Mączak, Antoni
"Desertion and land colonisation in the
Nordic Countries c. 1300-1600.
Comparative report from the
Scandinavian research project on
deserted farms and villages" by Svend
Gissel, Eino Jutikkala, Eva Österberg,
J
0
rn Sandnes, Björn Teitsson, Stockholm
1981 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 74/2, 399-400
1983
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
;
Z A P IS K I 399
nującego (syn, brat, wuj itd. króla) później, od początku X III w. ulega s ta n d a ry zacji, a krąg osób mogących jej używać w yraźnie się zacieśnia.
P raca jest zaopatrzona w obfitą bibliografię litera tu ry przedmiotu.
W. F.
W alenty W ó j c i k , Ze studiów nad synodam i polskim i, Towarzys two Naukowe Katolickiego U niw ersytetu Lubelskiego, „Rozprawy Wy działu Teologiczno-Kanonicznego” 62, W ydawnictwo Tow arzystw a N au kowego Katolickiego U niw ersytetu Lubelskiego, Lublin 1982, s. 249. Jest to zbiór siedm iu artykułów , które z w yjątkiem jednego były już wcześniej publikow ane. Öw pierw odruk to otw ierający tom szkic pt. „Prace przygotowawcze do wydania synodyku polskiego”, w którym zanalizowano prace historyków doty czące synodów polskich, szczególnie wysiłek prof. Jak u b a Sawickiego nad serią „Concilia Poloniae”. Z pozostałych artykułów cztery: o „praw ach parafialn y ch ” w ustaw odaw stw ie synodów do 1564 г., o praw ie celibatu w polskim średniowieczu, o aprobacie przez Kongregację Soboru statutów warszawskiego synodu prow incjo nalnego z 1643 r. i o praw ie zwyczajowym w ustaw odaw stw ie synodalnym po I w ojnie ogłosiły „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” (respective z 1957, 1958, 1974 i 1968), zaś dwa: „Zwyczaje synodów w św ietle relacji biskupów polskich »ad limi- na« do XX w ieku” i „Synody polskie w latach 1918—1968 n a tle rozw oju ustaw o daw stw a synodalnego w Polsce” drukow ały się uprzednio w „Praw ie Kanonicz nym ” (r. 1970 i 1976).
Zebrano w ten sposób rozproszony dorobek zasłużonego kanonisty ks. biskupa W alentego W ó j c i k a , który swymi badaniam i obejm uje całą przeszłość a także teraźniejszość Kościoła polskiego. Książka ta pokazuje ile jest jeszcze pracy przed historykam i synodów polskich. Dwa artykuły dotyczące średniowiecza (najwcześniej zresztą napisane) pokazują, że w tej dziedzinie za spraw ą prof. Jerzego Kłoczows- kiego i skupionego wokół niego środowiska historycznego na Katolickim Uniw ersy tecie Lubelskim dokonał się najw iększy postęp.
W ydawnictwo Towarzystwa Naukowego KUL przyzwyczaiło nas do staran n iej szej korekty niż prezentuje to przedstaw iona książka.
R. K. Desertion and Land Colonisation in the Nordic Countries с. 1300— 1600. Comparative Report form The Scandinavian Research Project on Deserted Farms and Villages by Svend G i s s e 1, Eino J u t i k k a l a ,
Eva ö s t e r b e r g , J o m S a n d n e s , B jörn T e i t s s o n, A lm quist & Wiksell International, Stockholm 1981, s. 304.
Jedenasty tom prac stanow iących w yniki ogólnoskandynawskiego przedsię wzięcia badawczego — studiów n ad pustkam i od X III aż w głąb XVII stulecia — stanow i prezentację metod i w stępnych wyników wobec czytelników pozaskandy- naw skich oraz pierwszą próbę syntezy. Dziesięć tomów w ydanych między 1972 a 1980 były to studia regionalne, z w yjątkiem pierwszego, który przedstaw iał stan wiedzy o pustkach i kolonizacji w ew nętrznej poszczególnych krajów .
N ovum omawianego tomu stanow i zasada, iż każde zagadnienie omawiane jest
łącznie dla w szystkich krajów skandynaw skich, od Finlandii po Islandię, choć au torzy artykułów są jednocześnie koordynatoram i — przez analogię do naszych pro gram ów m iędzyresortow ych itp. — badań w poszczególnych krajach.
400 Z A P IS K I
Po w stąpię znakomitego m ediew isty z Goteborgu Erika L ö n n r o t h a Svend G i s s e 1 przedstaw ia nader zwięźle w kład Skandynaw ów do ogólnoeuropejskich badań nad pustkam i, J e m S a n d n e s — genezę i wstępne studia projektu badaw czego, a następnie znów Gissel jego organizację. Z kolei obszerny (s. 26—77) roz dział został poświęcony metodom pracy i hipotezom badawczym. Jego autorka, Eva Ö s t e r b e r g z Lundu, w ydała niedawno w nikliwe studium kryzysów agrarnych w zachodniej V ärm landii (Szwecja) między 1300 a 1600 w ich różnorakich — de- monograficznych, technicznych, skarbow ych — aspektach („Kolonisation och kriser. Bebyggelse, skattetryck, odling och ag ra rstru k tu r i västra V ärm land, ca. 1300—1600”, Lund 1977). Osadnictwo późnego średniowiecza (od 1300 do 1540) om awia Sandnes a nestor fińskich historyków społeczno-gospodarczych Eino J u t i k k a l a zajm uje się późniejszą fazą osadnictwa określoną w tytule rozdziału jako „The W ay Up”. Gissel przechodzi do wskaźników koniunktury gospodarczej (renty, ceny ziemi i produktów , podatki, dziesięcina itd.) a B jörn T e i t s s o n omawia zmienność czyn ników geograficznych. Kolejny rozdział pióra Gissela dotyka handlu i zaopatrzenia („handlowego zaplecza rozwoju osadnictw a”) a Eva ö sterb erg przedstaw ia społecz
ne aspekty pustek i osadnictwa. Po „Zakończeniu” (J. Sandnes) następuje jeszcze przykład badań interdyscyplinarnych: analiza stosunków w dolinie rzek i Tornio (Torne) na dzisiejszym pograniczu szwedzko-fińskim na północ od Zatoki Botnic- kiej w średniowieczu.
Z m yślą o czytelniku nie zaznajom ionym z badaniam i skandynaw skim i tom został zaopatrzony w bibliografię, nader zresztą zróżnicowaną; są · w niej synte tyczne rozpraw y M. M. P o s t a n a i książka I. W a l l e r s t e i n a o nowożytnym systemie św iatowym jak i maszynopisy referatów m ateriałow ych przedstaw ianego program u badawczego. Załącznik przedstaw ia podział pracy w licznym zespole i jej dotychczasowe rezultaty (książki i referaty). Korzystanie z dzieła ułatw ia indeks rzeczowy i zwięzły słowniczek terminologiczny.
Książka zasługuje na szczegółowe omówienie przez polskich historyków osad nictwa, archeologów i etnologów. Trudno, niestety liczyć, by wyciągnęli z niej również wnioski naukow cy-urzędnicy nadający kształt .organizacyjny zespołowym badaniom w Polsce.
A. M.
Zofia P o d g ó r s k a - K l a w e , Od hospicjum do współczesnego
szpitala. Rozwój historyczny problem atyki szpitalnej w Polsce do koń ca X V II w ieku, Zakład Narodowy im. Ossolińskich — W ydawnictwo,
W rocław—W arszawa—K raków —G dańsk 1981, s. 261, ilustr.
Książka przynosi uwagi o funkcji polskich szpitali, ich statusie praw nym , gos podarce w ew nętrznej, opiece lekarskiej itd. Daje dość przekonyw ującą odpowiedź na pytanie, czym był szpital w średniowieczu, w początkach epoki nowożytnej i u progu X IX stulecia. Stosując m etodę kom paratystyczną P o d g ó r s k a - K l a w e prezentuje rozwój i przem iany polskiego szpitalnictw a na tle europejskim , posłu guje się jednak m ateriałem dotyczącym zaledwie k ilku m iast, głównie Warszawy, k tóra stanow iła także tem at jej poprzedniej pracy (zob. Z. Podgórska-K law e, „Szpi tale warszaw skie 1388—1945”, W arszawa 1975).
Książka składa się z 10 rozdziałów i posiada układ chronologiezno-rzeczowy. Kolejne fragm enty poświęcone są kształtow aniu się pojęcia nowożytnego szpitala, pełnionym przezeń funkcjom , sytuacji praw nej i organizacji, źródłom utrzym ania i gospodarce szpitalnej. Osobno omówiono (niestety dosyć pobieżnie) budownictwo | szpitalne oraz rozwój higieny W '|placówkach lecznictwa zamkniętego; podjęto też
