Przystosowanie organizmów do warunków wodnych
Wprowadzenie Przeczytaj
Grafika interaktywna Sprawdź się
Dla nauczyciela
Woda jest warunkiem życia – co do tego nikt z nas nie ma chyba wątpliwości. Przecież
wszystkie najważniejsze procesy życiowe w komórkach zachodzą w środowisku wodnym. Na Ziemi istnieją jednak rejony, w których wody w postaci dostępnej dla organizmów brakuje, trwale lub okresowo. Czy oznacza to, że nie mam tam żadnych form życia? Nic bardziej mylnego. Różnorodność biologiczna tych obszarów nie jest może oszałamiająca, jednak występują tam rośliny i zwierzęta, które przystosowały się do tych niekorzystnych warunków – gromadzą i oszczędzają wodę, a nawet ją w sprytny sposób pozyskują.
Twoje cele
Omówisz przystosowania roślin i zwierząt do niedoboru i nadmiaru wody.
Określisz związki przyczynowo‐skutkowe między warunkami wodnymi a cechami anatomicznymi i fizjologicznymi wybranych gatunków roślin i zwierząt.
Wskażesz rejony świata, w których najczęściej zaznacza się wpływ warunków wodnych na cechy roślin i zwierząt.
Źródło: licencja: CC 0, dostępny w internecie: h ps://pixabay.com/pl/photos/krab-amazonka-kolorowe-pełzający-437346/.
Przystosowanie organizmów do warunków wodnych
Przeczytaj
Znaczenie wody
Woda jest głównym składnikiem organizmów. Jej zawartość w protoplazmie komórek wynosi około 85–90%, a w organellach takich jak mitochondria około 50%. Stanowi także około 60–
70% masy ludzkiego ciała. Natomiast ciało meduzy zawiera jej aż 95–97%. Znaczne ilości wody mają warzywa i owoce, zwłaszcza soczyste – ogórek 97%, cukinia 96%, arbuz, papryka, truskawka 92%. Najmniej wody zawierają nasiona i zarodniki: 5–7%.
Zawartość wody w wybranych organizmach
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., CC BY-SA 3.0, h ps://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0/.
Dla organizmów żywych niebezpieczny jest zarówno nadmiar, jak i niedobór wody w komórkach. Nadmiar grozi komórce spęcznieniem, które prowadzić może nawet do pękania ścian komórkowych, niedobór stwarza ryzyko niekorzystnego przebiegu procesów fizjologicznych, np. zaburzenia równowagi jonowej.
Woda jest środowiskiem, w którym zachodzą wszystkie najważniejsze procesy życiowe organizmów. Należy do nich m.in. zdolność rozpuszczania oraz możliwość transportu
różnych substancji w organizmie – produktów przemiany materii, substancji pokarmowych, hormonów, witamin itp. Istotne znaczenie, zwłaszcza dla zwierząt stałocieplnych, ma także duża pojemność cieplna wody chroniąca przed gwałtownymi zmianami temperatury.
Prawidłowe funkcjonowanie organizmu zależy od utrzymania odpowiedniej równowagi wodnej między ilością wody pobranej a utraconej. U roślin woda jest tracona głównie
poprzez transpirację, u zwierząt i ludzi m.in. wskutek oddychania, przez skórę w trakcie pocenia, przez przewód pokarmowy z niestrawionymi składnikami pożywienia lub przez narządy wydalnicze z końcowymi produktami metabolizmu.
Źródła wody dla roślin i zwierząt
Podstawowym źródłem wody dla zwierząt jest woda pobierana w postaci płynu. Musi to być jednak woda słodka, bowiem słona wywiera niekorzystny wpływ na procesy fizjologiczne (plazmoliza, nadmiar sodu w organizmie). W przypadku ograniczonej dostępności wody słodkiej jej głównym źródłem jest pokarm, np. miękkie części roślin lub bezkręgowce o dużej zawartości wody. Ważna dla utrzymania równowagi wodnej organizmu jest także tzw. woda metaboliczna powstająca jako końcowy produkt utleniania związków organicznych.
Głównym źródłem wody metabolicznej są tłuszcze – zwierzęta żywiące się pokarmem bogatym w tłuszcz lub wytwarzające duże ilości tzw. tłuszczu zapasowego wykorzystują te związki jako źródła wody.
Rośliny lądowe korzystają głównie z wody zawartej w glebie. Pobierają wodę włośnikami korzeni. Rośliny zielne czerpią wodę z powierzchniowej warstwy gleby do głębokości około 50 cm natomiast drzewa do ok. 2 m. Nadziemne części roślin są zdolne do pobierania wody z opadów atmosferycznych jedynie w niewielkim stopniu ze względu na pokrycie kutikulą.
Pobieranie wody przez pędy jest możliwe dzięki hydatodom, czyli szparkom wodnym.
Wpływ zróżnicowanych warunków wodnych na organizmy
Wiele rejonów Ziemi cierpi na niedobór lub nadmiar wody, co ogranicza możliwość rozwoju organizmów żywych. Rośliny i zwierzęta występujące w określonych, abiotycznych
warunkach środowiska są na ogół do nich przystosowane. Takie grupy organizmów nazywane są formami ekologicznymi. Organizmy zaadaptowane do danych warunków środowiska mają podobny zestaw cech fizjologicznych, anatomicznych, morfologicznych umożliwiających im przetrwanie, choć należą do różnych gatunków. Na przykład ograniczają one transpirację (parowanie wody) w ciągu dnia, a w nocy adsorbują rosę, a także
wytrzymują okresy uśpienia. Spójrzmy, w jaki sposób nadmiar lub niedobór wody wpływa na cechy roślin i zwierząt.
Rośliny wykazują duży stopień adaptacji do warunków wodnych panujących w środowisku.
Na tej podstawie wśród roślin wyróżnia się m.in. hydrofity, higrofity, kserofity, efemerydy i wiele innych.
Hydrofity to rośliny ziemnowodne oraz rośliny całkowicie zanurzone w wodzie lub mające liście pływające na powierzchni wody. Pobierają one wodę i niezbędne składniki mineralne całą powierzchnią ciała. Ich zanurzone liście są wąskie, długie, wstęgowate i giętkie, dzięki czemu nie stawiają oporu prądom wody.
Zanurzone liście rdestnicy alpejskiej
Źródło: licencja: CC BY 3.0, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org.
Z kolei liście utrzymujące się na powierzchni wody wykształciły przede wszystkim cechy zapobiegające zanurzeniu – są płaskie, w górnej części pokryte woskiem, dzięki czemu woda z nich spływa. Mają drobne włoski, między którymi gromadzi się powietrze utrzymujące liść na powierzchni wody (grążel żółty, grzybień biały).
Pływające liście wiktorii królewskiej
Źródło: licencja: CC BY-SA 2.5, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org.
Higrofity to rośliny porastające siedliska o dużej wilgotności gleby i powietrza występujące np. w dolnych piętrach wilgotnych lasów tropikalnych i w trwale wilgotnych miejscach w innych strefach klimatycznych. Ich system korzeniowy ze względu na łatwą dostępność wody w glebie jest z reguły słabo rozwinięty. Natomiast części nadziemne – cienkie,
delikatne, pozbawione grubej warstwy kutikuli – są przystosowane do intensywnej transpiracji, dzięki której odprowadzają nadmiar wody z tkanek.
Nasycone wodą podłoże jest z reguły mało stabilne i pozbawione tlenu. Dlatego niektóre gatunki (np. cypryśnik błotny, gatunki namorzynowe) wykształciły korzenie oddechowe, utrzymujące się ponad powierzchnią gruntu, oraz korzenie podporowe (szkarpowe) stabilizujące roślinę w podłożu (np. figowiec, puchowiec, palma krocząca).
Korzenie oddechowe cypryśnika błotnego
Źródło: Liné1, licencja: CC BY 3.0, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org.
Korzenie szkarpowe figowca
Źródło: P. Neumann, licencja: CC BY 3.0, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org.
Kserofity występują w suchych siedliskach i przystosowały się do niedoboru wody, w różny sposób. U sukulentów występuje gromadzenie wody w zgrubiałych pędach (kaktusy,
wilczomlecze) lub liściach (agawy, aloesy, grubosze, rozchodniki), które wypełnia tzw.
miękisz wodny. Zmniejszenie strat wody wskutek transpiracji następuje m.in. dzięki wykształceniu cierni (kolców) będących silnie zredukowanymi liśćmi. Cecha ta jest
charakterystyczna np. dla kaktusów. Sukulenty mają także płytki i silnie rozgałęziony system korzeniowy, który w okresie opadów pozwala na szybkie pobranie wody
z powierzchniowych poziomów gleby.
Kaktusy saguaro (karnegia olbrzymia)
Źródło: Pixabay License, h ps://pixabay.com/pl/service/terms/#license, dostępny w internecie: pixabay.com.
Sklerofity (suchorośla) dostosowały się do niedoboru wody poprzez silne ograniczenie parowania oraz zdolność pobierania wody z głębszych warstw podłoża. Sprzyja temu palowa budowa systemu korzeniowego. Ograniczenie transpiracji jest natomiast możliwe dzięki pokryciu powierzchni łodyg i liści kutikulą, woskami i tzw. kutnerem – gęstymi włoskami rozpraszającymi światło i ograniczającymi transpirację. Niektóre z roślin mają połyskliwą powierzchnię odbijającą promienie słoneczne, co także zabezpiecza przed przegrzaniem i nadmiernym parowaniem (mahonia, laurowiśnia, ostrokrzew). W przeciwieństwie do sukulentów nie są przystosowane do gromadzenia wody w okresach, kiedy jest jej pod dostatkiem. Takie cechy ma np. roślinność twardolistna, śródziemnomorska.
Mikołajek nadmorski
Źródło: Uleli, licencja: CC BY 3.0, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org.
We florze pustynnej duży udział mają efemerydy, które pojawiają się w okresie opadów.
Rośliny jednoroczne niekorzystny okres suszy spędzają w uśpieniu w postaci nasion zagrzebanych w glebie. Po opadach szybko kiełkują, przechodzą pełny cykl rozwojowy i wydają nasiona, które mogą przetrwać kolejny okres suszy. Rośliny wieloletnie (geofity) okres suszy spędzają w postaci ukrytych pod ziemią bulw, cebul, kłączy, z których po deszczu rozwijają się części nadziemne.
Roślinność efemeryczna na pustyni w Arizonie
Źródło: Pixabay License, h ps://pixabay.com/pl/service/terms/#license, dostępny w internecie: pixabay.com.
W strefach klimatów suchych z powodu dużego parowania często występują gleby zasolone, charakteryzujące się wysokim stężeniem chlorków, węglanów i siarczanów sodu oraz
magnezu. W warunkach tych pojawiają się halofity (słonorośla), do których należą m.in.
saksauł, solanka, soliród, tamaryszek i inne. Mogą one rozwijać się dzięki wysokiemu ciśnieniu osmotycznemu płynu komórkowego, gromadzeniu wody w mięsistych organach oraz wydalaniu nadmiaru soli przy pomocy gruczołów wydzielniczych.
Solanka kolczysta
Źródło: licencja: CC 0, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org.
Także epifity wykształciły szereg przystosowań do pobierania wody i składników
odżywczych bez kontaktu z podłożem. Mają one m.in.: korzenie powietrzne, na których wykształca się welamen służący absorpcji wody z powietrza, zgrubiałe pędy magazynujące wodę i sole mineralne (storczykowate, epifityczne kaktusy), liście pokryte włoskami
tarczowatymi albo w kształcie lejka lub rozetki, których funkcją jest gromadzenie i pobieranie wody (paprocie, bromeliowate) i wiele innych.
Bromelie na pniach drzew w wilgotnym lesie równikowym Źródło: licencja: CC BY 2.0, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org.
Również zwierzęta wykazują przystosowania do nadmiaru lub niedoboru wody. Polegają one m.in. na umiejętności wykorzystywania alternatywnych źródeł wody, gromadzeniu wody w organach, wykształceniu zachowań obniżających zużycie wody i wielu innych. Zwierzęta żyjące w skrajnie niekorzystnych warunkach pustynnych wykształciły takie zachowania, dzięki którym ograniczają ilość zużywanej wody. Na przykład w ciągu dnia, kiedy
temperatura powietrza i gruntu jest największa, przebywają pod ziemią, w norach, gdzie jest większa wilgotność i mniejsza temperatura niż na powierzchni, a zaczynają być aktywne dopiero po zachodzie słońca. Wiele zwierząt wykształciło umiejętność zapadania w ciągu dnia w stan anabiozy, co pozwala im na zmniejszenie zużycia wody, przy obniżonej
aktywności i obniżonym metabolizmie. Niektóre zwierzęta żyjące na pustyni wykazują wyjątkową odporność na brak dostępu do wody pitnej ze względu na możliwość uzyskania wody z innych dostępnych substancji odżywczych, np. składników pokarmowych o dużej zawartości tłuszczu, białka i węglowodanów, z których w wyniku procesów metabolicznych powstaje woda.
Z kolei zwierzęta wodne wykształciły szereg cech pozwalających im na życie w tym środowisku. Do najważniejszych należy zdolność oddychania tlenem rozpuszczonym w wodzie, którą zawdzięczają skrzelom.
Żarłacz biały
Źródło: Pterantula, licencja: CC BY 3.0, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org.
Istotne jest również przystosowanie mające na celu efektywne poruszanie się w wodzie (opływowy kształt ciała, pokrycie łuskami i śluzem zmniejszającym opór wody, obecność płetw lub błon pławnych i wiele innych). Niektóre z tych cech mają także zwierzęta ziemnolądowe (pokrycie śluzem płazów, błony pławne itp.).
Bóbr kanadyjski
Źródło: M. Layne, licencja: CC BY 2.0, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org.
Słownik
anabioza
odwracalny, przejściowy stan ograniczenia funkcji życiowych organizmu występujący w okresie niekorzystnych warunków zewnętrznych, np. deficytu wody
ciśnienie osmotyczne
ciśnienie na granicy dwóch roztworów o różnych stężeniach, oddzielonych przegrodą półprzepuszczalną, np. błoną komórkową
epifity
rośliny rosnące na gałęziach lub pniach innych roślin, wykorzystywanych jako podpory;
nie prowadzą pasożytniczego trybu życia, odżywiają się samodzielnie forma ekologiczna roślin
zróżnicowanie budowy morfologicznej, anatomicznej i fizjologii roślin wynikające z abiotycznych czynników środowiskowych (wilgotności, światła)
hydatody
struktury w roślinach mające za zadanie usuwanie nadmiaru wody korzenie oddechowe (pneumatofory)
korzenie wyrastające ponad powierzchnię ziemi/wody przystosowane do doprowadzania tlenu do systemu korzeniowego. Występują głównie w strefie międzyzwrotnikowej (np.
u gatunków namorzynowych) korzenie podporowe
wąskie, prostopadłe do pnia i rozszerzające się ku dołowi korzenie drzew wykształcające się u drzew o płytkim systemie korzeniowym
kutner
gęste, martwe, miękkie włoski wypełnione powietrzem pokrywające skórkę liści i łodyg rośliny ziemnowodne
gatunki występujące np. w strefie wahań poziomu wody reprezentowane przez formy lądowe i wodne różniące się cechami morfologicznymi, np. pokrojem i kształtem liści transpiracja
parowanie wody z powierzchni roślin, liści lub skórki i kutikuli welamen
gąbczasta warstwa obumarłych komórek skórki na korzeniach powietrznych epifitów służąca do gromadzenia i wychwytywania wody z powietrza
włośniki
cienkościenne, cylindryczne, długie, komórki skórki korzenia występujące u lądowych roślin naczyniowych w pobliżu wierzchołka korzenia
woda metaboliczna
woda powstająca wewnątrz żyjącego organizmu wskutek zachodzących w nim procesów metabolicznych – utleniania energetycznych substancji pobieranych z pożywieniem
Grafika interaktywna
Na Ziemi żyje wiele gatunków organizmów, których cechy fizjologiczne, anatomiczne i morfologiczne zależą od nadmiaru lub niedoboru wody. Na mapie zaznaczono miejsca występowania niektórych spośród tych gatunków. Kiedy klikniesz w oznaczenie cyfrowe, wyświetli się informacja o danym gatunku lub rodzaju roślin i zwierząt, ich dostosowaniu do warunków wodnych i zdjęcie.
Źródło: Grafiki w rozwijanych panelach: commons.wikimedia.org.
Polecenie 1
Określ, jakie cechy fizjologiczne, anatomiczne i morfologiczne występują u roślin i zwierząt żyjących w warunkach różnej dostępności wody.
Polecenie 2
Określ prawidłowości występowania na Ziemi roślin i zwierząt o różnych potrzebach wodnych.
Sprawdź się
Pokaż ćwiczenia: 輸 醙難
Ćwiczenie 1
Dokończ zdanie.
Rośliny, które wykształciły zdolność gromadzenia zapasu wody w mięsistych organach w okresie, kiedy jest ona dostępna to...
epifity.
higrofity.
hydrofity.
kserofity.
Ćwiczenie 2
Dokończ zdanie.
Pewne gatunki zwierząt, żyjące w warunkach długotrwałych niedoborów wody, potrafią regulować temperaturę ciała i w ten sposób ograniczają straty wody na pocenie. Do zwierząt tych należy...
żółw norowy i mrówka miodowa.
agama i szczuroskoczek.
oryks i wielbłąd.
gekon i struś afrykański.
輸
輸
Ćwiczenie 3
Dokończ zdanie.
Przystosowanie roślin do długotrwałej suszy doprowadziło do wykształcenia takich form, jak…
skiofity, rozwijające się w okresie występowania opadów i szybko wydające nasiona.
sklerofity i sukulenty, mające zdolność gromadzenia wody w mięsistych organach i ograniczania transpiracji
hydrofity i higrofity, wykorzystujące wodę zgromadzoną przez inne rośliny.
epifity, wykształcające korzeń palowy umożliwiający im czerpanie wody z głębszych warstw gruntu.
輸
Ćwiczenie 4
Zaznacz, czy podane stwierdzenie jest prawdziwe czy fałszywe.
Stwierdzenie Prawda Fałsz
Formy adaptacji organizmów żywych do
warunków niedoboru wody nie są dziedziczone przez następne pokolenia.
□ □
Tylko pokarm roślinny jest źródłem wody dla
zwierząt.
□ □
Anabioza spowodowana brakiem wody występuje
zimą, a hibernacja wywołana wysoką temperaturą powietrza
latem.
□ □
Anabioza spowodowana brakiem wody występuje
w lecie, a hibernacja wywołana niską temperaturą powietrza
zimą.
□ □
Rośliny zielne czerpią wodę z powierzchniowej
warstwy gleby.
□ □
Woda metaboliczna powstaje w komórkach
organizmu w wyniku przemian białek,
tłuszczów i węglowodanów.
□ □
醙
Ćwiczenie 5
Dopasuj gatunki/rodzaje roślin i zwierząt do podanych przystosowań do długotrwałego niedoboru wody.
wchłanianie wody opadowej szczuroskoczek
gromadzenie wody przez gąbczastą korę saksauł
przyswajanie wody z rosy i mgły wielbłąd
produkcja skoncentrowanego moczu saguaro
wykorzystanie wody metabolicznej welwiczja
Ćwiczenie 6
醙
難 難
Ćwiczenie 7
Zdjęcia przedstawiają dwa gatunki zwierząt żyjące w różnych częściach świata, które mają podobną strategię adaptacji do warunków środowiska pustynnego w zakresie poboru wody.
Zidentyfikuj te zwierzęta, miejsce ich życia i wyjaśnij, na czym polega ta strategia.
A.
B. gatunek: chrząszcz z rodziny
czarnuchowatych
A. gatunek: jaszczurka moloch straszliwy
B. występowanie: pustynie zachodniej
Australii
A. występowanie: pustynia Namib
Ćwiczenie 8
Uzupełnij brakujące wyrazy w tekście.
Procesy życiowe zachodzące w roślin przebiegają w środowisku
. Odpowiedni poziom wody warunkuje prawidłowe funkcjonowanie całego . W okresach rośliny muszą tak gospodarować wodą, by wystarczyło nie tylko na przeżycie, ale również na i wydanie
.
Przyroda wytworzyła wiele rozwiązań pozwalających roślinom na przeżycie w miejscach, gdzie występuje wody. Rozwiązania te skupiają się przede wszystkim na
wody i ograniczaniu jej .
Wodę w swoich tkankach – rośliny, które rosną w
warunkach, ale mają dostęp do wody, głównie w postaci . Zgromadzoną wodę wykorzystują w okresach . Woda może być gromadzona w częściach . Organy zawierające „tkankę ”
są i mięsiste, o charakterystycznym lub
kształcie.
W warunkach dobowej amplitudy temperatury okresowo
może pojawić się i . Wykorzystujące je rośliny mają na
i gęste, długie zatrzymujące wodę. Często
występują u nich także liście w kształcie i bruzdy na
kierujące spływającą wodę bezpośrednio ku . Takie bruzdy posiada większość .
Ograniczenie wody polega na naturalnego
z powierzchni poprzez ich przekształcenie np. w lub pokrycie warstwą . Sprzyja temu także ograniczenie liczby
i ich zagłębienie w grubej skórce, a także pokrycie liści gęstym , który chroni roślinę nie tylko przed nadmiernym , ale także przed wysuszającym silnym
.
難
Dla nauczyciela
SCENARIUSZ LEKCJI
Imię i nazwisko autora: Ewa Malinowska Przedmiot: geografia
Temat zajęć: Przystosowanie organizmów do warunków wodnych
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące/technikum, zakres podstawowy, klasa I
Podstawa programowa
Zakres podstawowy: VI. Pedosfera i biosfera: procesy glebotwórcze, typy gleb, strefowość i piętrowość gleb oraz roślinności.
Uczeń:
4. wyjaśnia zależności między klimatem, występowaniem typów gleb i formacji roślinnych w układzie strefowym.
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.
Cele operacyjne Uczeń:
omawia przystosowania roślin i zwierząt do niedoboru i nadmiaru wody,
określa związki przyczynowo‐skutkowe między warunkami wodnymi a cechami anatomicznymi i fizjologicznymi wybranych gatunków roślinnych i zwierzęcych, wskazuje na mapie świata rejony, w których najczęściej zaznacza się wpływ warunków wodnych na cechy roślin i zwierząt.
Strategie nauczania: asocjacyjna, badawcza (problemowa)
Metody i techniki nauczania: blended learning/flipped classroom, IBSE, pogadanka, dyskusja
Formy zajęć: praca indywidualna, praca całego zespołu klasowego
Środki dydaktyczne: e‐materiał, zeszyt przedmiotowy, w zależności od wyposażenia komputer, projektor multimedialny, tablety, mapa świata
Materiały pomocnicze:
Z. Podbielkowski, M. Podbielkowska, Przystosowania roślin do środowiska, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1992.
K. Schmidt‐Nielsen, Fizjologia zwierząt. Adaptacja do środowiska., tłum. M. Caputa, E.
Święcka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.
M. Zboińska, Przystosowania roślin do środowiska w praktyce – propozycja zajęć, „Edukacja Biologiczna i Środowiskowa” 2017, nr 2, s. 107–115.
PRZEBIEG LEKCJI
Uczniowie przed lekcją zapoznają się ze wstępem i blokiem tekstowym e‐materiału.
Faza wprowadzająca
Przedstawienie celów lekcji.
Wprowadzenie w tematykę zajęć: omówienie/przypomnienie pojęcia grup ekologicznych i różnych sposobów adaptacji organizmów do życia w warunkach nadmiaru i niedoboru wody – pogadanka, pytania nauczyciela, odpowiedzi uczniów.
Zgłaszanie przez uczniów niezrozumiałych (nieznanych) terminów użytych w tekście e‐materiału – wyjaśnianie z udziałem wszystkich uczniów (nauczyciel uzupełnia treści).
Faza realizacyjna
Omówienie zasad wykonania zadania; zadaniem uczniów jest interpretacja związków przyczynowo‐skutkowych zachodzących między warunkami wodnymi
a występowaniem określonych mechanizmów adaptacyjnych u roślin i zwierząt oraz wskazanie na mapie świata rejonów, w których najczęściej zaznacza się wpływ
warunków wodnych na cechy roślin i zwierząt.
Prezentacja uczniom grafiki interaktywnej z e‐materiału; pogadanka prowadzona w interakcji z uczniami, służąca przedstawieniu na konkretnych przykładach zróżnicowanych sposobów adaptacji wybranych gatunków roślin i zwierząt
wykazujących zmiany fizjologiczne i morfologiczne uwarunkowane nadmiarem lub niedoborem wody.
Dyskusja z udziałem wszystkich uczniów mająca charakter kompleksowego
podsumowania informacji; uczniowie określają ogólne prawidłowości adaptacji roślin i zwierząt do warunków wodnych oraz wskazują charakterystyczne cechy
morfologiczne i fizjologiczne świadczące o przystosowaniu.
Sporządzenie notatki w zeszycie zawierającej syntetyczne podsumowanie przeprowadzonej dyskusji.
Prośba nauczyciela o wykonanie kilku wskazanych ćwiczeń z e‐materiału.
Faza podsumowująca
Podsumowanie i utrwalenie nowej wiedzy poprzez zadawanie pytań przez nauczyciela i udzielanie odpowiedzi przez uczniów.
Ocena aktywności i przypomnienie celów zajęć.
Praca domowa
Wykonanie pozostałych ćwiczeń z e‐materiału (wskazane przez nauczyciela).
Praca pisemna: Podaj przykłady adaptacji roślin i zwierząt do warunków wodnych występujących w twojej okolicy.
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium:
Grafika interaktywna oraz pozostałe grafiki zawarte w e‐materiale mogą być wykorzystane podczas innych zróżnicowanych tematycznie lekcji dotyczących cech charakterystycznych roślinności i zwierząt na świecie. Znajdą one także zastosowanie podczas samodzielnej pracy ucznia w domu i w czasie lekcji mającej na celu powtórzenie materiału z bloku
tematycznego dotyczącego biosfery (zakres podstawowy: VI).
