Zasady podlegania ubezpieczeniu społecznemu
mgr Sabina Pochopień
Zakres obowiązku ubezpieczenia społecznego
Ustawa z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych wyróżnia następujące kategorie ubezpieczeń wyróżnione ze względu na rodzaj chronionego ryzyka:
emerytalne,
rentowe,
chorobowe,
wypadkowe
Ustawowe tytuły obowiązku ubezpieczeń
emerytalnego i rentowego (art.6, 6a i 6b u.s.u.s)
1. osoby pozostające w stosunku pracy z wyłączeniem prokuratorów, 2. osoby uznane za pracowników
,, Za pracownika, w rozumieniu ustawy, uważa się także osobę wykonującą
pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o
świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy
dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z
pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej
umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku
pracy”. (art. 8 ust. 2a u.s.u.s.)
Ustawowe tytuły obowiązku ubezpieczeń
emerytalnego i rentowego (art.6, 6a i 6b u.s.u.s)
3. osoby wykonujące pracę nakładczą,
4. członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych,
5. osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia oraz osoby z nimi współpracujące,
6. osoby prowadzące pozarolniczą działalność oraz osoby z nimi współpracujące,
,,Za osoby współpracujące z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz
zleceniobiorcami, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4 i 5, uważa się małżonka, dzieci własne,
dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby
przysposabiające, jeżeli pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i
współpracują przy prowadzeniu tej działalności lub wykonywaniu umowy agencyjnej lub
umowy zlecenia; nie dotyczy to osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu
przygotowania zawodowego”. (art. 8 ust 11 u.s.u.s.)
Ustawowe tytuły obowiązku ubezpieczeń
emerytalnego i rentowego (art.6, 6a i 6b u.s.u.s)
7. posłowie i senatorowie pobierający uposażenie oraz posłowie do Parlamentu Europejskiego,
8. osoby pobierające stypendium sportowe,
9. pobierający stypendium słuchacze Krajowej Szkoły Administracji Publicznej im. Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego,
10. osoby wykonujące odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania,
11. osoby pobierające zasiłek dla bezrobotnych, świadczenie integracyjne lub
stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego
dorosłych, na które zostały skierowane przez powiatowy urząd pracy,
Ustawowe tytuły obowiązku ubezpieczeń
emerytalnego i rentowego (art.6, 6a i 6b u.s.u.s)
12. osoby pobierające stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych, na które zostały skierowane przez inne niż powiatowy urząd pracy podmioty kierujące na szkolenie, staż lub przygotowanie zawodowe dorosłych,
13. osoby pobierające stypendium na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w okresie odbywania studiów podyplomowych,
14. duchowni,
15. żołnierze niezawodowi pełniący czynną służbę wojskową, z wyłączeniem żołnierzy pełniących służbę kandydacką
16. osoby odbywające służbę zastępczą,
Ustawowe tytuły obowiązku ubezpieczeń
emerytalnego i rentowego (art.6, 6a i 6b u.s.u.s)
17. funkcjonariusze Służby Celno-Skarbowej, (do 1.01.2018 r.),
18. osoby przebywające na urlopach wychowawczych lub pobierające zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego,
19. osoby pobierające świadczenia socjalne wypłacane w okresie urlopu oraz osoby pobierające zasiłek socjalny wypłacany na czas przekwalifikowania zawodowego i poszukiwania nowego zatrudnienia, a także osoby pobierające wynagrodzenie przysługujące w okresie korzystania ze świadczenia górniczego albo w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie, wynikające z odrębnych przepisów lub układów zbiorowych pracy,
20. osoby popierające świadczenie szkoleniowe wypłacane po ustaniu zatrudnienia,
21 członkowie rad nadzorczych wynagradzani z tytułu pełnienia tej funkcji
Obowiązek ubezpieczenia emerytalnego i rentowego emerytów i rencistów
Emeryt podlega obowiązkowi ubezpieczenia emerytalnego i rentowego jeżeli:
zawarł umowę o pracę,
jest członkiem rolniczej spółdzielni produkcyjnej,
jest Funkcjonariuszem Służby Celno– Skarbowej (do 1.01.2018)
zawarł umowę zlecenia, chyba, że ma ponadto zawartą umowę o pracę.
Rencista podlega obowiązkowi ubezpieczenia emerytalnego i rentowego jeżeli:
zawarł umowę o pracę,
jest członkiem rolniczej spółdzielni produkcyjnej,
jest Funkcjonariuszem Służby Celno-Skarbowej (do 1.01.2018),
prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą.
zawarł umowę zlecenia, chyba, że ma ponadto zawartą umowę o pracę.
Zbieg tytułów ubezpieczenia
Zbieg tytułów ubezpieczenia występuje, gdy jedna osoba wykonuje kilka rodzajów działalności (ma kilka tytułów) do ubezpieczenia społecznego. W takich przypadkach ustawodawca zwykle wskazuje, który tytuł ma pierwszeństwo, czyli z którego tytułu podlega się ubezpieczeniu z wyłączeniem obowiązku z pozostałych tytułów.
Zbieg obowiązku ubezpieczenia ma zastosowanie tylko do ubezpieczeń
emerytalnego i rentowego
Zbieg tytułów ubezpieczenia
W przypadku posiadania kilku tytułów ubezpieczenia postanowienia art. 9 u.s.u.s. pozwalają ustalić, z którego z nich podlega się ubezpieczeniu.
Ustawodawca wyróżnia:
Tytuły ,,bezwzględne”- nigdy niepodlegające zwolnieniu z obowiązku ubezpieczenia,
Tytuły ,,ogólne”- podlegające zwolnieniu z tego obowiązku, jeżeli ubezpieczony ma drugi tytuł do ubezpieczenia
Przy posiadaniu dwóch tytułów ten, który jest ogólny zwolniony jest z obowiązku
ubezpieczenia. Możliwe jest jednak dobrowolne opłacanie składki (zob. art. 7
u.s.u.s.).
Zbiegi tytułów ubezpieczenia
Tytułami bezwzględnymi są:
stosunek pracy,
członkostwo w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych,
stosunek Służby Celno-Skarbowej (do 1.01.2018 r.),
pobieranie świadczeń szkoleniowych i socjalnych,
pobieranie zasiłku macierzyńskiego,
członkostwo w radzie nadzorczej
Wszystkie pozostałe tytuły to tytuły ogólne, które dla celów zbiegu obowiązków
ubezpieczenia należy podzielić na budżetowe (finansowane z budżetu państwa) i
pozostałe.
Zbieg tytułów ubezpieczenia
Tytułami ogólnymi budżetowymi są:
świadczenie pracy na podstawie umowy uaktywniającej,
posługa duchowna,
czynna służba żołnierzy niezawodowych,
przebywanie na urlopie wychowawczym,
rezygnacja z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania osobistej opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie niezamieszkującymi matką, ojcem lub rodzeństwem i pobieranie świadczenia pielęgnacyjnego
Obowiązek ubezpieczenia z tytułów budżetowych występuje tylko wtedy, gdy
jest to tytuł jedyny i nie posiada go emeryt lub rencista.
Reguły zbiegu obowiązku ubezpieczeń emerytalnego i rentowego
Reguła I. Jeżeli zbiegają się ze sobą tytuły ,,bezwzględne” obowiązek ubezpieczenia dotyczy każdego z nich.
Reguła II. W razie zbiegu tytułu ,,bezwzględnego” z tytułem ,,ogólnym”
obowiązkiem ubezpieczenia objęty jest tylko tytuł,, bezwzględny”.
Reguła III. W razie zbiegu tytułów ,,ogólnych” ubezpieczeniem objęty jest tytuł wcześniejszy.
Reguła IV. Jeżeli jednym ze zbiegających się tytułów jest tytuł budżetowy to obowiązek ubezpieczenia dotyczy tylko tytułu niebudżetowego.
Reguła V. Zbieg członkostwa w radzie nadzorczej z jakimkolwiek innym
tytułem oznacza obowiązek ubezpieczenia się z obu zbiegających się tytułów.
Wyjątki
zbieg umowy o pracę z umową zlecenia (lub agencyjną) w przypadku uznania za pracownika,
zwolnienia w razie zbiegu tytułów ogólnych z bezwzględnymi albo z innymi tytułami ogólnymi zaczynają obowiązywać, jeżeli podstawą wymiaru składki z tytułu niepodlegającemu zwolnieniu jest co najmniej minimalne wynagrodzenie za pracę. W przeciwnym wypadku osoby te podlegają obowiązkowi ubezpieczenia także z tytułu drugiego,
wyjątek od zasady pierwszeństwa w czasie tytułów ogólnych dotyczy zbiegu umowy zlecenia albo umowy o pracę nakładczą z prowadzeniem pozarolniczej działalności gospodarczej. W sytuacji gdy podstawa wymiaru składki z tytułu (pierwszej w czasie) umowy zlecenia albo umowy o pracę nakładczą jest niższa od najniższej podstawy składki z tytułu później podjętej pozarolniczej działalności gospodarczej, obowiązek ubezpieczenia dotyczy tej działalności.
Wyjątek stanowi także zbieg tytułu ,,duchownego” z innymi tytułami ogólnymi.
Ustawodawca traktuje ten tytuł jako budżetowy w zbiegu z pozarolniczą działalnością
gospodarczą, natomiast w zbiegu z innymi tytułami ogólnymi, w tym także z pozostałymi
formami prowadzenia pozarolniczej działalności- tak jak tytuł niebudżetowy.
Tytuł, który został zwolniony z obowiązku
ubezpieczenia z powodu zbiegu z innym tytułem,
może zostać objęty ubezpieczeniem na wniosek
zainteresowanego.
Ubezpieczenie chorobowe
W przypadku ubezpieczenia chorobowego krąg osób objętych ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym został przez ustawodawcę podzielony na trzy grupy (art. 11 u.s.u.s.):
1.
Obowiązkowo objętych ubezpieczeniem chorobowym,
2.
Mogącym dobrowolnie wejść do tego ubezpieczenia,
3.
Wyłączonych z ubezpieczenia chorobowego
Obowiązkowe ubezpieczenie chorobowe
Ubezpieczenie chorobowe jest obowiązkowe dla:
pracowników,
członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych,
osób odbywających zastępczą służbę wojskową.
Dobrowolne ubezpieczenie chorobowe
Dobrowolnie (na swój wniosek) do tego ubezpieczenia mogą przystąpić:
osoby wykonujące pracę nakładczą,
osoby, które zawarły umowę zlecenia,
osoby prowadzące pozarolniczą działalność,
osoby wykonujące odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania
duchowni.
Osoby wyłączone z ubezpieczenia chorobowego
funkcjonariusze Służby Celno-Skarbowej,
posłowie i senatorowie,
osoby pobierające stypendia,
członkowie rad nadzorczych
Pozostałe tytuły zostały wyłączone z ubezpieczenia chorobowego dlatego, że
dotyczą osób, które nie są czynne zawodowo, w konsekwencji czego nie grozi im
utrata dochodu w razie czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby.
Ubezpieczenie wypadkowe
Obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu podlegają osoby podlegające ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym. (art. 12 u.s.u.s.)
Nie podlegają ubezpieczeniu wypadkowemu:
osoby wykonujące pracę nakładczą,
żołnierze niezawodowi pełniący czynną służbę wojskową,
bezrobotni.
osoby przebywające na urlopach macierzyńskich lub wychowawczych,
posłowie do Parlamentu Europejskiego,
osoby pobierające różnego rodzaju świadczenia socjalne
Jan Mądry jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę w firmie Meblox sp. z o.o.
w wymiarze 7/8 etatu. Ponadto Jan Mądry prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą, w ramach której zatrudnia swojego syna Adama, na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy oraz córkę Annę na podstawie umowy zlecenia. Dodać należy, że Anna jest studentką drugiego roku zarządzania.
Polecenie: ustal jakim rodzajom ubezpieczeń społecznych, na jakich zasadach (obowiązkowo czy dobrowolnie) i z jakich tytułów podlegają poszczególne osoby.
Podstawa prawna: art. 6 ust. 1 pkt 1 i 4, art. 6 ust. 4, art. 8, art. 9 ust. 1-1a, art.
11 i 12 ustawy systemowej
A. Górnicz-Mulcahy [w:] Zbiór kazusów z prawa socjalnego, red. R. Babińska-
Górecka, K. Stopka, Warszawa 2014, s. 13.
Wiktor Gawron w 2010 roku ukończył Akademię Sztuk Pięknych we Wrocławiu, Wydział Architektury Wnętrz i Wzornictwa Przemysłowego. Od lipca 2010 roku Wiktor Gawron był zatrudniony na podstawie umowy o pracę w Pracowni ,,Wnętrze”, gdzie zajmował się aranżowaniem wnętrz w budynkach mieszkalnych. Po trzech latach, zdecydował, że sposób wykonywania pracy mu nie odpowiada, czuł się ograniczony i z tego powodu rozwiązał stosunek pracy. Nie zaprzestał jednak współpracy z Pracownią ,,Wnętrze”, ponieważ od 2014 roku regularnie wykonuje projekty dla tego podmiotu zawierając każdorazowo umowę o dzieło. Od maja 2014 r. Wiktor Gawron jest wyłącznie zatrudniony na podstawie umowy o dzieło zawartej z Pracownią ,,Wnętrze”, co skutkuje otrzymywaniem stałego wynagrodzenia średnio raz w miesiącu. Wiktor Gawron ma wątpliwość, czy zatrudniający go podmiot postępuje słusznie nie zgłaszając go do ubezpieczenia społecznego. Wiktor Gawron twierdzi, że skoro z tytułu wykonywania pracy na podstawie samodzielnej umowy o dzieło, otrzymuje regularnie wynagrodzenie i nie posiada innych tytułów ubezpieczenia, to podmiot zatrudniający ma obowiązek zgłoszenia go ubezpieczenia społecznego.
Polecenie: oceń zasadność twierdzeń Wiktora Gawrona.
Podstawa prawna: art. 6 ust. 1 pkt 4, art.7, art. 8 ust 2a, art. 11, art.12, art. 36 ust.
1 i 5 ustawy systemowej
A. Górnicz-Mulcahy [w:] Zbiór kazusów z prawa socjalnego, red. R. Babińska-Górecka,
K. Stopka, Warszawa 2014, s. 17.
Bogdan Nieśmiały jest zatrudniony w ramach stosunku pracy w wymiarze ½ czasu pracy. W umowie o pracę nie ma zagwarantowanego minimalnego wynagrodzenia (otrzymuje 1000 zł). Od 1 września 2014 roku dodatkowo zarejestrował działalność gospodarczą.
Polecenie: ustal jakim rodzajom ubezpieczeń społecznych, na jakich zasadach (obowiązkowo, dobrowolnie) oraz z jakich tytułów podlega Bogdan Nieśmiały.
Podstawa prawna: art. 6 ust 1 pkt 1 i pkt 5, art. 8 ust 1-2a, ust. 6, art. 9 ust.1 i art. 9 ust 1a ustawy systemowej
M. Lewandowicz-Machnikowska [w:] Zbiór kazusów z prawa socjalnego, red. R.
Babińska-Górecka, K. Stopka, Warszawa 2014, s. 18.
Mikołaj Mróz jest stolarzem zatrudnionym na podstawie umowy o pracę w wymiarze ¾ czasu pracy w Spółdzielni ,,Ład” i ma w umowie zagwarantowane wynagrodzenie w wysokości 4000 zł brutto. Ponadto Mikołaj Mróz jest zatrudniony w Spółce ,,Barsa” na podstawie umowy zlecenia, w ramach której wykonuje drobne naprawy w domach klientów spółki Barsa. Od 1 czerwca 2014 roku rozpoczął również pracę na podstawie umowy o dzieło na rzecz Piotra Gawrona, dla którego wykonuje drewnianą bibliotekę w stylu zakopiańskim według dostarczonego przez niego projektu.
Polecenie: ustal jaki rodzajom ubezpieczeń społecznych, na jakich zasadach (obowiązkowo, dobrowolnie) oraz z jakich tytułów podlega Mikołaj Mróz.
Podstawa prawna: art. 6 ust. 1 pkt 1 i pkt 4, art. 9 ust. 1, ust. 1a, ust.1b, art.
11 ust.2, art. 12 ustawy systemowej.
M. Lewandowicz-Machnikowska [w:] Zbiór kazusów z prawa socjalnego, red. R.
Babińska-Górecka, K. Stopka, Warszawa 2014, s. 18.
Miron Paragraf jest adwokatem. Od 1997 roku prowadzi kancelarię adwokacką w Wiszni Wielkiej. Specjalizuje się w prawie rzeczowym, wyznaniowym, spadkowym, rodzinnym oraz prawie ochrony zabytków. Jego syn – Karol Paragraf- jest studentem stacjonarnych studiów praw w Krakowie. Dążąc do zapewnienia synowi odpowiedniej ochrony ubezpieczeniowej, Miron Paragraf zawarł z synem w dniu 1 października 2012 roku umowę o prace na czas nieokreślony za wynagrodzeniem 2500 zł na stanowisku młodszego asystenta i sekretarza.
Zgłosił syna do ubezpieczenia społecznego i regularnie odprowadzał składki do ZUS z tytułu jego zatrudnienia, które w rzeczywistości nie było realizowane. Po drugim roku studiów Karol Paragraf przerwał naukę i powrócił do domu rodzinnego. W okresie urlopu dziekańskiego, zgodnie z zawartą wcześniej umową o pracę, pomagał ojcu w prowadzeniu kancelarii. Po roku powrócił na studia, zamieszkał w Krakowie, związał się z koleżanką ze studiów, która przejęła zasadniczy ciężar ich utrzymania. Jednocześnie korzystając ze środków komunikowania się na odległość pomagał ojcu w prowadzeniu kancelarii, w zakresie wynikającym ze stanowiska, na którym był zatrudniony.
Polecenie: ustal od kiedy i jakim rodzajom ubezpieczeń społecznych i na jakich zasadach (obowiązkowo czy dobrowolnie) podlega Karol Paragraf.
Podstawa prawna: art. 6 ust. 1 pkt 1, pkt 5, art. 8 ust. 1-2a, ust 11, art. 13, art. 24 ust.
6a-6h ustawy systemowej
K. Stopka [w:] Zbiór kazusów z prawa socjalnego, red. R. Babińska-Górecka, K. Stopka,
Warszawa 2014, s. 28-29.
Róża Wesoła ma ustalone prawo do emerytury i równocześnie jest pracownikiem w Fabryce Czekolady w ½ wymiaru czasu pracy. W tym samym czasie wykonuje w Fabryce pracę na podstawie umowy zlecenia.
Polecenie: ustal, jakim rodzajom ubezpieczeń społecznych (obowiązkowo, dobrowolnie) oraz z jakich tytułów podlega Róża Wesoła.
Podstawa prawna: art. 6 ust 1 pkt 1 i 4, art. 9 ust 4, 4a,4b, art. 11 i art. 12 ustawy systemowej.
M. Lewandowicz-Machnikowska [w:] Zbiór kazusów z prawa socjalnego, red. R.
Babińska-Górecka, K. Stopka, Warszawa 2014, s. 19-20.
Japoński potentat branży spożywczej Samakura Ltd. Jest inwestorem strategicznym w Zakładach Drobiarskich im. Orła Białego. Prezes Zarządu Samakura Polska sp. z o.o. pan Koko Kuroda w trakcie przygotowywania inwestycji został poinformowany o tym, że w związku ze znacznym obciążeniem wynagrodzeń za pracę kosztami składek na ubezpieczenie społeczne korzystne jest zatrudnianie osób, które mają już ustalone prawo do emerytury i renty. Pani A., była pracownica Zjednoczonych Ferm Drobiu Polskiego od roku jest na rencie z tytułu częściowej niezdolności do pracy. Dowiedziała się, że w Zakładach Drobiarskich im Orła Białego przyjmowani są pracownicy do działu Ewaluacji Drobiu. Pracodawca zachęcony doświadczeniem zawodowym Pani A.
zaproponował jej zatrudnienie w ramach umowy o pracę na okres jednego roku. Strony ustaliły wynagrodzenie w takiej wysokości by nie zagrażało to wypłacie świadczenia rentowego. Pani B.
również jest rencistką zatrudnioną w Zakładach Drobiarskich im. Orła Białego- ma terminową umowę na pół etatu. Dodatkowo ma zawartą z tym pracodawcą umowę o dzieło, w ramach której ma przygotować projekt broszury informacyjnej prezentującej tradycje drobiarskie regionu i historię Zakładów. Miejscowa firma ochroniarska ,, Karate – Z. Cios and Partner S.C” zatrudniła z kolei panią C. rencistkę częściowo niedolną do pracy (renta przysługuje jej z tytułu pełnionej w przeszłości służby w Policji) jako portierkę wykonującą swoje czynności w obsługiwanych przez ,, Karate” Zakładach Drobiarskich im. Orła Białego. Podstawą zatrudnienia jest umowa o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia.
Polecenie: ustal jaka jest sytuacja pań A,B i C, jako osób mających ustalone prawo do renty w zakresie podlegania ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu, wypadkowemu i chorobowemu?
Podstawa prawna: art. 9 ust, 4, 4a, 4b ustawy systemowej.
J. Borowicz [w:] Zbiór kazusów z prawa socjalnego, red. R. Babińska-Górecka, K. Stopka,
Warszawa 2014, s. 26-27.
Opracowano na podstawie:
1.
I. Jędrasik-Jankowska, Pojęcia i konstrukcje prawne ubezpieczenia społecznego, Warszawa 2017
2.
R. Babińska-Górecka, K. Stopka (red.), Zbiór kazusów z prawa socjalnego, Warszawa 2014,
3.
