Biernat, Andrzej
"Jasna Góra - Ośrodek kultu maryjnego
(1864-1914)", Szczepan Zachariasz
Jabłoński, Lublin 1984 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 77/2, 437-438
1986
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
Z A P I S K I
437
słu g u je n a uw agę ze w zględu n a sposób ujęcia zag ad n ien ia , w y k o rz y sta n e m a te ria ły i m etody in te rp re ta c ji.
A u to rk a s ta ra się zbad ać dośw iadczenia w y k ształc o n y ch k o b iet, w y ch o w y w a nych w p a tria rc h a ln y m i a u to ry ta rn y m społeczeństw ie ro sy jsk im , u k az ać ro z w ój „kobiecej św iadom ości” , opisać p ró b y podejm o w an e przez k o b ie ty w celu zdobycia w ięk szej n iezależności i w a lk ę o jej u trw a le n ie , a ta k ż e zbad ać społeczne i psychologiczne czy n n ik i, k tó re sk ła n ia ły znaczną liczbę k o b ie t do o d rzu c en ia n orm u zn a w an y c h przez społeczeństw o, w k tó ry m żyły. P ra c a o b ejm u je c h ro n o logicznie p a n o w a n ia M iko łaja I i A le k s a n d ra II. Szczególny n ac isk k ła d zie n a la ta 60-te i 70-te X IX w iek u . S w e ro z w a ż a n ia rozpoczyna B a rb a ra E n g e l od p o d k re śle n ia różnic m iędzy społeczeństw em X IX -w iec zn e j R osji a Z achodem , po tem a n a liz u je do św iad czen ia k o b ie t zw iązan y ch z d e k a b ry sta m i, przechodząc n a stę p n ie do problem ów łączących się z za an g ażo w an iem k o b ie t w ru c h u n a ro d n ic - k im i te rro ry sty c z n y m .
P ra c a p re z e n tu je ciek a w e sp o jrze n ie n a rolę, ja k ą o d eg ra ła w ew o lu c ji ru c h u kobiecego w R osji re la c ja m a tk a -c ó rk a . R e la cja ta m ogła d ziała ć h am u jąc o , jeśli m a tk a b y ła p ro p a g a to re m p a tria rc h a ln y c h w a rto śc i, ale m a tk i, k tó ry c h w łasn e życie było uciążliw e, m ogły posiać zia rn o n ie ch ę ci w sw oich c ó rk a c h i podaw ać im sy stem w arto śc i, b ędący w opozycji do k o d u w a rto śc i rządzącego n ie tylk o społeczeństw em , a le też odbiegającego od w a rto śc i rząd zący ch m ężczyznam i z k r ę gów ra d y k a ln y c h . A u to rk a dow odzi, że w iele k o b ie t zw iązanych z n u r te m re w o lu c y jn y m było p oddanych w pływ om sw oich m a tek , podczas gd y ojcow ie, id e n ty fik o w a n i z p a ń s tw e m i ty ra n ią , b y li zazw yczaj odrzucani.
W p ra c y zostały w y k o rz y sta n e in d y w id u a ln e biografie k ilk u d z ie się c iu kobiet. W idzim y r e k o n s tru k c ję p o w iąz ań m iędzy osobistą i po lity czn ą m o ty w a c ją a s ty lem życia ty c h k o b iet. A u to rk a w y k o rz y sta ła im ponującą ilość p am iętn ik ó w i arc h iw alió w . N iestety , b ra k o d dzielnie zam ieszczonej b ib lio g ra fii u tru d n ia o rie n tację. P ra c a p o sia d a tylk o k ró tk ą in fo rm a c ję o p o d sta w o w e j lite ra tu r z e i źródłach. M ożna b y się n ie zgadzać z n ie k tó ry m i stw ie rd z e n ia m i A u to rk i, ja k ró w n ież postulow ać, ab y n ie k tó re je j w n io sk i b y ły p o p a rte szerszą i b a rd z ie j k ry ty c z n ą a n a liz ą, trz e b a je d n a k podk reślić, że je s t to k sią żk a spójna i n a p is a n a ciekaw ie, o św ie tla jąc a szereg m n iej zn a n y ch za g ad n ień (św ietny ro zd z iał o stu d e n tk a c h -m e - dyczkach), a ta k ż e w u m ie ję tn y sposób p rzy b liżając a p ro b le m a ty k ę X IX -w iec zn e j R osji ogółow i czytelników .
H. G.
Szczepan Z a c h a ria sz J a b ł o ń sk i ZP, Jasna Góra — Ośrodek
k u l tu m a ry jn e g o (1864—1914), R e d ak c ja W yd aw n ictw K atolickiego U n i
w e rs y te tu L ubelskiego, L u b lin 1984, s. 338.
L ite ra tu r a n a u k o w a dotycząca d ziejów sa n k tu a riu m ja snogórskiego w X IX stu le c iu n ie je st o bfita, zw łaszcza je śli chodzi o ich d ru g ą połow ę. Z a d a n ia z a p e łn ie n ia te j lu k i p o d ją ł się o. Z ac h aria sz J a b ł o ń s k i , członek Z ak o n u św. P aw ła. W o m a w ian e j p rac y p o sta w ił sobie za cel prze śled z en ie zasięgu o d d zia ły w a n ia jasn o g ó rsk ieg o k u ltu m a ry jn e g o poprzez p ry z m a t zw iązan y ch z n im n ie ro z e rw a ln ie od k ilk u stu lec i p r a k ty k pątniczn y ch , w la ta c h od u p a d k u pow sta n ia styczniow ego aż po w y b u ch W ielkiej W ojny, tj. w o k re sie g w ałto w n y ch p rz e m ia n społeczeństw a polskiego. Z a m ia re m a u to ra było liczbow e u ję cie z ja w isk a pielg rzy m ek do ja snogórskiego obrazu. D zięki ta k ie m u p o d ejściu sta ło się m ożliw e w m ia rę p rec y zy jn e o k reśle n ie społecznego i te ry to ria ln e g o zasięgu k u ltu , p rz e d sta w ie n ie jego d y n a m ik i i ry tm u czasow ego ru ch u pielgrzym kow ego n a tle
438
Z A P I S K Iu w a ru n k o w a ń politycznych, n a ro d o w y ch i społecznych. D ążeniem a u to ra jest o k reśle n ie , głów nie w o parciu o źródła p ro w e n ie n c ji jasnogórskiej, liczby k o m p a n ii i pielg rzy m ó w p rzy b y w ający c h w każdym ro k u do Częstochow y. W o p arc iu 0 u zy sk an e liczby i inne d an e a u to r dok o n ał d alszej k w a n ty fik a c ji problem ów zw iązan y ch z p ra k ty k a m i pątniczym i, ja k np. u sta le n ie p ro p o rc ji m iędzy p ie lg rzy m a m i p rz y b y w a ją c y m i z m ia st i ze w si, m iędzy p ą tn ik a m i z K ró lestw a Polskiego 1 innych zaborów , u sta le n ie ry tm u rocznego p rzy b y w ający c h p ielgrzym ek itp.
K u lt ja sn o g ó rsk i sta n o w ił w o m a w ian y m o k resie sw oisty fenom en. Mimo ograniczeń p olitycznych, głów nie ze stro n y w ład z ca rsk ich i dość chłodnego sto su n k u w ład z kościelnych, o czym a u to r tr a k tu je w rozdziale pierw szym , n astąp ił sta ły i trze b a przyznać dość g w ałto w n y p rzy ro st liczby p ątn ik ó w p rzb y w ający ch do częstochow skiego sa n k tu a riu m . Z o k azji k o ro n a c ji ob razu ja snogórskiego (22 V 1910 r.) liczba ta osiągnęła w ielkość 300 tys. p ą tn ik ó w z różnych dzielnic ro z d a r te j P olski zgrom adzonych w jednym m iejscu i om alże w jed n y m czasie. T ru d n o je st w sk azać w II poł. X IX w . w y d a rz e n ie , k tó re zgrom adziłoby a u d y to riu m ta k liczne a jednocześnie ta k zróżnicow ane pod w zględem społecznym· i pod w zględem pochodzenia te ry to ria ln e g o . J a s n a G óra obok d o zn a ń relig ijn y ch d o sta rc z a ła ta k że o k az ji do przeżyć naro d o w y ch , czego, ja k się zdaje, u k o ro n o w a n ie m było w p ro w a d ze n ie do k a le n d a rz a liturgicznego św ię ta M atki Bożej C zęstochow skiej K rólow ej P olski. Obok o pisanych problem ów , k tó re m oim zd an iem sta n o w ią głów ny w ąte k p ra c y , a u to r p o d ejm u je „zag ad n ien ie s tr u k tu ry ja snogórskiego o środka k u ltu m a ry jn e g o ” przez co ro zu m ie zarów no zasady i zak res działalności d u sz p a ste rsk ie j P au lin ó w , k tó ry ch liczba n a sk u te k re s try k c ji w ład z c a rsk ich przez w iększą część om aw ianego o k resu sy stem a ty cz n ie zm n iejszała się, ja k i fo r m y litu rg iczn e p r a k ty k obrzędow ych oraz tre ś c i jasnogórskiego k u ltu m a ry jn eg o . Z ag a d n ien ia te sta n o w ią c iek a w y przy czy n ek do pozn an ia fo rm a c ji re lig ijn e j m ieszkańców p rze d e w szy stk im K ró lestw a Polskiego.
Z a le tą p ra c y je st ogrom lite r a tu ry i źródeł, ja k ie p rac o w icie w y k o rz y sta ł a.ito r. D la bad acza szczególnie cen n e są in fo rm ac je o zaw arto ści a rc h iw u m oo. P au lin ó w na J a s n e j G órze. W an e k sie został z a w a rty w y k az m iejscow ości w ra z z liczbą g ru p pątn iczy ch i pielgrzym ów p rzy b y w ający c h przed ob raz jasn o g ó rsk i na p rz e strz e n i o m aw ianych w p rac y 50 lat. K siążka została o p atrz o n a ta k ż e 9 m a p am i o b raz u jąc y m i zasięg te ry to ria ln y pielgrzym ek p rzy b y w ający c h na J a s n ą Górę.
A. B.
K ale rv o H o v i , In tere sse n sp h ä ren im B a ltiku m . F in n la n d im R a h
m e n d er O stpolitik P olens 1919— 1922, S ocietas H istorica F in la n d ia e ,
S tu d ia H istorica 13, H elsinki 1984, s. 180.
A u to r je st p ro fe so re m u n iw e rsy te tu w T u rk u , sp e c ja listą w za k re sie sto s u n ków m ięd zy n aro d o w y ch po I w ojn ie św ia to w ej. K olejne jego stu d iu m , p o św ię cone sto su n k o m p o lsko-fińskim , n ie m a od p o w ied n ik a w lite r a tu r z e polsk iej. M onografia A. S k r z y p k a „Z w iązek B ałtycki. L itw a , Ł o tw a, E sto n ia i F in la n d ia w p olityce P o lsk i i ZSRR w la ta c h 1919—1925”, W arszaw a 1972 uw zg lęd n ia w ograniczonym sto p n iu p ro b lem aty k ę fińską. P oza ro zszerzeniem m a te ria łu f a k to g raficznego H o v i zasadniczo zm ien ić p e rsp e k ty w ę badaw czą, k o n c e n tru ją c u w a gę na sto su n k a c h b ila te ra ln y c h m iędzy P olską a F in lan d ią. W efekcie, do ra n g i c e n traln e g o p u n k tu p rac y u ra s ta propozycja, k tó rą p rze k aza ł w listo p ad zie 1919 r. sp ecjaln em u w y sła n n ik o w i rzą d u fińskiego J. J. M ikkoli k ie ro w n ik W ydziału
