Szwarc, Andrzej
"Historia państwa i prawa Polski, t. 3",
pod red. Juliusza Bardacha i Moniki
Senkowskiej-Gluck, Warszawa 1981 :
[recenzja]
Przegląd Historyczny 74/1, 212-213 1983
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
2 1 2 Z A P I S K I
organizację in su rek c y jn e g o p o b eru re k ru ta , k olejno om aw iając zarząd zen ia роЪэ- row e i ich rea liza cję w poszczególnych w ojew ództw ach, p ow iatach i ziem iach. W y pełniona zo stała ty m sam y m lu k a w w iedzy n a te m a t p rzebiegu poboru w teren ie, co pozw ala w sposób już u d o k u m en to w an y fo rm u ło w a ć są d y o skali i sto p n iu r e a lizacji p o w stańczej m obilizacji. Z kolei p rzed staw io n o rozbudow ę sta n ó w liczeb nych a rty le rii, w ojsk in ży n iery jn y ch , piechoty i k a w a le rii w p ostaci osobnych m e tryczek każdej z je d n o ste k w ojskow ych. Z aw arto ść in fo rm ac y jn a tych nc/t js s : znacznie w iększa od ty tu ło w e j zapow iedzi, gdyż a u to r — szczęśliw ie nic oszczędza jąc m iejsca — p rzytacza rów nież in fo rm ac je o p rze m ian a ch organ izacy jn y ch i k a drze oficerskiej o m aw ianych jed n o stek . R ośnie dzięki te m u użyteczność książki, także w poszu k iw an iach biograficznych. W arto podkreślić, że liczne w w ojsk u pow stańczym oddziały ochotnicze zostały p o tra k to w a n e z ró w n ą uw agą, co n a j sta rsze reg im en ty arm ii i kom pletność m etry czek zależała ty lko od sta n u zacho
w an ia źródeł. .
W d rugiej części a u to r za jm u je się p rzed e w szystkim m a te ria ln y m w yposaże niem i zabezpieczeniem w ojska koronnego. O m aw ia ją c uzb ro jen ie arm ii, n a jp ie rw c h a ra k te ry z u je zakłady p ro d u k c y jn e i ich w ydajność, a n astęp n ie przechodzi do dokładnej p re z e n ta c ji u zb ro je n ia każdej z jed n o stek . Podobnie p o stę p u je przy ch a ra k te ry sty c e u m u n d u ro w a n ia i w yposażenia oddziałów w sp rzę t połow y i śro d k i tra n s p o rtu . R ozdział pośw ięcony ap ro w iz acji za w iera c h a ra k te ry s ty k ę ak tó w p ra w n y c h sta n o w iąc y ch jej p o d sta w ę, om ów ienie w a ru n k ó w n a tu ra ln y c h i rea liza cji w cześniej w sp o m n ian y ch rozporządzeń. Z nalazło się rów nież m iejsce n a w zm ianki o sto su n k u ludności do rek w iz y cji p ow stańczych i sk u p u żyw ności, o o b o w iąz u ją cych w w oj9ku m orm ach p ro w ian to w y c h i o sy stem ie sta n ie fak ty czn y m ap ro w iz acji arm ii. W końcu a u to r om aw ia żołd, re n ty i służbę zdrow ia w ojska koronnego.
K siążkę zam yka podsum ow anie zb ierają ce w ażniejsze w nioski, ta b ela ry c zn y a neks p rz e d sta w ia ją c y w y k az je d n o ste k w o jskow ych o raz ich sta n ó w liczebnych w
D oszczególnych m iesiącach p o w sta n ia oraz indeksy — n azw isk i nazw geograficz nych. K siążka została w y d an a s ta ra n n ie — ja k na dzisiejsze w a ru n k i w ręcz lu k
susow o. I
Dzięki objęciu k w ere n d ą całości dostęp n y ch dziś źródeł i lite ra tu ry oraz s ta ran n e m u op raco w an iu i p rz e jrz y ste j k o n stru k cji, k siążka sta n ie się niezastąp io n y m k o m pendium o arm ii koro n n ej p o w sta n ia kościuszkow skiego.
• Ł. K.
H istoria pa ń stw a i praw a P o lski t. III: Od rozbiorów do u w ła sz czenia, pod re d a k c ją Ju liu sz a B a r d a c h a i M oniki S e n k o w s k i e j -
- G l u c k , P ań stw o w e W ydaw nictw o N aukow e, W arszaw a 1981, s. 865. K olejny tom syn tezy dziejów u s tro ju i p ra w a obow iązującego na ziem iach pol skich o b ejm u je la ta 1772—1848 (dla zaborów p ruskiego i austriackiego) oraz okres do 1864 r. d la zaboru rosyjskiego. Osobno p o trak to w a n o W olne M iasto K raków : oddzielny rozdział pośw ięcono też sy tu a c ji P olaków n a L itw ie, B iałorusi i U k ra in ie w la tac h 1772— 1863.
K siążka je s t dziełem aż 11 au to ró w ; n a jej zaw artości zaciążyły ich in d y w id u alności oraz n ierów nom ierność rozw oju odnośnych badań. S chem at p rzy ję ty przez re d a k c ję dla poszczególnych rozdziałów (zarys h isto rii politycznej i gospodarczej, om ów ienie źródeł p ra w a i pozn an ia p ra w a , c h a ra k te ry s ty k a u stro ju społecznego, u stro ju politycznego, sądow nictw a, p ra w a cyw ilnego i karnego) nie zaw sze mógł
Z A P I S K I
213
być k o n se k w e n tn ie w ypełniony. Np. w sp o m n ia n y już, b ardzo zw ięzły rozdział o P o lak a ch na „ziem iach z a b ra n y c h ” (s. 833—859), p ió ra Z bigniew a S t a n k i e w i c z a zaw iera om ów ienie sp ra w narodow ościow ych, system u stanow ego, podziałów a d m in istra cy jn y c h , sądow nictw a i k w estii w yznaniow ych, nie in fo rm u je n ato m ia st o p raw ic m a teria ln y m i procesow ym . Z kolei fra g m e n t dotyczący K sięstw a W a r szaw skiego w y k o rz y stu je m. in. w y n ik i d aw niejszych b a d a ń W ładysław a S o o o c i ń s k i e g o, p rzed staw io n y ch w p rac y „H istoria u stro ju i p ra w a K sięstw a W a r szaw skiego” (Toruń 1964) i je s t w zw iązku z tym dosyć szczegółowy.
Aż 412 stro n ic liczy rozdział tyczący się K ró lestw a Polskiego w la tac h 1815— 1863 (autoram i jego są Z bigniew S tankiew icz, A rtu r K o r o b o w i c z , W ładysław Ć w i k i K ata rz y n a S ó j к a - Z i e 1 i ń s к a). W ydaje się, że m ożna było w tym p rzy p a d k u ograniczyć p ro b lem aty k ę ogólnohistoryczną, znaną dobrze z innych o p racow ań.
W rażenie pew nej n iejednolitości (zaznaczonej także w przedm ow ie) pogłębia rów nież fak t, iż różni au to rz y w n ie jed n a k o w y m stopniu rozbudow ali a p a r a t n a u kow y: n ie k tó rzy w ogóle zrezygnow ali z przypisów , inni sto sunkow o często po- w jłu ją się na lite ra tu rę a n a w e t na a rc h iw alia . Czyni to np. Z. S tan k ie w icz w e fra g m e n ta c h dotyczących K ró lestw a Polskiego, po siad ający ch sk ą d in ą d c h a ra k te r :>:е tyle syntezy, co p o trzebnej i p rz y d a tn e j m onografii.
K ażdy z rozdziałów i podrozdziałów poprzedzono se lek ty w n ą bibliografią. Zew n ę trz n a fo rm a tom u n a ś la d u je poprzednie, w y d an e przed 25 (!) laty. Je st rzeczą pew ną, że podobnie ja k i one n in iejszy tom będzie służył nie tylk o badaczom i stu d e n to m h isto rii p a ń stw a i p raw a.
A. S.
E m an u el H a l i c z , Polish N ational L ib era tio n S tru g g les and The
G enesis o f th e M odern N ation, tra n s la te d from th e P o lish b y R. A.
C l a r k e , „O dense U n iv ersity S tu d ien in H isto ry a n d S ocial S cien ce s” t. 73, O dense U n iv ersity P ress, O dense 1982, s. 197.
Z biór dziew ięciu tek stó w dotyczących tytułow ego za gadnienia; są one r e p r e z e n ta ty w n e dla dorobku naukow ego a u to ra w ciągu o statn ich dw u d ziestu k ilk u lat. W iększość z nich to arty k u ły , re fe ra ty i szkice p u b lik o w a n e w Polsce przed 1968 rokiem : jed y n ie dw a p o w stały ju ż po te ^ dacie, w okresie, gdy E. H a l i c z w y
k ła d a ł na U niw ersy tecie w O dense w D anii. Z ostały one po d d an e niezmacznym p rzeróbkom i w sw ej obecnej postaci sk ie ro w a n e są raczej do zagranicznego czy te ln ik a . S k ąd in ą d o p a rte n a źródłach d ru k o w a n y ch i lite ra tu rz e przed m io tu , s p r a w ia ją pod w ielom a w zględam i w rażen ie p u b lik a c ji okolicznościow ych.
K siążkę podzielono na cz te ry części: pierw sza z nich za w iera te k sty pośw ię cone przyw ódcom polskiego ru ch u narodow ow yzw oleńczego w X IX w. (Kościuszce, Bem owi, T rau g u tto w i), d r u g i p re z e n tu je analizę p ro b le m a ty k i m ilita rn e j pow s ta ń (a zatem n aw ią zu je do ścisłej specjalności au to ra ), trzecia tr a k tu je o m iędzy n arodow ych im p lik acjach p ró b „w ybicia się na niepodległość ’, w reszcie cz w arta — w sk ład k tó re j w chodzi zaledw ie je d e n a rty k u ł — o drodze dO 'now oczesnego n arodu polskiego. S k ąd in ą d w tym o sta tn im szkicu zrefero w an o w ą tk i znane z książki T a deusza Ł e p k o w s k i e g o „P olska — naro d zin y now oczesnego n a ro d u ” i z p a ru inn y ch pozycji, dotyczących tego te m atu .
K siążka została o patrzona indeksem osób.
