Karpińska, Małgorzata
"Obraz Królestwa Polskiego w okresie
konstytucyjnym, t . 1: Raporty Rady
Stanu Królestwa Polskiego z
działalności rządu w latach 1816-1828",
do dr. przyg. i wstępem opatrz. Janina
Leskiewiczowa, Franciszka
Ramotowska, Warszawa 1984 :
[recenzja]
Przegląd Historyczny 76/3, 636-637
1985
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
636 Z A P I S K I
p rze d staw ił pow rót w ete ran ó w L egii do k r a ju po pierw szej a b d y k a c ji N apoleona oraz losy pozostałych we F ra n c ji do czasów „stu d n i” żołnierzy polskich, z k tó ry ch w Reim s i Soissons sform ow ano pułk piechoty oraz odtw orzono d aw n y 7 pułk la n sje ró w , w yw odzący się z p u łk u nadw iiślańskiego. O ddziały te biły się do końca pod N apoleonem , n aw e t p o ostatecznej k lęsce pod W aterloo (2 lipca 1815 ro k u w obronie m o stu w Sèvres).
D ruga część tom u o bejm uje alfab ety czn y słow nik oficerów Legii, z a w ierając y 636 nazw isk, najczęściej z p rzytoczeniem d a t aw an só w i odznaczeń o raz odniesio n y ch ra n . O sobne załączn ik i dotyczą n a d a ń ord eró w L egii H onorow ej i V irtu ti M ilitari, obsad o ficerskich pu łk ó w L egii oraz ich etató w . Z estaw ie n ia te są n ie m al kom pletne. D opełnia p rac ę obszerny, liczący sto k ilk a d ziesią t n az w isk , słownik, m a rsz ałk ó w i g enerałów fra n cu sk ich w ym ienionych w opisie d ziała ń L egii i f o r m a c ji pochodnych oraz k ale n d a riu m n ajw ażn iejszy ch w y d arzeń m ilita rn y c h i po litycznych z la t 1797— 1815. Całość w zbogacają m apy obszarów działań L egii i in te resu ją cy m a te ria ł ikonograficzny.
O w arto śc i o p rac o w a n ia K irk o ra sta n o w i rz e te ln a w e ry fik a c ja ogrom u fak tó w , w ażnych i m niej istotnych, sk ła d ający c h się n a dzieje fo rm acji. Z d o p ełn iając y ch się d okum entów i p am iętn ik ó w — n ie jed n o k ro tn ie niezgodnych ze sobą — a u to r z w ielkim obiektyw izm em w ydobył o b raz bardzo szczegółowy i jedno cześn ie f r a pujący.
K ilka zastrzeżeń: szkoda, iż a u to r nie w y k o rz y sta ł a rc h iw aln y c h źródeł h isz p ań skich, co w zbogaciłoby obraz d ziała ń Legia, o pisyw anych i o ce n ia n y ch p rzez stro n ę n ie p rz y jac ie lsk ą. Być m oże pew n e szczegóły d ałyby się jeszcze odszukać w a r c h i w ach niem ieckich i rosyjskich. M a rg in a ln e p o tra k to w a n ie op raco w ań h isto ry k ó w hiszpańskich m ożna ta k że uw ażać za zubożenie przedm iotu. M apy dołączone do k sią ż k i u k az u ją , z je d n y m w y ją tk ie m , ty lk o te re n y d ziałan ia Legii, bez zaznacze n ia sam ych o p era cji bojow ych, co znacznie zm niejsza ich poglądowość. P odobnie liczba ilu s tra c ji (zaledw ie 8) w y d aje się zbyt sk ro m n a w obec o grom u dzieła.
W. W.
Obraz Królestwa Polskiego w okresie konstytucyjnym, t. I: Ra
porty Rady Stanu Królestwa Polskiego z działalności rządu w latach 1816—1828, do d ru k u przygot. i w stęp em o p atrz . J a n in a L e s k i e w i - c z o w a , F ra n cisz k a R a m o t o w s k a , In s ty tu t H isto rii P olsk iej A k a dem ii N auk, A rch iw u m G łów ne A kt D aw nych w W arszaw ie, P a ń stw o w e W ydaw nictw o N aukow e, W arszaw a 1984, s. 363.
K siążka je s t pierw szym z p ro jek to w a n y ch dwóch tom ów źródeł, k tó re ukazać m a ją fu n k cjo n o w a n ie a p a ra tu w ład z y i s ta n K ró lestw a Polskiego w o k resie k o n sty tu cy jn y m . W ybrano tu m a te ria ł ciek aw y , a le i tru d n y do in te rp re ta c ji ze w zg lę du n a jego sp raw o zd a w cz o -b iu ro k raty c zn y c h a ra k te r: R a p o rty ogólne R ad y S tan u . B yły to sp ra w o z d a n ia rządow e zgodnie z k o n s ty tu c ją p rz e d sta w ia n e S ejm ow i. U k az u ją one obraz K ró le stw a K ongresow ego w la tac h 1816— 1828 w cz te re ch p rz e k ro jac h : pierw szy r a p o r t za la ta 1816— 1817 d ru k o w a n o w spółcześnie ja k o d ru k luźny, a ta k ż e w d ia riu szu sejm o w y m oraz w prasie, k o le jn y dotyczył 1818— 1819 r. zn a n y je st je d y n ie w rękopisie, dw a pozostałe, d ru k o w a n e w spółcześnie, w zw iązku z p rze k ład a n iem o brad sejm u, o b ejm u ją la ta 1820—1®23 i 1824— 1828. R a p o rty p o w sta w a ły n a pod staw ie sp raw ozdań podległych R adzie organów , o sta te czn ą ich re d a k c ją za jm o w ał się K a je ta n K oźm ian. P isan e były w edług podobnego sc h em a tu . Z godnie z życzeniem C esarza, a b y R ad a S ta n u „p rzek azy w ała w sw ych ra p o rta c h
Z A P IS K I 637
tylko w yciąg n ajw a żn iejsz y ch danych z ra p o rtó w w ydziałów ” (s. 20), dw a o sta tn ie m a ją c h a ra k te r b ardziej sform alizow any.
W p u b lik a c ji pom inięto exposés m in istra sp raw w ew n ętrzn y ch i policji, p o przedzające czy tan ie ra p o rtó w w S ejm ie, poniew aż m iały one c h a r a k te r w p ro w a d zający i nie za w ierały isto tn y ch elem en tó w m ery to ry czn y ch . Ze w zględów te c h nicznych zaś pom inięto (niestety) ta b e le u zu p e łn ia ją ce R ap o rty .
C enny pom ysł p rze d staw ie n ia łącznie w szystkich ra p o rtó w u ła tw ia b a d a n ia p orów naw cze w sp raw ac h szczegółow ych, p rzede w szystkim zaś dotyczące ogólnego obrazu K ró lestw a.
W y d aw n ictw o poprzedzono obszernym w stępem , w y czerpująco p rz e d s ta w ia ją cym u sta w o d aw stw o o obow iązku przy g o to w y w an ia R aportów . Omówtiono ta k ż e p ra k ty k ę ich zestaw ian ia, tru d n o ści ze zdobyw aniem m a te ria łó w od ko m isji r z ą dow ych. W stęp uzu p ełn ia opis arc h eo g raficz n y p ublikow anego m a te ria łu . P rz y d ałab y się nieco sta ra n n ie jsz a k o re k ta tej części tom u (np. nazwiisko A le k sa n d ra K ożuchow skiego pisane je s t przez, rz s. 11, p rzy p is 32 n a s. 15 je s t n ie jasn y , zaś n a s. 21 p ow inno być 182Э, a nie 1929 r.).
R a p o rty opatrzono sta ra n n y m i i w y czerp u jący m i eru d y c y jn y m i p rzy p isam i
(
rzeczow ym i. Ich p rzygotow anie w y m ag ało o d w ydaw ców ogrom nej i zap ew n e często b ardzo żm udnej pracy. U ła tw ia ją one k o rzy sta n ie z w y d aw n ic tw a z w a ln ia ją c zain tereso w an y ch od kłopotliw ych d odatkow ych kw eren d .Na d ru g i to m złożyć się m a ją u w ag i izb sejm ow ych o R a p o rtac h . P o zo sta je 1 n ad z ie ja, że tom te n ukaże się szybko i um ożliw i całościow e w y k o rz y sta n ie w y
daw nictw a.
M . K .
M ałg o rzata W i l l a u m e , Drogi do niepodległości. Polskie i ru
muńskie koncepcie polityczne i ich realizacja w latach 1837—1849, P a ń stw ow e W ydaw nictw o N aukow e, W arszaw a—Łódź 1984, s. 169.
M onografia ta w y ró żn ia się n a tle b ogatej, ale raczej p rzy czy n k arsk iej h isto r io g r a f ii dotyczącej rum u ń sk ieg o ru ch u narodow ego oraz k o n ta k tó w p o lsk o -ru m u ń - ; skiich w tej dziedzinie. A u to rk a k o n c e n tru je się n a ogólnych m odelach polskiego
i ru m u ń sk ie g o ru c h u narodow ego w la ta c h 1837— 1849, a w ięc w o k resie n a jb a r - Ï dziej dynam icznych zm ian i w ielu w ażnych w y d arze ń w te j dziedzinie. W pięciu »rozdziałach d aje in te resu ją ce , o ry g in aln e p o ró w n an ie obydw u ru ch ó w n aro d o - j w ych — ich odm iennych u w a ru n k o w a ń i analogicznych dążeń. Na ty m tle w spo
sób lakoniczny, ale p ełn y om ów iła w ażniejsze e ta p y w spółpracy p o lsk o -ru m u ń skiej.
P o ró w n an ie to zostało w zbogacone g ru n to w n ą an a liz ą św iadom ości n arodow ej ów czesnych R um unów i P olaków oraz roli poszczególnych jej sk ła d n ik ó w i w z a jem nych re la c ji m iędzy m odelam i św iadom ości a p ro g ra m a m i ru c h u narodowego^ M iędzy obu ru c h a m i n arodow ym i istn iały i u m a cn ia ły się znaczne podobień stw a w zak resie poszczególnych sk ła d n ik ó w św iadom ości i p ro g ram ó w n a ro d o - ' w ych, n ato m ia st g en e raln e cele i baza społeczna pozostaw ały odm ienne. P o d ty m i ^względam i w ięcej p o dobieństw w y stę p o w a ło m iędzy d em o k ra ta m i i ra d y k a ła m i
obu ruchów .
Z astrzeżen ia budzu tw ierd zen ie a u to rk i o „m ałej elastyczności” p ro g ra m u p ro ponow anego R u m u n em przez H otel L a m b e rt (s. 151). D okładniejsze zan alizo w an ie d ziała ń i p ro je k tó w tego u g ru p o w a n ia w sto su n k u do k ra jó w b a łk ań sk ich d o s ta r cza dow odów , że w to k u zm ien iający ch się w y d arze ń fo rm u ło w ał o n b ard z o ró żn e w a ria n ty rozw iązań. P oczątkow y p o s tu la t sk u p ie n ia n aro d ó w b a łk a ń sk ic h w okół
