"Die sittlichen Voraussetzungen des Glaubens : zur Fundamentalethik John Henry Newmans", Erwin Bischofberger, Mainz 1974 : [recenzja]

(1)

Zygmunt Perz

"Die sittlichen Voraussetzungen des

Glaubens : zur Fundamentalethik

John Henry Newmans", Erwin

Bischofberger, Mainz 1974 :

[recenzja]

Collectanea Theologica 45/3, 231

(2)

R E C E N Z J E

₂₃₁

Erwin BISCHOFBERGER. Die sittlichen Voraussetzungen des Glaubens. Zur

Fundam entalethik John Henry New m ans, Mainz 1974, M atthias-G rünw ald-

- Verlag, s. X V II+242.

Pytanie o przebieg granicy i wzajem ne relacje m iędzy m oralnością i religią należy do niezm iernie doniosłych i aktualnych zagadnień światopoglądowych. Jest to bowiem teren „światopoglądowego pogranicza” oraz styku natury i nad- natury, rozumu i wiary, tego co ludzkie z tym co Boskie. Niezm iernie trudno odnaleźć w łaściw ą granicę, a każde jej naruszenie grozi konfliktem w teorii i praktyce z powodu postaw y naznaczonej znam ieniem fideizm u lub racjona lizmu, kwityzm u, pesym izm u moralnego lub sem ipelagianizm u.

Tę w łaśn ie problem atykę „światopoglądowego pogranicza” zaw iera publika cja pracy doktorskiej na tem at poglądów etycznych J. H. N e w m a n a . Autor podjął się przebadania drogi od etycznego im peratywu do przyzw olenia w ia ry, jaka ujawnia się w dziełach tego w ielkiego m yśliciela angielskiego ubie głego wieku. Pod w zględem m etodycznym jest w ięc om awiana praca analizą poglądów N e w m a n a ; chodzi o ich zanalizowanie i system atyczne przedsta w ienie. Publikacja składa się z trzech części, podzielonych na dwanaście roz działów, w których autor ukazuje przejście od postaw y przyzw olenia (Zustim

mung) poprzez sum ienie do wiary. W skazuje na kluczow ą pozycję sum ienia

w całokształcie poglądów N e w m a n a .

Punkt w yjścia stanow i osobowe „przyzwolenie”, ale sum ienie otwiera drogę w kierunku Boga (sense of duty) oraz w kierunku św iata i człow ieka (morał

sense). R zeczywistości stworzonej, a w ięc człow iekow i i m oralności przysługuje

w edług N e w m a n a autonomia. Posiada ona jednak granice wyznaczone su biektyw nie przez sumienie, które naprowadza na drogę wiary. Od m oralności do wiary nie ma przejścia przyczynowego, niem niej jednak im peratyw m oral ny ujaw niający się w sum ieniu stanow i przesłankę naprowadzającą w kierun ku Boga. Słowo Boga, którego człow iek spotyka w sumieniu, przyjm uje ze w nętrznie jako objawione w historii zbawienia. Między m oralnością „nieza leżną” a chrześcijańską nie ma w zasadzie różnic m aterialnych (w zakresie przedmiotu wym agań m oralnych), ale istnieje istotna różnica w „postawie ser ca”, które w wypadku moralności chrześcijańskiej charakteryzuje się inspira cją odniesienia do Boga z całym bogactwem treści, zawartej w Ew angelii w stosunku do zaangażowania moralnego przejawiającego się w postępowaniu ludzkim w stosunku do świata i innych ludzi.

Zasadniczy trzon rozprawy poprzedził autor historyczno-m etodycznym w stę pem, w zakończeniu zaś podjął się oceny zanalizowanych i przedstawionych poglądów. W dwóch ekskursach na tem at stosunku N e w m a n a do starożyt nej szkoły stoików naśw ietla zaplecze źródłowe jego m yślenia. Autor uka zuje również perspektyw y m ożliwości dalszego rozwoju niedokończonego, jak uważa, przedsięw zięcia N e w m a n a — na przykładzie podejścia do tych zagadnień takich m yślicieli, jak E. S c h i l l e b e e c k x , K. E. L o g s t r u p , K. R a h 11 e r. N ie są oni w prawdzie form alnym i kontynuatoram i m yśli N e w -

m a n a , niemniej jednak cechuje ich poglądy przynajmniej podobna postawa w yczulenia egzystencjalnego i antropologicznego.

Charakterystyczną cechą pracy promocyjnej E. B i s c h o f b e r g e r a jest ukazyw anie im plikacji etycznych w poglądach N e w m a n a na drodze przejś cia od przesłanek m oralności w kierunku w iary. Publikacja świadczy o rzetel nej pracy badawczej autora. Jest kom unikatywna i napisana w sposób inte resujący. Otwiera w ielkie horyzonty dociekań światopoglądowych: uczy m y śleć, analizować i zmierzać do rozwiązyw ania stale aktualnego zagadnienia w iary i moralności, ukazując jak to czynił w ubiegłym stuleciu jeden z w iel kich m yślicieli chrześcijaństwa.