Z. Czeszejko
Glosa do powyższego postanowienia
SN z dnia 30. IV. 1971 r.
Palestra 15/12(168), 71-75
1971
N r 12 (168) O r z e c z n i c t w o S ą d u N a j w y ż s z e g o 7 1
P ostęp o w a n ie ka rn e p rze ciw ko B a r barze F. zostało um orzone w to k u p o stę p o w a n ia przygotow aw czego, wobec czego p ow ołane p rze p isy nie m ogą sta n o w ić p o d sta w y p ra w n e j do e w e n tu a l- nego obciążenia S k a r b u P aństw a k o sz ta m i z ty tu łu czynności obrońcy z u rzę d u .
D alsze postęp o w a n ie w spraw ie B a r b a ry F., k tó re toczyło się w S ądzie W o je w ó d z k im na podstaw ie art. 282 k .p .k ., za k o ń czy ło się zgodnie z w n io s k ie m p ro k u ra to ra zastosow aniem w sto s u n k u do te jże B arbary F. środka zabezpieczającego. S tw ie rd zić zaś n a le ży, że w y d a n e w te j m ierze orzecze n ie S ą d u W o jew ó d zkieg o nie je st p o
sta n o w ien iem o u m o rze n iu p o stę p o w ania ani te ż p o sta n o w ien iem , k tó re m ogłoby w drodze analogii daw ać p o d sta w ę do zastosow ania p rze p isu art. 549 § 1 p k t 2 k.p .k. o obciążeniu S k a r b u P a ń stw a o p łatam i na rze cz zespołu a d w o ka ckieg o za czyności o- brońcy z u rzęd u B arbary F.
Z ty c h w s z y s tk ic h pow odów , u z n a jąc w niesione zażalenie za n ie za sa d ne, Sąd N a jw y ż s z y o rzekł o u tr z y m a n iu zaskarżonego postan o w ien ia
w
m ocy.K o szta m i p o stępow ania o d w o ła w cze go obciążono S k a r b P aństw a, bra k je s t boioiem w spraw ie osób zo b o w ią za n yc h do z w ro tu ty c h kosztów .
G l o s a
do pow yższego postanowienia S N z dnia 3 0 . IV. 1971 r.
J a k się ok azu je z licznych orzeczeń S ąd u N ajw yższego pośw ięconych tem u za g ad n ie n iu , sp ra w a kosztów sądow ych w p o stępow aniu k a rn y m je st n a d a l sp raw ą złożo n ą i tru d n ą . Po k olejnych pró b ach w y k ład n i przepisów o kosztach p o stę p o w an ia w o dniesieniu do p o stępow ania przygotow aw czego (ściślej — w aru n k o w eg o u m o rze n ia p o stęp o w an ia w ty m eta p ie postępow ania), w odniesieniu do o skarżyciela p o sił kow ego, do żołnierzy, w sp raw ach o odszkodow anie za niesłuszne skazanie lu b are szto w a n ie \ S ąd N ajw yższy z a ją ł się w głosow anym orzeczeniu innym p ro b le m em : ko sztam i p ostępow ania, a w w ęższym zakresie — o p ła tą n a rzecz zespołu z ty tu łu u d ziału obrońcy z u rzędu w sp raw ie dotyczącej za stosow ania śro d k a za bezpieczającego.D la ścisłości do d ajm y , że k o n k re tn y sta n fak ty czn y n asu w a w ątpliw ości co do d w u jednocześnie k w estii, a m ianow icie co do op łat n a rzecz zespołu z ty tu łu o b ro n y z u rzę d u w p o stępow aniu przygotow aw czym zakończonym w ty m s ta d iu m o raz, po w tóre, tą sam ą należnością w p o stępow aniu sądow ym o p arty m na p rze p isie a rt. 282 k.p.k.
Nie podzielając poglądu zaw artego w głosow anym orzeczeniu, uw ażam za celow e, by nieco szerzej spojrzeć n a pro b lem kosztów p o stępow ania k arnego, ze szczególnym oczyw iście uw zględnieniem op łat n a rzecz zespołu. P ró b ie tak ieg o w łaśnie sp o jrze
n ia pośw ięcone będą dalsze uw agi n in iejszej glosy.
i W y m ien ia m tu p rzy k ła d o w o orzecz. SN: z dnia 7.III.1970 r. IV KZ 4/70, OSNKW z 1970 r. nr 4—5, poz. 50; z dnia 20.VI.1970 r. IV KZ 67/70, OSNKW z 1970 nr 10, poz. 129 w raz z m o ją g lo są ; z d n ia 20.VI.1970 r. I KZ 38/70 i z dnia 17.XI.1970 r. Z 78/70.
x
N a w stępie należy pow rócić do kw estii, k tó ra ciągle — w y d a je się — bu d zi w ą t pliw ości 2, a m ianow icie czym je st o p ła ta na rzecz zespołu w sto su n k u do kosztów p o stę p o w an ia k arn e g o w ogóle.
Sądzę, że p rzep is a rt. 554 § 2 k.p.k. pow inien u sunąć w szelkie w ątp liw o ści w ty m w zględzie i d la teg o p o d trzy m u ję swój — oraz ju ż w y p o w ie d z ia n y 3 — pogląd, że o p ła ty n a rzecz zespołu adw okackiego z ty tu łu udziału w sp ra w ie obrońcy lu b p e ł nom o cn ik a sta n o w ią jeden ze sk ład n ik ó w kosztów p o stę p o w an ia k arn e g o w ogóle, n a te m a t k tó ry c h sąd m a obow iązek w ypow iedzieć się (z zastrzeżeniem w y ją tk ó w lu b bezprzedm iotow ości, ja k np. w w y p ad k u obrony z w y b o ru oskarżonego, sk a z a nego n astępnie) w m yśl art. 546 k.p.k.
T ak ro zum ianego p ojęcia kosztów postęp o w an ia k arn e g o nie m ożna m ylić z d w ie m a in n y m i k w estiam i: z ich w yłożeniem i z określeniem w ierzy ciela tych kosztów ,
o czym będzie jeszcze m ow a w dalszej części glosy.
K oszty te o b e jm u ją całość p o stępow ania karnego, tj. „od chw ili jego w szczęcia” (art. 554 § 1 k .p .k .4) aż do w y k o n an ia orzeczenia i d o tyczą w szystkich w y d a tk ó w , ja k ie zostały w yw ołane p o d ję ty m i czynnościam i procesow ym i.
li
Z anim dojdzie do ro zstrzygnięcia w k w estii kosztów postęp o w an ia, trzeb a p o k ry ć bieżące w y d atk i. W tej m ierze kodeks p o stępow ania k a rn e g o p rz y jm u je n a s tę p u ją c e ro zw iązania:
a) je st zasadą, że koszty te w y k ł a d a t y m c z a s o w o S k a rb P a ń stw a (art. 542 k.p.k.), k tó ry w postęp o w an iu przygotow aw czym re p rez en to w an y je st przez p ro k u ra to ra , a w p o stępow aniu sądow ym — przez sąd,
b) koszty obrońcy i pełnom ocnika w y k ł a d a stro n a , k tó r a go u sta n o w iła (art. 543 k.p.k.),
c) w sp raw ac h z o skarżenia p ry w atn eg o o skarżyciel p ry w a tn y sk ła d a dow ód w p łacen ia zryczałtow anej ró w n o w arto ści kosztów postępow ania.
P o zo staw iając n a uboczu sp raw ę kosztów w sp raw ac h z o sk arżen ia p ry w a tn e g o , m a m y tu w ięc do czynienia z zasadą w ym ienioną pod lit. a) oraz z pew nym , bo do tyczącym jednego ze skład n ik ó w tych kosztów , w y ją tk ie m p odanym pod lit. b).
Owo w yłożenie kosztów oznacza jedynie w skazanie po d m io tu zobow iązanego do t y m c z a s o w e g o fin an so w a n ia w y d atk ó w pow odow anych określonym i czynnoś ciam i procesow ym i. P odm iotem ty m je st S k a rb P a ń stw a , z w y ją tk ie m je d n a k jeśli chodzi o o płatę n a rzecz zespołu.
i i i
S koro już m a m y jeden elem en t w y raźn ie sprecyzow any (tj. podm iot zobow iązany do w y k ła d a n ia w ydatków ), to pozostaje jeszcze do ro zw aż en ia elem en t d ru g i: p o d m io t zobow iązany do p o n o s z e n i a tych kosztów .
2 Mam tu na m y śli w sz c z e g ó ln o śc i cy t. w y żej orzecz. S N z d n ia 17.XI.1970 r. Z 73/70. 3 P or. m oją g lo sę do p o sta n o w ien ia SN z dnia 20.VI.1970 r. IV KZ 67/70, „ P a le str a ” z 1971 r. nr 3, s. 70 i nast.
* W U za sa d n ien iu do p ro jek tu k o d ek su p o stęp o w a n ia k a r n e g o (W yd. P ra w n ., W arszaw a
1968, s. 186) stw ie r d z a się , że w c e lu w ięk sz ej ja sn o śc i p rzep isu art. 554 § 1 k .p .k . do k o sz tó w p o stę p o w a n ia k a r n e g o n a leżą w y d a tk i p o n iesio n e od c h w ili je g o w sz c z ę c ia , a w ię c ta k ż e w s z y s tk ie w y d a tk i p o n o szo n e w to k u p ostęp o w a n ia p r z y g o to w a w c z e g o .
Nr 12 (168) O r z e c z n i c t w o S ą d u N a j w y ż s z e g o 73
W yjdźm y z k o n k retn e g o p rzy k ła d u . W głosow anym orzeczeniu S ąd N ajw yższy w y raża pogląd, że p rze p isy rozdz. 58 działu X III k.p.k. odnoszą się „bezp o śred n io ” tylko do sp ra w k a rn y c h w niesionych z ak tem o sk arżen ia do S ądu, i to je d y n ie w sto su n k u do orzeczeń w y ra ź n ie w ym ienionych, a zatem sk azu jący ch , u n ie w in n ia jących lu b u m a rz ają cy c h . W innych n ato m ia st sp raw ac h p rzep isy te m ogą m ieć „jedynie analogiczne za sto so w a n ie”. P rz y jm u ją c , że orzeczenie S ąd u W ojew ódzkiego o zastosow aniu śro d k a zabezpieczającego „nie je st an i postan o w ien iem o u m o rz e n iu postępow ania, a n i też p o stan o w ien iem , k tó re m ogłoby w drodze analogii daw a ć p o d staw ę do za sto so w an ia p rz e p isu art. 549 § 1 p k t 2 k.p.k. o obciążeniu S k a rb u P a ń stw a o p ła tam i n a rzecz zespołu adw okackiego za czynności obrońcy z u rz ę d u ” — Sąd N ajw yższy o ddalił zażalenie obrońcy n a p ostanow ienie S ąd u W ojew ódzkiego.
Z ty m poglądem nie sposób się zgodzić. E ezsporne je st przecież, że do kosztów s ą dow ych n ależą tak że w y d a tk i poniesione w to k u p o stęp o w an ia przygotow aw czego, kończącego się n ie je d n o k ro tn ie w ty m w łaśnie stadium . B ra k o d pow iednika a rt. 546 k.p.k. w p o stę p o w an iu przygotow aw czym w cale nie oznacza, że nie m a po d m io tu zobow iązanego do p o n ie sie n ia w y d atk ó w w yw ołanych w ty m postęp o w an iu . T rz e b a p rzy ją ć g e n e ra ln ą zasadę, że w tych w szystkich w y p ad k ach , w k tó ry c h nie m o żn a obciążyć k o sztam i innego p odm iotu (oskarżonego), podm iot zobow iązany do w y ło żenia kosztów je st za raze m zobow iązany do ich poniesienia, z ty m je d n a k w y ją t kiem , że może nim być ty lk o S k a rb P ań stw a , a nie np. zespół adw okacki. R ozum o w anie ta k ie je s t logiczną k o n se k w e n cją fak tu , że za zabezpieczenie p o rzą d k u p r a w nego odpow iada p aństw o, w jego bow iem im ieniu działa o rgan p ań stw o w y w postaci p r o k u ra tu r y czy sądu, gdy tym czasem a d w o k a tu ra, ja k k o lw iek je st w ażnym o rg a nem ochrony p ra w n e j, zo rg an izo w an a je st n a zasadzie o rg an u niepaństw ow ego, je st po p ro stu o rg an iz ac ją s p o łe c z n ą 5. Ju ż tylko z tego w zględu tru d n o by było, poza w yp ad k am i w y ra źn ie p rze z u sta w ę określonym i, obciążać a d w o k a tu rę ko sztam i postęp o w an ia karnego.
Pow yższe ogólne założenie p ro w a d zi z kolei do w niosku, że w e w szy stk ich tych w yp ad k ach , w k tó ry c h u s ta w a nie w sk azu je podm iotu zobow iązanego do poniesienia kosztów określonego p o stę p o w an ia , koszty ta k ie p rze jąć m usi S k a rb P ań stw a .
Z tego pow odu podzielić n ależ y pogląd J. B łażo w sk ieg o 8, że w b ra k u przepisów u p ra w n ia ją c y c h p r o k u ra to ra do obciążenia k osztam i p o stę p o w an ia przygotow aw czego osoby co do k tó re j w a ru n k o w o um orzono postępow anie, koszty te ponosi S k a rb P ań stw a.
Identyczne sta n o w isk o należy zająć w rozw ażanej przez SN k w estii. S koro p o stępow anie w sp raw ie za sto so w a n ia śro d k a zabezpieczającego (art. 282 k.p.k.) p o w oduje koszty, w k tó ry c h sk ła d w chodzi o p łata n a rzecz zespołu z ty tu łu u d ziału obrońcy z u rzędu, to nie w idzę dobrego pow odu, d la k tórego te n w y d ate k m iałby ponosić in n y podm iot an iżeli S k a rb P a ń stw a — oczyw iście z zastrzeżeniem , że p rz y czyną w yznaczenia obrońcy z u rzę d u nie je st tzw. ubóstw o oskarżonego (art. 69 k.p.k. oraz § 26 rozp. M in. S p ra w , z d n ia 21.X II.1967 r. w sp raw ie op łat za czynności zespołów adw okackich — Dz. U. z 1967 r. N r 48, poz. 241).
Chodzi tu o p ew n ą zasadę, albow iem sp ra w tak ich , w k tó ry ch zajdzie potrzeba obciążenia S k a rb u P a ń s tw a o p ła tą za obronę z urzędu, będzie niew iele. O p łaty są stosunkow o niskie, a n a d to istn ie je m ożliw ość ich k o re k tu ry w w y jątk o w y c h w y p ad k a c h n a zasadzie a rt. 556 k.p.k.
5 S. W ł o d y k a: U strój o rg a n ó w o ch ro n y p ra w n ej, W arszaw a 1968, PW N , s. 256 i n a st. 6 J. B ł a ż o w s k i : K o sz ty p o stęp o w a n ia p r z y g o to w a w czeg o w w y p a d k u w a ru n k o w eg o u m o r zen ia p o stę p o w a n ia p rzez p ro k u ra to r a , „ P ro b le m y P r a w o r z ą d n o śc i” z 1970 r., z. 9—10, s. 22.
O dm ienne sta n o w isk o zajęte przez Sąd N ajw yższy w głosow anym orzeczeniu im p lik u je istn ien ie p ew nych lu k w p raw ie. G dyby m ówić o lu k a ch rzeczyw istych
(k o n stru k cy jn y c h ), a nie pozornych, to w y rażałb y m pogląd, że w reg u lacji p raw n ej ■dotyczącej kosztów sądow ych ta k ic h lu k nie m a. T rzeba bow iem m ieć n a uw adze rów nolegle istn ie ją c e dw a elem enty: w yłożenie i poniesienie kosztów . K oszty w y k ła d a S k a rb P a ń stw a (z w y ją tk ie m obrońcy i pełnom ocnika), ponosić je je d n ak może a lb o sam oskarżony (skazany) w w y p ad k ach w yraźnie w u sta w ie w skazanych, albo też S k a rb P a ń stw a . Jeżeli n aw e t do drugiego członu pow yższej a lte rn a ty w y b rak j e s t w y raźn eg o u n o rm o w an ia, to ta k z istoty rzeczy m usi ono w ynikać. P rzede w szy stk im w ięc z tego, że skoro b ra k je st m ożliwości obciążenia oskarżonego, to n ie m a p odm iotu, k tó ry by m ógł zw rócić S karbow i P ań stw a w yłożone koszty. J e żeli bow iem u sta w o d aw ca — w ra m a c h postępu w dziedzinie p ra w a — tra fn ie w p ro w ad ził obow iązek u d ziału obrońcy w posiedzeniu ro zstrzy g ający m k w estię zastoso w a n ia śro d k a zabezpieczającego, to tru d n o by było p rzyjąć, że tę h u m a n ita rn ą ideę c h c e realizo w ać kosztem a d w o k a tu ry . P oniew aż stro n a nie w y k ład a kosztów udziału o brońcy z u rzęd u , gdy nie m a p o d staw do jej obciążenia, choć koszty ta k ie rzeczy w iście istn ie ją — jed y n y m w yjściem je st obciążenie nim i S k a rb u P ań stw a , którego -organ p o w ołał i w yznaczył obrońcę z urzędu.
IV
In n y m zupełnie zagadnieniem je st określenie w ierzyciela należności w chodzącej w sk ła d kosztów sądow ych. S ygnalizow ałem to zagadnienie n a w stępie, m a jąc na uw ad ze cy to w an e w yżej orzeczenie SN z dn ia 17.X I.1970 r. Z 78/70, w k tó ry m SN stw ie rd z ił, że o p ła ty za czynności obrońcy z u rzęd u nie n ależą się S karbow i P a ń stw a , lecz zespołow i.
T en pogląd dotyczy m oim zdaniem jedynie k w estii technicznej. Sąd określając, k to ponosi koszty, m usi zarazem w ym ienić n a czyją rzecz, a w ięc m usi w ym ienić w ierzy ciela, inaczej bow iem nie m ożna by było prow adzić egzekucji, o ja k iej m ow a w a rt. 550 § 3 k.p.k. Nie m ożna by było je d n a k w yprow adzać dalej idącego w niosku, a m ianow icie tego, że S k a rb P a ń stw a (sądy, organy ścigania) nie ponoszą w y d a tk ó w n ależn y ch zespołow i adw okackiem u za czynności obrońcy z urzędu, bo po p ro stu ta k ie rozum ow anie odryw ałoby się od arg u m en tó w już podniesionych i od p ew n y ch w y ra źn y c h p ostanow ień u sta w y (jak np. art. 549 § 1 p k t 2 k.p.k. czy a rt. 547 § 3 k.p.k.).
v
P odczas an alizy zasad i przepisów dotyczących kosztów sądow ych niejed n o k ro tn ie dość o stro p rze ciw sta w iałem obow iązki organu państw ow ego w zakresie ochrony p ra w n e j obow iązkom o rganu niepaństw ow ego, ja k im je st ad w o k a tu ra. Nie chodziło tu oczyw iście o ja k ą k o lw ie k przeciw staw ność interesów , albow iem w szystkie te o rg an y d z ia ła ją n a zasadzie m a n d a tu ustaw ow ego i w spólnie re a liz u ją porządek p raw n y . C hciałem je d n a k w ykazać, że globalny koszt ochrony tego p orządku obcią ża S k a rb P a ń stw a i nie m ożna by było zasady w spółd ziałan ia ad w o k a tu ry w ochro nie p o rz ą d k u p raw n eg o tra k to w a ć zarazem ja k o w spółudziału w kosztach tego przedsięw zięcia. A d w o k a tu ra spełnia w ażną fu n k cję społeczną, istn ieją określone p rzep isy , k tó re n a k a z u ją uw zględnianie sy tu a cji m a te ria ln e j osób korzystających z pom ocy p ra w n e j a d w o k a tu ry , istn ieją zresztą przepisy u sta w y (np. a rt. 556 k.p.k.), k tó re p o zw a lają n a odpow iednio elastyczne obciążanie oskarżonego kosztam i. G ene
N r 12 (168) O r z e c z n i c t w o S ą d u N a j w y ż s z e g o 75
ra ln ie je d n a k m u si się przy jąć, że nie licząc sp ra w z o sk a rż en ia p ry w a tn e g o , ty lk o je d e n z dw u podm iotów : oskarżony lu b S k a rb P a ń stw a może ponosić koszty o k reślo nego p o stęp o w an ia karnego.
T rz eb a je d n a k w końcu stw ierdzić, że isto tn ie now e ro zw ią zan ia p raw n e są n ie w y sta rc z a ją c y m k ro k iem naprzód w zakresie w łaściw ego rozłożenia kosztów p ro c e sow ych.
Z. C zesze jko
3
.
POSTANOWIENIE SĄDU NAJWYŻSZEGO (Izba Wojskowa)
z dnia 13 sierpnia 1970 r. Z 57/70*
W m yśl a rt. 70 § 1 p k t 2 k.p.k. w p o stęp o w an iu k a rn y m oskarżony m u si m ieć obrońcę, jeżeli zachodzi u za sa d n io n a w ątpliw ość co do jego poczy talności. T aka u za sa d n io n a w ątpliw ość istn ia ła już w p o stę p o w an iu p rzygoto w aw czym , skoro p ro k u ra to r w ydał po
stan o w ien ie o p o w o łan iu biegłych p sy chiatró w . Z tą chw ilą, zgodnie z b rzm ie n ie m a rt. 274 p o d e jrz a n y p o w in ien m ieć już obrońcę, któ reg o n a w niosek p r o k u r a to r a w yznacza w łaściw y szef są d u (art. 74 § 1 k.p.k.), jeżeli p o d e jrz a n y nie m a obrońcy z w yboru.
N O T K A . P o stanow ienie porusza p roblem , k tó ry był już ro z p a try w a n y przez sk ład siedm iu sędziów S ąd u N ajw y ż szego w u chw ale z dn ia 2.1.1.1970 r. VI K Z P 23/69, o p u b li k o w an e j na łam ach naszego pism a w nrze 4/71, str. 103. P o stan o w ien ie to je st d alej idące niż p u n k t IV w sp o m n ia n ej uchw ały, na co słusznie z w rac a uw agę glosa W ło dzim ierza K ubali, o p ublikow ana po w y m ienionym w yżej po stan o w ien iu SN.
R e d a k c ja
