o

1 S o o

4 OOO

5 o o

-t& n ----

%

sf?:

'tete 46 r — - fó 46°T

--- 'n-

--- produkcja --- yOKzyM/dz- --- rBzem

* 6, 7 7

4 9 3 4 -1935 -1936

/ata-

3 9 3 4 4 9 3 5 493,6 Rys. 5.

Siarczan amonu.

Rys. 7.

Ultramaryna.

le k k o ro s n ą c ą (ry s . 5). W a ż n y m m o m e n te m w o g ó ln e j p ro d u k c ji c h e m ic z n e j je s t w s ro s t zu ­ ż y c ia s ia rc z k u w ę g la z łą c z o n e g o g łó w n ie z w y ­ tw a rz a n ie m s z tu c z n y c h w łó k ie n . O g ó ln e ro c z n e z a p o trz e b o w a n ie na te n p r o d u k t w z ro s ło o d r o k u 1934 o o k . 800 t, o b e c n ie w y n o s i p rz e s z ło 2 800 t.

U ru c h o m ie n ie w r o k u 1935 k r a jo w e j w y t w ó r n i s ia rc z k u w ę g la w y b itn ie w p ły n ę ło na s p a d e k k r z y ­ w e j im p o r tu te g o p r o d u k tu , k tó r a , ja k w id a ć na ry s . 6, sp a d la z p o z y c ji 2 1 0 0 t ( w r o k u 1934) d o 220 t ( w r o k u 1937), a w ię c m a le je 1 0 -k ro tn ie . P o w a ż n y m k o n s u m e n te m s ia r k i je s t p rz e m y s ł u ltra m a ry n y , k t ó r y w y k a z u je się lic z b ą 1 700 t ro c z n e j p ro d u k c ji i p o d o b n ie ja k i in n e p rz e m y s ły p o w o li lecz s ta le r o z w ija się ( ry s . 7).

W d łu g im s z e re g u z w ią z k ó w n ie o rg a n ic z n y c h s ia r k i w y m ie n ić n ależy s ta le ro s n ą c ą p ro d u k c ję k r a jo w ą s ia rc z k u so du , z u ż y w a n e g o g łó w n ie p rze z p rz e m y s ł b a r w n ik ó w i fa rb ia r s k i, tio s ia rc z a n u sodu, s ia rc z a n u g lin u k o n s u m o w a n e g o g łó w n ie p rz e z f a b r y k i p a p ie ru , s ia rc z a n u so d u , b ęd ące go p ó łp r o d u k te m w s z e re g u g a łę z i p rz e m y s łu c h e ­ m ic z n e g o i p o k re w n y c h , s ia rc z a n u m ie d z i, s to ­ s o w a n e g o w g a lw a n o te c h n ic e , s ia rc z a n u m a ­ g n e zu i in n y c h . C ie k a w y m m o m e n te m je s t m a le n ie p rz y w o z u n ie k tó ry c h w y m ie n io n y c h p r o d u k tó w na rz e cz z w ię k s z e n ia się p ro d u k c ji k r a jo w e j.

R y s . 8, 9, 10, 11 — d a ją d o k ła d n e lic z b y p r o ­ d u k c ji ty c h a r t y k u łó w w o s ta tn ic h p a ru la ta c h . S to s o w a n e w p rz e m y s ła c h c e lu lo z o w y m i in ­ n y c h s u lf it i b is u lf it w y k a z u ją się lic z b ą 1 600 t

Rys. 8.

Siarczek sodu.

ro c z n e j p ro d u k c ji m a ją c e j ró w n ie ż te n d e n c ję w z r o ­ stu . W z g lę d n ie m ałe p o z y c je w o g ó ln e j p r o d u k c ji n ie o rg a n ic z n y c h z w ią z k ó w s ia rk i m a ją a łu n y , w o d o ro s ia rc z k i, n a d s ia rc z a n y s o d u i p o ta s u i p o d ­ le g a ją p e w n y m w a h a n io m . (R y s . 1 2 ,1 3 ,1 4 ).

600

ódo

4 o o

3oo

2 oo

4 o o

-yctr t---

/ 6/6 / '

/

—---4-

*468

y f

<54

//

»2.

// // _L/_____

---P "

---p y

o c/ukcj'3- Z-tjWÓT—

7 .e n n

J

S

//

i

---KS

-4 9 5 4 4 9 3 5 4 9 5 6 / a t S ł Rys. 9.

Tiosiarczan sodu.

4 9-000

4 8 0 0 0

46.000

4 4 .0 0 0

42-Doo

4 0 .0 0 o

8 o o o

S o o o

4 -0 0 0

2 -0001

.

i

/

^ 1 9 /

i / i

4 ,

i

297

* c j/in o

" rn ie d z j --- iT

4<

1 1 1

S5 JL

63 * W

4-1

Rys. 10.

Produkcja siarczanów sodu, glinu i miedzi.

Sys. 11.

Siarczan magnezu.

-4 2 0 0

-4-400

-lo o o

9 0 0

8 0 0

JO O

6 0 0

Óoo

■4oo

3 0 0

2 .0 0

-4 0 0

t o n---

// n , rO k

T l / /

n / /

\

---TT

4^{u e}

\

638

£ 3 7 ______

---/O Y o d u k c js

- - p y z y w ó z .

---4 3ze.no

2,'4

—

4 9 3 4 - - 1 9 3 5 9 9 5 G f a f a Rys 12.

Ałuny.

Z w y ż e j p o d a n y c h c y f r i w y k re s ó w ja s n o w y n ik a d u ż a te n d e n c ja w z ro s tu k r a jo w e g o z a p o ­ trz e b o w a n ia na s ia rk ę , na k w a s s ia r k o w y i p r o ­ d u k t y ic h p rz e ro b u . O b e c n ie w y s iłk i d o u tw o ­ rz e n ia s a m o w y s ta rc z a ln o ś c i g o s p o d a rc z e j p o b u ­ d zon e jeszcze b a rd z ie j g ro ż ą c y m nam u je m n y m b ila n s e m h a n d lo w y m w y w o ła ć m uszą b e z s p rz e c z n ie w z m o ż e n ie p ra c nad w y k o rz y s ta n ie m w s z e lk ic h n ie e k s p lo a to w a n y c h d o tą d ź ró d e ł s ia rk i, kw a s u s ia rk o w e g o i n ie k tó r y c h je g o s o li.

Rys. 13.

Przywóz wodorosiarczków sodu i potasu.

Rys. 14.

Przywóz nadsiarczanów sodu i potasu.

Z d r o w ą p o lity k ą , k tó r a w y w o ła ła b y dalsze o ż y w ie n ie ż y c ia p rz e m y s ło w e g o i g o s p o d a rc z e g o w P o lsce, b y ło b y s to s o w a n ie p re m ii d la p ro d u ­ c e n tó w s ia rk i i je j z w ią z k ó w z u b o g ic h i p o z o rn ie nie n a d a ją c y c h się d o e k s p lo a to w a n ia s u ro w c ó w .

T e n sp osó b z a ra d z e n ia g ro ż ą c e m u nam n ie ­ b e z p ie c z e ń s tw u u je m n e g o b ila n s u h a n d lo w e g o b y ło b y o w ie le ra c jo n a ln ie js z y m sp oso be m sana­

c y jn y m n iż s to s o w a n ie p re m ii e k s p o rto w y c h .

D Y S K U S J A

In ż . C z. W y s z y ń s k i: W s p ra w ie re fe ra tu d ra inż. S t. B r e t s z n a j d e r a zaznacza, że n ie t y l k o syste m k o n ta k to w y m a ta k i p ię k n y ro z m a c h w ro z w o ju . O s ta tn io p o d a w a n e w y n ik i p ró b in s ta ­ la c ji S tu p n ik o w a , s k ła d a ją c e j się z trz e c h w ie ż, d a ją 120 k g k w a s u z m 3,i g d y syste m P e te rs e n a d a je 25 k g /m 3, a k o m o ro w y 11 k g /m 3. T e n ro z w ó j m e to d y k o m o ro w e j s tw a rz a d uże m o ż liw o ś c i d la n a szych f a b r y k s u p e rfo s fa tu .

In ż . K . M u s z k a t : W z w ią z k u z re fe ra te m D y r. T r e p k i z w ra c a się d o z e b ra n y c h , a b y p rz y w y c ią g n ię c iu o d p o w ie d n ic h k o n s e k w e n c ji ze s ta ­ t y s t y k i i k s z ta łto w a n ia się b ila n s u h a n d lo w e g o , zo ­ s ta ł z g ło s z o n y w n io s e k o d p o w ie d n ie j tre ś c i d o p re ­ z y d iu m .

D r S t. B r e ts z n a jd e r u w a ża , że s y s te m w ie ­ ż o w y p o z w a la o sią g n ą ć b a rd z o duże w y d a jn o ś c i z m 3, w ą t p i je d n a k , c z y in s ta la c ja s o w ie c k a w w a ­ ru n k a c h n o rm a ln y c h b ę d zie się re n to w a ła z p o w o d u d uże go z u ż y c ia tle n k ó w a z o tu .

R e k to r P r o f. J . Z a w a d z k i: C o d o p rz y s z ło ś c i m e to d k o m o ro w e j i k o n ta k to w e j, D r B r e t s z n a j ­ d e r w re fe ra c ie u w y p u k lił p rz e d e w s z y s tk im za­

le ty m e to d y k o n ta k to w e j. N ie w ą t p liw ie je d n a k , o c z y m m ó w ił ró w n ie ż D r B r e t s z n a j d e r , d użo z ro b io n o w o s ta tn ic h czasach i w d z ie d z in ie m e­

t o d y k o m o ro w e j. T ą m e to d ą z a jm o w a n o się b a r­

d z o na K o n g re s ie w M a d ry c ie . N a n a s tę p n y m K o n g re s ie w R z y m ie w ie lu s p e c ja lis tó w w te j s p ra ­ w ie m ó w ić ju ż n ie m o g ło , g d y ż n ie p rz y je c h a ło z b ra k u p a s z p o rtó w . Z a g a d n ie n ie k w a s u s ia r k o ­ w e g o je s t ż y w o tn e i m u s i b y ć o p ra c o w y w a n e n a d a l z ró ż n y c h p u n k tó w w id z e n ia .

D r J- F is z le r z w ra c a u w a g ę , że k w e s tia tr u d n y c h w a r u n k ó w w s p ó łp ra c y k w a s ia rn i i c y n - k o w n i b ę d zie te m a te m re fe ra tu D r M i c e w i c z a.

D la te g o te ż o g ra n ic z a się d o w z m ia n k i, że z a c h o ­

d z i tu p e w n a k o n ie c z n o ś ć g o s p o d a rc z a , k tó r ą n a le ż y u w z g lę d n ić p rz y fo rm u ło w a n iu w n io s k ó w .

D r B o r y n ie c : D y r . T r e p k a z w r ó c ił u w a g ę na k o n ie c z n o ś ć w y k o r z y s ty w a n ia w s z y s tk ic h ź r ó ­ d e ł s ia rk i. M ó w c a w s k a z u je na jeszcze je d n o ź r ó d ło s ia rk i, tj. s ia rc z a n s o d o w y , k tó r y n ie z n a jd u je za­

s to s o w a n ia ta m , g d z ie się p ro d u k u je . S z c z e g ó ln ie p rz e m y s ł w is k o z o w y p ro d u k u je d uże ilo ś c i s ia r­

cz a n u s o d o w e g o , k tó r e n a le ż a ło b y w y k o rz y s ta ć » np. d o w y r o b u s ia rcza n u a m o n o w e g o .

I n ż . W . S o m m e r: F a k t w y z y s k a n ia p ir y t ó w k r a jo w y c h w s to p n iu c o ra z b a rd z ie j w z ra s ta ją c y m w o s ta tn im 2 — 3 -le c iu je s t z ja w is k ie m d o d a tn im . Z ło ż a p ir y t ó w n ie b y ły w P olsce znane i o g r a n i­

c z a ją się d o ty c h c z a s d o je d n e g o szyb u S taszica.

Z p u n k tu w id z e n ia b ila n s u h a n d lo w e g o k r a jo w a e k s p lo a ta c ja je s t pożądana. N a to m ia s t z p u n k tu w id z e n ia p o tr z e b w p e w n y c h c h w ila c h s u ro w c a z a m a g a z y n o w a n e g o , ra c z e j trz e b a te n ie w ie lk ie ilo ś c i z a c h o w a ć w p o k ła d a c h ja k o re z e rw ę , bez tw o rz e n ia z a p a só w n a d z ie m n y c h b a rd z o k o s z to w ­

n y c h . Je że li z czasem złoża p ir y t ó w z o s ta n ą o d n a ­ le z io n e w w ię k s z y m za k re s ie , m ożna je b ę d z ie e k s p lo a to w a ć w w a ru n k a c h n o rm a ln y c h . W o b e c ­ n y m czasie z b y t in te n s y w n a e k s p lo a ta c ja b y ła b y nie w s k a z a n a . Je że li c h o d z i o u ru c h o m ie n ie p r o ­ d u k c ji r u d w k r a ju , n a w e t k o s z te m d u ż e g o w y ­ s iłk u fin a n s o w e g o , to w k a ż d y m ta k im w y p a d k u , u ru c h a m ia ją c ją , trz e b a się z a s ta n o w ić , czy n ie b ę d z ie o n a w y b itn ie d e fic y to w a , b o w te d y w y m a ­ g a ła b y w y d a tn e j p o m o c y ze S k a rb u P a ń s tw a .

D y r . E. T re p k a je s t ró w n ie ż z d a n ia , że n ie n ależy p o p ie ra ć d e fic y to w o p ra c u ją c y c h p rz e d s ię ­ b io rs tw . U w a ż a je d n a k za s z k o d liw e d o p ła c a n ie w ie lk ic h sum d o e k s p o rtu , c z y li d a w a n ie są s ia d o m za p ó ł d a rm o w te d y , g d y m ożna k o s z te m m n ie j­

s z y c h d o p ła t p o p rz e ć p ro d u k c ję k ra jo w ą .

D r CZESLAW K U ŹNIAR

( W a rs z a w a )

K r a j o w e z ł o ż a s u r o w c ó w s i a r k o w y c h

P o ś ró d s u ro w c ó w s ia r k o w y c h p o ls k ic h p ie rw s z e m ie jsce za jm u je b le n d a c y n k o w a 1)- P ° l _ ska p o s ia d a p o w a ż n e złoża r u d c y n k o w y c h , za­

w ie ra ją c y c h o b o k u tle n io n y c h p o łą c z e ń c y n k u ta k ż e w ię k s z e ilo ś c i s ia rc z k u c y n k u — b le n d y . O b e c n ie na Ś lą s k u e k s p lo a tu ją b le n d ę t y lk o d w ie k o p a ln ie : „ O r z e ł B ia ły “ i „ B r z o z o w ic e — N o w a H e le n a “ . Z ło ż a b le n d y p o d o b n e g o ty p u , a c z k o lw ie k mnie$ zasobne n iż ś lą s k ie w y s tę p u ją r ó w n ie ż w p o ­ b liż u O lk u s z a (B o le s ła w , U lisse s itd .) o ra z w K r a ­ k o w s k im (D łu g o s z y n , J a w o rz n o , T rz e b io n k a itd -).

W z ło ż a c h , o k t ó r y c h m o w a , b le n d a w y s tę ­ p u je ra ze m z p ir y t e m J) i z g a le n ą . Z te j m iesza­

n in y w y d z ie la się p rz e w a ż n ie za p o m o c ą f lo t a c ji b le n d ę s to s u n k o w o c z y s tą o ra z g alen ę i n ie w ie lk ie ilo ś c i p ir y tu .

K w a s s ia r k o w y je s t p ro d u k te m u b o c z n y m , u z y s k iw a n y m p r z y p rz e ró b c e b le n d y . Z ale żno ść

l) Zarówno nazwy blenda jak i piryt używam w sen­

sie technicznym, nie mineralogicznym. „Blenda“ zatem obej­

muje zarówno blendę jak i wurcyt, a „piryt“ zarówno piryt jak i markazyt.