Dygo, Marian
"Wrocławski ołtarz św. Barbary i jego
twórcy. Studium o malarstwie śląskim
połowy XV wieku", Adam S. Labuda,
Poznań 1984 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 76/4, 922-923
1985
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
922
Z A P IS K I r e n d ę F r a n c is z e k P i e k o s i ń s k i p r z y g o to w a ł to m V k o d e k s u , k tó r y u k a z a ł się o s ta te c z n ie w 1908 r. Z n a la z ło się w n im 738 d o k u m e n tó w z l a t 1400— 1444 (w ty m 383 ty lk o w r e g e ś c ie lu b e k sc e rp c ie ). W 1975 r . n a k ła d e m P o z n a ń s k ie g o T o w a r z y s t w a P r z y ja c ió ł N a u k u k a z a ł się p rz y g o to w a n y w c z e śn ie j p rz e z Z b ig n ie w a P e r z a n o w s k i e g o to m d o k u m e n tó w o p a c tw a B e n e d y k ty n ó w w L u b in iu , a w n im 215 d y p lo m ó w w p e łn y m te k ś c ie (201 d o ty c h c z a s n ie z n a n y c h ) i 130 re g e s tó w . W y d a w n ic tw o o tr z y m a ło t y t u ł „ K o d e k s d y p lo m a ty c z n y W ie lk o p o ls k i” — s e r ia n o w a , z e s z y t 1 i z a p o c z ą tk o w a ło c y k l p u b lik a c ji z a w ie r a ją c y c h r e e d y c ję d o k u m e n tó w w ie l k o p o ls k ic h s k u p io n y c h te m a ty c z n ie w o k ó ł je d n e g o w y s ta w c y lu b o d b io rc y . Z a p e w n e w z w ią z k u z z a p o w ia d a n y m ja k o k o n ty n u a c j a to m e m p rz y w ile jó w m ia s ta P o z n a n ia u k a z a ł a się w „ S tu d ia c h i M a te r ia ła c h do D z ie jó w W ie lk o p o ls k i i P o m o r z a ” t. X I I I (1980), z. 2 (30), s. 139— 177 (d a le j S M D W P ) e d y c ja c z te rn a s to w ie c z n e g o k o d e k s u p r z y w ile jó w te g o m ia s ta (z l a t 1253— 1388 u z u p e łn ia n y c h re g e s ta m i do o k o ło 1463 r . — łą c z n ie 50 p o z y c ji), k tó r ą p rz y g o to w a ł W ito ld M a i s e 1. P o w s ta ła w 1975 r o k u P r a c o w n ia E d y to rs k a Ź ró d e ł do D z ie jó w W ie lk o p o ls k i p rz y K o m is ji H is to ry c z n e j P T P N p r z y g o to w a ła i o p u b lik o w a ła w 1982 r . to m V I K o d e k s u z a w ie r a ją c y u z u p e łn ie n ia z la t 1174— 1400. N a 400 d o k u m e n tó w 290 n ie b y ło n ig d z ie p u b lik o w a n y c h , p o z o s ta łe b y ły o g ła s z a n e w tr u d n o d o s tę p n y c h w y d a w n ic tw a c h , d r o b n y c h a r ty k u ła c h , a n e k s a c h itp . W y d a n y o b e c n ie to m V II „ K o d e k s u ” p r z y n o s i 372 d o k u m e n ty w ty m 322 d o ty c h c z a s n ie d r u k o w a n e . W p rz y g o to w a n iu są n a s tę p n e to m y , w k tó r y c h zinajdą się d y p lo m y do 1450 r. w łą c z n ie . M im o w ie lu u s t e r e k e d y to r s k ic h to m u V n ie z d e c y d o w a n o się n a p o n o w n ą p u b lik a c ję p o z y c ji d ru k o w a n y c h w te d y p rz e z F r a n c is z k a P ie k o s iń s k ie g o . S p o ś r ó d d o k u m e n tó w ta m z re g e s to w a n y c h lu b e k s c e r tp o w a n y c h w y d a n o o b e c n ie w p e łn y m te k ś c ie ty lk o te z a c h o w a n e w o ry g in a le , w y s ta w io n e p rz e z k r ó la , o g ło sz o n e w p o s ta c i b łę d n e j lu b z b y t la k o n ic z n e j a ta k ż e m a ło z n a n y c h w y s ta w c ó w (m a łe m ia s ta , k la s z to r y itp .). D la in n y c h p o z y c ji to m u V A n to n i G ą s i o r o w s к i s p o rz ą d z ił w w y p a d k a c h g d y b y ło to k o n ie c z n e lis tę u z u p e łn ie ń i p o p r a w e k o ra z in f o r m a c ji o a k tu a ln y c h m ie js c a c h p rz e c h o w y w a n ia i s y g n a tu r a c h o g ło sz o n ą w S M D W P X V (1984), z. 2, s. 125— 140 (sz k o d a , że n ie w a n e k s ie do to m u V II). Z a s a d y e d y c ji w to m ie V II są ta k i e s a m e j a k w to m ie V I. W y d a w c y tr z y m a l i się w s k a z ó w e k z a w a r ty c h w „ P r o je k c ie in s t r u k c j i w y d a w n ic z e j” A d a m a W o l f a . A by n ie ro z s z e rz a ć n a d m ie r n ie k w e r e n d y i z a k r e s u w y d a w n ic tw a p r z y ję to z a s a d ę , że z a W ie lk o p o ls k ę u z n a w a n o te z ie m ie , k tó r e b y ły do te j d z ie ln ic y z a lic z a n e w m o m e n c ie w y s ta w ie n ia d o k u m e n tu . P o m in ię to z ie m ie łę c z y c k ą i s ie r a d z k ą , p o d le g ły P o z n a n io w i a r c h i d ia k o n a t c z e rs k i p o te m w a r s z a w s k i i p o z a w ie lk o p o ls k ie o b s z a r y a r c h id ie c e z ji g n ie ź n ie ń s k ie j. W z a s a d z ie w y e lim in o w a n o d o k u m e n ty w y d a w a n e d la W ie lk o p o la n a d o ty c z ą c e o b ie k tó w z n a jd u ją c y c h się n a in n y c h z ie m ia c h . S to s o w a n o je d n a k n ie k ie d y o d s tę p s tw a . O p r a w a e d y to r s k a i s z a ta g r a f ic z n a w y d a w n ic tw a są p r z e jr z y s te d w y g o d n e w k o r z y s ta n iu . N a le ż y się c ieszy ć, że n a k ła d 500 e g z e m p la rz y , c h o c ia ż n a d a l n is k i, je s t j e d n a k w y ż sz y o 150 egz. w p o ró w n a n iu z to m e m V I; p a p ie r te ż j e s t le p s z y — IV k la s y (w to m ie V I k la s y V). P r z y o k a z ji n a le ż y z a s y g n a liz o w a ć u w a g i i u z u p e łn ie n ia do to m u V I o p u b lik o w a n e p rz e z J o a c h im a Z d r e n k ę w S M D W P X V I (1985), z. 1 (31) s. 93—116 i ta m ż e s. 117— 118 o d p o w ie d ź A n to n ie g o G ą sio ro w sk ie g o . S .G . A d a m S. L a b u d a , W r o c ła w s k i o łta r z ś w . B a r b a r y i je g o tw ó r c y . S tu d i u m o m a la r s tw ie ś lą s k im p o ło w y X V w ie k u , U n iw e r s y te t im . A d a m a M ic k ie w ic z a w P o z n a n iu , „ S e ria H is to ria S z tu k i” n r 16, W y d a w n ic tw o U A M , P o z n a ń 1984, sl 221, dl.
J e s t to m o n o g r a f ia r e ta b u lu m św . B a r b a r y , z d o b ią c e g o n ie g d y ś o łta r z g łó w n y k o ś c io ła św . B a r b a r y w f W ro c ła w iu (o b e c n ie , z a c h o w a n e częścio w o , w M u z e u m
Z A P I S K I
923
N a ro d o w y m , W a rs z a w a ). P o w s ta ło o no k r ó tk o p rz e d p o ło w ą X V w . i — w z g o d n e j o p in ii h is to r y k ó w s z tu k i — z a jm u je w y ją tk o w e m ie js c e w d z ie ja c h p ó ź n o g o ty c k ie - go m a l a r s t w a ś lą s k ie g o i re g io n ó w s ą s ie d n ic h .
P o za w p ro w a d z e n ie m i z a k o ń c z e n ie m k s ią ż k a s k ła d a się z s ie d m iu ro z d z ia łó w . W ro z d z ia le p t. „ O łta r z św . B a r b a r y — f u n d a c j a ” (s. 19—28) z n a jd z ie m y w a ż n ą d la h is to r y k a to u t c o u r t te z ę , iż u p o d s ta w f u n d a c ji r e t a b u lu m leża ło — z n a m ie n n e d la p ó źn eg o ś r e d n io w ie c z a — n a s ile n ie e s c h a to lo g ic z n y c h n ie p o k o jó w i w ą tp liw o ś c i. O b s z e rn y ro z d z ia ł p t. „ P ro b le m y ik o n o g r a fii o łt a r z a św . B a r b a r y ” (s. 29— 76) p o ś w ię c o n y je s t z w ła s z c z a z b a d a n iu s to s u n k u ik o n o g r a f ii o łta r z a o tw a r te g o do tr a d y c ji lite r a c k ie j i le g e n d y o b ra z o w e j św . B a r b a r y , a ta k ż e a n a liz ie e s c h a to lo g ic z n y c h a s p e k tó w o łt a r z a z a m k n ię te g o . W k r ó t k ic h u w a g a c h n a s. 77— 78 ( „ O tw a rty i z a m k n ię ty o łta r z św . B a r b a r y — r o z r ó ż n ie n ie p o d s ta w o w e ” ), w y s u n ię to p o g lą d o n ie je d n o lito ś c i d z ie ła w z a k r e s ie k o n c e p c ji i ję z y k a a rty s ty c z n e g o . Z k o le i (s. 79— 120) u k a z a ł a u to r r e t a b u lu m w s z e rsz y m k o n te k ś c ie s z tu k i o łta rz o w e j p ó źn eg o ś r e d n io w iecza. S z c z e g ó ln ie in t e r e s u j ą c e są tu t a j r o z w a ż a n ia n a d f u n k c jo n a ln ą o r a z id e o w ą g e n e z ą n a s t a w y rz e ź b io n e j i m a lo w a n e j (z a k o ń c z o n e j z w y c ię s tw e m te j o s ta tn ie j) w k o n te k ś c ie „ u o b e c n ia n ia ” sa c r u m . W ro z d z ia ła c h k o le jn y c h (s. 121— 142 i 143— 168) ro z w a ż o n o p r o b le m a u to r s tw a d z ie ła . Z d a n ie m A. L a b u d y M is trz o łt a r z a św . B a r b a r y p o c h o d z ił z sz e ro k o ro z u m ia n e j G ó rn e j N a d r e n ii; je g o f o r m a c ję a r ty s ty c z n ą u k s z ta łto w a ło m a la r s tw o f r a n k o - f la m a n d z k ie i p o lu d n io w o - n ie m ie c k ie . N a to m ia s t o jc z y z n ą M is tr z a c y k ló w p a s y jn y c h b y ła N o ry m b e r g a . A u to r s tw ie r d z ił w jeg o tw ó rc z o ś c i o d n ie s ie n ia do m a l a r s t w a b a w a r s k ie g o i fr a n k o ń s k ie g o . W re s z c ie w ro z d z ia le p t. „ M is trz c y k ló w p a s y jn y c h i M is tr z o łta r z a św . B a r b a r y w la t a c h 1450— — 1460” (s. 169— 183) o m ó w io n o d z ie ła p o w s ta łe p o d w p ły w e m tw ó rc z o ś c i o b u a r t y stó w .
T a w a ż n a m o n o g r a f ia m a n ieco s k o m p lik o w a n ą b u d o w ę i n ie z a w sz e k o m u n i k a ty w n y ję z y k . I n te g r a ln y m e le m e n te m te k s tu je s t z a łą c z n ik 182 il u s t r a c ji . K s ią ż k ę w y p o sa ż o n o w o b s z e r n e stre s z c z e n ie n ie m ie c k ie . M .D . W ło d z im ie rz D w o r z a c z e k , H e tm a n J a n T a r n o w s k i. Z d z ie jó w m o ż n o w ła d z tw a m a ło p o ls k ie g o , I n s t y t u t W y d a w n ic z y P A X , W a rs z a w a 1985, s. 476, ilu s tr . K s ią ż k a j e s t k o n ty n u a c j ą w y d a n e j p rz e z a u to r a w 1971 r. z b io ro w e j b io g r a f ii L e liw itó w T a r n o w s k ic h w X IV —X V w . W n a s tę p n y m s tu le c iu d z ie je r o d z in y p r z e s ło n iła p o s ta ć h e tm a n a J a n a A m o ra T a rn o w s k ie g o . J e m u p o św ię c o n o w ię c p o n a d 2/3 o b ję to ś c i o m a w ia n e j p u b lik a c ji. J a k o s y n z m a rłe g o w 1500 r. J a n a A m o ra M ło d szego b y ł o n p r z e d s ta w ic ie le m m ło d sz e j lin ii L e liw itó w . A u to r p r z e d s ta w ił n a jp i e r w k r ó tk o je g o s ta rs z e g o b r a t a J a n a k a s z t e la n a k ra k o w s k ie g o ( + 1514), a p o te m m ło dość i p o c z ą tk i k a r i e r y p rz y s z łe g o h e tm a n a do u z y s k a n ia b u ła w y w 1527 r. W n a s tę p n y c h p ię c iu ro z d z ia ła c h n a s z e ro k im tle ź ró d ło w o k re ś lo n y c h d z ie jó w R z e c z p o s p o lite j p o k a z a n e z o s ta ły k o le jn e e ta p y b io g r a f ii p o lity c z n e j T a rn o w s k ie g o do o s ta - teczm ego u s tą p ie n ia z h e tm a ń s tw a w 1559 r. W d a ls z y c h tr z e c h ro z d z ia ła c h o m ó w io no: p o d s ta w y m a ją tk o w e i d z ia ła ln o ś ć g o sp o d a rc z ą h e tm a n a , jeg o s p r a w y ro d z in n e , o k a z a ły i lic z n y d w ó r z m a r s z a łk ie m n a czele, je g o s k ła d i ro lę ja k o o ś r o d k a k u l t u r y , z a in te r e s o w a n ia i f u n d a c je a r ty s ty c z n e J a n a T a rn o w s k ie g o , a w re s z c ie d z ia ła ln o ś ć p is a r s k ą (“C o n s iliu m r a tio n is b e llic a e ’', n ie d o k o ń c z o n y t r a k t a t „ O p r a w ia n ie z a m k ó w a lb o m i a s t” i in n e d z ie ła z w ią z a n e z je g o oso b ą). N a s tę p n ie p rz e d s ta w io n e z o s ta ły o k o lic z n o śc i ś m ie rc i w 1561 r. i c h a r a k t e r y s t y k a p o s ta c i h e tm a n a (ro z d z ia ł X), a d a le j lo sy je g o s p a d k o b ie rc ó w , m ło d o z m a r ły c h : s y n a J a n a K rz y s z to fa k a s z
